AWBZ-zorg 2014: Geestelijke Gezondheidszorg. Menzis Zorgkantoor, Inkoop Langdurige zorg. Sectoraal inkoopplan AWBZ 2014 GGZ

Transcriptie

1 AWBZ-zorg 2014: Geestelijke Gezondheidszorg Zorgkantoor, Inkoop Langdurige zorg

2 Sectoraal inkoopplan 2014 Arnhem Groningen Twente GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG Eigen regie en Participatie 2

3 Samenvatting Voor u ligt het sectorplan Geestelijke Gezondheidszorg, dat is opgesteld ten behoeve van de inkoop van AWBZ-gefinancierde zorg door de Zorgkantoren (verder: ) voor het jaar In de brief over de hervorming van de langdurige zorg van 25 april 2013 van de staatssecretaris van VWS is aangegeven dat - om de AWBZ voor de langere termijn houdbaar te maken - het kabinet ervoor kiest de AWBZ ingrijpend te hervormen. De AWBZ wordt omgevormd tot een kern-awbz voor intramurale zorg voor gehandicapten en ouderen. De intramurale langdurige GGZ wordt overgeheveld naar de Zvw. vindt het belangrijk dat de ontwikkelingen in de zorginkoop passen in dit toekomstperspectief. Dat betekent dat in 2014 zoveel mogelijk gewerkt wordt richting het (gewenste) perspectief: het integreren van de zorginkoop GGZ care en cure. Voor de uitvoering van haar opdracht hanteert de missie: Wij garanderen de beschikbaarheid van kwalitatief goede en betaalbare zorg om zo het welzijn van de klanten te bevorderen. Om deze missie te bereiken heeft als visie: Wij willen in 2014 belangenbehartiger zijn voor onze klanten. Een belangenbehartiger die zich onderscheidt in aandacht voor kwaliteit van zorg, binnen de beschikbare middelen en mogelijkheden. Kostenbeheersing is noodzakelijk om ook in de toekomst bestendigheid van zorg te garanderen. Op basis van de conclusies uit de omgevingsanalyse en de consultaties van marktpartijen is de visie van vertaald naar inkoopdoelen. Hierbij staan conform 2013 eigen regie en participatie van de klant op verschillende domeinen centraal. Versterken positie klant: Ondersteuning krijgt vorm vanuit het perspectief van de klant. In aansluiting op de herstelgedachte vormen eigen regie en participatie van de klant waar mogelijk, daarbij een belangrijk uitgangspunt. De klant moet zelf keuzes kunnen maken. Indien gewenst en mogelijk: actief betrekken van het netwerk van de klant bij het verwoorden van de wensen van de klant. Het zorgplan is de basis voor de dagelijkse zorg- en dienstverlening aan de klant op alle levensdomeinen. Waarbij het van belang is dat de klant eigenaar is van het zorgplan en er onafhankelijk gekeken wordt of de praktijk zo werkt. Keuzemogelijkheid en diversiteit van wonen: Zorg zo lang mogelijk in de eigen omgeving bieden; zorg maakt daarbij onderdeel uit van het reguliere netwerk rondom de klant. Wonen is aanvullend op zorg, geen onderdeel van. De intramurale capaciteit wordt optimaal benut voor klantgroepen die daarop zijn aangewezen. Uitbreiding van zorgverlening vindt in principe plaats op basis van VPT s en extramurale arrangementen. Verbeteren kwaliteit en bevorderen innovatie: kent geen problematische wachtlijst. Over het algemeen zijn vraag en aanbod goed op elkaar afgestemd. Aandachtspunt is dat bij specifieke zorgvragen ook een passend aanbod beschikbaar is. Op het gebied van wonen, welzijn en zorg moet een samenhangend aanbod worden gecreëerd, waar nodig in samenwerking tussen verschillende aanbieders. Daarbij wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van reguliere in plaats van categorale voorzieningen. Daarnaast is het belangrijk dat klanten waar nodig ook medische zorg krijgen en toch zo weinig mogelijk last hebben van de verschillende financieringsvormen. Bestendigen financiële houdbaarheid: Zorg zoveel mogelijk in eigen omgeving. wil dat de financiële middelen worden gebruikt voor de meest kwetsbare groepen. vindt het vanzelfsprekend dat periodiek wordt geëvalueerd in hoeverre (specifieke) zorgverlening nog gerechtvaardigd en noodzakelijk is en dat de indicatie daar zonodig op wordt aangepast. Verminderen bureaucratie: Waar mogelijk bestendig beleid, vereenvoudiging inkoopsystematiek en beperking van aan te leveren gegevens, wat zich vertaalt in verlaging administratieve lasten en meer aandacht voor de klant ( handen aan het bed ). Deze gewenste ontwikkeling en inkoopdoelen worden vertaald in de inkoopsystematiek en vormen de basis voor de afspraken met zorgaanbieders. 3

4 Inhoudsopgave Inleiding 5 1. Algemeen inkoopbeleid 2014 AWBZ Inleiding Missie en visie Inkoopdoelen Het versterken van de positie van de klant Keuzemogelijkheid en diversiteit in wonen Verbeteren van kwaliteit in de zorg en bevorderen van innovatie Bestendigen van solidariteit en financiële houdbaarheid Verminderen van bureaucratie Omgevingsanalyse Omschrijving doelgroep Kwalitatieve analyse Demografische ontwikkelingen Economische en politieke ontwikkelingen Sociaal maatschappelijke ontwikkelingen Technologische ontwikkelingen Kwantitatieve analyses GGZ De vraag Het aanbod De wachtlijst Signalen uit de markt Versterken positie van de klant Keuzemogelijkheid en diversiteit van wonen Verbeteren van kwaliteit van zorg en innovatie Bestendigen financiële houdbaarheid Verminderen bureaucratie Conclusies en invulling inkoopdoelen Versterken positie van de klant Keuzemogelijkheden en diversiteit van wonen Verbeteren van kwaliteit en bevorderen innovatie Kwaliteitsindicatoren Kwaliteit van wonen Oplossen knelpunten Integrale benadering Bestendigen financiële houdbaarheid Verminderen bureaucratie Samengevat: wat betekent voorgaande voor de klant? Samengevat: wat betekent voorgaande voor de zorgaanbieder? 31 Bijlage 1: Lijst van afkortingen GGZ 32 4

5 Inleiding Voor u ligt het sectorplan Geestelijke Gezondheidszorg, dat is opgesteld ten behoeve van de inkoop van AWBZgefinancierde zorg door de Zorgkantoren (verder: ) voor het jaar Bij het opstellen ervan is uitgegaan van de missie en visie van en de afspraken die zorgverzekeraars binnen Zorgverzekeraars Nederland (ZN) hebben gemaakt. De Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) is een volksverzekering voor naturazorg. Artikel 6 van de AWBZ bepaalt dat de zorgverzekeraar ervoor zorg draagt dat de bij hem ingeschreven verzekerden hun aanspraken op zorg tot gelding kunnen brengen. Zorgverzekeraar heeft een concessie voor uitvoering van de AWBZ voor alle AWBZ-verzekerden in de regio s Arnhem, Groningen en Twente. zorgt ervoor dat in de regio s Arnhem, Groningen en Twente voldoende en kwalitatief goede zorg wordt ingekocht. Ook streeft zij ernaar dat er geen wachttijden ontstaan boven de treeknormen en dat de ingekochte zorg effectief is en aansluit op de voorkeuren van klanten. Daarbij houdt rekening met een doelmatige uitvoering van de zorg binnen de beschikbare contracteerruimte. In dat kader sluit in de regio s Arnhem, Groningen en Twente overeenkomsten met zorgaanbieders die de vereiste zorg kunnen leveren. In de overeenkomsten zijn onder meer de aard, omvang en de prijs van de zorg geregeld. voert een objectief, transparant en non-discriminatoir inkoopbeleid. Dit betekent dat alle zorgaanbieders gelijke kansen hebben en dat hun voorstellen op vooraf duidelijk aangegeven wijze worden beoordeeld 1. In dit document wordt de Zorg In Natura (ZIN) beschreven. AWBZ-zorg kan ook verzilverd worden op basis van een Persoonsgebonden budget; hiervoor gelden andere criteria/regels. Inhoud Hoofdstuk 1 beschrijft het algemeen inkoopbeleid. De volgende hoofdstukken zijn specifiek gericht op de sector Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ care) in de regio s Arnhem, Groningen en Twente. De beschreven bevindingen en inkoopdoelen zijn richtinggevend voor het inkoopbeleid in Daar waar in dit sectorplan een cijfermatige onderbouwing wordt gebruikt, is uitgegaan van de meest recent beschikbare cijfers op het moment van schrijven. Daar waar in dit document gesproken wordt over klant kan ook diens vertegenwoordiger gelezen worden. gebruikt bij de zorginkoop, binnen de wet- en regelgeving met betrekking tot de AWBZ, de kaders gesteld door het beleid van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), de Zorginkoopgids AWBZ 2014 en de beleidsregels van de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa). Dit sectorplan is opgesteld onder voorbehoud van wijzigend beleid van het ministerie van VWS en de NZa. 1 Voor de contractering van zelfstandigen zonder personeel (zzp-ers) worden afzonderlijke eisen en voorwaarden opgesteld en gepubliceerd. De contractering van zzp-ers vormt een apart traject binnen het inkoopproces

6 1. Algemeen inkoopbeleid 2014 AWBZ 1.1 Inleiding De houdbaarheid van de langdurige zorg staat volop ter discussie. Er is brede overeenstemming dat systeemingrepen noodzakelijk zijn. Het kabinet stelt in het regeerakkoord daartoe maatregelen voor die in belangrijke mate vanaf 2015 geëffectueerd gaan worden, maar deels ook al in De rol van zorgverzekeraars als financiers van de langdurige zorg is niet voor alle sectoren vanzelfsprekend. Op het moment van schrijven geldt dat is voorzien dat de langdurige GGZ en de verpleging onder het regime van de Zorgverzekeringswet (Zvw) worden gebracht, waarmee zorgverzekeraars verantwoordelijk worden voor de bekostiging ervan. De gemeenten worden verantwoordelijk voor een belangrijk deel van de extramurale zorg (begeleiding en persoonlijke verzorging). Zorgverzekeraars opteerden voor uitvoering van een integrale ouderenzorg, ook door middel van overheveling naar de Zvw. Voordelen daarvan leken evident. Vooralsnog echter lijkt de zorgverzekeraars die rol niet gegund. Een groot deel van de intramurale ouderenzorg wordt ondergebracht in een kern-awbz, evenals een belangrijk deel van de intramurale gehandicaptenzorg. Zorgverzekeraars worden verantwoordelijk voor de uitvoering ervan, maar in welke constructie is nog niet volledig duidelijk. Binnen deze context stelt het inkoopbeleid 2014 op. Duidelijk is dat 2014 een transitiejaar wordt, onduidelijk is nog in welke richting de transitie precies vorm krijgt. is van mening dat wie de zorg uiteindelijk ook financiert het eindplaatje hetzelfde moet zijn: een aanbod dat aansluit bij de behoefte van mensen zolang mogelijk zelf, of met ondersteuning van hun naasten, de regie te blijven voeren op hun leven. Met dat in het achterhoofd is dit inkoopbeleid 2014 opgesteld. 1.2 Missie en visie Voor de uitvoering van haar opdracht hanteert de missie: Wij garanderen de beschikbaarheid van kwalitatief goede en betaalbare zorg om zo het welzijn van de klanten te bevorderen. Om deze missie te bereiken heeft als visie: Wij willen in 2014 belangenbehartiger zijn voor onze klanten. Een belangenbehartiger die zich onderscheidt in aandacht voor kwaliteit van zorg, binnen de beschikbare middelen en mogelijkheden. Kostenbeheersing is noodzakelijk om ook in de toekomst bestendigheid van zorg te garanderen. Om de missie en visie van te kunnen waarmaken is het noodzakelijk dat de zogenaamde zorgpiramide wordt omgekeerd. 6

7 Visie op betaalbare zorg voor de klant Tweede lijn (Geïntegreerde) eerste lijn/awbz Nulde lijn Tweede lijn (Geïntegreerde) eerste lijn/awbz Nulde lijn Zelfmanagement (e-health & preventie) Figuur 1: zorgpiramide Uitgangspunt is zorg op maat. Zorg wordt daarbij op het juiste moment en met de juiste inzet geleverd. Als fysieke, verstandelijke en/of psychische beperkingen zodanig zijn dat de omgeving geen opvang meer kan bieden, komt zorg in beeld. Zorg en ondersteuning worden zoveel mogelijk binnen de woonomgeving van de klant aangeboden. Zelf- en samenredzaamheid worden gestimuleerd, professionele zorg wordt integraal georganiseerd en geleverd en zoveel mogelijk in de thuissituatie ingezet. Focus ligt op kwaliteit van leven, welzijn en behoud van eigen regie/participatie van klanten/burgers. kiest daarbij voor een transitie naar organisatie van de zorg binnen regionale wijkstructuren. In samenhang met welzijn en andere (cure of care) aanbieders zijn totaaloplossingen beschikbaar voor die klanten die op zorg of ondersteuning zijn aangewezen. De zorg wordt dichtbij de klant geleverd waar dat mogelijk is, maar waar dat noodzakelijk is uit oogpunt van kwaliteit of doelmatigheid is zorg op meer afstand beschikbaar. Zo zijn ondersteuning bij zelfzorg en mantelzorg, verzorging en verpleging, dagbesteding en begeleiding in de directe woonomgeving beschikbaar. Zorg voor ouderen en verstandelijk gehandicapten met complexe problematiek wordt regionaal georganiseerd en lokaal aangeboden in de vorm van ketenzorg. Op basis van deze missie en visie hebben Zorgkantoren uitgangspunten voor de inkoop van AWBZ-zorg geformuleerd: Het versterken van de positie van de klant. Keuzemogelijkheid en diversiteit in wonen. Verbeteren van kwaliteit in de zorg en bevorderen van innovatie. Bestendigen van solidariteit/financiële houdbaarheid. Verminderen van bureaucratie door kwaliteit en eenvoud van de uitvoering. In de uitwerking van de -inkoopdoelen zijn de uitgangspunten meegenomen zoals die beschreven zijn in de landelijke inkoopgids van ZN (Zorginkoopgids AWBZ 2014), te weten: Eigen regie en vraaggericht werken. Integrale benadering. Zelf- en samenredzaamheid. Preventie. Zorg in de eigen omgeving. Beter resultaat per bestede euro. Innovatie die zorg voor de klant verbetert. 7

8 1.3 Inkoopdoelen Het versterken van de positie van de klant Voor mensen is het belangrijk dat zij zelf kunnen kiezen hoe zij leven, wonen en participeren, ook als zij door een kwetsbare gezondheid, geestelijke, fysieke of andere beperkingen daarbij gehinderd worden. vindt dat de zorg zo georganiseerd moet zijn dat de vraag van de klant het uitgangspunt is en dat het aanbod daarop aanpasbaar is. Dat betekent dat van aanbieders verwacht dat zij vraaggestuurd werken vanuit de hulpvraag van de klant. Het antwoord op de vraag van de klant kan daarbij ook gezocht worden buiten gecontracteerde zorgverlening. Zorgaanbieders zullen daartoe moeten samenwerken met andere partijen, zoals aanbieders van wonen en welzijn. Dat AWBZ-zorgaanbieders zoveel mogelijk samenwerken met zorgaanbieders in de 1 e en 2 e lijn is voor vanzelfsprekend. Idealiter ziet een samenhangend zorg- en dienstverleningsaanbod tot stand komen op wijkniveau. Ketensamenwerking, continuïteit van zorg, goede welzijnsvoorzieningen en integrale klantondersteuning zijn begrippen die daarbij horen. De focus van zorg- en dienstverlening zal erop gericht moeten zijn dat klanten zolang mogelijk zelf regie blijven voeren over hun eigen leven. Daarbij hoort dat de zelf- en samenredzaamheid van de klant centraal staat; zorg- en dienstverlening is een aanvulling daarop. Adagium is dat zorg extramuraal wordt aangeboden waar het kan en alleen intramuraal waar het moet. In toenemende mate geldt dat zorg en ondersteuning niet meer als vanzelfsprekend op basis van AWBZ-verzekerde zorg beschikbaar zijn. Hulp zal de klant zelf moeten regelen, hij zal zich ervoor moeten (bij)verzekeren of hij zal zich voor ondersteuning tot de gemeente moeten wenden. Hulp en/of zorg moet erop zijn gericht het welzijn van de individuele klant te behouden of te bevorderen en dit proces te ondersteunen. Dit vertaalt zich onder meer in de wijze waarop klanten invloed uit kunnen oefenen op de zorg- en dienstverlening zelf, maar ook op het voor- en natraject daarvan. Daarbij moet voorop staan dat de klant over juiste en volledige informatie beschikt m.b.t. de door hem gewenste zorg- en dienstverlening. vindt dat de invloed van de klant tot zijn recht moet komen: in de relatie tussen individuele klant en zorgaanbieder; op het niveau van collectieve klantenvertegenwoordiging; via (regionale) klantenorganisaties. De relatie tussen individuele klant en zorgaanbieder Het instrument bij uitstek om de afspraken tussen de zorgaanbieder en klant vast te leggen en om de invloed van de klant tot zijn recht te laten komen op het leven is het zorg(leef)plan, onderdeel van het klantdossier. vindt dat op een voor de klant begrijpelijke wijze in het zorgplan schriftelijk moet worden vastgelegd (in samenspraak tussen zorgaanbieder, klant en eventueel naastbetrokkenen), wat de wensen en doelen zijn van de klant. Deze wensen richten zich op de zorg, de dienstverlening en het welzijn en welbevinden van de klant, waarbij rekening wordt gehouden met de waarden en normen van de klant. De zorgaanbieder dient zo vaak als professioneel noodzakelijk is, maar minimaal één keer per jaar met de klant te bespreken of de zorg nog steeds naar wens is, of afgesproken resultaten worden behaald, of de afspraken voldoende worden nageleefd en of ze moeten worden aangepast. Dit kan ook het afbouwen van zorg betekenen. De zorgaanbieder houdt wensen van haar doelgroep, huidige en toekomstige klanten, voor ogen om de zorgproducten en diensten daarop in te richten en verder te ontwikkelen. 8

9 Naastbetrokkenen Naastbetrokkenen (familie, vrienden, mantelzorgers en andere mogelijke belangenbehartigers) zijn erg belangrijk voor de klant. De zorgaanbieder zal dan ook aandacht moeten besteden aan de wens van de klant of en op welke wijze naasten betrokken kunnen worden bij zorg- en dienstverlening. Klanten en, indien nodig, mantelzorgers dienen vanaf het begin betrokken te zijn bij de opzet, monitoring en evaluatie van de hulp. Mantelzorgers spelen in het leven van de klant een belangrijke rol. Zorgaanbieders hebben met hun rol rekening te houden en bieden waar nodig ondersteuning. De klantenvertegenwoordiging Een zorginstelling is gebaat bij een goed functionerende klantenvertegenwoordiging. vindt dat de klant zoveel mogelijk invloed uit moet kunnen oefenen op zijn directe leefomstandigheden. Dat betekent dat waar collectieve belangenbehartiging wordt georganiseerd, daarin ook klanten een rol moeten spelen, zeker als het gaat om zaken die hen direct raken. Om de klantenvertegenwoordiging in staat te stellen haar taak naar behoren te vervullen, zijn samenwerkingsafspraken nodig tussen de klantenvertegenwoordiging en de zorgverlener. Daarbij is een juiste en volledige aanlevering van de benodigde informatie door de zorgaanbieder belangrijk. (Secretariële) ondersteuning is gewenst en ook moeten de leden periodiek cursussen en/of trainingen kunnen volgen. Regionale en landelijke klantenorganisaties voert periodiek overleg met vertegenwoordigende klantenorganisaties. In die overleggen wordt ondermeer gesproken over de wijze waarop de positie van klanten kan worden versterkt. De adviezen en zorgen van de organisaties worden door betrokken bij het (inkoop)beleid of krijgen een vervolg in de contacten met zorginstellingen. heeft een convenant gesloten met de Zorgbelangen in de regio s Arnhem, Groningen en Twente. Het doel van de samenwerking is om enerzijds de klantwens inzichtelijk te krijgen, anderzijds om gezamenlijke projecten uit te voeren die de klantwaarde verhogen. De resultaten van activiteiten kunnen input zijn voor het inkoopbeleid. Klantinformatie Door middel van onder andere de juiste informatie kunnen klanten beter hun te maken keuzes overwegen. In de informatieverstrekking over de mogelijkheden die klanten hebben bij het kiezen voor een zorgaanbieder, spelen informatiebronnen als en de -Zorgatlas een belangrijke rol. Naast de informatievoorziening via hun eigen websites dienen zorgaanbieders dan ook mee te werken aan informatieverstrekking via deze kanalen. Klanten dienen door zorgaanbieders goed geïnformeerd te worden over hun rechten en plichten (inclusief eventuele bijbetalingen voor aanvullende diensten) Keuzemogelijkheid en diversiteit in wonen is van mening dat de toenemende vergrijzing, de extramuralisering en de wens van mensen om zo lang mogelijk zelfstandig te blijven wonen met behoud van regie over hun eigen leven en de kwaliteit daarvan om een samenhangende organisatie vraagt van wonen, zorg en welzijn. Om de kosten voor de AWBZ-zorg te kunnen beperken zal in 2014 verdere stappen zetten naar een veranderde zorginkoop, met name in de sector Verpleging en Verzorging. In samenhang met welzijn zal zoveel mogelijk worden gezocht naar een totaaloplossing voor de klant, waarbij zijn eigen netwerk en de zelfredzaamheid van de klant uitgangspunt zijn. Afspraken over inzet van hulp worden gemaakt in samenspraak met de klant, de mantelzorger en waar nodig of wenselijk een externe belangenbehartiger. vindt dat de zorg zoveel mogelijk extramuraal georganiseerd moet worden, maar intramuraal als dat echt nodig is. Hierbij is samenwerking met andere organisaties/hulpverleners rondom de klant (in wijk, dorp of stad) onontbeerlijk. 9

10 selecteert zorgverleners die in staat zijn maatwerk te bieden; maatwerk in de zin van het organiseren van integrale zorg dichtbij en wijkgericht, in kleinschalige teams die zorg bieden waar die nodig is, ongeacht de indicatie. stuurt op selectie van aanbieders die effectief samenwerken over de domeinen heen en die samenwerking intensiveren. voorziet bijzondere relaties met deze aanbieders met mogelijk meerjarige contracten. Inkoop van zorg zal in de toekomst plaatsvinden op basis van tevreden klanten en medewerkers, een hogere zelfredzaamheid van klanten en beheersing van de totale zorgkosten, inclusief Wmo en Zorgverzekeringswet (Zvw). Keuzemogelijkheid heeft de inspanningsverplichting om - binnen de aan haar toegekende financiële contracteerruimte - voldoende zorg in te kopen van voldoende kwaliteit. vindt het belangrijk dat de toegankelijkheid en kwaliteit van voorzieningen die van direct belang zijn voor de leefbaarheid en sociale samenhang in dorpen en in krimpgebieden zoveel mogelijk intact blijven en dat als daarbij knelpunten ontstaan naar werkbare oplossingen wordt gezocht. Dit betekent dat er niet alleen aandacht moet zijn voor de eigen verantwoordelijkheid van mensen, maar dat er ook aandacht moet zijn voor de sociale (woon)omgeving. Om de langdurige zorg betaalbaar te houden in verband met de toekomstige vergrijzing, een stijgende zorgvraag en een krappe arbeidsmarkt, zal de zorg doelmatig ingekocht moeten worden. Hierdoor kan de mogelijkheid van keuze voor de klant in sommige gevallen beperkt zijn. Diversiteit in wonen De gemeenten hebben de regierol op het terrein van wonen, welzijn en in mindere mate zorg. neemt met de (centrum)gemeenten in haar werkgebied contact op over de wijze waarop zij hun regierol vormgeven en de mogelijkheden tot samenwerking. Voor is de bevordering van zelfredzaamheid en het voeren van de eigen regie door de klant daarbij het belangrijkste thema. Scheiden wonen en zorg In het regeerakkoord wordt gesproken over de invoering van scheiden wonen en zorg. Dit betekent dat de klant verantwoordelijk is voor zijn eigen woonlasten en dat deze niet meer uit de AWBZ worden betaald. De klant betaalt dan alleen nog een eigen bijdrage voor de gemaakte zorgkosten. Voor de zorgaanbieder die ook huisvesting levert, betekent dit dat investeringsbeslissingen afhankelijk worden van de verwachte bezetting. Dit zal tot gevolg hebben dat de aanbieder meer dan nu de woonwens van de klant in beeld moet hebben. Dit zal leiden tot een grotere diversiteit in wonen en dus tot een grotere keuzevrijheid van de klant. vindt dat niet hoeft te worden gewacht tot landelijke regelgeving tot wijziging in woon/zorgconcepten dwingt. De aanspraak op verblijf en de plek waar zorg wordt geboden, zijn niet altijd onlosmakelijk met elkaar verbonden. Met dat uitgangspunt voor ogen zal sturen op optimale bezetting van beschikbare verblijfscapaciteit, waarbij centraal staat dat zorgaanspraken op grond van zorgzwaartepakketten (ZZP s) ook verzilverd kunnen worden in vormen van extramurale zorg of Volledig Pakketten Thuis (VPT s). Daarbij zet in op aansluiting van de aanwezige capaciteit op de zorgbehoefte in de verschillende (sub)regio s. Dat kan betekenen dat capaciteit verschoven moet worden tussen regio s. Soms betekent dit uitbreiding van capaciteit maar ook krimp van capaciteit behoort tot de mogelijkheden Verbeteren van kwaliteit in de zorg en bevorderen van innovatie Verbeteren van kwaliteit heeft de inspanningsverplichting om binnen de aan haar toegekende financiële contracteerruimte voldoende zorg in te kopen van voldoende kwaliteit. heeft gegevens over de kwaliteit van zorg nodig voor de inkoop van zorg. Voor is het dan ook van groot belang dat de informatie over kwaliteit vergelijkbaar is. In recente jaren is er voor elke care sector (V&V, GZ en GGZ) een eigen kwaliteitskader ontwikkeld. Dat kader berust op zowel zelfrapportage door de instelling (zorginhoudelijke indicatoren), als klantwaarderingsonderzoek op basis van een landelijk gevalideerd instrument (klantgebonden indicatoren). 10

11 verwacht van zorgaanbieders dat geleverde kwaliteitsinformatie wordt gebruikt ter verbetering van de zorg. richt zich bij de kwaliteit op: Professioneel inhoudelijke kwaliteit: zorg moet voldoen aan de professionele standaard, is veilig en effectief, en wordt integraal geleverd. Klantgerichtheid: de zorg is toegesneden op de wensen van de klant. De klant krijgt alle aandacht, informatie en deze is toegankelijk. Doelmatigheid: de prijs/kwaliteitverhouding van de zorg, gegeven de beperkte beschikbaarheid van middelen. Innovatie Innovatie is belangrijk om in te spelen op de toekomstige druk op de arbeidsmarkt wat betreft het leveren van kwalitatief geschoold personeel. Daarbij komt dat door bezuinigingen van het rijk de AWBZ-budgetten onder druk komen te staan. Innovatie biedt ruimte voor ontwikkeling van nieuwe, slimme oplossingen voor betere zorg. is van mening dat het in deze markt de verantwoordelijkheid van de zorgaanbieders is om te vernieuwen, daar waar mogelijk in afstemming met klantenorganisaties. Investeren in nieuwe ontwikkelingen doen zorginstellingen in principe zelf. Indien succesvol verdient dit zichzelf later terug in termen van verhoging van de klantwaarde. Er zijn landelijke fondsen beschikbaar (onder andere ZonMw, het Innovatiefonds Zorgverzekeraars of via beleidsregels van de NZa) met als doel het bevorderen van innovatie. Zorgaanbieders kunnen daar, waar nodig, gebruik van maken. Integrale benadering Zorg is gericht op kwaliteit van leven en is verweven met een breder dienstverleningsconcept waarin - aansluitend op de behoeften van de klant wonen, werk, dagbesteding, onderwijs, maatschappelijke ondersteuning en mobiliteit betrokken zijn. Bij het aanbod van zorg zijn veel verschillende partijen betrokken. Vooral chronisch zieken en mensen met een meervoudige hulpvraag komen knel te zitten tussen de verschillende regelingen en instanties waar zij een beroep op kunnen doen. is van mening dat de zorginkoop dusdanig ingericht moet zijn dat zorg zoveel mogelijk integraal aangeboden wordt, over de schotten van de AWBZ, Wmo en Zvw heen, waardoor samenhang in zorg en daarmee de kwaliteit voor de klanten toeneemt en tevens de transactiekosten geminimaliseerd worden. Proactieve en preventieve zorg versterken de positie van de klant zodat de klant langer thuis kan blijven wonen zonder beroep te hoeven doen op al te veel zorg. Van zorgaanbieders wordt verwacht dat zij in samenhang met bijvoorbeeld huisarts en welzijn effectiever inzetten op het thema preventie. Een ander instrument om integrale benadering te bevorderen is het opstarten van ketenzorg en/of netwerken met als doel het aanbieden van geïntegreerde zorg door aanbieders (bijvoorbeeld voor klanten met dementie of CVA of klanten die palliatieve zorg nodig hebben). Onder geïntegreerde zorg verstaat dat zorgaanbieders onderling afstemmen wie (welke organisatie) welk deel van de zorg levert (zorginhoudelijk), in welke volgorde en op welk moment (proces) en dit vervolgens ook met elkaar evalueren en waar mogelijk weer verbeteren. Aansluiting op de eerstelijnszorg vormt mede onderdeel van geïntegreerde zorg, waar dit vanuit het klantperspectief nadrukkelijk gewenst is. Voor de klant is met name het zorginhoudelijke proces relevant. Voor een keten en/of netwerk ligt er de taak om het gezamenlijke aanbod transparant aan de klant over te brengen. De directe communicatie met de klant over de mogelijkheden binnen een keten en/of netwerk (een helder zorgaanbod) is dus van evident belang Bestendigen van solidariteit en financiële houdbaarheid Beter resultaat per bestede euro Kwalitatief goede zorg betekent ook voldoende en doelmatige zorg. Een stijgende zorgvraag en zorgzwaarteontwikkeling waardoor de zorgkosten per klant hoger worden, zorgt voor druk op de financiële houdbaarheid van het zorgstelsel. Dit betekent dat uit iedere beschikbare euro zoveel mogelijk waarde voor de klant moet worden gehaald. Dit kan enerzijds door het bevorderen van zelf- en samenredzaamheid, een integrale benadering en scheiden van wonen en zorg, zoals in 11

12 voorgaande paragrafen is omschreven. Daarnaast moet de zorg ook zo efficiënt mogelijk worden geleverd. Dat betekent bijvoorbeeld: administratieve lasten beperken, geen onnodige handelingen verrichten en geen dubbele werkzaamheden uitvoeren. Het sinds 2007 door gehanteerde beginsel geld volgt klant is toe aan een heroverweging. Doordat de financiële grenzen (de regionale contracteerruimtes) steeds meer worden bereikt kan dit beginsel steeds moeilijker door worden waargemaakt. Het geld volgt klant-beginsel mag geen financiële prikkel zijn voor zorgaanbieders om zoveel mogelijk zorg te leveren, als dit vanuit zorginhoudelijk oogpunt niet echt nodig is. wil toegroeien naar een overzichtelijk, voldoende verschillend maar integraal aanbod van voorzieningen in een geografische eenheid (dorp/wijk). Daarvoor worden aanbieders gecontracteerd die strategische partner zijn voor klant, zorgverzekeraar en gemeenten. Aanbieders die in staat zijn zijn om problemen van klanten op te lossen op doelmatige en kwalitatief goede wijze. Aanbieders die in staat zijn binnen hun budget keuzes te maken voor andere manieren van zorgverlening en/of goedkopere zorg of voorzorg. Aanbieders die de klant ondersteunen om zelf de regie te blijven voeren over zijn leven in zijn eigen leefomgeving Verminderen van bureaucratie Zorgkantoren kopen AWBZ-zorg in die gepaard gaat met veel wet- en regelgeving. Bij de inkoop ervan wordt rekening gehouden met de principes van aanbesteding. Selectie en gunning van van inschrijvers geschiedt op transparante, non-discriminatoire en objectieve wijze. Daarbij is verantwoording nodig waarbij inschrijvers op adequate wijze met elkaar vergeleken kunnen worden. Daarnaast worden waar mogelijk administratieve vereisten zodanig toegepast dat geen onnodige gegevens worden opgevraagd of er kans is op onbedoeld onjuiste aanlevering van gegevens. gaat in de relatie met de zorgaanbieder uit van het principe high trust, high penalty en maakt zoveel mogelijk gebruik van reeds beschikbare informatie. Bij gerede twijfel, of in geval van (steekproefsgewijze) controle, kan aanvullende informatie opvragen. In het kader van het Experiment Regelarme Instellingen heeft VWS instellingen geselecteerd die zijn gestart met het regelarm werken. Ook in de regio s zijn daarbij diverse zorgaanbieders betrokken. participeert in enkele van deze experimenten. Best practices op het gebied van vermindering administratieve lasten en verlagen regeldruk bij andere projecten worden actief gevolgd door. Daarbij vindt het belangrijk dat regels gebruikt worden in relatie tot de resultaten die ze moeten opleveren: kostenbeheersing, klantwaarde en kwaliteitverbetering. 12

13 2. Omgevingsanalyse In dit hoofdstuk wordt een korte omschrijving gegeven van de doelgroep. Daarnaast worden de uitkomsten van een kwalitatieve en kwantitatieve marktanalyse beschreven. 2.1 Omschrijving doelgroep 2 De Geestelijke Gezondheidszorg biedt behandeling, zorg en ondersteuning aan mensen met psychische stoornissen. De meest voorkomende psychische aandoeningen zijn stemmingsstoornissen, angststoornissen, middelenstoornissen en aandachtstekort- en gedragsstoornissen. Leven met een (ernstige) psychische aandoening betekent dat symptomen en klachten langdurend, vaak een leven lang, aanwezig zijn. Mensen met een ernstige psychische aandoening hebben niet alleen last van hun ziekte, maar vooral ook van de gevolgen hiervan. Zo is het voor hen moeilijker om werk te vinden of te behouden, waardoor zij vaak in een slechte inkomenspositie verkeren. Ook is het moeilijker om sociale contacten en relaties op te bouwen, waardoor veel mensen in een sociaal isolement verkeren. Daarnaast hebben mensen met ernstige psychische aandoeningen soms te maken met stigmatisering. Veel mensen met een ernstige psychische aandoening leven dan ook in een achterstandspositie, of het nu gaat om gezondheid, wonen en relaties, werk, dagbesteding en zingeving. Investeren in het verbeteren van deze situatie is mogelijk en noodzakelijk. GGZ-zorgaanbieders bieden behandeling, zorg en begeleiding aan mensen met een psychische aandoening. In veel regio s zijn instellingen gefuseerd en kunnen mensen terecht bij één geïntegreerde GGZ-zorgaanbieder; deze aanbieders bieden doorgaans preventie, eerstelijns-ggz, ambulante zorg, gespecialiseerde zorg, klinische zorg en langdurig verblijf. Van deze aanbieders zijn er een aantal gespecialiseerd in Geestelijke Gezondheidszorg voor: kinderen en jongvolwassenen; verslavingszorg; dak- en thuislozen; vrouwenopvang; autisme. In dit sectorplan worden de bevindingen met betrekking tot de zorg voor langdurige GGZ-klanten in de regio s weergegeven. Het betreft de zorg in de GGZ die door de AWBZ wordt gefinancierd, te weten begeleiding, verblijf zonder behandeling en voortgezet verblijf met behandeling. We bereiden een gemeenschappelijk inkoopbeleid AWBZ en Zvw voor, aangezien alle zorg die op behandeling is gericht op termijn overgaat naar de zorgverzekeraars. 2.2 Kwalitatieve analyse In deze paragraaf worden de uitkomsten van een kwalitatieve marktanalyse beschreven. De belangrijkste ontwikkelingen in de Geestelijke Gezondheidszorg worden hier geschetst. Aan bod komen demografische ontwikkelingen, economische en politieke ontwikkelingen, sociaal maatschappelijke ontwikkelingen en technologische ontwikkelingen. 2 Bron: GGZ Nederland 13

14 2.2.1 Demografische ontwikkelingen In 2001 maakten in Nederland ca. 535 duizend mensen gebruik van de GGZ, in 2009 waren dat er 859 duizend. De vraag is de afgelopen jaren met circa 10% per jaar gestegen. De inzet van extra middelen, onder andere bedoeld om overmatig lange wachttijden terug te dringen, blijkt onverminderd nodig om tegemoet te komen aan de stijgende hulpvraag 3. Ook het aantal door het CIZ afgegeven indicaties voor langdurige GGZ laat, zowel landelijk als in de regio s, een autonome groei zien. Wordt er in algemene zin gekeken naar het soort indicaties dat is afgegeven dan treedt er zorgverzwaring op (Rapportage aanspraak op AWBZ-zorg, CIZ, 2012). Zie ook hoofdstuk De ontwikkeling van de leeftijdsopbouw in Nederland laat zien dat er vergrijzing plaatsvindt. De vergrijzing ligt in de regio s iets hoger dan het landelijk gemiddelde (CBS Statline). Daarnaast is er ook sprake van krimp van bevolkingsaantallen in gepaalde delen van de regio s. Binnen deze regio s zal het aantal ouderen relatief meer toenemen dan in andere regio s en daarmee ook de problemen die samenhangen met de leeftijd. Dit geldt ook voor mensen met een psychiatrische aandoening, met als gevolg dat deze mensen zowel zorg uit de GGZ nodig hebben als verzorging en/of verpleging. Door de combinatie van vergrijzing en krimp is op termijn ook een afname van de beroepsbevolking te verwachten, wat kan leiden tot krapte op de arbeidsmarkt Economische en politieke ontwikkelingen De gezondheidszorg is in 2013 met 68 miljard euro de grootste post op de staatsbegroting. De uitgaven voor de AWBZ nemen gezamenlijk circa 40% van de uitgaven van de gezondheidszorg voor hun rekening. Het aandeel van de nietgeneeskundige GGZ is minder dan 3% 4. De groei van de zorguitgaven is over de periode circa 6,5% per jaar gemiddeld. Deels is deze stijging te verklaren door demografische- en loonontwikkelingen en gevolgen van overheidsbeleid. Voor het overige is het moeilijk om een generieke uitspraak te doen of de kosten vooral veroorzaakt worden door meer mensen in zorg of meer zorg aan dezelfde mensen 5. Het Centraal Planbureau (CPB) verwacht dat de zorgkosten ook de komende jaren sterk blijven stijgen. Door de financiële crisis en de toenemende zorgvraag bestaat er een flinke druk op de staatsbegroting. In de brief over de hervorming van de langdurige zorg van 25 april van de staatssecretaris van VWS staat aangegeven dat - om de AWBZ voor de langere termijn houdbaar te maken - het kabinet ervoor gekozen heeft de AWBZ ingrijpend te hervormen. De AWBZ wordt omgevormd tot een kern-awbz voor intramurale zorg voor gehandicapten en ouderen. Dit geldt voor de zorgzwaartepakketten 4 en hoger. De intramurale langdurige GGZ wordt overgeheveld naar de Zvw. Een aantal aangekondigde maatregelen in het regeerakkoord wordt aangepast. Ter dekking van de wijzigingen wordt een aantal alternatieve maatregelen getroffen. Het betreft onder andere een korting van de contracteerruimte, een tariefskorting pgb, het meerjarig bevriezen van de middelen ten behoeve van de incidentele loonontwikkeling en een algemene tariefskorting vanaf 2014 voor de verpleging en de intramurale zorg. 3 Bron: Sectorrapport, GGZ-Nederland, Bron: 5 Bron: Rapport Taskforce Beheersing Zorguitgaven, juni Bron: Brief Sts HLZ 25 april

15 Voor de Geestelijke Gezondheidszorg worden in dit kader de volgende maatregelen genomen: a) Decentralisatie extramurale begeleiding, verzorging en dagbesteding naar gemeenten Gemeenten worden geheel verantwoordelijk voor de activiteiten op het gebied van begeleiding, verzorging en dagbesteding. De aanspraken worden beperkt en meer gericht op degenen die het het hardst nodig hebben. De activiteiten gaan vallen onder de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). De overheveling die is voorzien per 2015 zal gepaard gaan met een substantiële bezuinigingsdoelstelling. Zorgverzekeraars pleiten voor overheveling van de medische persoonlijke verzorging naar de Zorgverzekeringswet (Zvw). b) Decentralisatie jeugdzorg naar gemeenten De jeugdzorg wordt in 2015 gedecentraliseerd naar gemeenten en gaat vallen onder de Jeugdwet. Dit betreft de provinciaal gefinancierde jeugdzorg, jeugdzorg plus, de jeugd-ggz (AWBZ en Zvw) en de zorg aan jeugdigen met een verstandelijke beperking (AWBZ). Ook deze transitie gaat gepaard met een substantiële bezuinigingsmaatregel. De ondersteuning en langdurige zorg aan jeugdigen tot 18 jaar vergt afstemming met onderwijs. Dit wordt met betrokken partijen nader uitgewerkt. c) Overheveling verpleging en behandeling Extramurale verpleging gaat per 2015 over naar de Zvw. Er komt een nieuwe aanspraak thuisverpleging, waardoor extramurale verpleging binnen de eerste lijn geboden kan worden. De langdurige op behandeling gerichte GGZ vanaf 18 jaar gaat naar de Zvw. Hiermee wordt vanaf 18 jaar alle op behandeling gerichte GGZ uit de Zvw gefinancierd. Met de sector wordt over de positionering van het begeleid wonen in het gemeentelijk domein nog overlegd. Het CVZ adviseert het kabinet over welke onderdelen van de extramurale AWBZ-behandeling onder de Zvw zouden passen. De extramurale AWBZ-behandeling tot 18 jaar voor mensen met een verstandelijke beperking of psychische stoornis gaat over naar de gemeente (Jeugdwet). d) Scheiden wonen en zorg In 2013 is gestart met het scheiden van wonen en zorg. In aanloop hiertoe is de contracteerplicht vanaf 1 januari 2012 ook voor intramurale zorg vervallen en wordt in de periode 2012 tot en met 2017 stapsgewijs overgegaan op normatieve bekostiging van kapitaallasten. e) Extramuraliseren ZZP s 1 en 2 GGZ B en C De Zorgzwaartepakketten (ZZP s) 1 en 2 GGZ B en C zijn vanaf 1 januari 2013 geëxtramuraliseerd. De zorgzwaartepakketten 3 GGZ worden in tegenstelling tot eerdere signalen niet geëxtramuraliseerd. Opgemerkt dient te worden dat alle huidige klanten hun recht op verblijf binnen een instelling behouden. f) Langdurige intramurale GGZ naar de Zorgverzekeringswet De huidige intramurale GGZ voor klanten vanaf 18 jaar gericht op behandeling in de AWBZ wordt per 2015 overgeheveld naar de Zorgverzekeringswet (Zvw), waarbij over het onderdeel Maatschappelijke Opvang (Zvw of gemeenten) nog een nader besluit wordt genomen. De positionering van het begeleid wonen wordt met de sector nader verkend. Voor de jaren 2015 tot 2017 wordt een hoofdlijnenakkoord gesloten met verzekeraars, zorgkantoren en zorgaanbieders. Daarin zal een budgetplafond staan en het tempo worden afgesproken van de opbouw van risicodragendheid voor de huidige intramurale GGZ. In 2017 worden zorgverzekeraars hiervoor volledig risicodragend. g) PGB Het kabinet is voornemens ook voor bestaande PGB-houders met een AWBZ-indicatie voor alleen begeleiding individueel of begeleiding groep voor minder dan 10 uur per week, het PGB te laten vervallen op 1 januari

16 h) Verminderen administratieve lasten en verlichting regeldruk Medewerkers in de zorg geven aan veel tijd kwijt te zijn aan administratie. Om te bezien welke mogelijkheden er zijn om de administratieve lasten te verminderen en de regeldruk te verlichten is het kabinet experimenten gestart met regelarme zorginstellingen, ook in de regio s. De (meeste) experimenten starten per 1 januari 2013 en hebben een looptijd van 2 jaar. Ook in aanpalende domeinen ziet het kabinet zich genoodzaakt om maatregelen te treffen om de houdbaarheid van het sociale stelsel te waarborgen. Te denken valt aan de Wet op Passend Onderwijs en maatregelen aan de onderkant van de arbeidsmarkt. Daarnaast is medio 2012 een Bestuurlijk Akkoord over de toekomst van de GGZ gesloten. Partijen verbinden zich hier door zich gezamenlijk in te spannen om een kwalitatief hoogwaardige en betaalbare GGZ te realiseren. De zorg zal dan zo dicht mogelijk om de klant heen georganiseerd moeten worden. Uitgangspunt is dat passende zorg op de juiste plek wordt vereend. Dit betekent een omslag van klinisch naar ambulant, van tweede lijn naar eerste lijn, van eerste lijn naar huisarts en van huisarts naar meer zelfmanagement. Verzekeraars en zorgaanbieders gaan in dit kader de beddencapaciteit in de periode tot 2020 met een derde afbouwen t.o.v Dit betekent dat klanten in plaats van in klinieken veel meer thuis met de juiste behandeling en ondersteuning worden geholpen. Daartoe is ook afgesproken dat preventie, zelfmanagement en het herstelvermogen van de klant fors gestimuleerd wordt. Al deze maatregelen kunnen voor mensen met een beperking (grote) gevolgen hebben. De doelgroep krijgt te maken met een beperking in aanspraak op voorzieningen en/of met verschillende financieringsvormen. vindt het belangrijk dat de ontwikkelingen in de zorginkoop passen in dit toekomstperspectief. Dat betekent dat de zorginkoop voor zover mogelijk een ontwikkeling richting het (gewenste) perspectief laat zien: het integreren van de zorginkoop GGZ care en cure. In de inkoop voor 2014 zullen daartoe waar mogelijk de eerste stappen worden gezet Sociaal maatschappelijke ontwikkelingen Eigen regie, kwaliteit van leven en burgerschap Ieder mens wil zo zelfstandig mogelijk functioneren, zonder afhankelijk te zijn van anderen. Voor veel mensen met een psychische stoornis en daaruit voortvloeiende beperking is dat niet zo gemakkelijk. Het wordt steeds duidelijker dat autonomie en het maken van eigen keuzes mogelijk een positief effect heeft op het welzijn en daardoor zelfs op de hoeveelheid zorg die nodig is. In de GGZ heeft dit ertoe geleid dat in de zorgverlening het medisch perspectief steeds meer op de achtergrond komt te staan en in plaats daarvan het steeds vaker gaat over termen als kwaliteit van leven, rehabilitatie, integratie, vermaatschappelijking, burgerschap en inclusie. Ontwikkelingen gericht op het welbevinden van de klant. In dit kader is in 2009 door GGZ Nederland het visiedocument Naar herstel en gelijkwaardig burgerschap gepubliceerd, De GGZ wil samen met klanten en maatschappelijke partners werken aan het verbeteren van de positie van de klant. Enerzijds door meer samen te werken in de wijk aan burgerschap en anderzijds door de principes van herstel in te voeren in de zorg. De ambities van het visiedocument zijn nog steeds actueel. GGZ Nederland blijft lidinstellingen ondersteunen bij het realiseren van de ambities rond herstel en burgerschap. Tegelijk met deze ontwikkeling om klanten zoveel mogelijk te ondersteunen bij het normaal functioneren in hun omgeving blijft het nodig dat er deskundige aandacht is voor de medische kant van de psychische aandoening. Er schuilt een gevaar dat dit ondersneeuwt. De overgang van op behandeling gerichte langdurige geestelijke gezondheidszorg naar de Zvw en een goede afstemming met voorliggende voorzieningen kan dit risico beperken. Netwerk van naastbetrokkenen Mensen zijn meer dan hun zorgvraag. Mensen willen meedoen en wanneer, tijdelijk of langdurig, ondersteuning nodig is moet die gericht zijn op (het terugkrijgen van) zelfredzaamheid en,zo mogelijk, blijvende participatie. 16

17 Maar het meedoen is meer dan dat. Meedoen voor mensen die vaak levenslang leven met een beperking, houdt ook in gelijkwaardige relaties kunnen opbouwen en onderhouden met partners, kinderen en persoonlijk netwerk op basis van vrijheid en wederkerigheid. Daarvoor is het nodig dat de (langdurende) zorg deel uitmaakt van een integraal dienstverleningsconcept, waarin wonen, werken, onderwijs, maatschappelijke ondersteuning, mobiliteit en zorg hand in hand gaan. De zorg maakt daarmee onderdeel uit van het reguliere netwerk rondom de klant: Mantelzorger Familie Vrijwilliger Vrienden Klant Professionele zorgverleners Buren Reguliere voorzieningen Thuis Instelling Figuur 2: Netwerk rondom de klant In netwerken rondom de klant met een psychiatrische beperking spelen mantelzorg en vrijwilligers een belangrijke rol. In Nederland zijn naar schatting 3,5 miljoen mantelzorgers 7. Hiervan verlenen 2,6 miljoen mensen langdurig en/of intensief mantelzorg. Volgens het SCP zal tot 2030 het aantal mantelzorgers met 5% toenemen ten opzichte van Daarnaast zijn er tussen de en vrijwilligers die ondersteuning bieden in de zorgverlening aan hun medemens. De bestuurlijke verantwoordelijkheid voor het ondersteunen van mantelzorgers ligt op basis van de Wmo bij gemeenten. Ook zorgverzekeraars bieden/ondernemen activiteiten op het gebied van ondersteuning van de mantelzorger. Maar ook vrijwilligers worden van steeds grotere waarde. Een groot aantal psychiatrische klanten - zeker in de langdurige zorg - hebben vaak het contact met vrienden en familie verloren, waardoor een sociaal netwerk en achtervang ontbreekt. Uit een recentelijk uitgevoerde enquête van het meldpunt Meld je zorg blijkt dat veel GGZ-instellingen hun familiebeleid onvoldoende op orde hebben. Familie wordt te weinig betrokken als hun familielid een beroep moet doen op de Geestelijke Gezondheidszorg. Terwijl een goede ondersteuning van de familie zeker herstelbevorderend kan zijn. 7 Bron: Mantelzorg uit de doeken, SCP, Bron: De toekomst van de mantelzorger, SCP,

18 Kwaliteit In de GGZ krijgt het kwaliteitsdenken meer en meer uitwerking gericht op het meten van het welbevinden van de klant. Waar het begon met systeemkwaliteit zijn aanzienlijke stappen gezet door de introductie van de CQ-index en ROPI. In de CQ-index ligt de nadruk op de klantervaringen. De ROPI is gericht op het inzichtelijk maken van de implementatie van herstelgedachte binnen de organisatie op het niveau van de zorgverlener en de klant. Voor de Maatschappelijke Opvang is een aparte set prestatie-indicatoren ontwikkeld Technologische ontwikkelingen Technologische ontwikkeling wordt steeds meer een belangrijke pijler voor het betaalbaar en toegankelijk houden van de Geestelijke Gezondheidszorg voor een brede doelgroep. Bovendien kunnen toepassingen als e-health bijdragen aan rehabilitatie, participatie en het verbeteren van sociale contacten van klanten. Met name in de GGZ-Zvw nemen behandelingen via e-health toe c.q. wordt onderzoek gedaan naar effectiviteit en kwaliteit van deze vormen van zorginzet. Zo kunnen er bijvoorbeeld middelen worden ingezet ter ondersteuning van de dagstructurering van klanten met autisme. Technologische mogelijkheden in de directe zorg voor de langdurige GGZ-klant hebben zich beperkt ontwikkeld. Dit komt onder andere door mogelijke privacy- en veiligheidsrisico s. 2.3 Kwantitatieve analyses GGZ In deze paragraaf komt de kwantitatieve analyse aan bod. Allereerst wordt ingegaan op de huidige vraag in de sector Geestelijke Gezondheidszorg. Vervolgens worden het aanbod en de eventuele wachtlijsten beschreven De vraag In 2001 maakten in Nederland ca. 535 duizend mensen gebruik van de GGZ, in 2009 waren dat er 859 duizend. De vraag is de afgelopen jaren met circa 10% per jaar gestegen. De inzet van extra middelen, onder andere bedoeld om overmatig lange wachttijden terug te dringen, blijkt onverminderd nodig om tegemoet te komen aan de stijgende hulpvraag 9. GGZ B Legenda: 1-jul-11 1-jan-12 1-jul GGZ C GGZ01C GGZ02C GGZ03C GGZ04C GGZ05C GGZ06C 0 GGZ01B GGZ02B GGZ03B GGZ04B GGZ05B GGZ06B GGZ07B Figuur 3: Indicaties in de regio s (Arnhem, Groningen, Twente) 9 Bron: Sectorrapport, GGZ-Nederland,

19 Ook het aantal door het CIZ afgegeven indicaties voor langdurige GGZ laat een autonome groei zien. Wordt gekeken naar het soort indicaties dat is afgegeven dan komt voor de periode juli 2011 juli 2012 naar voren dat 10 : het aantal geïndiceerde ZZP s GGZ C 1 en 2 en ZZP s GGZ B 1 en 2 afneemt het aantal geïndiceerde ZZP s GGZ C 3 en 4 toeneemt het aantal geïndiceerde ZZP s voor GGZ B 3 en 4 afneemt het aantal geïndiceerde ZZP s voor GGZ B 6 stabiel blijft de overige geïndiceerde ZZP s (GGZ C 5 en 6, GGZ B 5 en 7) toenemen Zoals weergegeven in de figuren laten de regio s een vergelijkbaar beeld zien. Een specificatie is te vinden in de Basisrapportage AWBZ-zorg (CIZ, 2012). Wordt er gekeken naar de extramurale indicaties die door het CIZ zijn afgegeven, dan komt voor de periode juli 2011 juli 2012 naar voren dat er over het algemeen sprake is van een toename van het aantal indicaties. Met uitzonderling van Twente laten de regio s een vergelijkbaar beeld zien. In Twente is het aantal indicaties PV en VP stabiel. Een specificatie is te vinden in de Basisrapportage AWBZ (CIZ, 2012). De geplande overheidsmaatregelen ten aanzien van extramuralisatie, overheveling en decentralisatie zoals beschreven in hoofdstuk 2, paragraaf zullen van invloed zijn op de indicatiestelling de komende jaren Het aanbod In de regio s wordt in 2013 circa 219 miljoen aan GGZ-zorg besteed: 110 miljoen in regio Arnhem, 74 miljoen in regio Groningen en 35 miljoen in regio Twente. Er zijn 60 aanbieders die in de regio s GGZ-zorg bieden waarvan 24 in regio Arnhem, 24 in regio Groningen en 12 in regio Twente. Aanbieders kunnen deze zorg intramuraal en/of extramuraal aanbieden. Hier wordt in het vervolg van deze paragraaf verder op ingegaan. Intramuraal In de regio s wordt in 2013 circa 179 miljoen besteed aan langdurige GGZ-zorg: 94 in regio Arnhem, 57 in regio Groningen en 28 in regio Twente. Deze zorg wordt geleverd door 24 verschillende aanbieders, waarvan 12 in regio Arnhem, 9 in regio Groningen en 3 in regio Twente. Om te voorzien in de aanwezige behoefte zijn bij de aanbieders in de regio Arnhem intramurale plaatsen gecontracteerd, in regio Twente 496 en in regio Groningen Een stijging van ruim 10% ten opzichte van vorig jaar 12. In onderstaande figuur hebben we per regio de verdeling van de gecontracteerde plaatsen weergegeven. Hierbij hebben we een onderscheid gemaakt naar behandelplaatsen (GGZ B), plaatsen voor verblijf zonder behandeling (GGZ C) en plaatsen voor jeugdigen. 10 Voor jeugdigen wordt de indicatie voor langdurige GGZ-zorg niet door het CIZ maar door Bureau Jeugdzorg gesteld. Hiervan zijn echter geen exacte aantallen bekend. 11 Gebaseerd op de herschikkingsafspraken voor Gebaseerd op de herschikkingsafspraken voor In het sectorplan 2013 is een ander uitgangspunt gehanteerd waardoor de waarden in het sectorplan 2013 niet één op één vergelijkbaar zijn met de waarden in het sectorplan