De impact van de bovenbestuurlijke beslissingen op de lokale fiscaliteit in Vlaanderen

Transcriptie

1 Steunpunt Beleidsrelevant onderzoek Bestuurlijke Organisatie Vlaanderen Spoor fiscaliteit De impact van de bovenbestuurlijke beslissingen op de lokale fiscaliteit in Vlaanderen Tussentijds overzicht van de onderzoeksaanpak, de gebruikte data en de resultaten op basis van deelpapers 1-6 (Alle commentaar is welkom bij Spoor Fiscaliteit - Hogeschool Gent Carine Smolders & Stijn Goeminne ABSTRACT In dit document geven we een overzicht van de aanpak van het onderzoek, van de aangelegde datareeksen en van de resultaten die in de eerste 6 papers voorgesteld werden.

2

3 Tussentijds overzicht Inhoudsopgave Inhoudsopgave...3 Lijst van tabellen Inleiding De centrale onderzoeksvraag en de afgeleide probleemstellingen Onderzoeksaanpak Voornaamste onderzoeksresultaten Resultaten inzake probleemstelling Resultaten inzake probleemstelling Lijst van tabellen TABEL 1 Overzicht van de onderzoeksoutput; Relatie met de onderzoeksfasen en gehanteerde onderzoekstechnieken...5 TABEL 2 Overzicht van de factoren die een samenhang vertonen met de tarieven of de tariefwijzigingen C. SMOLDERS & S. GOEMINNE 3

4 De impact van de bovenbestuurlijke beslissingen op de lokale fiscaliteit in Vlaanderen 1. Inleiding 1.1 De centrale onderzoeksvraag en de afgeleide probleemstellingen In dit document geven we een overzicht van de gehanteerde onderzoeksaanpak, de samengestelde databanken en de resultaten, waarover we in deelpapers 1-6 verslag hebben uitgebracht. Voorliggende studie heeft tot doel de oorzaken van de vrij sterke tariefstijgingen van de lokale belastingen te indiceren. Deze onderzoeksvraag werd in dit B-project vertaald in de volgende 3 probleemstellingen: Is de recente toename van de lokale fiscale druk historisch gezien wel zo ongewoon? Hoe algemeen zijn de aanpassingen van de tarieven van de voornaamste lokale belastingen? Welk profiel hebben gemeenten die in de periode de OOV- en APB-tarieven sterk hebben verhoogd? In welke mate verklaren gemeentelijke kenmerken en bovenlokale factoren de sterke stijging van deze lasten gedurende de periode ? 1.2 Onderzoeksaanpak Vooraf werd bepaald dat de onderzoeksresultaten zouden worden aangeboden onder de vorm van een set van deelpapers; dit biedt het voordeel dat ze het onderzoeksproces overzichtelijk maken en later sneller kunnen aangepast worden met het oog op externe valorisatie. De gerealiseerde papers en diegene die nog in opbouw zijn werden weergegeven in onderstaande Tabel 1. Tegelijkertijd wordt hier een overzicht gegeven van de onderzoeksfase waarmee deze papers verband houden. De dominante analysetechnieken werden in de laatste kolom opgesomd. 4 HOGESCHOOL GENT SPOOR FISCALITEIT

5 Tussentijds overzicht TABEL 1 OVERZICHT VAN DE ONDERZOEKSOUTPUT; RELATIE MET DE ONDERZOEKSFASEN EN GEHANTEERDE ONDERZOEKSTECHNIEKEN Paper n TITEL 1 Tarieven en tariefwijzigingen APB en OOV 2 Literatuuroverzicht m.b.t. verticale externaliteien en optimale belastingsystemen 3 Tarieven en tariefwijzigingen volgens omvang, provinciale ligging en Dessoyindeling 4 Tarieven en tariefwijzigingen in functie van de fiscale draagkracht, de financieringsmix en een reeks financiële indicatoren 5 Tarieven en tariefwijzigingen in functie van de totale uitgaven en bepaalde socio-economische indicatoren 6 Tarieven en tariefwijzigingen in functie van bovenlokale beslissingen : de hervorming Reynders 7 De impact van de liberalisering van de energiemarkt op de lokale tarieven 8 De impact van de politiehervorming op de lokale tarieven 9 Schatting van de tarieven en tariefwijzigingen op basis van lokale en bovenlokale factoren GEHANTEERDE ONDERZOEKS- ONDERZOEKS- FASE TECHNIEKEN 1&2 T-toetsen, Pearson correlaties, ANOVA 1 Literatuuranalyse 2,3 T-toetsen, Pearson correlaties, ANOVA 2,3 T-toetsen, Pearson correlaties, ANOVA 2,3 T-toetsen, Pearson correlaties, ANOVA 2,3 T-toetsen, Pearson correlaties, ANOVA 2,3 T-toetsen, Pearson correlaties, ANOVA 2,3 T-toetsen, Pearson correlaties, ANOVA 4 OLS Het onderzoeksproces kan ingedeeld worden in 4 fasen : deze van de literatuurstudie, deze van de dataverzameling, deze van de data-analyse en verwerking en deze van de schatting van het belang van de diverse lokale en bovenlokale kenmerken. We schetsen hierna kort hoe deze fasen doorlopen werden en tot welke papers ze aanleiding hebben gegeven. Tijdens de maanden maart-mei 2003 werd de literatuur rond verticale fiscale effecten en rond lokale belastingheffing grondig doorgenomen, wat geresulteerd heeft in deelpaper 2. Vervolgens werd een uitgebreide databank aangelegd, waarin tarieven, lokale kenmerken en indicatoren van bovenlokale invloeden centraal staan. C. SMOLDERS & S. GOEMINNE 5

6 De impact van de bovenbestuurlijke beslissingen op de lokale fiscaliteit in Vlaanderen De dataverzameling, de data-reductie met het oog op het verwijderen van fouten en het opsporen van outliers werd uitgevoerd tijdens de maanden juni, juli & augustus Tegelijkertijd werden de tarieven geanalyseerd en een antwoord geformuleerd op de eerste probleemstelling, wat aanleiding gaf tot paper 1. Vanaf september werd systematisch gewerkt aan een antwoord op probleemstelling 2: Hoe algemeen zijn de aanpassingen van de tarieven van de voornaamste lokale belastingen? Welk profiel hebben gemeenten die in de periode 2001 de OOV- en APB-tarieven sterk hebben verhoogd? Dit resulteerde in een reeks van 3 papers die respectievelijk volgende gemeentelijke kenmerken als focus hadden: Deelpaper 3 : provinciale ligging, omvang (in termen van aantal inwoners), Dessoy-categorie; Deelpaper 4 : de lokale financieringsmix, de lokale fiscale draagkracht & een reeks van financiële indicatoren zoals het saldo op de rekening, de schuldpositie, de finapsiswaarde; Deelpaper 5 : het lokale uitgavenniveau en een reeks van traditionele behoeftenindicatoren zoals het aandeel 65-plussers en het aandeel jongeren in de totale bevolking. De aanpak was telkens vergelijkbaar : na het opsporen van verbanden tussen de variabele en de fiscale variabelen via correlatieberekeningen, werden verschillen op het getoetst aan de hand van T-testen of, ingeval van meer dan twee deelgroepen van gemeenten, via ANOVA. Op basis van deze analyses hebben we een duidelijk beeld gekregen van de lokale kenmerken van gemeenten wiens fiscale reactie duidelijk verschillend was. Vanaf december 2003 werden de bovenbestuurlijke factoren van de lokale tarieven en tariefwijzigingen bekeken. In concreto spitsten we de analyse toe op de impact van de hervorming van de personenbelasting, op de gevolgen van de politiehervorming en op het belang van de vrijmaking van de energiemarkt. Probleem bij zowel de hervorming Reynders als de politiehervorming, bleek het gebrek aan betrouwbare en recente data. Voor de politiehervorming werden bijgevolg data verzameld bij de 6 HOGESCHOOL GENT SPOOR FISCALITEIT

7 Tussentijds overzicht gemeenten zelf. Voor de hervorming Reynders zal, indien de vraag aan het Ministerie van Financiën niets oplevert, hetzelfde gedaan worden. Inzake de vrijmaking van de energiemarkt, die zeer recent werd afgewerkt, is er trouwens nog geen zekerheid omtrent de compensatie die gemeenten zullen ontvangen voor het verlies aan dividenden, zodat een cijfermatige analyse op dit moment onmogelijk is. Wel wordt teruggegrepen naar de wijziging in de dividendenontvangsten ten gevolge van de Dexia-operaties, waarbij wordt nagegaan of een dergelijk wijziging de tarieven van gemeenten heeft beïnvloed. De studie van de bovenlokale invloeden resulteert in opnieuw vier papers: Deelpaper 6 : tarieven en tariefwijzigingen in functie van bovenlokale beslissingen : de hervorming Reynders; Deelpaper 7 : de impact van de politiehervorming op de lokale tarieven; Deelpaper 8 : de impact van de liberalisering van de energiemarkt op de lokale tarieven; Deelpaper 9 : schatting van de tarieven en tariefwijzigingen op basis van lokale en bovenlokale factoren. Deelpaper 6 werd uitgewerkt in januari 2004 en schetst de krachtlijnen van de hervorming Reynders en de wijze waarop deze de lokale APB zal affecteren. Verder worden problemen bij het inschatten van de federale effecten op de lokale tarieven in kaart gebracht en werd nagegaan of gemeenten die sterk steunen op APB-inkomsten reeds in 2001 anticipeerden op de hervorming. Tegen 30 maart 2004 wordt voorliggende paper uitgebreid met een bespreking en schatting van de lokale grondslag. De resterende deelpapers zullen gefinaliseerd worden tegen 30 maart Deels is deze vertraging te wijten aan de dataproblemen. Anderzijds biedt het ook de opportuniteit om nieuwe gegevensreeksen die pas begin 2004 ter beschikking kwamen in de analyse op te nemen. C. SMOLDERS & S. GOEMINNE 7

8 De impact van de bovenbestuurlijke beslissingen op de lokale fiscaliteit in Vlaanderen 1.3 Voornaamste onderzoeksresultaten Het voorliggend onderzoek heeft tot nog toe antwoorden opgeleverd op de twee eerste probleemstellingen Resultaten inzake probleemstelling 1 In eerste instantie toetsten we de mate waarin de tariefveranderingen statistisch significant afwijken van deze in het verleden. Op basis van de analyses (cfr. Paper 1) kunnen we het volgende besluiten: Er is wel degelijk een substantieel verschil in tariefbeleid sinds de start van deze lokale legislatuur en dit voor beide heffingen. Hoewel gemiddeld genomen, het APB-tarief niet zo extreem verschilt van het tarief tijdens de periode , stellen we toch vast dat deze verschillen statistisch betekenisvol zijn. Ook het verschil in het aantal tariefstijgingen sterkt ons in dit besluit. Voor de OOV-tarieven stellen we vast dat deze ook tijdens het voorgaande decennium veel vaker onderhevig waren aan verandering, maar de stijgingen zijn beduidend groter en talrijker vanaf het begin van deze lokale legislatuur Resultaten inzake probleemstelling 2 Vervolgens werd via allerlei lokale kenmerken een profiel samengesteld van gemeenten die hogere OOV- en APB-tarieven hanteerden en, desgevallend, ook tot sterkere tariefstijgingen overgingen bij het begin van dit decennium. We geven in Tabel 2 een overzicht van de in de analyse meegenomen factoren en in welke mate ze samenhangen met de tarieven en met de tariefwijzigingen. In de 2e kolom zijn de gegevensreeksen weergegeven van de bestudeerde variabele. De jaartallen in de overige kolommen hebben betrekking op de tarieven of tariefwijzigingen. In het algemeen zijn de analyses beperkt tot data van We beschikken wel over de lokale tarieven van 2003, maar de datareeksen van de covarianten zijn vaak veel minder actueel. Dit is in het bijzonder 8 HOGESCHOOL GENT SPOOR FISCALITEIT

9 Tussentijds overzicht zo wanneer een beroep moet gedaan worden op rekeninggegevens (zoals de saldi op de rekeningen, cijfers over de totale uitgaven of uitgavencategorieën, etc.). Samenvattend kunnen we stellen dat de tariefwijzigingen in 2001 groter waren in gemeenten gekenmerkt door : hun provinciale ligging (de beide tarieven stegen in Limburgse gemeenten een stuk sneller) de bevolkingsomvang (de OOV steeg sterker in de gemeenten tussen en inwoners; de APB-tarieven stegen sterker in de kleinste gemeenten) de Dessoy-cluster (sterkere stijgingen van de OOV en APB in 2001 en 2002 in cluster 2 ; sterke stijging van de OOV in cluster 11 in 2001; sterke stijging van de APB in 2002 in cluster 9) de fiscale draagkracht (OOV- en APB-tarieven stegen sterker in OBV onder het Vlaams ) het financieel evenwicht (OOV- en APB-tarieven stegen sterker in deficit op de rekening) het financieel structureel onevenwicht zoals aangegeven door de finapsis (in ratio>100% stegen beide belastingen sneller) de financieringsmix ( lagere dan de schuldontvangsten lieten hun beide tarieven sterker stijgen) de leeftijdsopbouw van de bevolking ( lager dan gemiddeld aandeel van de 65+inwoners lieten hun OOVtarieven sterker stijgen) de onderwijsuitgaven ( lagere dan de onderwijsuitgaven per capita lieten hun OOV en APB sterker stijgen) de socio-economische samenstelling van de bevolking ( procentueel aandeel werklozen dat superieur is aan het Vlaams lieten hun OOV sterker C. SMOLDERS & S. GOEMINNE 9

10 De impact van de bovenbestuurlijke beslissingen op de lokale fiscaliteit in Vlaanderen TABEL 2 OVERZICHT VAN DE FACTOREN DIE EEN SAMENHANG VERTONEN MET DE TARIEVEN OF DE TARIEFWIJZIGINGEN VARIABELE ONDERZOCHTE TIJDREEKS OOV- APB- HET OOV-TARIEF KOMEN HET APB-TARIEF KOMEN Variabelen uit paper 3 PROVINCIALE LIGGING : Gemeenten gelegen in West-Vlaanderen Voor 2000: Gemeenten gelegen in Oost-Vlaanderen Na 2000: Gemeenten gelegen in Limburg, Oost- & West- Vlaanderen en Gemeenten gelegen in de provincie Limburg 2001 gemeenten gelegen in de provincie Limburg INWONERSCOHORT : De gemeenten uit de cluster met <5000 inwoners; de centrumsteden en de grote steden : de centrumsteden De meer dan 5001 en minder dan inwoners minder dan 5000 inwoners 2002: de centrumsteden DESSOY-CLUSTER : de gemeenten die deel uitmaken van de cluster 11 en in iets mindere mate van de clusters 5 en & 2002: de gemeenten die deel uitmaken van de cluster : de gemeenten die deel uitmaken van de cluster 9 en in mindere mate van cluster : gemeenten die deel uitmaken van cluster 2 gemeenten die deel uitmaken van cluster gemeenten die deel uitmaken van cluster : gemeenten die deel uitmaken van cluster 9 10 HOGESCHOOL GENT SPOOR FISCALITEIT

11 Tussentijds overzicht VARIABELE ONDERZOCHTE TIJDREEKS OOV- APB- HET OOV-TARIEF KOMEN HET APB-TARIEF KOMEN Variabelen uit paper 4 OBV OBV onder het Vlaamse Gemeenten met een OBV onder het Vlaamse OBV onder het Vlaamse OBV onder het Vlaamse GEMEENTELIJKE SALDO & 1999: tekort op de rekening : Gemeenten met een overschot op de rekening in en 1994 : deficit op de rekening van deze jaren kennen hogere APB-tarieven in de jaren erna : overschot op de rekening kennen hogere APBtarieven deficit op de rekening deficit op de rekening FINAPSIS over periode 1998 tem 2000: finapsisratio>100% over periode 1998 tem 2000: finapsisratio>100% finapsisratio>100% finapsisratio>100% C. SMOLDERS & S. GOEMINNE 11

12 De impact van de bovenbestuurlijke beslissingen op de lokale fiscaliteit in Vlaanderen VARIABELE ONDERZOCHTE TIJDREEKS OOV- APB- HET OOV-TARIEF KOMEN HET APB-TARIEF KOMEN Variabelen uit paper 4 PROCENTUEEL AANDEEL VAN DE OVERDRACHTEN IN DE TOTALE ONTVANGSTEN : groter dan gemiddeld %aandeel van de overdrachten in de totale ontvangsten en : groter dan gemiddeld % aandeel van de overdrachten in de totale ontvangsten 1998: %aandeel van de overdrachten in de totale ontvangsten inferieur aan het Vlaamse 1995 en 2000: % aandeel van de overdrachten in de totale ontvangsten hoger dan het Vlaamse 1996: % aandeel van de overdrachten in de totale ontvangsten lager dan het Vlaamse 12 HOGESCHOOL GENT SPOOR FISCALITEIT

13 Tussentijds overzicht VARIABELE Variabelen uit paper 4 SCHULDONTVANGSTEN/CAPITA SCHULDGRAAD/CAPITA OOV- ONDERZOCHTE TIJDREEKS & : schuldontvangsten/capita inferieur aan het Vlaamse : schuldontvangsten per capita die hoger liggen in ratio van de schulden/capita hoger APB- HET OOV-TARIEF KOMEN &1998 & 1999: minder schuldontvangsten/capita dan die lager zijn dan het schuldontvangsten/capita Vlaamse HET APB-TARIEF KOMEN schuldontvangsten/capita die lager zijn dan het Vlaamse Niet-significant Niet-significant Niet-significant C. SMOLDERS & S. GOEMINNE 13

14 De impact van de bovenbestuurlijke beslissingen op de lokale fiscaliteit in Vlaanderen VARIABELE Variabelen uit paper 5 TOTALE UITGAVEN/CAPITA OOV- APB- ONDERZOCHTE TIJDREEKS HET OOV-TARIEF KOMEN Niet significant Niet significant Niet significant in hetzelfde jaar In Gemeenten waar totale uitgaven/hoofd in 2000 sterker groeiden dan het Vlaams HET APB-TARIEF KOMEN Niet significant in hetzelfde jaar In 2001(2002): Gemeenten waar totale uitgaven/hoofd in 2000 (2001) sterker groeiden PROCENTUEEL AANDEEL 65- PLUSSERS : hoger dan gemiddeld % aan inwoners ouder dan 65 Niet significant % aandeel van 65+ dat gemiddeld lager ligt dan het Vlaamse Niet significant ONDERWIJSUITGAVEN PER CAPITA onderwijsuitgaven per capita die lager liggen onderwijsuitgaven per capita die lager liggen onderwijsuitgaven per capita die lager liggen 2000 & onderwijsuitgaven per capita die lager liggen 14 HOGESCHOOL GENT SPOOR FISCALITEIT

15 Tussentijds overzicht VARIABELE Variabelen uit paper 3 PROCENTUEEL AANDEEL WERKLOZEN OCMW-WERKINGSSALDI PER CAPITA OCMW-ZIEKENHUISSALDO PER CAPITA OOV- ONDERZOCHTE TIJDREEKS : % werklozen dat hoger ligt : OCMW- APB- HET OOV-TARIEF HET APB-TARIEF KOMEN KOMEN Niet significant : Niet significant % werklozen dat hoger ligt Niet significant Niet significant Niet significant werkingssaldo/cap dat hoger ligt dan het Vlaams gemiddeld saldo Niet significant 2000: Niet significant Niet significant in bij te passen werkingssaldo van het OMCW-ziekenhuis C. SMOLDERS & S. GOEMINNE 15