De impact van de bovenbestuurlijke beslissingen op de lokale fiscaliteit in Vlaanderen: deelpaper 5

Transcriptie

1 Steunpunt Beleidsrelevant onderzoek Bestuurlijke Organisatie Vlaanderen Spoor fiscaliteit De impact van de bovenbestuurlijke beslissingen op de lokale fiscaliteit in Vlaanderen: deelpaper 5 Tarieven en tariefwijzigingen in functie van de totale uitgaven en socio-economische indicatoren (Voorlopige versie : mag niet verspreid worden buiten het steunpunt BOV) (Alle commentaar is welkom bij stijn.goeminne@hogent.be) Spoor Fiscaliteit - Hogeschool Gent Carine Smolders & Stijn Goeminne ABSTRACT Deze paper is de vijfde van een reeks documenten waarin het onderzoek naar de bovenbestuurlijke effecten op de fiscaliteit van de Vlaamse gemeenten centraal staan. In deze bijdrage gaan we verder in op de tweede onderzoeksvraag van het project : Hoe generaliseerbaar is de recente toename van de lokale fiscale druk?. In een eerste paragraaf na de inleiding wordt de keuze van de maatstaf van de lokale fiscale druk verduidelijkt. Vervolgens gaat de aandacht uit naar een aantal behoeftenindicatoren die verschillen in lokale fiscale druk zouden kunnen verklaren. In eerste instantie analyseren we de uitgaven in functie van een aantal parameters zoals de provinciale ligging, het aantal inwoners, de bevolkingsdichtheid en het OBV. Vervolgens worden de gemeenten ingedeeld in Dessoy-clusters met het oog op het opsporen van verschillen in uitgavenpatronen. Daarna bekijken we de verschillen in fiscaal beleid op basis van specifieke behoeftenparameters, zoals het percentage werklozen, het percentage inwoners ouder dan 65 en het percentage inwoners jonger dan 20 jaar, de werkingssaldi van het OCMW en van het OCMW-ziekenhuis.

2

3 Deelpaper 5 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 3 Lijst van grafieken... 3 Lijst van tabellen Inleiding Gehanteerde maatstaf van de lokale fiscale druk De uitgaven van gemeenten Hoogte, samenstelling en evolutie van de uitgaven Provinciale ligging Omvang Bevolkingsdichtheid OBV Dessoy-indeling Analyse van de uitgaven en de tarieven Analyse van de APB- en OOV-tarieven in functie van de uitgaven/capita Analyse van de wijzigingen van de APB- en OOV-tarieven in functie van de wijzigingen van de uitgaven/capita Analyse in functie van een aantal specifieke behoeftenindicatoren De leeftijdsstructuur van de bevolking Het aandeel uitkeringsgerechtigde werklozen Het OCMW-saldo De tekorten van het OCMW-ziekenhuis Conclusie Bibliografie Data-informatie...46 Lijst van grafieken GRAFIEK 1 Samenstelling van de totale uitgaven per capita; Periode GRAFIEK 2 Procentuele verandering van de uitgaven per capita; Periode GRAFIEK 3 Uitgaven per capita per provincie; Periode GRAFIEK 4 Procentuele verandering van de uitgaven per capita per provincie; Periode GRAFIEK 5 Uitgaven per capita per omvangklasse; Periode GRAFIEK 6 Procentuele verandering van de uitgaven per omvangklasse; Periode GRAFIEK 7 Uitgaven per capita van gemeenten boven en onder het gemiddelde OBV; Periode GRAFIEK 8 Uitgaven per capita per Dessoy-cluster; Periode GRAFIEK 9 Procentuele verandering van de uitgaven per capita per Dessoycluster; Periode GRAFIEK 10 Evolutie van het gemiddeld aandeel van 65+ en 20 in de bevolking; Periode C. SMOLDERS & S. GOEMINNE 3

4 De impact van de bovenbestuurlijke beslissingen op de lokale fiscaliteit in Vlaanderen Lijst van tabellen TABEL 1 Uitgaven per capita; Periode TABEL 2 Statistische gegevens ANOVA-tabel (between groups) uitgaven per capita per provincie; Periode TABEL 3 Statistische gegevens ANOVA-tabel (between groups) procentuele verandering van de uitgaven per capita per provincie; Periode TABEL 4 Correlatietabel van het aantal inwoners en de uitgaven per capita; Periode TABEL 5 Statistische gegevens ANOVA-tabel (between groups) uitgaven TABEL 6 per capita per omvangklasse; Periode Correlatietabel van het aantal inwoners en de procentuele verandering van de uitgaven per capita; Periode TABEL 7 Statistische gegevens ANOVA-tabel (between groups) procentuele verandering van de uitgaven per capita per omvangklasse; Periode TABEL 8 Correlatietabel van het aantal inwoners per km 2 en de uitgaven per capita; Periode TABEL 10 Correlatietabel van het aantal inwoners per km 2 en de TABEL 11 TABEL 13 TABEL 15 verandering van de uitgaven per capita; Periode Correlatietabel van het OBV en de uitgaven per capita; Periode Correlatietabel van het OBV en de procentuele verandering van de uitgaven per capita; Periode Statistische gegevens ANOVA-tabel (between groups) uitgaven per capita per Dessoy-cluster; Periode TABEL 16 Statistische gegevens ANOVA-tabel (between groups) procentuele verandering van de uitgaven per capita per Dessoycluster; Periode TABEL 17 TABEL 18 TABEL 19 TABEL 20 TABEL 21 TABEL 22 TABEL 23 Correlatietabel van de uitgaven per captia en de OOV- en APBtarieven; Periode Resultaten van de T-toetsen m.b.t. het verschil tussen de OOVen APB-tarieven. Grouping variabele = gemiddelde uitgaven per capita; Periode Correlatietabel van de verandering van de uitgaven per hoofd en de verandering van de OOV- en APB-tarieven; Periode Resultaten van de T-toetsen m.b.t. het verschil tussen de verandering van de OOV- en APB-tarieven. Grouping variabele = gemiddelde veranderingen van de uitgaven per capita; Periode Resultaten van de T-toetsen m.b.t. het verschil tussen de verandering van de OOV- en APB-tarieven. Grouping variabele = gemiddelde veranderingen van de uitgaven per capita; Periode (met vertraging)...30 Correlatietabel van de leeftijdsstructuur en de totale uitgaven per hoofd; Periode Resultaten van de T-toetsen m.b.t. het verschil tussen de OOVen APB-tarieven voor gemeenten. Grouping variabele =

5 Deelpaper 5 gemiddeld aandeel 65-plus in de gemeente; Periode TABEL 24 Resultaten van de T-toetsen m.b.t. het verschil tussen de OOVen APB-tarieven voor gemeenten. Grouping variabele = gemiddeld aandeel 65-plus in de gemeente; Periode TABEL 25 Resultaten van de T-toetsen m.b.t. het verschil tussen de OOVen APB-tarieven voor gemeenten. Grouping variabele = gemiddelde onderwijsuitgaven per capita; Periode TABEL 26 Resultaten van de T-toetsen m.b.t. het verschil tussen veranderingen van de OOV- en APB-tarieven. Grouping variabele = gemiddelde onderwijsuitgaven per hoofd; Periode TABEL 27 Resultaten van de T-toetsen m.b.t. het verschil tussen de OOVen APB-tarieven. Grouping variabele = gemiddeld aandeel werklozen; Periode TABEL 28 Resultaten van de T-toetsen m.b.t. het verschil tussen de wijzigingen van de OOV- en APB-tarieven. Grouping variabele = gemiddeld aandeel werklozen; Periode TABEL 29 Resultaten van de T-toetsen m.b.t. het verschil tussen de OOVen APB-tarieven. Grouping variabele = gemiddeld OCMW-tekort per capita; Periode TABEL 30 Resultaten van de T-toetsen m.b.t. het verschil tussen de wijzigingen van de OOV- en APB-tarieven. Grouping variabele = gemiddeld OCMW-tekort per capita; Periode TABEL 31 Overzicht van de gemeenten met een deficitair saldo m.b.t. het OCMW-ziekenhuis; Periode TABEL 32 Resultaten van de T-toetsen m.b.t. het verschil tussen de OOVen APB-tarieven. Grouping variabele = gemiddeld ziekenhuistekort per capita; split op 0 ; Periode TABEL 33 Resultaten van de T-toetsen m.b.t. het verschil tussen de wijzigingen van de OOV- en APB-tarieven. Grouping variabele = gemiddeld ziekenhuistekort per capita; split op 0 ; Periode C. SMOLDERS & S. GOEMINNE 5

6

7 Deelpaper 5 1. Inleiding De studie waar deze deelpaper deel van uitmaakt, stelt drie probleemstellingen centraal. Ten eerste wordt nagegaan of de recente toename van de lokale fiscale druk ongewoon is. Vervolgens wordt onderzocht of de verhoging van de voornaamste lokale belastingen een algemeen verschijnsel is of situeert het zich daarentegen in specifieke types van gemeenten? Tenslotte wordt gezocht naar mogelijke aanleidingen tot de sterke stijging van deze lasten gedurende de periode ? In deze vijfde paper ontwikkelen we verder de tweede probleemstelling en stellen we dus de generaliseerbaarheid van de inzichten rond de wijzigingen in de lokale fiscale druk in vraag. In studies die trachten de hoogte van de lokale belastingtarieven te verklaren, wordt steevast rekening gehouden met de totale uitgaven per capita (cfr. Paper 2: literatuurstudie). De nood aan hogere tariefniveaus wordt immers niet enkel bepaald door de fiscale draagkracht, maar ook door de lokale noden aan gemeentelijke diensten. De uitgaven per capita zijn een heel algemene indicator van de lokale behoeften. In deze paper zoeken we verschillen in tariefzetting en tariefwijziging tussen gemeenten met een verschillend uitgavenniveau. In de vierde paragraaf bekijken we de APBen OOV-tarieven en de wijziging van deze heffingen in functie van een aantal meer specifieke behoeftenindicatoren, zoals het aandeel van de werklozen, 65-plussers en min-20-jarigen in de totale bevolking. Verder schenken we aandacht aan OCMW-tekorten en door de gemeenten bij te passen saldi van lokale OCMW-ziekenhuizen. In de eerstvolgende paragraaf wordt de gehanteerde maatstaf van de lokale fiscale druk nog kort toegelicht. De data die in deze paper geanalyseerd werden ons bezorgd door het NIS en ABAFIM. C. SMOLDERS & S. GOEMINNE 7

8 De impact van de bovenbestuurlijke beslissingen op de lokale fiscaliteit in Vlaanderen 2. Gehanteerde maatstaf van de lokale fiscale druk Om de wijzigingen in de lokale fiscale druk te analyseren, concentreren we ons op de analyse van de tariefstijgingen van de twee belangrijkste lokale belastingen. We bestuderen de omvang en de evolutie van de tarieven van de aanvullende personenbelasting (APB) enerzijds en van de opcentiemen op de onroerende voorheffing (OOV) anderzijds. Samen maken beide belastingen gemiddeld 80% van de totale belastingontvangsten uit. Het aantal gemeenten dat deze belastingen niet heeft opgenomen in haar fiscale portfolio is uitermate beperkt. 1 Voor beide heffingen zijn cijferreeksen beschikbaar inzake tarieven en ontvangsten op gemeentelijk niveau, die een periode van meer dan 10 jaar overbruggen. Bovendien nemen beide belastingen de vorm aan van een aanvullende belasting op respectievelijk een federale heffing (APB) en een Vlaamse heffing (OOV). Dit maakt ze uitermate geschikt om potentiële bovenbestuurlijke aanleidingen tot wijzigingen van de lokale fiscale druk te toetsen. 1 De opcentiemen onroerende voorheffing worden ingelegd in alle gemeenten; de gemeenten Knokke-Heist, Koksijde en Herstappe zijn de enige gemeenten die nooit een APB opgelegd hebben aan hun inwoners gedurende de periode HOGESCHOOL GENT SPOOR FISCALITEIT

9 Deelpaper 5 3. De uitgaven van gemeenten In een eerste deel wordt toelichting gegeven bij het algemeen uitgavenniveau van de gemeenten aan de hand van een analyse van de uitgaven per capita en de verandering ervan. Voor de verschillende jaren werden de outliers uit de analyse verwijderd. Deze waarden werden opgespoord door gebruikt te maken van box-plotdiagrammen Hoogte, samenstelling en evolutie van de uitgaven De uitgaven per capita evolueren van nominaal 520,04 euro per capita in 1992 tot 754,34 euro per capita in 2001 (Tabel 1). Wanneer de stijging over de volledige periode wordt berekend, betreft dit een opwaartse evolutie van 45,1%. TABEL 1 UITGAVEN PER CAPITA; PERIODE Totale uitgaven/capita ,04 545,98 579,99 611,59 630,88 634,05 650,19 673,98 717,23 754,34 De uitgaven worden traditioneel in vier economische groepen ingedeeld. De hoofdbrok van de uitgaven heeft de bestemming personeel. Daarnaast worden de economische groepen werkingsuitgaven, overdrachtuitgaven en schulduitgaven onderscheiden. In Grafiek 1 wordt de samenstelling van de totale uitgaven per capita onderverdeeld in de bovenvermelde categorieën. De verhouding van de onderscheiden economische groepen evolueerde in de beschouwde periode grondig. De personeelsuitgaven blijven de belangrijkste uitgavenpost en stijgen lichtjes van 40,5% in 1992 tot 43,8% van de totale uitgaven in De drie andere groepen groeien, wat betreft het belang in het totaal, naar elkaar toe. De overdrachtuitgaven nemen een groter aandeel voor hun rekening (van 13,3% in 1992 naar 18,7% van de totale uitgaven in 2001), ten nadele 2 Ook voor de verandering van de uitgaven per capita werden de outliers opgespoord en verwijderd. In elke analyse, zowel bij de berekening van gemiddelden, het opzoeken van correlaties als het uitvoeren van T- of ANOVAtesten, werden de outliers voor het betreffende jaar uit de datareeks verwijderd. C. SMOLDERS & S. GOEMINNE 9

10 De impact van de bovenbestuurlijke beslissingen op de lokale fiscaliteit in Vlaanderen van de schulduitgaven (van 24,8% in 1992 naar 17,9% van de totale uitgaven in 2001). De stijging van het belang van de overdrachtuitgaven schrijft het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap (2002) toe aan de tendens om meer gemeentelijke taken uit te besteden aan allerhande verenigingen die worden gefinancierd met gemeentelijke toelagen. Ook de verhoogde bijdragen in de werkingstekorten van de OCMW s zorgt voor een toename van het belang van deze vorm van uitgaven. 3 De schulduitgaven daalden proportioneel vooral vanaf Toen ontvingen de gemeenten bijzondere dividenden 4 vanuit de Gemeentelijke Holding ten gevolge van de Dexia-operatie, die ze hoofdzakelijk aanwendden om vervroegd schulden af te betalen. Dit kwam de schulduitgaven in de eerstkomende jaren ten goede. 5 GRAFIEK 1 SAMENSTELLING VAN DE TOTALE UITGAVEN PER CAPITA; PERIODE % 90% 68,89 72,94 77,76 90,32 98,57 102,78 110,27 118,08 127,78 141,02 80% 70% 111,01 116,66 125,74 122,39 127,55 132,02 136,27 140,70 150,54 148,01 60% 50% 129,06 132,37 135,29 142,41 140,52 128,93 124,94 125,23 131,69 134,78 40% 30% 20% 211,08 224,00 241,19 256,47 264,26 270,31 278,72 289,97 307,21 330,53 10% 0% Personeelsuitgaven/capita Schulduitgaven/capita Werkingsuitgaven/capita Overdrachtuitgaven/capita In wat volgt zal telkens gewerkt worden met het totale uitgavenniveau per capita. De studie van de afzonderlijke economische groepen zou ons te ver van het onderwerp van dit onderzoek leiden. De uitgaven stegen van 1992 tot 2001 met niet minder dan 45,1%. Hoe is deze stijging gespreid in de tijd? Grafiek 2 illustreert dat het vorig 3 Gemeenten droegen in 1992 gemiddeld 39,45 euro per capita bij in de werking van het OCMW. In stijgende lijn evolueerde dit bedrag tot gemiddeld 71,35 euro in Wat betreft de dividenden verwijzen we naar paper 8. 5 MINISTERIE VAN DE VLAAMSE GEMEENSCHAP, 2002, De omvang van de blokken verduidelijkt de procentuele verhouding van de onderscheiden uitgaven per capita in de totale uitgaven per capita. De vermelde waarden, betreffen de gemiddelde uitgave per capita voor de betreffende uitgavenpost en geven dus geen procentuele verhoudingen weer. 10 HOGESCHOOL GENT SPOOR FISCALITEIT

11 Deelpaper 5 decennium in drie periodes kan ingedeeld worden. Tussen 1993 tot en met 1995 nam het stijgingsritme van de uitgaven toe. De uitgaven bleven nadien verder stijgen, echter de omvang van de stijging verminderde sterk tot slechts 1,4% in We gaven reeds aan dat het uitgavenpatroon in dit jaar werd verstoord doordat vele gemeenten de extra dividenden die ze ontvingen uit de Dexia-operatie hebben gebruikt om schulden vervroegd terug te betalen, wat een ferme hap nam uit de intrestuitgaven. Sindsdien neemt de stijging terug jaar na jaar toe tot uiteindelijk 6,8% in GRAFIEK 2 PROCENTUELE VERANDERING VAN DE UITGAVEN PER CAPITA; PERIODE ,080 0,070 0,059 0,064 0,073 0,068 0,060 0,050 0,040 0,037 0,037 0,045 0,052 0,030 0,020 0,014 0,010 0, Procentuele stijging uitgaven De uitgaven van de gemeenten kenden over de gehele onderzochte periode een stijgend verloop. Het stijgingsritme varieert echter wel sterk over de beschouwde periode. In wat volgt zal nagegaan worden of een aantal exogene of endogene factoren zorgen voor een verschillend verloop van de uitgaven. 3.2 Provinciale ligging De hoogte van de uitgaven per capita vertoont verschillen naargelang een gemeente tot de één of de andere provincie behoort. De evolutie van de gemiddelde waarden per provincie wordt weergegeven in Grafiek 3. In deze grafiek kunnen koppels gevormd worden boven en onder het Vlaamse gemiddelde. De provincies Oost- en West-Vlaanderen bewegen onder het gemiddelde, de provincies Vlaams-Brabant en Antwerpen tot C. SMOLDERS & S. GOEMINNE 11

12 De impact van de bovenbestuurlijke beslissingen op de lokale fiscaliteit in Vlaanderen 1995 rond en nadien boven het gemiddelde. Beide koppels vertonen eenzelfde stijgende trend. De onderlinge verschillen tussen beide clusters blijven nagenoeg gelijk over de onderzochte periode. Limburg vertoont een volledig afwijkend gedrag. Bij het begin van de periode is het uitgavenniveau niet minder dan 52,6% hoger dan dat van West-Vlaanderen, dat over de gehele periode het laagste uitgavenniveau laat optekenen. Dit verschil vervaagt naarmate de jaren vorderen. In tegenstelling tot de algemene trend die de overige provincies vertonen daalde het uitgavenniveau van Limburg zelfs in de periode om pas in 2001 terug het uitgavenniveau van 1994 te bereiken. In 2001 valt het Limburgse uitgavenniveau per capita nagenoeg samen met het Vlaamse gemiddelde van 754,34 euro. Het afwijkende gedrag van Limburg kan mogelijk verklaard worden door het feit dat de Limburgse gemeenten door de geleidelijke overname van het elektriciteitsnet door de intercommunale Interelectra in de tweede helft van de jaren 90 niet meer instonden voor de verkoop van elektriciteit en dus ook niet voor de uitgaven die hiermee gepaard gaan. Niet enkel de ontvangsten, maar ook de uitgaven werden overgedragen aan de intercommunale, wat de daling van de uitgaven vanaf 1997 verantwoordt. GRAFIEK 3 UITGAVEN PER CAPITA PER PROVINCIE; PERIODE ,00 800,00 750,00 700,00 650,00 600,00 550,00 500,00 450,00 400, Oost-Vlaanderen West-Vlaanderen Vlaams-Brabant Antwerpen Limburg Vlaanderen Dat een bespreking van de uitgaven per capita volgens provinciale indeling relevant is, blijkt uit de uitgevoerde ANOVA-analyse. Voor de volledige periode is er een statistisch significant verschil op te merken 12 HOGESCHOOL GENT SPOOR FISCALITEIT

13 Deelpaper 5 tussen de verschillende provincies (Tabel 2). Uit de post hoc test (Tukey HSD) blijkt dat tot en met 1997 vooral Limburg en, in iets beperktere mate West-Vlaanderen, voor het verschil zorgen. Vanaf 1998 zijn de verschillen minder uitgesproken en vervalt het onderscheidende karakter van Limburg. Het zijn vooral de koppels Oost- en West-Vlaanderen versus Antwerpen en Vlaams-Brabant die het verschil statistisch verklaren. TABEL 2 STATISTISCHE GEGEVENS ANOVA-TABEL (BETWEEN GROUPS) UITGAVEN PER CAPITA PER PROVINCIE; PERIODE p F Df ,001 42, ,001 31, ,001 29, ,001 16, ,001 12, ,001 9, ,0023 4, ,0106 3, ,0091 3, ,0007 5, De evolutie van de uitgaven per capita kan ook weergegeven worden door de procentuele verandering van de uitgaven per capita in grafiek te zetten. Zoals reeds uit de bespreking van de hoogte van het uitgavenniveau moet blijken, valt Limburg 7, in vergelijking met de evolutie van het Vlaamse gemiddelde, uit de toon om redenen die hierboven reeds werden aangehaald. 7 Bemerk dat uit Grafiek 3 blijkt dat de gemiddelde uitgaven per capita in de provincie Limburg een daling kenden. Deze evolutie is niet af te leiden uit Grafiek 4, waar de procentuele verandering van de Limburgse uitgaven per capita niet onder het nulpunt daalt. Deze tegengestelde stellingen komen tot stand doordat in het opsporen en verwijderen van outliers voor de berekening van de procentuele verandering van de uitgaven per capita in en in Limburgse gemeenten werden aangeduid. Het betreffen gemeenten die een verandering van het uitgavenniveau per capita lieten optekenen die minstens 1,5 keer de interkwartielafstand verwijderd zijn van het 75 e percentiel. De verwijdering van deze waarden zorgen ervoor dat de verandering statistisch werden bijgesteld en de waarden in Grafiek 4 positief blijven. Wat betreft de hoogte van het uitgavenniveau, werden deze gemeenten statistisch niet als outlier beschouwd, zodat ze in Grafiek 3 wel blijven opgenomen. C. SMOLDERS & S. GOEMINNE 13

14 De impact van de bovenbestuurlijke beslissingen op de lokale fiscaliteit in Vlaanderen GRAFIEK 4 PROCENTUELE VERANDERING VAN DE UITGAVEN PER CAPITA PER PROVINCIE; PERIODE ,090 0,080 0,070 0,060 0,050 0,040 0,030 0,020 0,010 0, Oost-Vlaanderen West-Vlaanderen Vlaams-Brabant Antwerpen Limburg Vlaanderen Statistisch gezien zijn er, behalve voor 1995, over de gehele periode significante verschillen op te merken tussen de evolutie van de uitgaven per capita. Met uitzondering van 1996 is het telkens Limburg die zorgt voor het significante verschil, zo blijkt uit een post hoc Tukey HSD analyse. In 1996 creëert de afwijking van West-Vlaanderen met de provincies Oost-Vlaanderen en Antwerpen het significante verschil. In 1999 vormt ook Antwerpen de aanleiding van een significant verschil tussen provincies. TABEL 3 STATISTISCHE GEGEVENS ANOVA-TABEL (BETWEEN GROUPS) PROCENTUELE VERANDERING VAN DE UITGAVEN PER CAPITA PER PROVINCIE; PERIODE p F Df ,0015 4, ,0063 3, ,9289 0, ,0015 4, ,001 9, ,0063 3, ,001 9, ,0006 5, ,0022 4, HOGESCHOOL GENT SPOOR FISCALITEIT

15 Deelpaper 5 Uit het bovenstaande blijkt dat de provinciale ligging zorgt voor een verschillend uitgavenniveau per capita. Oost- en West-Vlaanderen hebben over de periode een duidelijk lager uitgavenniveau dan Vlaams-Brabant en Antwerpen. Het afwijkend gedrag van Limburg dat aanvankelijk een zeer hoog uitgavenniveau kende, maar evolueerde naar het Vlaamse gemiddelde zorgde ervoor dat het gedrag van de provincies als statistisch verschillend kan worden beschouwd. 3.3 Omvang Zijn er verschillen tussen het uitgavenniveau van gemeenten in functie van het aantal inwoners? Is er een verband tussen het inwonersaantal en de hoogte van de gemiddelde uitgaven per capita? Uit de uitgevoerde correlaties tussen telkens het inwonersaantal en het uitgavenniveau per capita van hetzelfde jaar blijkt alvast dat er een significant positief verband kan waargenomen worden voor alle onderzochte jaren (Tabel 4). Gemeenten met meer inwoners hebben dus hogere uitgaven per capita. TABEL 4 CORRELATIETABEL VAN HET AANTAL INWONERS EN DE UITGAVEN PER CAPITA; PERIODE r p 0,4548 0,4515 0,4588 0,5084 0,5126 0,5324 0,5229 0,5478 0,5162 0,4986 sign. 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 N Wat ook reeds in andere besprekingen werd aangebracht is dat grote gemeenten een aantrekkingskracht uitoefenen op de omliggende gemeenten 8. Dit is niet alleen het geval voor inwoners uit buurgemeenten die gebruik wensen te maken van de bredere lokale dienstverlening. Grotere gemeenten blijken ook een groter percentage kansarmen en werklozen aan te trekken, wat dan weer de OCMW-uitgaven en uiteindelijk de gemeentelijke bijdrage in de OCMW-werking onder druk zet. In paper 3 werden reeds analyses uitgevoerd op het aantal inwoners. Toen werden de tarieven vergeleken van een aantal inwonersklassen. Deze indeling in cohorten wordt hier hernomen. Uit Grafiek 5 blijkt 8 DEXIA, 2003, 15. C. SMOLDERS & S. GOEMINNE 15

16 De impact van de bovenbestuurlijke beslissingen op de lokale fiscaliteit in Vlaanderen nogmaals het positieve verband tussen het aantal inwoners en het uitgavenniveau per capita. De groep van de op één na grootste gemeenten hadden in 1992 een uitgavenniveau (741,43 euro) dat 68,6% hoger lag dan dat van de kleinste gemeenten (439,86 euro). Behoudens de jaren 1996 tot 1999 waar de klassen en van plaats wisselen, hebben klassen met meer inwoners een hoger gemiddeld uitgavenniveau dan gemeenten met minder inwoners GRAFIEK 5 UITGAVEN PER CAPITA PER OMVANGKLASSE; PERIODE meer dan Vlaanderen De verschillen tussen de omvangklassen zijn op basis van de uitgevoerde ANOVA-analyses als significant te omschrijven. Voor alle jaren blijkt het uitgavenniveau van de verschillende omvangklassen statistisch significant verschillend. 9 Bemerk dat er voor de omvangklasse met meer dan inwoners geen grafiek werd uitgezet. De gemeenten met meer dan inwoners (Antwerpen, Brugge en Gent) werden als outlier beschouwd en uit de analyse weerhouden. 16 HOGESCHOOL GENT SPOOR FISCALITEIT

17 Deelpaper 5 TABEL 5 STATISTISCHE GEGEVENS ANOVA-TABEL (BETWEEN GROUPS) UITGAVEN PER CAPITA PER OMVANGKLASSE; PERIODE Jaar p F df ,001 11, ,001 10, ,001 10, ,001 15, ,001 15, ,001 17, ,001 18, ,001 20, ,001 17, ,001 14, Uit Grafiek 5 kan afgeleid worden dat de uitgaven per capita een stijgend verloop kennen over de gehele periode. De vraag die zich vervolgens stelt is of grotere gemeenten met sterkere stijgingen worden geconfronteerd dan kleinere gemeenten. Uit de berekende correlaties van het aantal inwoners en de procentuele verandering van de uitgaven per capita kan voor geen enkel jaar een verband worden vastgesteld (Tabel 6). TABEL 6 CORRELATIETABEL VAN HET AANTAL INWONERS EN DE PROCENTUELE VERANDERING VAN DE UITGAVEN PER CAPITA; PERIODE r p -0,0242-0,0219 0,0421-0,0311-0,0003-0,0078-0,0328-0,0414-0,0812 sign. 0,6809 0,7069 0,4813 0,5950 0,9955 0,8972 0,5753 0,4829 0,1726 N Wordt de evolutie van de verschillende omvangklassen op één grafiek gezet, dan is de trend van de onderscheiden klassen grosso modo hetzelfde. Enkel voor 1998, 1999 en 2000 kan gesteld worden dat de trend niet volledig gelijklopend is voor de verschillende klassen. Deze ongelijke evolutie wordt bevestigd in de uitgevoerd ANOVA-analyse (Tabel 7). In 1998 en 2000 zorgen telkens de kleinste gemeenten voor de verstoring, met in het eerste jaar een veel sterkere dan gemiddelde stijging en in 2000, net als de grootste gemeenten, een opvallend zwakkere dan gemiddelde stijging. C. SMOLDERS & S. GOEMINNE 17

18 De impact van de bovenbestuurlijke beslissingen op de lokale fiscaliteit in Vlaanderen GRAFIEK 6 PROCENTUELE VERANDERING VAN DE UITGAVEN PER OMVANGKLASSE; PERIODE ,100 0,090 0,080 0,070 0,060 0,050 0,040 0,030 0,020 0,010 0, meer dan Vlaanderen TABEL 7 STATISTISCHE GEGEVENS ANOVA-TABEL (BETWEEN GROUPS) PROCENTUELE VERANDERING VAN DE UITGAVEN PER CAPITA PER OMVANGKLASSE; PERIODE Jaar p F df ,7658 0, ,7366 0, ,5165 0, ,3060 1, ,6963 0, ,001 5, ,0007 3, ,0045 3, ,1792 1, De hoogte van het uitgavenniveau per capita is gecorreleerd met het aantal inwoners. Gemeenten met veel inwoners hebben een hoger uitgavenniveau dan gemeenten met een lager aantal inwoners. Het verband is dus positief. De jaarlijkse procentuele verandering van het uitgavenniveau houdt geen verband met het aantal inwoners. Behoudens de kleinste gemeenten in 1998 en 2000 evolueren de onderzochte klassen parallel met het Vlaamse gemiddelde. 3.4 Bevolkingsdichtheid Zijn de bevolkingsdichtheid en het uitgavenniveau met elkaar verbonden? We zagen reeds hierboven dat gemeenten met meer inwoners een hoger 18 HOGESCHOOL GENT SPOOR FISCALITEIT

19 Deelpaper 5 uitgavenniveau vertoonden dan de overige gemeenten. Kan dezelfde positieve relatie ontdekt worden wat betreft de bevolkingsdichtheid en het uitgavenniveau? De analyse geeft hierop een positief antwoord. Algemeen is het zo dat de dichtheid en het aantal inwoners positief gecorreleerd zijn. Gemeenten met veel inwoners zijn dus meestal ook de gemeenten die dichtbevolkt zijn, waardoor we kunnen verwachten dat de bevindingen hierboven opgenomen wat betreft het aantal inwoners ook zullen gelden voor de bevolkingsdichtheid. Uit Tabel 8 blijkt dat de bovenstaande verwachting bevestigd wordt. Het verband tussen het aantal inwoners per km² en het niveau van de uitgaven per capita is significant positief voor de volledige periode. 10 Gemeenten met een hogere bevolkingsdichtheid worden geconfronteerd met een hoger uitgavenniveau per capita. Zoals reeds eerder gesteld, oefenen grote en verstedelijkte gemeenten een aantrekkingskracht uit op de inwoners van omliggende gemeenten, wat zich vertaalt in een hoger uitgavenniveau per capita. 11 De verschillen tussen gemeenten met een hogere en die met een lagere dan gemiddelde dichtheid zijn significant over de volledige periode (cfr. de T-testen in Tabel 9). TABEL 8 CORRELATIETABEL VAN HET AANTAL INWONERS PER KM 2 EN DE UITGAVEN PER CAPITA; PERIODE r p 0,2269 0,2423 0,2337 0,2648 0,2673 0,2557 0,2970 0,2819 0,3574 0,3452 sign. 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 N Ook internationale studies komen tot de conclusie dat de dichtheid en de uitgaven positief met elkaar in verband staan. LADD, H., 1992, DEXIA, 2003, 15. C. SMOLDERS & S. GOEMINNE 19

20 De impact van de bovenbestuurlijke beslissingen op de lokale fiscaliteit in Vlaanderen TABEL 9 STATISTISCHE GEGEVENS T-TESTEN UITGAVEN PER CAPITA VOLGENS HET GEMIDDELDE BEVOLKINGSDICHTHEID; PERIODE p t df ,0067 2, ,0008 3, ,0004 3, ,001 4, ,001 4, ,001 4, ,001 5, ,001 5, ,001 6, ,001 6, Of er enige coherentie is tussen de bevolkingsdichtheid en de evolutie van de uitgaven, wordt nagegaan aan de hand van Tabel 8. Voor geen van de beschouwde jaren kan een significant verband worden vastgesteld. TABEL 10 CORRELATIETABEL VAN HET AANTAL INWONERS PER KM 2 EN DE VERANDERING VAN DE UITGAVEN PER CAPITA; PERIODE r p -0,0040-0,0559 0,0744-0,0759 0,0423 0,0353-0,0826 0,0215-0,0534 sign. 0,9460 0,3360 0,2130 0,1936 0,4762 0,5576 0,1577 0,7158 0,3698 N Naar analogie met de bevindingen bij het aantal inwoners kan gesteld worden dat gemeenten die dichtbevolkt zijn, een hoger gemiddeld uitgavenniveau kennen dan gemeenten die dunbevolkt zijn. De verschillen tussen gemeenten met een hogere of lagere dan de gemiddelde bevolkingsdichtheid zijn significant. Een verband tussen de verandering van de uitgaven en de dichtheid kan niet vastgesteld worden. 3.5 OBV Het objectief belastingvermogen (OBV) is een indicator van de aangegeven inkomsten van de inwoners en weerspiegelt het vermogen van een gemeente om via de APB en de OOV inkomsten te verwerven. Het OBV is een maatstaf van de fiscale draagkracht van de gemeente en vat in één cijfer de opbrengst van 1% APB en van 100 OOV. 12 We merken op dat dit los staat van de tarieven die gemeenten effectief heffen en 12 MINISTERIE VAN DE VLAAMSE GEMEENSCHAP, 2000, HOGESCHOOL GENT SPOOR FISCALITEIT

21 Deelpaper 5 slechts aangeeft wat gemeenten op basis van de inkomens en bezittingen van haar inwoners kunnen ontvangen aan beide belastingen. Gemeenten met een hoog OBV halen met eenzelfde tarief dus meer ontvangsten binnen. Gezien de belastingontvangsten tot 40% van de ontvangsten van gemeenten uitmaken 13, heeft het OBV een belangrijke impact op de ontvangsten van gemeenten, wat meteen hun financiële mogelijkheden of dus hun uitgaven bepaalt. De vraag die in dit tekstonderdeel relevant is, is of gemeenten die met een bepaald tarief meer belastingontvangsten genereren, ook een verschillend uitgavenniveau kennen. Wanneer de correlatie wordt berekend in Tabel 11 wordt het duidelijk dat er voor alle jaren een significant verband is tussen de hoogte van het OBV en de uitgaven per capita. Gemeenten met een hoog OBV geven per capita meer uit dan gemeenten met een laag OBV. Gemeenten met een hoge grondslag, de zogenaamde rijke gemeenten, lijken er dus voor te opteren om de uitgaven navenant op te trekken, wat maakt dat de dienstverlening in rijke gemeenten sterker uitgebouwd kan worden dan in arme gemeenten. We kunnen dus besluiten dat de uitgaven worden afgestemd op de mogelijkheid om via de OOV- en de APB-belastingen ontvangsten te genereren. TABEL 11 CORRELATIETABEL VAN HET OBV EN DE UITGAVEN PER CAPITA; PERIODE r p 0,2297 0,2734 0,2963 0,3168 0,3406 0,3535 0,4057 0,3692 0,3879 0,3925 sign. 0,0001 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 0,001 N De uitgevoerde T-testen, waarbij het gemiddelde OBV als splitsingsvariabele werd gekozen, tonen aan dat gemeenten met een meer dan gemiddeld OBV een significant verschillend en hoger uitgavenniveau kennen dan gemeenten met een lager dan gemiddeld OBV (Tabel 12). De gemiddelde waarden van de uitgaven boven en onder het gemiddelde OBV werden weergegeven in Grafiek 7. Het verschil tussen beide gemiddelden vergroot naarmate de jaren vorderen. In 1992 lagen de uitgaven van de rijke gemeenten 10,8% hoger dan die van de arme. 13 Zie hiervoor de bespreking van de financieringsmix in paper 4. C. SMOLDERS & S. GOEMINNE 21

22 De impact van de bovenbestuurlijke beslissingen op de lokale fiscaliteit in Vlaanderen Dit verschil liep op tot 15,6% in De kloof tussen de mogelijkheden van rijke en arme gemeenten vergroot dus lichtjes van jaar tot jaar. TABEL 12 GRAFIEK 7 STATISTISCHE GEGEVENS T-TESTEN UITGAVEN PER CAPITA VOLGENS HET GEMIDDELDE OBV; PERIODE UITGAVEN PER CAPITA VAN GEMEENTEN BOVEN EN ONDER HET GEMIDDELDE OBV; PERIODE p F df ,0009 3, ,0001 4, ,001 4, ,001 5, ,001 5, ,001 6, ,001 7, ,001 6, ,001 7, ,001 6, Uitgaven per capita boven gemiddelde OBV Uitgaven per capita onder gemiddelde OBV Aansluitend kan onderzocht worden of de evolutie van de uitgaven in een bepaald verband staan met het OBV. Enkel voor de jaren 1997 en 1999 onthullen de analyses nipt significante relaties (Tabel 13). De T-toetsen valideren enkel verschillen tussen gemeenten met meer dan gemiddelde uitgaven per hoofd en de overige gemeente in De verschillen in 1999 zijn niet significant (Tabel 14). TABEL 13 CORRELATIETABEL VAN HET OBV EN DE PROCENTUELE VERANDERING VAN DE UITGAVEN PER CAPITA; PERIODE r p 0,0850-0,0441 0,0770-0,0011 0,1030-0,0032-0,0973 0,0225-0,0602 sign. 0,1481 0,4485 0,1971 0,9852 0,0821 0,9581 0,0960 0,7032 0,3123 N TABEL 14 STATISTISCHE GEGEVENS T-TESTEN PROCENTUELE VERANDERING VAN DE UITGAVEN PER CAPITA VOLGENS HET GEMIDDELDE OBV; 1997 EN 1999 p F df ,0123 2, ,1308-1, HOGESCHOOL GENT SPOOR FISCALITEIT

23 Deelpaper 5 Het OBV en de uitgaven per capita correleren in positieve zin. Gemeenten met een hoog OBV geven meer uit per capita dan gemeenten met een laag OBV en bieden een uitgebreidere dienstverlening aan hun inwoners. De verschillen tussen gemeenten in functie van hun fiscale draagkracht zijn significant over de gehele periode. De verandering van het uitgavenniveau is slechts in twee van de onderzochte jaren gerelateerd tot de OBV. 3.6 Dessoy-indeling In paper 3 werd reeds gebruik gemaakt van de Dessoy-indeling. Deze typologie deelt gemeenten in clusters in die een gelijkaardig socioeconomisch profiel hebben, wat op zijn beurt een beeld geeft van een bepaald behoeftenpatroon. Bepaalde kenmerken van deze clusters, zoals bijvoorbeeld het al dan niet aanwezig zijn van toeristische trekpleisters, zorgen voor het respectievelijk aan- of afwezig zijn van bepaalde behoeften die een impact hebben op het uitgavenniveau. De behoeften beïnvloeden dus het uitgavenpatroon van de gemeenten. We gaan in eerste instantie na of het uitgavenniveau verschillend is voor de verschillende clusters. Vervolgens wordt onderzocht of er in de evolutie van het uitgavenniveau verschillen kunnen opgemerkt worden. Voorafgaandelijk moet een methodologische opmerking gemaakt worden. In de bespreking van het uitgavenniveau per capita kan geen rekening gehouden worden met de gemeenten uit de clusters en Gezien een aantal gemeenten uit die clusters werden weerhouden als outlier, blijven er voor bepaalde jaren niet voldoende waarden over om gemiddelden te berekenen of om een ANOVA-analyse uit te voeren. Uit Grafiek 8 blijkt dat de centrumsteden een hoog uitgavenniveau hebben. De centrumsteden werden samengebracht in cluster 9. De hoge economische activiteit en hoge graad van verstedelijking van deze gemeenten kunnen dit uitgavenpeil verklaren. Deze bevinding sluit aan bij wat onder 3.4 Bevolkingsdichtheid (vanaf p. 18) besproken werd. In deze paragraaf werd gesteld dat de bevolkingsdichtheid als parameter 14 Tot cluster 10 behoren de centrumsteden Brugge, Leuven, Oostende, Antwerpen en Gent. 15 Tot cluster 11 behoren de kustgemeenten, behoudens Brugge en Oostende die in cluster 10 zijn opgenomen. C. SMOLDERS & S. GOEMINNE 23

24 De impact van de bovenbestuurlijke beslissingen op de lokale fiscaliteit in Vlaanderen voor de verstedelijkingsgraad in positieve zin samenhangt met het uitgavenniveau. Gemeenten met een centrumfunctie kennen grotere uitgaven wat betreft onder andere algemeen bestuur; brandweer, justitie en politie; jeugd; kunst; sociale zekerheid en bijstand; sociale hulp. 16 De gemiddelde uitgaven per capita liepen voor de gemeenten uit cluster 9 in 2001 op tot 1.095,87 euro per capita en liggen een kwart hoger dan het uitgavenniveau van een groepje van 3 successieve clusters, waarvan cluster 12 de verstedelijkte gemeenten met een uitgesproken residentieel karakter samenbrengt. Deze gemeenten kenmerken zich door een hoge levensstandaard en situeren zich in het Brusselse en Antwerpse randgebied. Het betreffen gemeenten die een hoge belastinggrondslag hebben en hieraan hun uitgavenniveau kunnen, en voor bepaalde uitgaven moeten (bijvoorbeeld politie-justitie), aanpassen. De clusters 3 en 7 die samen met cluster 12 hoge gemiddelde uitgaven per capita kennen, hebben als gemeenschappelijk kenmerk de sterke economische activiteit. Het laagste uitgavenniveau per capita komt voor in clusters 5, 1 en 8. Het betreft hier zonder uitzondering landelijke gemeenten met een beperkt aantal inwoners en een vrij gering economisch activiteitsniveau. Deze gemeenten oefenen een geringe aantrekkingskracht uit op de inwoners van omliggende gemeenten. Geen van de aangegeven kenmerken noodzaken (verhoudingsgewijs) hoge uitgaven, waardoor het algemeen uitgavenniveau per capita laag is. De uitgaven van deze clusters liggen tot 40% lager dan die van cluster 9 die het hoogste gemiddelde voorlegt. 16 MINISTERIE VAN DE VLAAMSE GEMEENSCHAP, 2000, HOGESCHOOL GENT SPOOR FISCALITEIT

25 Deelpaper 5 GRAFIEK 8 UITGAVEN PER CAPITA PER DESSOY-CLUSTER; PERIODE Cluster 1 Cluster 2 Cluster 3 Cluster 4 Cluster 5 Cluster 6 Cluster 7 Cluster 8 Cluster 9 Cluster 10 Cluster 11 Cluster 12 Vlaanderen De beschrijving van het uitgavenniveau per capita volgens de Dessoyindeling is relevant gezien uit de ANOVA-analyse (Tabel 15) blijkt dat de verschillen tussen de onderscheiden clusters significant zijn voor alle bestudeerde jaren. TABEL 15 STATISTISCHE GEGEVENS ANOVA-TABEL (BETWEEN GROUPS) UITGAVEN PER CAPITA PER DESSOY-CLUSTER; PERIODE p F df ,001 15, ,001 14, ,001 15, ,001 18, ,001 18, ,001 23, ,001 19, ,001 23, ,001 23, ,001 20, Bij de analyses van de procentuele verandering van de uitgaven per capita dienen geen clusters verwijderd te worden. Het wegwerken van outliers leidt niet tot de uitholling van bepaalde clusters. De algemene trend van het uitgavenniveau is nagenoeg voor alle jaren gelijklopend met het Vlaamse gemiddelde. Enkel voor 1999 en 2001 zijn er verschillen op te merken. In 2001 werden deze veroorzaakt door het afwijkende gedrag van cluster 8. C. SMOLDERS & S. GOEMINNE 25

26 De impact van de bovenbestuurlijke beslissingen op de lokale fiscaliteit in Vlaanderen GRAFIEK 9 PROCENTUELE VERANDERING VAN DE UITGAVEN PER CAPITA PER DESSOY-CLUSTER; PERIODE ,1100 0,1000 0,0900 0,0800 0,0700 0,0600 0,0500 0,0400 0,0300 0,0200 0,0100 0,0000-0, Cluster 1 Cluster 2 Cluster 3 Cluster 4 Cluster 5 Cluster 6 Cluster 7 Cluster 8 Cluster 9 Cluster 10 Cluster 11 Cluster 12 Vlaanderen TABEL 16 STATISTISCHE GEGEVENS ANOVA-TABEL (BETWEEN GROUPS) PROCENTUELE VERANDERING VAN DE UITGAVEN PER CAPITA PER DESSOY-CLUSTER; PERIODE p F df ,4522 0, ,6675 0, ,4982 0, ,7661 0, ,5017 0, ,4513 0, ,0941 1, ,9195 0, ,0161 2, De indeling van de gemeenten volgens de Dessoy-typologie is betekenisvol bij de analyse van de hoogte van de uitgaven per capita. De kenmerken van de ontwikkelde clusters leiden tot een verschillend uitgavenniveau. De verstedelijkte gemeenten, de residentiële gemeenten en deze met een hoge graad van economische activiteit kenmerken zich door een hoog uitgavenniveau. De landelijke gemeenten met een beperkt aantal inwoners en beperkte economische activiteit geven jaarlijks tot 40% minder uit dan de centrumsteden. De evolutie van het uitgavenniveau levert weinig significante verschillen op. 26 HOGESCHOOL GENT SPOOR FISCALITEIT

27 Deelpaper 5 4. Analyse van de uitgaven en de tarieven In wat volgt worden de uitgaven gekoppeld aan de tarieven. Nagegaan wordt of het uitgavenniveau, of de verandering ervan, aangeven in welke mate een gemeente haar tarief zet en aanpast. 4.1 Analyse van de APB- en OOV-tarieven in functie van de uitgaven/capita Vertaalt een hoger uitgavenniveau per capita zich in hogere lokale belastingtarieven? Om hierop een antwoord te kunnen geven, berekenden we eerst correlaties tussen de tarieven enerzijds en het uitgavenniveau per capita voor de periode anderzijds. TABEL 17 CORRELATIETABEL VAN DE UITGAVEN PER CAPTIA EN DE OOV- EN APB-TARIEVEN; PERIODE Totale uitgaven per capita vs. de tarieven van hetzelfde jaar r p p N OOV 0,03 0, APB -0,01 0, OOV 0,06 0, APB 0,02 0, OOV 0,01 0, APB 0,06 0, OOV 0,01 0, APB 0,004 0, OOV -0,01 0, APB -0,01 0, OOV -0,02 0, APB -0,02 0, OOV 0,09 0, APB -0,15 0, OOV 0,07 0, APB 0,01 0, OOV 0,10 0, APB 0,06 0, OOV 0,05 0, APB 0,06 0, Bovenstaande Tabel 17 geeft aan dat (met uitzondering van de APB in 1998) de tarieven van de twee heffingen geen samenhang vertonen met de omvang van de uitgaven per hoofd van de bevolking. De T-toetsen C. SMOLDERS & S. GOEMINNE 27

28 De impact van de bovenbestuurlijke beslissingen op de lokale fiscaliteit in Vlaanderen voor 2000 en 2001 opgenomen in Tabel 18 leggen evenmin verschillen in tariefbeleid bloot tussen gemeenten die een hoger dan gemiddeld uitgavenniveau per capita kennen en de overige gemeenten. TABEL 18 RESULTATEN VAN DE T-TOETSEN M.B.T. HET VERSCHIL TUSSEN DE OOV- EN APB-TARIEVEN. GROUPING VARIABELE = GEMIDDELDE UITGAVEN PER CAPITA; PERIODE p T df Totale uitgaven per capita OOV Totale uitgaven per capita APB Totale uitgaven per capita OOV Totale uitgaven per capita APB Indien we de gemeenten vergelijken die respectievelijk behoren tot het 10 e en het 90 e percentiel van de verdeling van de totale uitgaven/capita, dan leveren de T-toetsen evenmin significante verschillen op. Hetzelfde geldt voor de analyses op basis van het 25 e en het 75 e percentiel van de verdeling. 4.2 Analyse van de wijzigingen van de APB- en OOV-tarieven in functie van de wijzigingen van de uitgaven/capita Stijgen de tarieven sneller in gemeenten die een meer dan gemiddelde groei van de uitgaven kennen? Opnieuw moeten we op deze vraag een ontkennend antwoord geven. 28 HOGESCHOOL GENT SPOOR FISCALITEIT

29 Deelpaper 5 TABEL 19 CORRELATIETABEL VAN DE VERANDERING VAN DE UITGAVEN PER HOOFD EN DE VERANDERING VAN DE OOV- EN APB-TARIEVEN; PERIODE Verandering van de uitgaven per capita vs. de verandering R p p N van tarieven van hetzelfde jaar OOV 0,02 0, APB 0,05 0, OOV -0,16 0, APB 0,04 0, OOV 0,02 0, APB 0,01 0, OOV 0,12 0, APB 0,06 0, OOV 0,03 0, APB -0,003 0, OOV 0,02 0, APB -0,76 0, OOV -0,01 0, APB -0,06 0, OOV -0,09 0, APB -0,04 0, OOV 0,10 0, APB 0,10 0, Ook tussen de veranderingen in de uitgaven per capita en de wijzigingen van de tarieven vinden we weinig significante correlaties (Tabel 19). De T- toetsen geven evenmin significante verschillen aan tussen de gemeenten die een hogere dan gemiddelde verandering van de totale uitgaven per hoofd kenden en de tariefveranderingen (zie Tabel 20). TABEL 20 RESULTATEN VAN DE T-TOETSEN M.B.T. HET VERSCHIL TUSSEN DE VERANDERING VAN DE OOV- EN APB-TARIEVEN. GROUPING VARIABELE = GEMIDDELDE VERANDERINGEN VAN DE UITGAVEN PER CAPITA; PERIODE p T df Totale uitgaven per capita OOV ,40-0, Totale uitgaven per capita APB ,42-0, Totale uitgaven per capita OOV ,16 1, Totale uitgaven per capita APB ,18 1, Zelfs indien we enkel de gemeenten met het meest verschillende groeiritme van de uitgaven per hoofd vergelijken (10 e en 90 e percentiel of 25 e en 75 e percentiel) blijven de verschillen onbetekenend. Tenslotte bekeken we de verschillen in belastingbeleid met een jaar vertraging. C. SMOLDERS & S. GOEMINNE 29

30 De impact van de bovenbestuurlijke beslissingen op de lokale fiscaliteit in Vlaanderen TABEL 21 RESULTATEN VAN DE T-TOETSEN M.B.T. HET VERSCHIL TUSSEN DE VERANDERING VAN DE OOV- EN APB-TARIEVEN. GROUPING VARIABELE = GEMIDDELDE VERANDERINGEN VAN DE UITGAVEN PER CAPITA; PERIODE (MET VERTRAGING) p T df Totale uitgaven per capita OOV ,50 0, Totale uitgaven per capita APB ,73 0, Totale uitgaven per capita OOV ,04 2, Totale uitgaven per capita 200O - APB ,03 2, Totale uitgaven per capita OOV ,46-0, Totale uitgaven per capita APB ,05 1, Uit de analyses blijkt dat indien de tariefwijziging voor APB en OOV in het jaar t+1 bekeken wordt, er in 2001 en 2002 wel duidelijk verschillende belastingreacties voorkomen in functie van de uitgavengroei per hoofd van de bevolking. Zo steeg het APB-tarief in 2001 gemiddeld met 4,6% in gemeenten die in 2000 een grotere dan gemiddelde uitgavengroei kenden, versus 2,7% in de overige gemeenten. De opcentiemen namen op hun beurt gemiddeld met 114 toe in de gemeenten met de in 2000 sneller groeiende uitgaven, tegenover 79 opcentiemen in de overige lokaliteiten. In 2002 verschilt enkel de groei van het APB-tarief tussen gemeenten met een verschillende uitgavengroei; in gemeenten waar de uitgaven sneller dan het Vlaams gemiddelde stegen in 2001, kende men een stijging van de APB-tarieven met 4,2%, versus 2,6% in de resterende gemeenten. Gelijkaardige analyses voor de periode wijzen uit dat enkel voor het OOV-tarief van 1995 een dergelijk vertragingseffect voorkomt. De opcentiemen bleken in 1995 sterker gestegen in gemeenten met een meer dan gemiddelde groei van de uitgaven (+8,8%) dan in de overige gemeenten (+4,6%). We kunnen de discussie rond het verband tussen het niveau van de uitgaven per capita en het tarievenbeleid dus als volgt samenvatten : verschillen in lokale uitgaven per hoofd van de bevolking vertalen zich niet meteen in verschillen in lokale tarieven of verschillen in tariefreacties. Wel treden er vertragingseffecten op : de groei van de uitgaven per capita in 2000 verklaart verschillen in tariefreacties in 2001 en dit zowel voor het OOV-tarief voor het APB-tarief. Ook in 2002 is dit het geval voor het APBtarief. 30 HOGESCHOOL GENT SPOOR FISCALITEIT

31 Deelpaper 5 5. Analyse in functie van een aantal specifieke behoeftenindicatoren De lokale uitgaven blijken in de meeste studies samen te hangen met de leeftijdsstructuur enerzijds, en met de indicatoren van de armoede anderzijds. In de literatuur (Heyndels & Vuchelen, 1998 ; Esteller-Moré & Solé-Ollé, 2002; Shadbegian, 1999; Andersson, Aronsson & Wikström, 2001; Bastiaens, De Borger & Vanneste, 2001) worden in schattingen van lokale tarieven doorgaans volgende drie variabelen opgenomen : het percentage werklozen, het percentage van de bevolking ouder dan 65 jaar en het aandeel van de bevolking jonger dan 20 jaar. Aangezien gemeenten via hun OCMW en hun sociale dienst instaan voor een groot pakket diensten aan bejaarden (thuishulp, sevice-flats, rusthuisfaciliteiten) kan een groot aandeel van oudere inwoners de uitgaven verhogen en resulteren, desgevallend, in hogere lokale tarieven. Het effect van de aanwezigheid van een grote jongere bevolkingsgroep (de -20-jarigen) is op het eerste gezicht meer diffuus. Jongeren kunnen enerzijds via hun onderwijsconsumptie of het gebruik van specifieke (cultuur-/sport-) diensten druk leggen op het lokale budget. Voor wat het verband tussen het percentage min-20-jarigen en de uitgaven betreft, hangt veel af van het belang van de min-12-jarigen in de gemeente. Het zijn immers deze kleuters en lagere schoolleerlingen die potentieel gebruik maken van de onderwijsfaciliteiten van de gemeenten. Gemeenten bieden veel minder frequent secundair onderwijs, hoger onderwijs of onderwijs gericht op volwassenen aan. Hoe groter het aandeel van studenten en schoolgaande jongeren die deel uitmaken van het secundair onderwijs, hoe lager dus de verwachte druk op het lokale budget. Bovendien verplaatsen veel jongeren zich naar andere gemeenten om in het vrije of gemeenschapsnet deze onderwijsdiensten te genieten, wat dit effect nog versterkt. Jongeren kunnen verder een impact hebben op de budgettaire toestand in de mate dat ze gebruik maken van sporten cultuurinfrastructuur. Het is echter niet duidelijk hoeveel van dergelijke diensten in de eigen gemeente genoten worden. Hoewel de indicator dus zeer frequent gebruikt wordt, is de samenhang met de uitgaven per hoofd of de lokale belastingtarieven dus moeilijk op voorhand in te schatten. C. SMOLDERS & S. GOEMINNE 31