INLEIDING. ALGEMENE TOELICHTING BIJ DE HERVORMING INZAKE HET VERBOD VAN ERFOVEREENKOMSTEN 1

Transcriptie

1 INLEIDING. ALGEMENE TOELICHTING BIJ DE HERVORMING INZAKE HET VERBOD VAN ERFOVEREENKOMSTEN 1 HOOFDSTUK 1. HET VROEGERE VERBOD VAN BEDINGEN BETREFFENDE TOEKOMSTIGE NALATENSCHAPPEN. WELKE OVEREENKOMSTEN EN RECHTSHANDELINGEN VIELEN ER ONDER HET VROEGERE VERBOD VAN ERFOVEREENKOMSTEN? 6 Afdeling 1. Toepasselijke wettelijke bepalingen 6 Afdeling 2. De definitie van het Hof van Cassatie 7 Afdeling 3. Wettelijke uitzonderingen 8 Afdeling 4. Samenvatting: de analyse die men moest maken onder het vroegere erfrecht bij de beoordeling van de geldigheid van rechtshandelingen met uitwerking bij of na het overlijden 8 Afdeling 5. Voorbeelden van toegelaten erfovereenkomsten 9 HOOFDSTUK 2. HET NIEUWE VERBOD VAN BEDINGEN BETREFFENDE TOEKOMSTIGE NALATENSCHAPPEN. WELKE OVEREENKOMSTEN EN RECHTSHANDELINGEN VALLEN ER ONDER HET NIEUWE VERBOD VAN ERFOVEREENKOMSTEN? 10 Afdeling 1. Inleiding 10 Afdeling 2. Eerste categorie van rechtshandelingen met uitwerking bij of na het overlijden van een persoon: bedingen betreffende een niet-opengevallen nalatenschap van een derde of betreffende een bestanddeel daarvan Nieuwe wetgeving aangaande het verbod van erfovereenkomsten Vroegere wetgeving, rechtspraak en rechtsleer van toepassing vóór de invoering van de nieuwe regelgeving aangaande het verbod van erfovereenkomsten 11 V

2 I. Algemene regel 11 II. De bedingen betreffende het geheel of een gedeelte (fractie) van de nalatenschap van een derde 12 III. De bedingen betreffende een bepaalde categorie van goederen die een derde bij zijn overlijden bezit 13 IV. De bedingen die betrekking hebben op een bestanddeel van de niet-opengevallen nalatenschap van een derde 13 Afdeling 3. Tweede categorie van rechtshandelingen met uitwerking bij of na het overlijden van een persoon: bedingen betreffende rechten die men eventueel zal hebben in de toekomstige nalatenschap van een derde en die men als een attribuut van de hoedanigheid van erfgenaam of legataris kan beschouwen Nieuwe wetgeving aangaande het verbod van erfovereenkomsten Wetgeving, rechtspraak en rechtsleer van toepassing vóór de invoering van de nieuwe regelgeving aangaande het verbod van erfovereenkomsten 16 Afdeling 4. Derde categorie van rechtshandelingen met uitwerking bij of na het overlijden van een persoon: overeenkomsten of bedingen onder bezwarende titel betreffende de eigen toekomstige nalatenschap of een bestanddeel daarvan Bedingen onder bezwarende titel en onder bijzondere titel zijn geldig Definitie van de overeenkomst of het beding onder bijzondere titel 18 I. Definitie 18 II. De analogie met de kwalificatie van legaten 20 III. Positieve gevolgen 22 IV. Het amendement nr. 58 bij het wetsvoorstel van 13 december 2017: een ongelukkige ingreep 23 A. Inleiding 23 B. Vaststelling dat de terminologie in de nederlandse en de franse tekst niet volledig overeenstemde 23 VI

3 C. Oplossing voorgesteld in het amendement nr D. Interpretatie van de wettekst na de wijziging door het amendement nr De overeenkomst of het beding onder bijzondere titel en onder bezwarende titel moet niet zijn opgenomen in een notariële akte 27 I. De oorspronkelijke vereiste van de notariële akte in de tekst van artikel 100/1, 3, eerste lid BW, zoals ingevoerd door de wet van 31 juli II. Gevolgen 27 III. Argumenten voor de afschaffing van de noodzaak van een notariële akte 28 IV. Het amendement nr. 19 bij het wetsvoorstel van 13 december Overeenkomsten of bedingen die geldig worden bevonden in artikel 1100/1 BW zijn principieel toegelaten en vallen niet onder het verbod van erfovereenkomsten: de vormvereisten van artikel 1100/5, 2 BW zijn dan ook niet van toepassing 30 I. Probleemstelling 30 II. De door mij verdedigde stelling onder de wet van 31 juli III. De parlementaire voorbereiding bij de wet van 31 juli 2017 en de rechtsleer onder de oorspronkelijke tekst van de wet van 31 juli IV. Het amendement nr. 19 bij het wetsvoorstel van 13 december Samenvatting: de analyse die men moet maken onder het nieuwe erfrecht bij de beoordeling van de geldigheid van overeenkomsten of bedingen onder bezwarende titel betreffende de eigen toekomstige nalatenschap of een bestanddeel daarvan Enkele toepassingen 34 I. De overeenkomst van aanwas 34 II. Aandeelhoudersovereenkomsten en statutaire bepalingen in vennootschapsakten die het lot van de aandelen bij overlijden regelen 35 III. De toekenning van een levenslang huurrecht ingaand bij het overlijden van de eigenaar 36 VII

4 IV. Enkele andere overeenkomsten met uitwerking bij het overlijden van een partij 38 V. Het voorwerp van de overeenkomst met uitwerking bij overlijden 39 VI. De kwalificatie als overeenkomst onder bezwarende titel 41 Afdeling 5. Vierde categorie van rechtshandelingen met uitwerking bij of na het overlijden van een persoon: bedingen onder kosteloze titel betreffende de eigen toekomstige nalatenschap of een bestanddeel daarvan Algemeen overzicht Samenvatting: de analyse die men moet maken bij bedingen onder kosteloze titel betreffende de eigen toekomstige nalatenschap of een bestanddeel daarvan Schenkingen waarbij geen louter eventuele rechten worden toegekend, gewijzigd of afgestaan op een toekomstige nalatenschap of een bestanddeel daarvan en waarbij het principe van de versterkte onherroepelijkheid van de schenking niet wordt geschonden Voorbeelden van geldige schenkingen die uitwerking krijgen bij of na het overlijden van de schenker Evolutie inzake de betekenis van het begrip louter eventuele rechten en inzake de betekenis van de versterkte onherroepelijkheid van de schenking. Implicaties voor de schenkingen met uitwerking bij of na het overlijden van de schenker onder het nieuwe erfrecht 48 I. Inleiding 49 II. Versoepeling inzake de theorie van de versterkte onherroepelijkheid van de schenking 50 III. Versoepeling inzake de interpretatie van de louter eventuele rechten in de definitie van het Hof van Cassatie betreffende het verbod van erfovereenkomsten 51 IV. Implicaties voor de schenking met uitwerking bij of na het overlijden van de schenker 54 HOOFDSTUK 3. DE SANCTIONERING VAN NIET-TOEGELATEN ERFOVEREENKOMSTEN 55 VIII

5 Afdeling 1. Het principe van de relatieve nietigheid en de uitzondering van de absolute nietigheid Het standpunt in de rechtsleer voorafgaand aan de invoering van het nieuwe erfrecht Het oorspronkelijke standpunt in de wet van 31 juli 2017: absolute nietigheid als sanctie Het standpunt in het nieuwe erfrecht na de wet van 22 juli I. Kritiek na de totstandkoming van de wet van 31 juli 2017 op de sanctie van de absolute nietigheid 57 II. Absolute nietigheid tijdens het leven van de persoon over wiens toekomstige nalatenschap wordt bedongen 58 III. De aard van de nietigheid na het overlijden van de persoon over wiens toekomstige nalatenschap men heeft bedongen 59 Afdeling 2. Gevolgen van de relatieve nietigheid en (in uitzonderlijke gevallen) van de absolute nietigheid Het oorspronkelijke standpunt in de wet van 31 juli Het standpunt in het nieuwe erfrecht na de wet van 22 juli I. Gevolgen op burgerrechtelijk vlak 61 II. Gevolgen op fiscaal vlak 62 Afdeling 3. De nietigheid moet steeds worden gevorderd voor de rechter 64 Afdeling 4. De verjaring van de vordering tot nietigverklaring Vraagstelling Termijn van de verjaring Vertrekpunt van de verjaringstermijn 65 I. Standpunten in rechtspraak en rechtsleer 65 II. De door mij verdedigde stelling 66 III. Nuancering, in het bijzonder bij de globale erfovereenkomst 66 IX

6 HOOFDSTUK 4. WETTELIJKE UITZONDERINGEN OP HET VERBOD VAN ERFOVEREENKOMSTEN. BEKWAAMHEID OM EEN TOEGELATEN ERFOVEREENKOMST TE SLUITEN 67 Afdeling 1. De minderjarige Machtiging aan de ouders of de voogd om op te treden in een erfovereenkomst in de hoedanigheid van vermoedelijke erfgenaam, waarbij echter niet mag worden verzaakt aan rechten in een toekomstige nalatenschap 67 I. Principe: de minderjarige is handelingsonbekwaam. Zijn ouders of zijn voogd zullen moeten optreden 67 II. Beperking van de inhoud van de erfovereenkomst 67 III. Zowel de voogd als de ouders moeten machtiging van de vrederechter verkrijgen 69 IV. Machtiging in concreto De aanvaarding van een schenking vervat in een erfovereenkomst 70 Afdeling 2. De persoon onder bewind Inleiding: de bekwaamheid van de persoon onder bewind om een erfovereenkomst te sluiten 70 I. Inleiding 70 II. Eerste hypothese: de persoon onder bewind is onbekwaam verklaard om een erfovereenkomst te sluiten 71 A. De onbekwaamheid om een erfovereenkomst te sluiten 71 B. De onbekwaamheid om een schenking te doen 72 III. Tweede hypothese: de persoon onder bewind is niet onbekwaam verklaard om een erfovereenkomst te sluiten en is niet onbekwaam verklaard om een schenking te doen 72 A. De bekwaamheid om een erfovereenkomst te sluiten 72 B. De bekwaamheid om een schenking te doen 73 X

7 IV. De hypothese van een algemene onbekwaamheid voor de persoon onder bewind is afgeschaft Wat zijn de mogelijkheden als de vrederechter de persoon onder bewind onbekwaam heeft verklaard om een erfovereenkomst te sluiten? 75 I. Inleiding 75 II. Eerste mogelijkheid: de persoon onder bewind verkrijgt machtiging om de erfovereenkomst te sluiten 75 A. Het verzoekschrift tot machtiging gaat uit van de persoon onder bewind 75 B. Elementen waarmee de vrederechter bij zijn beoordeling rekening zal houden 75 C. Bijlage bij het verzoekschrift: ontwerp van erfovereenkomst 76 D. Tweede bijlage bij het verzoekschrift: omstandige geneeskundige verklaring 77 E. De rechtshandeling betreffende de toekomstige nalatenschap wordt gesteld door de persoon onder bewind zelf 77 F. Geen bijzondere beperkingen wat de inhoud van de erfovereenkomst betreft 77 G. Machtiging om een schenking te doen 78 III. Tweede mogelijkheid: de bewindvoerder verkrijgt machtiging om de erfovereenkomst te sluiten 78 A. Het verzoekschrift tot machtiging gaat uit van de bewindvoerder en bij machtiging wordt de rechtshandeling gesteld door de bewindvoerder 78 B. Bijlage bij het verzoekschrift: ontwerp van erfovereenkomst 79 C. Bijzondere beperkingen wat de inhoud van de erfovereenkomst betreft 79 D. Machtiging om een schenking te doen 80 HOOFDSTUK 5. VORMVEREISTEN BETREFFENDE DE UITZONDERLIJK DOOR DE WETGEVER TOEGELATEN ERFOVEREENKOMSTEN 82 XI

8 Afdeling 1. De vereiste van een notariële akte 82 Afdeling 2. Voorlichting van elke partij bij de erfovereenkomst en bedenktijd Voorafgaande mededeling aan elke partij van het ontwerp van de notariële akte die de erfovereenkomst bevat 84 I. Mededeling van het ontwerp van de erfovereenkomst en van de plaats en het ogenblik waarop de vergadering zal worden gehouden met het oog op de toelichting van de inhoud van de erfovereenkomst en haar gevolgen 84 II. Wijze van mededeling van het ontwerp en het ogenblik van de vergadering 86 III. Wie zorgt voor de verzending van het ontwerp? 88 IV. Aan wie wordt het ontwerp verzonden? 88 V. Inhoud van het ontwerp Vergadering van alle partijen bij de instrumenterende notaris 89 I. Inhoud van de vergadering en aanwezigheden op de vergadering 89 A. Inhoud van de vergadering 89 B. Aanwezigheden op de vergadering 89 II. Ogenblik waarop de vergadering wordt gehouden 95 A. Termijn van vijftien dagen 95 B. Vertrekpunt van de termijn van vijftien dagen 96 C. Geen mogelijkheid om van de termijn af te wijken 97 III. Wie moet de vergadering leiden? 97 IV. Moet er een notarieel proces-verbaal van deze vergadering worden opgemaakt? Bedenktijd vóór de ondertekening van de akte Mogelijkheid van een individueel onderhoud met de notaris 103 XII

9 Afdeling 3. De inhoud van de notariële akte en de ondertekening daarvan Bijstand van een andere notaris of een eigen raadsman Vermeldingen in de akte Moeten alle partijen persoonlijk aanwezig zijn bij de ondertekening van de notariële akte? 106 I. De voorzichtige aanpak 106 II. Kritische bedenkingen 107 A. Inleiding 107 B. Klaarblijkelijk standpunt van de wetgever 107 C. Kritische bedenkingen betreffende het sluiten van een erfovereenkomst in de hoedanigheid van beschikker 108 D. Kritische bedenkingen betreffende het verzaken aan rechten in een toekomstige nalatenschap 109 E. Verdeelde rechtsleer 110 F. De houding die men in de praktijk dient aan te nemen 110 III. Kan een erfovereenkomst worden gesloten op grond van een volmacht die een buitengerechtelijke bescherming tot stand brengt? 111 A. Inleiding 111 B. Het aangaan van een erfovereenkomst in de hoedanigheid van beschikker 111 C. Het sluiten van een erfovereenkomst als vermoedelijke erfgenaam, waarbij wordt verzaakt aan rechten in een toekomstige nalatenschap 112 D. Het sluiten van een erfovereenkomst als vermoedelijke erfgenaam, waarbij niet wordt verzaakt aan rechten in een toekomstige nalatenschap 112 IV. Kunnen aan het ontwerp van erfovereenkomst nog wijzigingen worden aangebracht na het verzenden van het ontwerp en na de informatievergadering? 113 XIII

10 A. Vraagstelling 113 B. Mogelijke standpunten 114 C. Het door mij verdedigde standpunt 115 D. Verder verloop van de procedure indien er naar aanleiding van de informatievergadering nog wijzigingen aan het ontwerp zijn aangebracht 116 E. Kunnen er nog wijzigingen worden aangebracht tijdens de bedenktijd (in de periode van minstens een maand tussen de informatievergadering en de ondertekening van de erfovereenkomst)? Moet de notaris die de informatievergadering heeft gehouden ook de notariële akte houdende de erfovereenkomst verlijden? En moet de notaris die de akte verlijdt ook het individueel onderhoud met ieder van de partijen (die erom vraagt) hebben? 117 Afdeling 4. Samenvatting van het scenario Informeel deel van de procedure, voorafgaand aan de door de wetgever in artikel 1100/5, 2 BW voorziene procedure De door de wetgever in artikel 1100/5, 2 BW voorziene procedure 121 Afdeling 5. Uitzonderingen op de regels inzake de vorm van de erfovereenkomsten Eerste uitzondering: artikel 1287, derde lid Ger.W Tweede uitzondering: contractuele erfstellingen 123 I. De oorspronkelijke wettekst ingevoerd door de wet van 31 juli II. Wijziging door de wet van 22 juli Alle andere wettelijke uitzonderingen 128 I. Inleiding 128 II. De wet-valkeniers: artikel 1388, tweede lid BW 128 III. Andere wettelijke uitzonderingen op het verbod van erfovereenkomsten 129 IV. Evaluatie van het nieuwe artikel 1100/5, 2 BW 129 XIV

11 V. Het testament als een uitzondering op het verbod van bedingen betreffende toekomstige nalatenschappen 130 Afdeling 6. Sanctionering van de miskenning van de bepalingen van artikel 1100/5 BW en kwalificatie als vormvereisten of grondvereisten 130 HOOFDSTUK 6. PUBLICITEIT VAN DE DOOR DE WETGEVER TOEGELATEN ERFOVEREENKOMSTEN 131 Afdeling 1. Inschrijving in het Centraal Register van Testamenten 131 Afdeling 2. Raadpleging van de erfovereenkomsten in het Centraal Register van Testamenten Inleiding: de tekst ingevoerd door de wet van 31 juli De aanpassing van de wettekst door de wet van 22 juli Belang van de mogelijkheid tot raadpleging van het Centraal Register van Testamenten Gevolgen van de niet-inschrijving in het Centraal Register van Testamenten De bijzondere hypothese van de generatiesprong 135 HOOFDSTUK 7. EEN BIJZONDER TYPE VAN ERFOVEREEN- KOMST: DE GLOBALE ERFOVEREENKOMST 136 Afdeling 1. Inleiding 136 Afdeling 2. Algemene principes van de globale erfovereenkomst Inleiding: een overeenkomst tussen de ouder(s) en de vermoedelijke erfgenamen in de rechte nederdalende lijn Doelstelling: het realiseren van een evenwicht tussen de vermoedelijke erfgenamen in de rechte nederdalende lijn 138 I. Een evenwicht tussen de vermoedelijke erfgenamen in de rechte nederdalende lijn 138 II. Evenwicht is niet hetzelfde als gelijkheid 138 XV

12 III. Een globale erfovereenkomst die dat evenwicht niet verwezenlijkt, kan niet nietig worden verklaard 139 IV. Positie van de notaris 140 V. Uitdrukkelijke vaststelling van het bestaan van een evenwicht tussen de vermoedelijke erfgenamen in de rechte nederdalende lijn 142 VI. Waarmee kan rekening worden gehouden bij het vaststellen van het evenwicht? 142 VII. Hoe kan een onevenwicht worden hersteld of een evenwicht worden verwezenlijkt? 144 A. Een schenking of de toekenning van een voordeel 144 B. Een verplichting tot betaling van een som geld aan een of meer vermoedelijke erfgenamen in de rechte nederdalende lijn 145 VIII. Uitdrukkelijke vermelding van schenkingen en voordelen en vaststelling van hoe de partijen dit evenwicht hebben opgevat en aanvaard 146 IX. Een gedeeltelijke globale erfovereenkomst is ook mogelijk 147 X. Transparantie bij een daadwerkelijke globale erfovereenkomst 148 XI. Gevolgen van de globale erfovereenkomst 149 XII. Gegevens die de notaris nodig heeft om een globale erfovereenkomst voor te bereiden 150 XIII. Samenvatting van de vermeldingen die in de globale erfovereenkomst moeten voorkomen 150 A. Samenvatting van de vermeldingen 150 B. Hoe zal men de schenkingen en voordelen waarderen? 152 XIV. De mogelijkheid van meerdere opeenvolgende globale erfovereenkomsten 154 Afdeling 3. Een globale erfovereenkomst waarbij de beide ouders betrokken zijn 154 Afdeling 4. Regels van toepassing op de schenkingen in de globale erfovereenkomst 155 XVI

13 Afdeling 5. Bekwaamheid tot het sluiten van een globale erfovereenkomst De bekwaamheid van de erflater-beschikker De bekwaamheid van de vermoedelijke erfgenaam 156 Afdeling 6. Stiefkinderen: kinderen van de echtgenoot of wettelijk samenwonende partner Principe De doelstelling van het realiseren van een evenwicht tussen de vermoedelijke erfgenamen in de rechte nederdalende lijn van de ouder-beschikker blijft ook in deze hypothese bestaan Kan men een kleinkind van de echtgenoot of wettelijk samenwonende partner van de beschikker bij de globale erfovereenkomst betrekken? Moet men alle kinderen van de echtgenoot of wettelijk samenwonende partner bij de globale erfovereenkomst betrekken? 159 Afdeling 7. De toestemming tot de globale erfovereenkomst impliceert verzaking aan de vordering tot inkorting en de vordering tot inbreng Algemene regel Bijzondere regel voor de minderjarige Bijzondere regel voor de persoon onder bewind? Bijzondere regel voor de tussenkomende echtgenoot? 163 Afdeling 8. Impact van de globale erfovereenkomst op de samenstelling van de fictieve massa en op de aanrekening van de giften gedaan aan een derde 164 Afdeling 9. Tussenkomst van de echtgenoot van de beschikker in de globale erfovereenkomst Tussenkomst van de echtgenoot in de globale erfovereenkomst Geen tussenkomst van de echtgenoot in de globale erfovereenkomst 167 XVII

14 3. Positie van de echtgenoot van de beschikker wanneer het huwelijk dateert van na de ondertekening van de globale erfovereenkomst 168 Afdeling 10. De mogelijkheid van een generatiesprong in het raam van een globale erfovereenkomst 169 Afdeling 11. Het opduiken van nieuwe erfgenamen na de ondertekening van de globale erfovereenkomst Inleiding Gevolgen wat de globale erfovereenkomst betreft tussen de partijen en ten aanzien van de nieuwe vermoedelijke erfgenamen in de rechte nederdalende lijn 172 I. De globale erfovereenkomst blijft gelden tussen de partijen, doch is niet tegenwerpelijk aan de nieuwe vermoedelijke erfgenamen in de rechte nederdalende lijn 172 II. Rechten van de nieuwe vermoedelijke erfgenamen Kunnen de partijen bij de globale erfovereenkomst anders overeenkomen? 173 Afdeling 12. Kunnen wijzigingen worden aangebracht aan een globale erfovereenkomst nadat die is ondertekend? 174 Afdeling 13. De vraag in welke mate bij miskenning van de bepalingen van artikel 1100/7 BW een vordering tot nietigverklaring zou kunnen worden ingesteld 175 Afdeling 14. Toepasselijkheid van de bepalingen betreffende de door de wet uitzonderlijk toegelaten erfovereenkomsten 176 Afdeling 15. Fiscale gevolgen van de vermelding van een vroegere schenking in de globale erfovereenkomst Vraagstelling De houding van de fiscale administratie in de praktijk De memorie van toelichting Uitdrukkelijk standpunt van de Vlaamse decreetgever 178 XVIII

15 Afdeling 16. Worden door de globale erfovereenkomst de doelstellingen van transparantie, familiale vrede, rechtszekerheid en conflictvermijding bereikt? 179 HOOFDSTUK 8. ENKELE NIEUWE OF GEWIJZIGDE WETTELIJKE UITZONDERINGEN OP HET VERBOD VAN ERFOVEREENKOMSTEN 182 Afdeling 1. Inleiding 182 Afdeling 2. Erfovereenkomsten inzake de inbreng De erfovereenkomst met betrekking tot de waarde van het geschonken goed op de dag van de schenking 182 I. Inleiding: toelichting bij de inbrengregels die het nieuwe erfrecht voorziet 182 II. Een erfovereenkomst met betrekking tot de waarde van het geschonken goed op de dag van de schenking 185 A. Mogelijke erfovereenkomst 185 B. Hoe wordt deze instemming gegeven? 185 C. Toepasselijkheid van de artikelen 1100/2 tot en met 1100/6 BW 186 D. Geen verzaking aan de vordering tot inkorting De erfovereenkomst met betrekking tot de hypothese dat de begiftigde niet onmiddellijk het recht heeft om over de volle eigendom van het geschonken goed te beschikken (art. 858, 5, tweede en derde lid BW) 187 I. Eerste mogelijke erfovereenkomst 187 II. Tweede mogelijke erfovereenkomst 189 III. Hoe wordt deze instemming gegeven? 190 IV. Toepasselijkheid van de artikelen 1100/2 tot en met 1100/6 BW 190 V. Geen verzaking aan de vordering tot inkorting 191 XIX

16 3. De erfovereenkomst inzake de inbreng van een schenking gedaan aan een kleinkind (generatiesprong) (art. 845, 2 BW): het kind neemt de inbrengverplichting op zich van de schenking gedaan aan het kleinkind 192 I. Principe 192 II. Gevolgen voor het kind in de nalatenschap van de schenker 193 III. Vereisten voor de toepassing van artikel 845, 2 BW 194 IV. Gevolgen voor het kleinkind in de nalatenschap van het kind 195 V. Een voorbeeld 196 VI. Mogelijke complicaties 197 A. De ouder overlijdt vóór de grootouder 197 B. De ouder verwerpt de nalatenschap van de grootouder De verzaking aan de vordering tot inbreng van een schenking: eerst omvormen naar een schenking met vrijstelling van inbreng en vervolgens verzaken aan de vordering tot inkorting 199 Afdeling 3. Erfovereenkomsten inzake de inkorting De erfovereenkomst met betrekking tot de waarde van het geschonken goed op de dag van de schenking (art. 858, 5, eerste lid BW, van toepassing ingevolge het nieuwe art. 922 BW) 200 I. Inleiding: toelichting bij de regels inzake inkorting die het nieuwe erfrecht voorziet 200 II. Een erfovereenkomst met betrekking tot de waarde van het geschonken goed op de dag van de schenking 202 A. Mogelijke erfovereenkomst 202 B. Hoe wordt deze instemming gegeven? 203 C. Toepasselijkheid van de artikelen 1100/2 tot en met 1100/6 BW 203 D. Geen verzaking aan de vordering tot inkorting 203 XX

17 2. De erfovereenkomst met betrekking tot de hypothese dat de begiftigde niet onmiddellijk het recht heeft om over de volle eigendom van het geschonken goed te beschikken (art. 858, 5, tweede en derde lid BW) 203 I. Eerste mogelijke erfovereenkomst 203 II. Tweede mogelijke erfovereenkomst 204 III. Hoe wordt deze instemming gegeven? 204 IV. Toepasselijkheid van de artikelen 1100/2 tot en met 1100/6 BW 204 V. Geen verzaking aan de vordering tot inkorting De verzaking aan de vordering tot inkorting vóór het openvallen van de nalatenschap (art. 918 BW) 206 I. Inleiding: toelichting bij de regels inzake inkorting die het nieuwe erfrecht voorziet 206 II. De verzaking aan de vordering tot inkorting De verzaking aan de vordering tot inkorting tegen de derde verkrijger onder kosteloze titel (art. 924, vierde lid BW) 211 Afdeling 4. Wijziging van artikel 1388, tweede lid BW inzake het Valkeniersbeding (art. 1388, tweede lid BW) De overeenkomst bedoeld in artikel 1388, tweede lid BW vóór de inwerkingtreding van de wet van 22 juli I. Mogelijkheid tot verzaking aan reservataire aanspraken door de echtgenoten bij niet-gemeenschappelijke kinderen 213 II. Beperking van de mogelijkheid tot verzaking aan reservataire aanspraken: behoud van de concrete reserve De overeenkomst bedoeld in artikel 1388, tweede lid BW vanaf de inwerkingtreding van de wet van 22 juli I. Nieuwe regeling 214 II. Toepasselijkheid van de artikelen 1100/2 tot en met 1100/6 BW 215 III. Geen uitbreiding van de regeling van artikel 1388, tweede lid BW tot de echtgenoten zonder niet-gemeenschappelijke kinderen 215 XXI

18 IV. Bedenkingen in verband met de redactie van een overeenkomst met toepassing van artikel 1388, tweede lid BW 216 Afdeling 5. Wijziging van het ogenblik van inwerkingtreding van de overeenkomst inzake het wettelijk erfrecht, het voortgezet vrucht gebruik en het voorbehouden erfdeel bij een echtscheiding door onderlinge toestemming (art. 915bis, 3, derde lid BW) De overeenkomst bedoeld in artikel 1287, derde lid Ger.W De overeenkomst bedoeld in artikel 1287, derde lid Ger.W. na de wijziging door de wet van 31 juli I. Het ogenblik waarop de overeenkomst bedoeld in artikel 1287, derde lid Ger.W. in principe uitwerking krijgt 220 II. De mogelijkheid om daarvan af te wijken 221 III. Vormvereisten 221 IV. Een standaardclausule? 221 V. Toch een voorkeur voor een notariële akte? 222 Afdeling 6. Verzaking aan het recht van vruchtgebruik betreffende een schenking gedaan met voorbehoud van vruchtgebruik door de eerststervende echtgenoot of eerststervende wettelijk samenwonende (art. 858bis, 6 BW) Het voortgezet vruchtgebruik van de langstlevende echtgenoot en langstlevende wettelijk samenwonende bij een schenking met voorbehoud van vruchtgebruik door een echtgenoot of een wettelijk samenwonende 223 I. Inleiding: overzicht van de toepasselijke regels inzake het voortgezet vruchtgebruik 223 A. Geen vordering tot inbreng voor de langstlevende echtgenoot of de langstlevende wettelijk samenwonende 223 B. Eerste hypothese 223 C. Tweede hypothese 225 D. Derde hypothese 226 E. Geen beding van terugval van het vruchtgebruik meer nodig 227 XXII

19 II. Voorwaarde: de langstlevende echtgenoot of langstlevende wettelijk samenwonende moet wel tot de nalatenschap van de eerststervende echtgenoot of eerststervende wettelijk samenwonende komen om dat vruchtgebruik te kunnen uitoefenen 227 III. Het voortgezet vruchtgebruik kan niet meer worden uitgeoefend wanneer de schenker vóór zijn overlijden verzaakt aan het vruchtgebruik Verzaking door de langstlevende echtgenoot of langstlevende wettelijk samenwonende aan het voortgezet vruchtgebruik tijdens het leven van de schenker Ontneming van het voortgezet vruchtgebruik door de gehuwde schenker Ontneming van het voortgezet vruchtgebruik door de wettelijk samenwonende schenker De fiscale behandeling van het voortgezet vruchtgebruik in het Vlaamse Gewest 235 Afdeling 7. Omvorming van een schenking als voorschot op erfdeel in een schenking met vrijstelling van inbreng en omgekeerd Omvorming van een schenking als voorschot op erfdeel in een schenking met vrijstelling van inbreng 237 I. Principiële mogelijkheid tot omvorming van een schenking als voorschot op erfdeel in een schenking met vrijstelling van inbreng 237 II. Eerste werkwijze: een overeenkomst tussen de schenker en de begiftigde 237 III. Tweede werkwijze: een testament opgemaakt door de schenker Omvorming van een schenking met vrijstelling van inbreng in een schenking als voorschot op erfdeel 241 I. Principiële mogelijkheid tot omvorming van een schenking met vrijstelling van inbreng in een schenking als voorschot op erfdeel 241 II. Eerste werkwijze: een overeenkomst tussen de schenker en de begiftigde 242 III. Tweede werkwijze: een testament opgemaakt door de schenker 243 XXIII

20 3. Vormt de omvorming een beding betreffende een toekomstige nalatenschap en moeten de artikelen 1100/5 en 1100/6 BW worden toegepast? 244 I. Vormde de omvorming onder de wet van 31 juli 2017 een beding betreffende een toekomstige nalatenschap (met als gevolg de verplichte toepassing van de artikelen 1100/5 en 1100/6 BW)? 244 II. Beslechting van de discussie door de wet van 22 juli Afdeling 8. De overeenkomst over erfrecht en voorbehouden erfdeel in het kader van een echtscheiding door onderlinge toestemming Inleiding De wettekst vóór de wijziging door de wet van 22 juli De wettekst na de wijziging door de wet van 22 juli HOOFDSTUK 9. ANDERE DOOR DE WET TOEGELATEN ERFOVEREENKOMSTEN 248 Afdeling 1. Inleiding 248 Afdeling 2. Bespreking De erfstelling over de hand Artikel 299 BW 249 I. Het nieuwe artikel 299 BW na de wijziging door de wet van 22 juli II. In bepaalde gevallen een door de wetgever uitzonderlijk toegelaten erfovereenkomst 250 III. In andere gevallen geen erfovereenkomst De inbreng van een in de toekomst te erven goed De clausule in de schenkingsakte dat de langstlevende echtgenoot geen recht van vruchtgebruik zal kunnen uitoefenen op de goederen onderworpen aan het recht van wettelijke terugkeer 252 XXIV

21 HOOFDSTUK 10. DE ASCENDENTENVERDELING ONDER DE LEVENDEN: DE ARTIKELEN 1100/2 TOT EN MET 1100/6 BW WORDEN VAN TOEPASSING VERKLAARD OP DE ASCENDENTENVERDELING ONDER DE LEVENDEN 255 Afdeling 1. Wijziging van artikel 1076, tweede lid BW door de wet van 31 juli Afdeling 2. De ascendentenverdeling onder de levenden 255 Afdeling 3. Is een ascendentenverdeling onder de levenden een uitzonderlijk door de wetgever toegelaten erfovereenkomst? 257 Afdeling 4. Gevolgen van de kwalificatie door de wetgever van een ascendentenverdeling onder de levenden als een uitzonderlijk door de wetgever toegelaten erfovereenkomst 258 Afdeling 5. Wanneer is er sprake van een ascendentenverdeling onder de levenden? De criteria om te besluiten tot een ouderlijke boedelverdeling onder de levenden Inleiding: de vroegere discussie over de afbakening van het begrip ascendentenverdeling onder de levenden De verdeling van de goederen moet gebeuren door de bloedverwanten in de opgaande lijn: het onderscheid met de dubbele akte De noodzaak om verschillende kavels te maken die goederen bevatten toebehorend aan de ascendenten? Alle afstammelingen die ingevolge de wet tot de nalatenschap van de ascendent(en) zullen komen moeten bij de ascendentenverdeling betrokken zijn Criteria om het onderscheid te maken 264 HOOFDSTUK 11. GEVOLGEN VAN DE TOEGELATEN ERFOVEREENKOMSTEN 266 Afdeling 1. Geen vervroegde aanvaarding van de nalatenschap 266 Afdeling 2. Degene die door plaatsvervulling tot de nalatenschap komt, is verbonden door de erfovereenkomsten gesloten door de persoon in wiens plaats hij tot de nalatenschap komt 267 XXV

22 Afdeling 3. Herroeping van de verzaking aan rechten in een toekomstige nalatenschap De gronden tot herroeping van een verzaking aan rechten in een toekomstige nalatenschap De gevolgen van de herroeping strekken zich niet uit tot de volledige erfovereenkomst De vordering tot herroeping moet worden ingesteld binnen een korte termijn 269 I. De vordering tot herroeping tijdens het leven van de verzaker 269 II. De vordering tot herroeping na het overlijden van de verzaker 270 III. De vordering tot herroeping na het overlijden van de begunstigde Uiterste termijn voor het instellen van de vordering tot herroeping 272 I. Principe 272 II. Het uiterste ogenblik voor het instellen van de vordering tot herroeping bij een minnelijke vereffening-verdeling 273 III. Het uiterste ogenblik voor het instellen van de vordering tot herroeping bij een gerechtelijke vereffening-verdeling 274 Afdeling 4. Een verzaking aan rechten in een toekomstige nalatenschap voortvloeiend uit een toegelaten erfovereenkomst is geen gift Het nieuwe erfrecht De wet van 31 juli De wet van 22 juli HOOFDSTUK 12. MODELLEN VAN ERFOVEREENKOMSTEN 276 Afdeling 1. Model van een globale erfovereenkomst 276 Afdeling 2. Modellen van andere erfovereenkomsten De erfovereenkomst met betrekking tot de waarde van het geschonken goed op de dag van de schenking (art. 858, 5, eerste lid BW, eveneens van toepassing ingevolge het nieuwe art. 922 BW) 296 XXVI

23 2. De erfovereenkomst met betrekking tot de hypothese dat de begiftigde niet onmiddellijk het recht heeft om over de volle eigendom van het geschonken goed te beschikken (art. 858, 5, tweede en derde lid BW) De erfovereenkomst inzake de inbreng van een schenking gedaan aan een kleinkind (generatiesprong) (art. 845, 2 BW) De verzaking aan de vordering tot inkorting vóór het openvallen van de nalatenschap (art. 918 BW) De verzaking aan de vordering tot inkorting tegen de derde verkrijger onder kosteloze titel in de akte waarbij een met vrijstelling van inbreng geschonken goed wordt doorgeschonken (art. 924, vierde lid BW) Clausules in een huwelijkscontract op grond van artikel 1388, tweede lid BW inzake het Valkeniersbeding (art. 1388, tweede lid BW) Wijziging van het ogenblik van inwerkingtreding van de overeenkomst inzake het wettelijk erfrecht en het voorbehouden erfdeel bij een echtscheiding door onderlinge toestemming (art. 915bis, 3, derde lid BW) Verzaking aan het recht van vruchtgebruik betreffende een schenking gedaan met voorbehoud van vruchtgebruik door de eerststervende echtgenoot of eerststervende wettelijk samenwonende (art. 858bis, 6 BW) Omvorming van een schenking als voorschot op erfdeel in een schenking met vrijstelling van inbreng en omgekeerd 306 Afdeling 3. Briefwisseling of mails (te richten aan ieder van de partijen afzonderlijk indien de procedure van art. 1100/5, 2 BW van toepassing is) 310 Afdeling 4. Proces-verbaal van de informatievergadering voorzien in artikel 1100/5, 2, eerste lid BW 311 HOOFDSTUK 13. INWERKINGTREDING VAN DE WETTEN VAN 31 JULI 2017 EN 22 JULI 2018 EN OVERGANGSBEPALINGEN 317 Afdeling 1. Inleiding 317 Afdeling 2. Inwerkingtreding van de wet van 31 juli 2017 en overgangsbepalingen relevant voor het verbod van erfovereenkomsten Inleiding 317 XXVII

24 2. De beoordeling van de geldigheid van rechtshandelingen volgens het nieuwe verbod van erfovereenkomsten De beoordeling van de geldigheid van rechtshandelingen volgens de vroegere regels inzake het verbod van erfovereenkomsten Artikel 918 BW 319 Afdeling 3. Inwerkingtreding van de wet van 22 juli Inwerkingtreding van de wet van 22 juli Implicaties inzake de beoordeling van de geldigheid van de Valkeniersovereenkomst 319 SLOTBESCHOUWINGEN 320 XXVIII