Samenvatting Geschiedenis Module 10

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis Module 10 Samenvatting door een scholier 2273 woorden 6 april ,6 37 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo Samenvatting Module 10 Hoofdstuk 1: Lenin en Hitler, de route naar de macht 1.1 Van Rusland tot Sovjetunie Rusland -> overwegend argrarisch; wel opkomende industrie, maar arbeiders straatarm en rechteloos. Tsaren proberen politieke macht in handen te houden d.m.v. onderdrukking. Bevolking was niet tevreden over bestuur volksoproer Sint Petersburg in februari 1917; aftreden tsaar begin maart Communistische revolutionairen grijpen onder leiding van Lenin op 24 oktober 1917 de macht. Lenins aandacht ging uit naar veranderingen in Rusland zelf. Kenmerken van Communisme Lenin was een aanhanger van de ideeën van Marx. Marx was tegen het kapitalisme en volgens hem vond er een klassenstrijd tussen arbeiders en kapitalisten plaats, die door een arbeidersrevolutie beslist zou worden volgens hem. Lenins aanhangers (bolsjewieken)droomden van een marxistissch/communistisch Rusland. Bij verkiezingen in november 1917 bleek echter dat ze maar door 25% vd bevolking gesteund werden en dus liet Lenin democratische verkiezingen niet meer toe. Om de macht te behouden werden onderdrukking en terreur gebruikt dmv de geheime politie. Tussen 1918 en 1920 heerste er een grote burgeroorlog tussen de roden (Lenins aanhangers) en de witten (tegenstanders van Lenin). De witten kregen steun van de geallieerden, want die waren boos op Lenin en zijn bolsjewieken omdat zij vrede hadden gesloten met Dtsl. (eenzijdige vrede 1918: Vrede van Bresk Litowsk) en omdat de geallieerden bang waren voor revoluties in hun eigen landen. Nieuwe economische politiek Rusland -> Sovjetunie: vereniging van sovjetlanden In 1921 heerste er een grote hongersnood in Rusland die 21 miljoen levens kostte. Lenin gaf de boeren wat Pagina 1 van 7

2 meer vrijheid om hun eigen producten zelf te verhandelen ipv alles af te staan aan de staat en de Russchische burgers hadden meer betrekkelijke vrijheid: Nieuwe Economische politiek (N.E.P.) Stalin aan de macht In 1924 stierf Lenin en het was enige tijd niet duidelijk wie de leiding over de bolsjewieken zou krijgen; Trotski of Stalin (Josef Djoegasvily) Na zijn tegenstanders, onder wie ook trotski, uitgeschakeld te hebben werd de machtsstrijd beslist in het voordeel van de secretaris-generaal vand de communistische partij: Stalin. Stalin wilde van de Sovjetunie een communistisch bolwerk maken dmv een door de staat gecontroleerde planeconomie. Dat moest gebeuren via vijfjarenplannen. Dankzij de industrie kon de Sovjetunie uitgroeien tot een grote mogendheid. De collectivisatie van de Landbouw De N.E.P. hield ook partculier grondbezit in wat in strijd was met de communistische leer. Om die reden stopte Stalin met de N.E.P. en dwong de boeren tot collectivisatie. Kolchozen: collectieve boerderijen; Sovchozen: staatsboerderijen De collectivisatie ging gepaard met veel terreur en er werden veel mensen naar concentratiecampen gedeporteerd. Ook op lange termijn heeft de collectivisatie de landbouw ontwricht. De opvolgers van Stalin hebben de Landbouw niet in het rechte spoor weten te krijgen. 1.2 Duitsland van democratie naar dictatuur Duitsland was een geïndustrialiseerd land. Na de eerste wereldoorlog werden ze als hoofdschulgige aangewezen en in het Verdrag van Versailles (1919) werden veel maatregelen tegen hun getroffen. Republiek van Weimar ( ) De regering probeerde weer goede betrekkingen op te bouwen met de vroegere vijanden Engeland en Frankrijk. Dat lukte en Dtsl. Werd in 1926 toegelaten tot de volkenbond. Net als andere landen werd ook Dtsl. Zwaar getroffen door de economische crisis die in 1929 begon en de regering slaagde er niet in om de crisis afdoende te bestrijden. Daardoor verloor de bevolking steeds meer het vertrouwen in de parlementaire democratie. In die tijd kwam een man met gouden belooftes naar voren: Adolf Hitler Kenmerken van fascisme Hitler was de grote man achter de NSDAP. De NSDAP was een fascistische partij die was ontstaan na WO1. De fascistische partijen rond die tijd keken allemaal met bewondering op naar de Italiaanse fascistenleider Benito Mussolini die in 1922 aan de macht was gekomen. Kenmerken fascistische partijen en fascisme algemeen: - sterke man als leider noodzakelijk - tegen democratie - wilden individueel belang oondersgeschikt maken aan staatsbelang Pagina 2 van 7

3 - sterk nationalistisch - hekel aan communisten De Duitse variant, het nationaal-socialisme, voegde aan het fascisme een racistische component toe. De duitse nationaal-socialisten gingen uit van een rassenleer waarbij het arische of Germaanse ras superieur was. Einde van de democratie Economische crisis in 1929 Hitler in Januari 1933 regeringsleider 27 februari De rijksdag gaat in vlammen op en de nazi s stelden het op als communistisch complot omdat de brandstichter, Martinus van der Lubbe, communistische sympathieën had. De mensen werden bang gemaakt voor een communistische staatsgreep en een paar dagen later, bij de verkiezingen stemden 44% van de Duitsers op de NSDAP. Omdat dat niet genoeg was stelde Hitler een grondwetswijziging voor waarin de NSDAP gedurende een periode van 4 jaar de macht zou krijgen. Het voorstel werd aangenomen doordat de communisten hun plaatsen in de regering niet meer in mochten nemen en omdat de socialisten maar een minderheid waren in de regering dus er kwam geen weerstand het derde rijk was begonnen. Op de NSDAP na werden alle politieke partijen verboden, kwam er een einde aan zelfstandige vakbewegingen en werd de media onder nazi-controle gesteld. Einde werkloosheid De NSDAP had beloofd een einde te maken aan de werkloosheid en dat deed ze ook. Dat gebeurde deels door: - openbare werken - herbewapening - aanleg autobahnen President rijksbank en later minister van economische zaken + economischgenie -> dr. Schacht. Onder Hitler werd er een oorlogsindustrie uit de grond gestamp en er werden nieuwe handelsverdragen gesloten. Duitsland wou onafhankelijk worden van de import (autarkie). Daardoor groeide de staatsschuld steeds meer en daar was maar een oplossing voor: oorlog. De Führer had ideologische en economische redenen voor de uitbreiding van het Duitse rijk. Hoofdstuk 2: Hitler en Stalin aan de macht 2.1 De Sovjetunie onder Stalin Stalin zag overal in samenzweringen tegen zichzelf, de communistische partij of het Russische volk. Hij greep de moord aan om partij en leger te zuiveren van verraderlijke elementen. Het was de tijd van de grote terreur. Tot 1938 waren er tussen de 4 en 8 miljoen mensen slachtoffer geworden. De revolutie verloederd Pagina 3 van 7

4 In de sovjetunie zou een nieuwe mens ontstaan, volgens de marxistische leer. Maar het werd een hel ipv een paradijs op aarde. Kenmerken sovjetunie: - partijleden klas van bevoorrechten - grote massa leeft in armoede - geen democratie - geen eerlijke verdeling vd welvaart - vrouwen inoffilciëel nog steeds ondergeschikt aan mannen - geen vrije meningsuiting 1941: Dtsl. Valt Sovjetunie aan. Stalin wierp zich op als grote held. 20 miljoen Russen verloren het leven. Toch waren de Russische legers de grote overwinnars omdat zij de Duitsers uit oost- en middeneuropa verdreven en als eerste Berlijn bereikten. Stalin wilde na WO2 de Russchische machtspositie niet kwijt en voerde in oost en middeneuropa communistische regeringen in die trouw waren aan moskou. Daardoor ontstond er de koude oorlog tussen communisten en kapitalisten. Dit versterkte de machtspositie van Stalin in eigen land nog eens. Destalinisatie 1953: dood Stalin. Opvolger: Chroesjtsjov. Hij beschuldigde Stalin van machtsmisbruik enzov. en de destalinisatie begon maar bleef halverwege steken. In 1964 stierf Chroesjtsjov na weinig veranderd te hebben. Ook zijn opvolger, Brezjnev veranderde weinig. Na de afzetting van Breznjev ging het slecht met Rusland. Pas onder Gorbatsjov veranderde er veel. Hij kondigde Glasnost en Perestrojka aan. Gorbatsjov redde het niet en zo werd de Sovjetunie in 1991 officiëel ontbonden en er ontstonden een aantal kleinere republieken waarvan Rusland uiteraad de belangrijkste was. Onder de autoriteire Russchische president Boris Jeltsin raakte de economie ontwricht door de overgang van geleide economie naar vrije markteconomie. 2.2 Het derde rijk onder Hitler Vanaf 1933 werden er in Dtsl. Tegenstanders van het regime opgespoord door de gestapo en naar concentratiekampen gestuurd. Rechters moesten rechtspreken volgens de nationaal-socialistische leer. Het ministerie van propaganda ondergoebbels beheerste alle media. Goebbels controleerde destijds in principe de hele Duitse cultuur. Onderwijs volgens nationaal-socialistische leer. Het nationaal-socialisme was fel gekant tegen de emancipatie van de vrouw. Hitler en zijn Partij-ideoloog Rosenberg beschouwden het Christendom als sta in de weg maar om tactische overwegingen sloot Hitler een concordaat met de paus en wist op die manier ook nog eens Duitse Bisschoppen aan zich te binden. Jodenhaat en rassenleer Hitler was een aanhanger van het antisemitisme. Het antisemitisme groeide in de Republiek van Weimar explosief en niemand schaamte er zich meer voor. Bij de Neurenbergerwetten van 1935 werd hen de burgerrechten ontnomen en werden huwelijken tussen niet-joden en joden verboden. De Kristallnacht van Pagina 4 van 7

5 1938 was een spontane uitbarsting van de woede van het Duitse volk. Dit was een pogrom. De jodenhaat van de nazi s paste bij de rassenleer die het nationaal-socialisme onderscheidt van het fascisme. 2.3 De totalitaire staat In de twintigste eeuw ontstonden er in communistisch Rusland en in nationaal-socialistisch Duitsland totalitaire staten: - individu ondergeschikt aan collectief - leider is allesoverheersend - leider wordt tot idool gemaakt - leider is een substituut voor god - éénpartijstelsel - afkeer democratie - massamedia volkomen in dienst van de staat - ideologie lijkt wel op een godsdienst - kwaad communisme, kapitalisme, internationale jodendom - ijzeren handhaving door geheime politie Veel overeenkomsten tussen fascistische/nationaal-socialistische opvattingen en kenmerken van een totalitaire staat. Marxisme is eigenlijk het tegenovergestelde van een totalitaire staat. Lenin en Stalin gaven een andere uitleg aan het marxisme dan door Marx eigenlijk bedoeld was. Nationalisme en avontuur De fascisten voegden nog wat toe aan de ideologie van de totalitaire staat. Van zeer grote betekenis was het nationalisme. Fascisten hadden grote afkeer tegen interllectualisme, ze waren meer voor het doen als voor het denken, simpele oplossingen, vaak dmv geweld. Fascisten waren ook nog eens tegen het liberalisme en het kapitalisme. Mussolini verafschuwde ook de socialisten en de communisten. Hoofdstuk 3: Nederland, een klein democratisch land 3.1 Een verzuilde samenleving 1918: Revolutiepoging Troelstra; hij eiste in de tweede kamer meer macht op voor de arbeidene klasse, maar: - eigen partij steunde hem niet - vakpartij voelde ook niks voor revolutionaire tijden Door deze blunder van Troelstra wordt de SDAP tot 1939 buiten de regering gehouden. Koningin bang voor arbeidersrevolutie sociale wetten (ouderdomswet, 8-urige werkdag, invaliditeitswet) iets betere werkomstandigheden, maar valt nog tegen -> poleven economie in de jaren Pagina 5 van 7

6 Verzuild In het interbellum was Nederland sterk verzuild. Katholieke zuil verzuiling Protestantse zuil socialisten Derde zuil Liberalen Partijen en aanhang Diepe kloof tussen de verschillende zuilen, alleen de elites van de zuilen hadden veel contact met elkaar omdat geen partij de meerderheid had en er geregeerd moest worden.katholieke RKSP samen met protestantse ARP en CHU de meeste politieke invloed. - Leiding van RKSP -> gegoede burgerij en adellijken. Fractievoorzitter van de RKSP van Nolens. - ARP kiezers -> gereformeerde arbeiders, winkeliers en boeren; leider ARP was Hendrik Colijn. - CHU kiezers -> hervormde Nederlanders uit betere kringen. Belangrijkste man: jonkheer de Geer. - SDAP kiezers -> arbeiders en interllectuelen. SDAP was voorstander van ontwapening en onteigening van grondbezit en nationalisatie van banken, mijnen en fabrieken. Leiders van de SDAP waren Troelstra en Albarda. - CPN kiezers -> arbeiders; communistische partij. Weinig succesvol. - 2 liberale partijen: o Vrijzinnig-Democratische Bond (progressief) o Vrijheidsbond, later de Liberale staatspartij (behoudend) Belangrijkste man uit de liberale kring was Oud. NSB Nederland 1931: ontstaan nieuwe beweging : Nationaal-socialistische beweging (NSB). Een van de oprichters was Anton Mussert. Standpunten NSB: - krachtige regering die slechts adviezen zou krijgen van het parlement - minister-president benoemen en ontslaan door koningin - sterk leger + sterke vloot - hechtte zeer aan koloniaal bezit - tegn het rode gevaar De NSB vond aanhang in alle maatschappelijke lagen. Mussert hoopte door de economische crisis net zoveel aanhang te krijgen als Hitler in Dtsl of Mussolini in Italië. 3.2 Crisisjaren en crisisbeleid Pagina 6 van 7

7 Ook al was Nederland niet betrokken bij de WO1, last hadden we er wel van. In de tijd van 1920 en 1923 ging het slecht met de economie in Nederland. Economische crisis in 1930 betekende voor veel boeren en mensen uit de kleine middenstand dat ze failliet gingen, oa door de hoge prijzen. Buikriemen strakker Regering in Nederland tussen 1930 en 1939 zo n beetje hetzelfde geweest: liberaal. Men dacht dat een economische crisis bij een land hoorde en vanzelf weer voorbij zou gaan, maar niemand had verwacht dat dit zo lang zou duren. Kabinet meestal onder leiding van Colijn.Er was een slechte algemene opvatting over werklozen. Het regeringsbeleid in die tijd was passief, terughoudend. Colijn vond dat de hulpverlening laag moest blijven omdat de werklozen anders lui zouden worden, en dus golden er strenge regels voor het mogen ontvangen van een uitkering en vonden er regelmatig controles plaats. Om het plan van de arbeid van de SDAP te realiseren, zou de staat zich in de schulden moeten steken en dat stond haaks op de overtuiging dat de overheid een sluitende begroting na moest streven. Het kabinet verergerde de crisis zelfs door vast te houden aan de gave gulden. Het gevolg was dat Nederland nog minder kon verkopen aan het buitenland, omdat de gulden te duur was. Pas in 1936 devalueerde de gulden met 20% en dat liet de economie opleven, maar een nieuwe terugslag in Amerika in 1937 bedierf alles. Met gebogen hoofd De Nederlandse bevolking reageerde met stakingen en protesten op de crisisjaren en de aanpak van de regering. De Muiterij en de opstanden werden met grof geweld door het kabinet onderdrukt. Crisis en politiek Het leek er even op alsof de NSB in 1935 garen zou spinnen bij de ellende en dat was de oorzaak van het ontstaan van linkse en rechtse anti-fascistische organisaties. Bij de volgende verkiezingen zag het er slecht uit voor de NSB, wat vooral door de steeds meer radicale en racistische inslag lag die de partij kreeg. Nederland behield in die tijd zijn parlementaire democratie: de bevolking moest nog van extreem linkse (CPN) nog van uiterst rechtse (NSB) partijen wat hebben en de SDAP die veel aanhang had (terwijl ze links was), moest tot 1939 in het wachthokje zitten. 3.3 Communisme, fascisme of democratie? Terwijl er in landen zoals Rusland en Duitsland de totalitaire ideologie slaagde, bleef Nederland in diezelfde tijd gewoon een parlementaire democratie (die zijn wortels in de Griekse stadstaten heeft). De redenen: - door de verzuiling was er een overstappen naar een andere partij niet bij - afkeer van overheid, democratisch politieke partijen en de kerken tegen NSB - Colijn straalde meer vaderlijk gezag uit, terwijl Mussert (NSB) geen leider van allure was - Protesteren werd onfatsoenlijk gevonden en gehoorzaamheid aan de overheid werd als iets vanzelfsprekends beschouwd Pagina 7 van 7