Uitgebreide samenvatting Genetische conservering en strategieën om Inteelt te minimaliseren bij het Mergellandschaap

Transcriptie

1 Uitgebreide samenvatting Genetische conservering en strategieën om Inteelt te minimaliseren bij het Mergellandschaap Jack Windig, Centrum voor Genetische Bronnen van Wageningen UR Het Limburgse Mergelland schaap is één van de zeldzame Nederlandse schapenrassen. Het Centrum Genetische Bronnen, Nederland (CGN) adviseert stamboeken over het behoud van genetische diversiteit in zeldzame rassen en over fokkerijstrategieën. In dat kader heeft Iwan Meester in 2012 geïnventariseerd wat de huidige stand van zaken is met betrekking tot inteelt en verwantschap in het Mergelland schaap en heeft daarnaast voor het stamboek verschillende beleidsopties bekeken. Populatieomvang Voor het berekenen van de populatiegrootte, het aantal ouderdieren en verschillende andere populatiekarakteristieken is gebruik gemaakt van de gegevens van de stamboekadministratie. Deze gegevens zijn ook gebruikt voor het berekenen van de inteelt(toename). Er zijn 88 leden van het stamboek waarvan de meeste in Zuid Limburg (Figuur 1). De helft van de leden heeft kuddes met 10 of minder schapen, 5 hebben meer dan 200 schapen (Figuur 2). Figuur 1. Locatie van OMS leden (rechts een close up van Zuid Limburg)

2 Figuur 2. Aantal leden verdeeld naar aantal schapen in hun kudde Het aantal lammeren dat per jaar wordt geboren en opgenomen in het stamboek (figuur 3) lag tot 2007 rond de 500 en daarna rond de 300. Een grote commerciële fokker laat zijn dieren sinds 2007 niet meer registreren Figuur 3. Aantal lammeren (groene lijn) per jaar geboren en in stamboek opgenomen en aantal vaders (blauw) en moeders (rood) per jaar ingezet. Aantal in 2011 is inclusief nog niet gekeurde lammeren, die nog uit het stamboek verwijderd kunnen worden.

3 Inteelttoename Inteelt en verwantschap zijn voortdurend toegenomen sinds de 80-er jaren. De gemiddelde inteelttoename per generatiebasis bedraagt 0.68% wat boven de aanbevolen 0.5% ligt. Een goed inteeltbeleid is dus nodig om de inteelttoename te beperken. De gemiddelde verwantschap ligt iets onder de inteelt, en verwantschap binnen kuddes ligt hoger dan tussen kuddes. Waarschijnlijk wordt er iets vaker met meer verwante dieren gepaard, uit de eigen kudde bijv., dan met minder verwante dieren. Figuur 3. Gemiddelde inteeltcoëfficiënt (blauw) en gemiddelde verwantschap (rood) voor lammeren per geboortejaar. Stamboekstructuur Op dit moment is het stamboek verdeeld in drie delen. In het hoofdstamboek zijn schapen opgenomen met tenminste drie generaties bekende voorouders. Nakomelingen van ongeregistreerde ooien en geregistreerde rammen uit het hoofdstamboek kunnen in het register worden opgenomen, nakomelingen van ooien uit het register en rammen uit het hoofdstamboek kunnen in het hulpstamboek worden opgenomen en nakomelingen van ooien uit het hulpstamboek en rammen uit het hoofdstamboek kunnen in het hoofdstamboek worden opgenomen. Conclusie is dat er op zich genoeg Mergellanders zijn om inteelt binnen de perken te kunnen houden, maar dat een goed beleid hiervoor wel nodig is. Zorgelijk is dat een grote fokker geen lammeren meer binnen het stamboek heeft.

4 Standpunten fokkers en hun fokdoelen Tien fokkers zijn geïnterviewd om meer te weten te komen over hun manier van fokken en hun visies. Twee van de tien waren commerciële fokkers en twee waren natuurbeschermingsorganisaties met grote kuddes. De overige 6 fokkers waren hobbyfokkers met kleinere kuddes. Alle geïnterviewde fokkers vinden gezondheid, geboortegemak, moedereigenschappen, makkelijk te houden schapen en rasstandaard belangrijk bij het fokken. Andere fokdoelen zijn verschillend en hangen af van het type fokker. Vleesaanzet is belangrijk voor de commerciële fokkers, graas- en kuddegedrag en kunnen leven op een sober dieet voor de natuurbeschermingsorganisaties, terwijl exterieur, woltype en kleur belangrijk zijn voor de hobbyfokkers. De twee commerciële fokkers laten hun schapen niet keuren, en zouden meer aandacht voor productiekenmerken willen zien. Advies De inteelttoename bij de Mergellander is net iets te hoog. Het is dus zaak om te zorgen dat deze niet verder toeneemt. Voor de individuele fokker is het belangrijk dat bij het paren van een ooi en een ram de verwantschap tussen die twee zo laag mogelijk is, zodat de nakomelingen zo min mogelijk ingeteeld zijn. Dit garandeert echter niet dat de gemiddelde inteelttoename van het hele ras, ook op de lange termijn, laag zal zijn. Om de inteelt op langere termijn laag te houden, dienen zoveel mogelijk dieren als fokdier te worden ingezet, en zo gelijkmatig mogelijk. Met andere woorden er moet worden gestreefd naar het inzetten van veel rammen die allemaal ongeveer evenveel nakomelingen krijgen. Voor het stamboek is het dus van belang dat zoveel mogelijk dieren gebruikt kunnen worden. Idealiter zijn ook alle fokdieren van commerciële fokkers beschikbaar voor de fokkerij in stamboekverband, hoewel fokdoelen soms verschillend zijn. Om om te gaan met de verschillende fokdoelen en tegelijkertijd een gezonde populatie te behouden zijn er voor het stamboek verschillende mogelijkheden. De helft van alle dieren bevindt zich bij commerciele fokkers en het is niet verstandig om deze groep uit te sluiten van fokkerij. Om recht te doen aan de mergellander schapen uit grote kuddes, waarvan geen afstamming bij wordt gehouden, en die niet gekeurd worden, kan worden overwogen om hiervoor een apart registratiesysteem bij te houden bijv. onder de naam het Mergellander kuddeschaap. De commerciële fokkers hebben dan conform de stamboekregels van het OMS geen verplichting dat de vader (of de mogelijke vaders) in het stamboek geregistreerd moet zijn. Ook zouden de lammeren van dergelijke commerciële niet gekeurd hoeven te worden. Het is echter wel belangrijk om de Mergellander kuddeschapen te blijven registreren. Conform de stamboekregels van OMS blijft het dan mogelijk om fokdieren van commerciële fokkers op te nemen in het stamboek, via het register. Daarmee zijn de geregistreerde Mergellander kuddeschapen een reservoir van

5 genetische diversiteit dat ingezet kan worden om de inteelt en verwantschap niet te hoog doen oplopen. Naast maatregelen om het aantal fokrammen en fokooien zo hoog mogelijk te laten zijn kan de inteelttoename ook beperkt worden door maatregelen te nemen betreffende de populatie- en paringsstructuur. Deze maatregelen zijn er op gericht om te voorkomen dat een beparkt aantal fokdieren een groot aantal van alle nakomelingen voortbrengt. Omdat het aantal lammeren per ooi van nature begrenst is betreffen deze maatrgelen vooral de rammen. Gunstig voor de mergellander is dat er veel vrij kleine kuddes zijn waardoor er over het algemeen ook meer rammen gebruikt moeten worden. Daarnaast hanteert het stamboek de regel dat elk jaar van een ram maar 2 mannelijke nakomelingen mogen worden ingeschreven en maximaal 6 in totaal. Dit is een goede maatregel en het advies is om deze aan te houden. Voor grote kuddes waar niet wordt bijgehouden wie de vader is, is een rammencirkel een alternatief. Hierbij worden alleen rammen ingezet van een vaste andere kudde, die op zijn beurt ook weer rammen van een andere kudde gebruikt. Bij bijvoorbeeld het Veluws Heideschaap is zo n systeem al jaren succesvol in gebruik. Tenslotte is er nog de mogelijkheid voor dieren met betrouwbare stamboominformatie om exact te berekenen wat het aandeel van elk dier in de volgende generatie zou moeten zijn om de inteelt zo laag mogelijk te houden. Voor de mergellander is dit in het verleden een keer uitgevoerd, maar in de praktijk toepassen is lastig vooral als de resultaten niet beschikbaar zijn op het moment dat besloten wordt welke dieren in te zetten, of aan te houden als fokdier. Jack Windig, 2013 Gebaseerd op de Animal Breeding and Genetics Thesis (ABG-80436) van Iwan S. Meester, , September Supervisors: J.J. Windig & Y. de Haas: Genetic conservation and strategies to minimize inbreeding in rare Dutch Mergelland Sheep.