Werkgroep kleine herkauwers. bepaald sjabloon. U kan deze website zelf gebruiken op

Transcriptie

1 vzw Steunpunt Levend Erfgoed 29 Werkgroep kleine herkauwers Genetische diversiteit van Vlaamse en Kempense geit vraagt gezamenlijke actie Wat heel wat fokkers van deze twee oude geitenrassen al vermoedden wordt bevestigd met harde cijfers. Het is niet zo goed gesteld met de genetische diversiteit van de Kempense en Vlaamse geit. Op basis van stamboekregistraties bij Steunpunt Levend Erfgoed werd voor elk van de rassen een populatieanalyse uitgevoerd. Uit de cijfers die hieruit komen blijkt dat de inteeltgraad te snel toeneemt over generaties wat neerkomt op een te kleine effectieve populatie. De brongegevens De studie is gebaseerd op de dieren die geregistreerd werden in de databank van SLE. Dieren die niet aangegeven werden in het stamboek werden niet in de berekeningen opgenomen. Voor elk ras werd een bestand aangemaakt en dit bestand wordt opgeladen op een server in Duitsland. Deze server berekent vervolgens een groot aantal criteria van het ras en presenteert al deze cijfers in een rapport met tabellen en figuren volgens een bepaald sjabloon. U kan deze website zelf gebruiken op Voor de Kempische geit omvat het bestand 212 dieren, voor de Vlaamse geit zijn dit er 206. Geboortes werden geregistreerd vanaf 1997 (Vlaamse geit), respectievelijk 2001 (Kem pen - se geit) tot en met Op het ogenblik van de studie waren slechts twee lammeren geregistreerd geboren in Tabel 1: Overzicht van de basisgegevens gebruikt in de populatieanalyse van Vlaamse en Kempense geit. Vlaamse geit Kempense geit Aantal geregistreerde dieren Periode Gebruikte bokken Bokken met nakomelingen in fok 22 (71 %) 18 (70 %) Gebruikte geiten Geiten met nakomelingen in de fok 33 (51 %) 31 (57 %) Welkom op de 17 de Levend Erfgoed Expo Zondag 25 augustus 2013

2 30 Steunpunt Levend Erfgoed vzw In beide rassen stammen de lammeren af van een 30-tal bokken en een 60-tal geiten. Dit zijn op zich al lage getallen maar de situatie is nog ongunstiger als we kijken naar het aantal bokken en geiten waarvan uiteindelijk nakomelingen worden aangehouden voor de fok. Langs vrouwelijke kant stammen de lammeren af van 50 % van de moeders die aflammeren. Hier treedt dus een verlies aan genetische variatie op omdat van bepaalde geiten geen dochters of zonen geselecteerd worden voor de volgende generatie. Effectieve populatiegrootte Een maat voor de resterende genetische variatie van een ras is de effectieve populatiegrootte. Deze houdt rekening met de fokstructuur van het ras. In een ideale populatie is de ef - fec tieve populatie even groot als de werkelijke populatie, in de meeste gevallen is de effectieve populatiegrootte lager. Dit duidt dan op een kleinere genetische variatie dan we zouden vermoeden op basis van het aantal dieren. In tabel 2 staan de effectieve populatiegroottes vermeld van de twee rassen, berekend volgens drie verschillende methodes: (1) op basis van het aantal vaders en moeders in de populatie; (2) op basis van de jaarlijkse toename van de inteelt in de populatie en (3) op basis van de toename van de verwantschappen binnen de populatie. Voor de Kem - pense geit varieert de effectieve po - pu latiegrootte van 7 tot 34 dieren, voor de Vlaamse geit van 19 tot 25 afhankelijk van de manier van berekenen. Deze getallen geven aan dat de twee rassen evenveel variatie huisvesten als ideale populaties van 7 tot 34 dieren. Voor beide rassen en voor alle manieren van berekenen hebben de twee geitenrassen een effectieve grootte die ver onder de 100 ligt. Een effectieve grootte van 100 wordt gehanteerd als een veilige grens voor het voortbestaan van een ras op lange termijn. Beide geitenrassen zitten dus in de gevaarzone voor uitsterven. Tabel 2: Schattingen van de effectieve populatiegrootte van Vlaamse en Kempense geit op basis van 3 methodes. Vlaamse geit Kempense geit Aantal vaders en moeders Inteelt-toename Verwantschappen - toename 25 7 Uit de bovenstaande cijfers leiden we af dat er vooral voor de Kempense geit goede keuzen moeten gemaakt worden. Op basis van de verwantschap tussen de fokdieren wordt een zeer lage genetische variatie berekend. Fokkers dienen weloverwogen combinaties te maken om inteelt te beperken in de volgende generaties omdat zonder actie de evolutie zeer ongunstig zal zijn.

3 vzw Steunpunt Levend Erfgoed 31 Inteelt en verwantschap De verwantschap tussen vader en dochter of tussen moeder en zoon is 50 %. Het genetisch materiaal van dochter en zoon komt voor 50 % van elk van beide ouders. De verwantschap tussen broer en zus is eveneens 50 %. Nakomelingen uit dergelijke combinaties zijn voor 25 % ingeteeld. De inteeltgraad is de helft van de genetische verwantschap tussen vader en moeder. Lam Figuur 1: Lam 6,25 % ingeteeld, ouders 12,5 % verwant. Zijn ouders voor 12,5 % verwant, zoals in bijgevoegd schema, dan zijn de lammeren voor 6,25 % ingeteeld. De inteeltgraad kan variëren van 0 % (niet ingeteeld) tot 100 % (volledig ingeteeld o.a. ratten en muizen in laboratoria). De berekening gebeurt op basis van de pedigree van het dier. Tabel 3: Voorbeelden van nauwe verwantschap en inteelt. Ouders Verwantschap Inteeltgraad ouders afstammelingen Vader-dochter 0,50 0,250 Grootvader-kleindochter 0,25 0,125 Broer-Zus 0,50 0,250 Halfbroer-halfzus 0,25 0,125

4 32 Steunpunt Levend Erfgoed vzw Inteelt en inteelttoename In onderstaande figuren is de graad van inteelt en het aantal ingeteelde dieren weergegeven voor beide geitenrassen. De lijnen verlopen nogal grillig in de eerste jaren wat veroorzaakt wordt door de kleine aantallen. In de laatste 5 jaar neemt de inteelt gestaag toe. Ook zijn dan bijna alle lammeren ingeteeld, dit wil zeggen dat ze langs vaders- en moederskant gemeenschappelijke voorouders hebben. Hoge graden van inteelt zijn ongunstig voor de fitness van dieren wat zich uit in gevoeliger voor ziekten, sterfte en verlaagde voortplanting. Figuur 2: Gemiddelde inteeltgraad bij de Kempense geit (Average F) en het aantal ingeteelde dieren per jaar. (Voor 2013 gaat het slechts om 2 geregistreerde lammeren!) Een andere vaststelling is dat de gemiddelde inteeltgraad van de Vlaamse geit ongeveer de helft is van die van de Kempense geit. Dus het absolute niveau van inteelt is veel hoger bij de Kempense geiten. Dit is voor een deel toe te schrijven aan de betere pedigree-kwaliteit bij de Kempense geiten. Afstammingen zijn hier vollediger dan bij de Vlaamse geiten wat zich reflecteert in meer gemeenschappelijke voorou-

5 vzw Steunpunt Levend Erfgoed 33 Figuur 3: Gemiddelde inteeltgraad bij de Vlaamse geit (Average F) en het aantal ingeteelde dieren per jaar. ders en dus meer berekende inteelt. Voor de Vlaamse geiten zou het kunnen dat de situatie dus minder gunstig is dan we nu waarnemen. Wat gedaan? De studie is gebaseerd op de nu geregistreerde dieren in de databank. Dieren die niet geregistreerd werden ontbreken in het verhaal. Om een juist beeld te hebben van de toestand van een ras is registratie van alle lammeren uiterst belangrijk. De online databank kan een enorme hulp zijn maar de kwaliteit hangt af van de medewerking en van de discipline van elke fokker. Heel vaak worden een aantal dieren niet ingebracht (uit kostenbesparing bv.) waardoor de werkelijkheid anders is dan we nu kunnen zien. Dit soort studies is gebaat bij een volledige en snelle registratie van dieren en ook voor collega-fokkers is het handig als ze tijdig en online op zoek kunnen gaan naar fokmateriaal. Een belangrijke fokmaatregel om de effectieve grootte te verbeteren is om veel verschillende bokken te gebruiken én om deze gelijkmatig in te zet-

6 34 Steunpunt Levend Erfgoed vzw ten. Voor veel fokkers vloekt dat met hun vertrouwde fokstrategie, namelijk om te fokken met één volwassen bok die het ras kan verbeteren. Deze strategie is inderdaad een beproefde methode om het ras te laten evolue - ren naar de standaard. Maar in een populatie die te klein is is dit niet houdbaar omdat de genetische bijdrage langs de kant van de bokken te zeer van enkele dieren afhangt. Voor de instandhouding van een ras is het belangrijk van veel bokken te gebruiken en van alle bokken een gelijke bijdrage te laten leveren aan de volgende generatie. Het is ook af te raden van bokken langdurig te gebruiken of van ze door te verkopen aan collega-fokkers. Ideaal zou zijn om bokken slechts 1 seizoen in te zetten en er daarna geen fokdieren meer van te selecteren. Dit vermijdt een te grote impact van bepaalde individuele dieren op de populatie. Een mogelijk systeem om materiaal uit te wisselen is te werken met bokkencirkels. Hierbij worden (jonge) bokken in een vaste volgorde van fokkers doorgegeven. Fokker B ontvangt een jonge bok van fokker A en zal het volgende jaar een zoon hiervan verkopen aan fokker C. Een andere mogelijkheid is om de genenpool uit te breiden met niet stamboekdieren die fenotypisch voldoende beantwoorden aan de standaard. Met andere woorden, het stamboek zo open mogelijk maken zodat de populatie groter wordt. In een later stadium kan er terug een strenger selectiebeleid gevoerd worden. Tot slot is een groeiende populatie een belangrijke verzekering naar de toekomst en een hart onder de riem van de huidige kern van fokkers. Naast voldoende aantallen dieren is ook het aantal actieve fokkers van levensbelang voor een ras. Dus nieuwe fokkers aantrekken is even waardevol als meer dieren fokken. Bedanking We danken Ir. Katrien Nijs (Afdeling Duurzame Landbouwontwikkeling) voor de selectie van de data en het aanmaken van de rapporten. Steven Janssens, Onderzoeksgroep HuisdierenGenetica, KU Leuven.