Langer thuis wonen in s-hertogenbosch Verpleging en Verzorging. Afdeling O&S Gemeente s-hertogenbosch

Transcriptie

1 Langer thuis wonen in s-hertogenbosch Verpleging en Verzorging Afdeling O&S Gemeente s-hertogenbosch Afdeling Onderzoek & Statistiek Oktober 2014

2 2

3 Samenvatting De landelijke overheid hervormt de langdurige zorg. Onderdeel van deze hervorming is de maatregel Langer thuis wonen. Alleen mensen met een hoge zorgzwaarte krijgen hun zorg voortaan gekoppeld aan verblijf in een instelling. Door de maatregel zullen mensen langer thuis blijven wonen. In dit onderzoek worden op basis van een aantal aannames de effecten van de maatregel Langer thuis wonen op het gebied van voorzieningen, zorg en wonen gekwantificeerd. In dit rapport focussen we alleen op de sector Verpleging en Verzorging. De opgave voor de geestelijke gezondheidszorg en de zorg voor mensen met een verstandelijke en/of lichamelijke beperking komt in een afzonderlijk stedelijk rapport aan bod. Steeds meer ouderen Ouderen leven steeds langer. Daardoor neemt én het aantal ouderen (75-plussers) én het aantal oude ouderen (90-plussers) toe. De komende tien jaar neemt het aantal 75-plussers in de gemeente s-hertogenbosch met 29% toe. Ouderen wonen langer thuis Daar waar tot voor kort mensen met een middelzware zorgvraag instroomden in een intramurale instelling, zullen zij nu langer thuis wonen. Meer vraag naar zorg en ondersteuning Beide ontwikkelingen dragen er aan bij dat de vraag naar zorg zal toenemen. Ook de manier waarop zorg zal worden geleverd gaat veranderen. Bijvoorbeeld, een opgave om langer thuis te kunnen wonen is het leveren van hoogwaardige zorg aan huis. Aanname: de helft van alle 75-plussers heeft behoefte aan enige vorm van zorg en ondersteuning. In 2024 gaat het om ongeveer ouderen. Opgave Langer thuis wonen: meer vraag naar zorg en ondersteuning # 75-plussers 2014 # 75-plussers 2024 Vraag 2024 Zorg en ondersteuning (+29%) plussers Opgave Het aanbod aan beschermd wonen zal dalen als gevolg van de extramuralisering Alleen ouderen met een hoge zorgzwaarte hebben in de toekomst recht op zorg met verblijf. Daardoor zal de instroom in intramurale instellingen de komende jaren afnemen. Aanname: over tien jaar vervallen alle plaatsen met ZZP 1 en 2 en de helft van ZZP 3 en 4 (conform de landelijke richtlijn). Daardoor zal het aanbod aan beschermd (intramuraal) wonen voor ouderen dalen van plaatsen in 2014 naar 640 plaatsen in 2024 (-40%). Toename aanbod geclusterd wonen Geclusterd wonen gaat om zelfstandig wonen waarbij de bewoner gebruik kan maken van zorg van een nabijgelegen zorgsteunpunt. Het aantal geclusterde woningen gaat toenemen omdat (een deel) van de vrijvallende intramurale capaciteit zal worden ingezet als geclusterd wonen. Ook zullen er de komende tien jaar ongeveer 100 nieuwe geclusterde woningen worden gebouwd. Aanname: alle vrijvallende intramurale capaciteit komt in de categorie geclusterd wonen. Samen met nieuwbouw neemt daarmee het aanbod aan geclusterd wonen voor ouderen toe van woningen in 2014 naar in 2024 (+37%). Toename nultreden woningen door geplande nieuwbouw Door geplande nieuwbouw zal het aanbod aan nultreden woningen de komende tien jaar toenemen, van in 2014 naar in

4 Aanname: We gaan er van uit dat in 2024 een gelijk aandeel nultreden woningen beschikbaar is voor ouderen. In 2014 wordt 18% van alle nultreden woningen bewoond door 75-plussers. Daarmee ligt het potentiële aanbod in 2024 dat beschikbaar is voor de doelgroep ouderen op ongeveer nultreden woningen (+13%). Meeste vraag naar geclusterde en nultreden woningen Op basis van de huishoudensontwikkeling is een raming gemaakt van de toekomstige vraag naar beschermd, geclusterd en nultreden woningen. De verwachting is dat de vraag naar wonen met zorg het grootste zal zijn naar de categorie geclusterde en nultreden woningen. Aanname: 124 op de plussers hebben behoefte aan beschermd wonen. In 2024 zullen er ongeveer plussers in s-hertogenbosch wonen. De behoefte aan beschermd wonen ligt dan op % van alleenstaande huishoudens met een zorgvraag heeft behoefte aan geclusterd wonen, 25% aan een nultreden woning. 50% van de paren van 75 jaar en ouder met een zorgvraag heeft behoefte aan geclusterd wonen, 50% aan een nultreden woning. Potentieel tekort aan geclusterd en beschermd wonen Op basis van deze aannames zou er over tien jaar een potentieel te kort zijn aan geclusterd en beschermd wonen. Echter, zorgorganisaties zijn nog druk doende om te kijken op welke manier zij hun vrijvallende capaciteit gaan inzetten. Daarmee is het toekomstige aanbod aan beschermd en geclusterd wonen nog onzeker. Opgave Langer thuis wonen: potentieel te kort aan geclusterd en beschermd wonen Vraag 2024 Aanbod 2024 Opgave Beschermd wonen Geclusterd wonen Nultreden woningen Totaal Langer thuis wonen optelsom van zorg, voorzieningen én wonen Om langer thuis te kunnen blijven wonen, is afhankelijk van veel factoren (van Rossum et al, 2014). Het is een optelsom van in ieder geval de beschikbaarheid van zorg, voorzieningen en passende woningen. Als een onderdeel ontbreekt, kan de rest nog zo goed zijn, dan zal een oudere toch niet thuis kunnen blijven wonen. Bovendien is wat een persoon nodig heeft om langer thuis te kunnen wonen, sterk afhankelijk van de aard van de achterliggende beperkingen en aanwezigheid van mantelzorg. 4

5 Inhoudsopgave Samenvatting... 3 Inhoudsopgave Inleiding Aanleiding: hervorming langdurige zorg Doel onderzoek Uitgangspunten onderzoek Langer thuis wonen Definities Leeswijzer Huidige en toekomstige situatie in s-hertogenbosch Bevolking Voorzieningen Zorg Wonen Aanbod beschermd, geclusterd en nultreden woningen in Ontwikkelingen aanbod beschermd, geclusterd en nultreden woningen Ontwikkelingen vraag beschermd, geclusterd en nultreden woningen Opgave Langer thuis wonen in s-hertogenbosch Bijlage 1: Basiszorginfrastructuur per wijk Bijlage 2: Literatuur

6 1. Inleiding 1.1 Aanleiding: hervorming langdurige zorg De landelijke overheid hervormt de langdurige zorg. Onderdeel van deze hervorming is de maatregel Langer thuis wonen. Alleen mensen met een hoge zorgzwaarte krijgen hun zorg voortaan gekoppeld aan verblijf in een instelling. Door de maatregel zullen mensen langer thuis blijven wonen. De maatregel Langer thuis wonen zal de komende jaren de nodige gevolgen hebben voor inwoners van s-hertogenbosch, de gemeente en zorginstellingen. Daarom wil de gemeente s-hertogenbosch inzicht krijgen in de aanwezigheid en spreiding van vormen van wonen met zorg en welzijn en zorgvoorzieningen in wijken. 1.2 Doel onderzoek Het doel van dit onderzoek is het in kaart brengen van kenmerken van de woningvoorraad, zorgvastgoed, collectieve zorgvoorzieningen en sociaal-demografische kenmerken van bewoners op stedelijk en wijkniveau. Daarnaast maken we ook een doorkijk naar Hoe ontwikkelt de bevolking zich en welke gevolgen heeft dat voor de vraag naar wonen met zorg en welzijn? Tot slot onderzoeken we in hoeverre het toekomstige aanbod aansluit bij de vraag. Aan de hand van deze vragen worden de effecten van de maatregel Langer thuis wonen op het gebied van voorzieningen, zorg en wonen gekwantificeerd. In 2013 is de pilot voor het onderzoek Langer thuis wonen Zuidoost uitgevoerd. De in deze pilot ontwikkelde aanpak bleek een goed hulpmiddel voor het matchen van vraag en aanbod op het gebied van wonen en zorg. Daarom is in 2014 besloten om voor iedere wijk in s-hertogenbosch een vergelijkbaar onderzoek uit te voeren. Dit rapport vat alle resultaten van de afzonderlijke wijkrapporten samen voor de gemeente s-hertogenbosch voor de sector Verpleging en Verzorging. 1.3 Uitgangspunten onderzoek Langer thuis wonen Kern van de maatregel Langer thuis wonen is dat mensen met een lichtere zorgzwaarte geen indicatie meer krijgen voor verblijf in een zorginstelling. Deze paragraaf beschrijft de belangrijkste definities en uitgangspunten van het onderzoek. Indicaties en zorgzwaartepakketten Om zorg in combinatie met verblijf in een instelling te krijgen, heeft iemand een indicatie nodig. Het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) bepaalt of iemand een indicatie krijgt. Het zorgzwaartepakket (ZZP) beschrijft welke ondersteuning of zorg iemand nodig heeft. Hoe hoger de ZZP hoe intensiever de zorgvraag. Met ingang van 2014 zijn de ZZP1 tot en met 3 komen te vervallen. Mensen die een nieuwe indicatie krijgen met een dergelijke zorgzwaarte hebben geen recht meer op zorg gekoppeld aan verblijf in een instelling. Met andere woorden, zij hebben geen recht meer op een plaats in een verzorgingshuis of verpleeghuis. 6

7 Zorggebruik en persoonskenmerken TNO heeft onderzocht welke relaties er bestaan tussen persoonskenmerken, gezondheid en het gebruik van zorg en ondersteuning. Persoonskenmerken die vooral bepalend zijn voor het gebruik van zorg zijn: hoe ouder men is, hoe vaker men zorg gebruikt; alleenstaanden hebben vaker te maken met beperkingen dan mensen die samenwonen; huishoudens met een hoger inkomen of eigenaar-bewoners maken vaker gebruik van particuliere zorg; vanaf het 70 ste levensjaar neemt het eigenwoningbezit af; thuiszorg is het voornaamste zorgproduct; op hogere leeftijd wil men liever niet verhuizen; als men toch verhuist hangt dit mogelijk samen met het huidige of verwachte zorggebruik en de behoefte aan meer voorzieningen in de nabijheid (Post et al, 2012). 1.4 Definities In deze paragraaf staan de belangrijkste definities die gebruikt zijn in het onderzoek Langer thuis wonen: Wetten en beleid AWBZ Algemene Wet Bijzondere Ziektenkosten betaalt de langdurige zorg voor ouderen, chronisch zieken en gehandicapten. Wmo Wet Maatschappelijke Ondersteuning regelt dat mensen met een beperking ondersteuning kunnen krijgen. De gemeente voert de Wmo uit. Langer thuis wonen Dit is een maatregel van de landelijke overheid. Alleen mensen met een hoge zorgzwaarte krijgen hun zorg gekoppeld aan verblijf in een instelling. Dat betekent dat de bewoner één rekening krijgt, waarin geen onderscheid te maken is tussen de kosten voor de woning en de kosten voor de zorg. ZZP Zorgzwaarte pakket beschrijft welke ondersteuning of zorg iemand nodig heeft. Hoe hoger de ZZP, hoe intensiever de zorgvraag. Woonvormen (vastgoed) Beschermd wonen (intramuraal wonen) Betreft wonen in een instelling. Hier is 24 uur per dag zorg aanwezig. Voorbeelden zijn verpleeghuizen of kleinschalige woonprojecten voor dementerende ouderen. Beschermd wonen wordt gefinancierd vanuit de AWBZ. Geclusterd wonen (extramuraal wonen met zorg op afroep) Dit zijn zelfstandige woningen waarbij de bewoner gebruik kan maken van verpleging of verzorging van een nabijgelegen zorgsteunpunt. Voorbeelden zijn seniorenplus woningen, aanleunwoningen, inleunwoningen en zorgwoningen. Nultreden woningen Dit zijn zelfstandige woningen met diverse kenmerken waardoor ze meer geschikt zijn voor ouderen dan reguliere woningen. De voordeur is zonder trap bereikbaar. In de woning zijn de hoofdvertrekken (woonkamer, slaapkamer, douche/wc en keuken) zonder traplopen te bereiken. Voorbeelden zijn galerijflats met lift, bungalows of ingrijpend aangepaste woningen. 7

8 Overige definities Vergrijzing Is een maat waarin het aantal 65-plussers wordt afgezet tegen de productieve bevolking (20-64 jarigen). In een gebied waar de vergrijzing hoog is, zijn er veel 65-plussers in vergelijking tot het aantal jarigen. Basiszorginfrastructuur Alle gebouwen waarin zorg en welzijnsdiensten worden geleverd door organisaties én die toegankelijk zijn voor bewoners uit de wijk / stad. Het gebouw moet een sfunctie hebben en er moet enige vorm van zorg of welzijnsdienst worden verleend. Bijvoorbeeld een wijkplein waar bewoners samen koffie kunnen drinken en waar de Wmo-consulent spreekuur houdt. Zorg en ondersteuning Alle mogelijke vormen van zorg en ondersteuning die geleverd worden aan inwoners van s- Hertogenbosch die hulp nodig hebben om zelfstandig te kunnen wonen. Dit kan variëren van verpleegzorg, budgetbegeleiding tot het halen van een boodschap. Door de bezuinigingen zal er deels een verschuiving plaatsvinden van hulp door professionals naar hulp door vrijwilligers en mantelzorgers. 1.5 Leeswijzer Hoofdstuk twee schetst de huidige stand van zaken in s-hertogenbosch op het gebied van de bevolking, voorzieningen, zorg(gebruik) en wonen. Daarnaast worden de verwachte ontwikkelingen voor de komende 10 jaar beschreven. Het laatste hoofdstuk kijkt in hoeverre toekomstige vraag en aanbod overeen komen. 8

9 2. Huidige en toekomstige situatie in s-hertogenbosch In dit hoofdstuk komen de ontwikkelingen op het gebied van bevolking, voorzieningen, zorggebruik en wonen aan bod. Het gaat om de ontwikkeling op gemeenteniveau. Daar waar grote afwijkingen zijn per wijk, worden die toegelicht. 2.1 Bevolking Bevolking groeit door sterke toename 65-plussers, aantal jongeren blijft gelijk De komende tien jaar verandert de leeftijdssamenstelling van de bevolking. De leeftijdsgroepen 0-19 jaar en jaar blijven in omvang ongeveer gelijk. De leeftijdsgroep jarigen kent een kleine groei van 2%. De leeftijdsgroep jaar zal met zo n 20% groeien. Door de toegenomen levensverwachting zal het aantal 75-plussers het meest sterk groeien: met maar liefst 29% 1. In vergelijking met de ontwikkeling van de Nederlandse bevolking is de grote toename van het aantal 75-plussers in s-hertogenbosch overigens niet bijzonder. Volgens de CBS bevolkingsprognose ( ) neemt in de periode de Nederlandse bevolking van jaar met 17% toe en het aantal 75-plussers zelfs met 40%. Kortom, in vergelijking met Nederland valt de vergrijzing in s-hertogenbosch mee. Het aantal ouderen neemt de komende tien jaar toe, het aantal jongeren blijft gelijk leeftijd 85 eo Mannen Vrouwen Grote verschillen tussen wijken in bevolkingsontwikkeling De wijk Zuidoost is nu de wijk met het hoogste aandeel 75-plussers van s-hertogenbosch. 14% van alle inwoners in Zuidoost is 75 jaar of ouder, in De Groote Wielen is dat slechts 1%. De komende tien jaar neemt het aantal ouderen in alle wijken toe. In de wijken Rosmalen zuid, Rosmalen noord en Engelen zal het aandeel 75-plussers het meest sterk stijgen. 1 Bron: Bevolkingsprognose gemeente s-hertogenbosch

10 In Rosmalen zuid, Rosmalen noord en Engelen grootste toename aandeel 75-plussers 's-hertogenbosch Zuidoost Rosmalen zuid West Binnenstad Noord Graafsepoort Rosmalen noord Muntel / Vliert Engelen Maaspoort Empel De Groote Wielen % 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% 16% % 75-plussers t.o.v. totale bevolking Steeds meer eenpersoons huishoudens, onder 75-plussers juist relatief meer paren Naast een verandering in leeftijdssamenstelling, zal ook de huishoudsamenstelling veranderen. Er komen steeds meer eenpersoonshuishoudens. Anno 2014 bestaat 35% van alle huishoudens uit één persoon. Over tien jaar zal dat aandeel oplopen tot 37%. Het totale aantal huishoudens van 75 jaar en ouder zal met 27% toenemen. Door de toegenomen levensverwachting zullen er relatief meer paren van 75 jaar en ouder zijn. Het aantal oude paren neemt met 39% toe. Het aantal alleenstaande 75-plussers neemt met 19% toe. 10

11 75 jaar of ouder jonger dan 75 jaar Aantal oudere paren neemt met 39% toe, aantal oudere alleenstaanden met 19% eenpersoons meerpersoons eenpersoons meerpersoons Uitgangspunt Langer thuis wonen: hoe ouder men is, hoe vaker men zorg gebruikt; alleenstaanden hebben vaker te maken met beperkingen dan mensen die samenwonen; Het aantal 75-plussers neemt de komende tien jaar met 29% toe. Het aantal 75-plus paren neemt met 39% toe, het aantal alleenstaande 75-plussers met 19%. Beide ontwikkelingen zullen bijdragen aan een hoger zorggebruik over tien jaar. Ouderen wonen relatief vaak in een nultreden of geclusterde woning Een op de zeven woningen in s-hertogenbosch valt in de categorie nultreden (12%) of geclusterd (2%). Ouderen wonen relatief vaak in een nultreden of geclusterde woning. Toch woont twee derde van alle 75-plussers in een woning die niet in een van deze categorieën valt. Een derde van alle 75-plussers woont in een geclusterde of nultreden woning alle leeftijden 86% 12% 2% overig nultreden geclusterd 75 jr e.o. 68% 19% 13% 0% 20% 40% 60% 80% 100% woonsituatie in

12 De meeste ouderen wonen in een koopwoning in wijken waar veel koopwoningen staan In s-hertogenbosch zal in 2024 gemiddeld 45% van alle 75-plussers in een koopwoning wonen. In wijken met veel koopwoningen ligt dit aandeel hoger. Zo zal in 2024 in Empel en Engelen ongeveer driekwart van alle 75-plussers in een koopwoning wonen. In de wijken Noord en Muntel/Vliert zal dan ongeveer 28% van alle 75-plussers in een koopwoning wonen. In 2024 woont 45% van alle 75-plussers in een koopwoning 75 jaar e.o jaar jaar 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% percentage eigenaar-bewoners Uitgangspunt onderzoek Langer thuis wonen: vanaf het 70 ste levensjaar neemt het eigenwoningbezit af; op hogere leeftijd wil men liever niet verhuizen; als men toch verhuist hangt dit mogelijk samen met het huidige of verwachte zorggebruik en de behoefte aan meer voorzieningen in de nabijheid Een meerderheid van de 75-plussers woont in een huurwoning, ook over tien jaar. In 2024 zal ongeveer 45% van alle 75-plussers in s-hertogenbosch in een koopwoning wonen en daar tot op hoge leeftijd willen blijven wonen. In wijken met vooral koopwoningen, zoals Empel en Engelen, zal ongeveer 75% van alle 75-plussers in een koopwoning wonen. De verwachting is dat zij alleen zullen verhuizen als hun gezondheid zo slecht is dat zij zich thuis niet meer kunnen redden. 12

13 Eén op de twaalf huishoudens is een minima huishouden In s-hertogenbosch behoort 8,5% van alle zelfstandige huishoudens (dus exclusief studenten en bewoners in een instelling) tot de minima huishoudens. Zij moeten rondkomen van een laag huishoudensinkomen (vergelijk bijstandsniveau). Hoogste aandeel minima in de Binnenstad en Muntel/Vliert In de wijken de Binnenstad en Muntel/Vliert is het aandeel minimahuishoudens het hoogste, namelijk 11%. In de wijken Empel en Rosmalen zuid het laagste (4%). Let wel, er bestaan binnen sommige wijken grote verschillen in inkomen tussen buurten. In de wijken West en Zuidoost liggen buurten waar het aandeel huishoudens met een laag inkomen op 20% ligt. Uitgangspunt onderzoek Langer thuis wonen: huishoudens met een hoger inkomen of eigenaar-bewoners maken vaker gebruik van particuliere zorg Eén op de twaalf huishoudens in s-hertogenbosch is een minima huishouden. Er zijn grote verschillen binnen wijken in inkomen. Bijvoorbeeld in West en Zuidoost liggen buurten waarin veel minima wonen én buurten waar juist weinig minima wonen. Huishoudens met een laag inkomen zullen vaker een beroep doen op zorg en ondersteuning van de gemeente. 13

14 2.2 Voorzieningen In alle wijken van s-hertogenbosch zijn ruimtes aanwezig waar zorg- en of welzijnsdiensten worden geleverd en die toegankelijk zijn voor bewoners uit de wijk. Vooral Graafsepoort en West hebben een uitgebreide basiszorginfrastructuur. Voor ouderen is er in Zuidoost een ruim aanbod. Dat komt omdat de zorginstellingen voor ouderen daar ook dagbehandelingen aanbieden. In de bijlage staat een totaaloverzicht van alle basiszorgvoorzieningen in de gemeente s- Hertogenbosch. De kaart op de volgende pagina geeft een overzicht van waar in 2014 de meeste 75-plussers wonen (hoe roder, hoe hoger de concentratie van 75-plussers). De rode kruisjes op de kaart staan symbool voor de intramurale instellingen, de groene kruisjes voor de basiszorginfrastructuur. 14

15 15

16 2.3 Zorg De cijfers in deze paragraaf gaan over gebruik van zorg door ouderen, maar ook door overige doelgroepen. Er zijn geen cijfers beschikbaar over het gebruik van de Wmo en extramurale AWBZ waarin onderscheid gemaakt kan worden tussen ouderen en overige doelgroepen. 5% van de inwoners in s-hertogenbosch maakt gebruik van Wmo, 3% van extramurale AWBZ In s-hertogenbosch maakt 5% van alle inwoners gebruik van één of meerdere Wmo voorzieningen. Het gebruik van de extramurale AWBZ ligt wat lager. Dat is 3% van alle inwoners. Hoogste gebruik Wmo in Zuidoost en Rosmalen zuid Zuidoost is de meest vergrijsde wijk in s-hertogenbosch en heeft een hoog aanbod aan beschermd en geclusterd wonen voor ouderen. Het is niet verwonderlijk dat in deze wijk het gebruik van Wmo en AWBZ ten opzichte van de totale bevolking het hoogste is. Ook in Rosmalen zuid is het gebruik van de Wmo relatief hoog. Dit hangt samen met de samenstelling van de bevolking: er wonen verhoudingsgewijs veel ouderen (er bevindt zich ook een zorginstelling). Daarnaast heeft Rosmalen zuid een groot aanbod aan beschermd en geclusterd wonen voor psychisch kwetsbaren en verstandelijk beperkten (Coudewater en De Binckhorst). Ook Noord scoort hoog in het aandeel gebruik AWBZ. Laagste gebruik Wmo en AWBZ in Empel, Engelen en De Groote Wielen In de wijken Empel, Engelen en De Groote Wielen is het gebruik van Wmo en AWBZ het laagste. In deze wijken is de bevolking relatief jong. Bovendien staan er weinig beschermde of geclusterde woningen. Hoogste aandeel bewoners met Wmo in Zuidoost en Rosmalen zuid 's-hertogenbosch Zuidoost Rosmalen zuid Noord West Binnenstad Graafsepoort Muntel / Vliert Rosmalen noord Maaspoort De Groote Wielen Empel Engelen Wmo AWBZ 0% 2% 4% 6% 8% 10% % bewoners dat gebruik maakt van Wmo en/of AWBZ (2013) 16

17 Door toename ouderen, ook toename vraag zorg en ondersteuning Hoe ouder men wordt, hoe vaker men een beroep doet op zorg en ondersteuning. Dat is ook terug te zien in het huidige Wmo gebruik. Nu maakt 5% van alle inwoners in s-hertogenbosch gebruik van een of meerdere Wmo voorzieningen. Van deze groep is ruim de helft (52%) 75 jaar of ouder. Dit is in lijn met landelijk onderzoek. Dat laat zien dat het zorggebruik vanaf het 80-ste levensjaar flink toeneemt. Van de groep 90-plus maakt bijna iedereen gebruik van zorg (Post et al, 2012). Dat zal naar verwachting zo blijven. Doordat de komende tien jaar het aantal ouderen toeneemt, in het bijzonder oude ouderen, zal ook de vraag naar zorg en ondersteuning toenemen. 17

18 2.4 Wonen Aanbod beschermd, geclusterd en nultreden woningen in 2014 s-hertogenbosch heeft een aanbod van beschermd (intramuraal) wonen voor ouderen van plaatsen. Daarvan is 38% bestemd voor mensen met een lage zorgzwaarte (ZZP1 of 2). Ongeveer 10% is bestemd voor mensen met een middel zware zorg vraag en nog eens 52% voor mensen met een hoge zorgzwaarte. De wijk Zuidoost heeft het grootste aanbod aan beschermd wonen. De wijken Engelen, Empel, De Groote Wielen, Rosmalen noord en Muntel/Vliert hebben geen aanbod aan beschermd wonen. Meeste aanbod beschermd wonen voor ouderen in Zuidoost Zuidoost Noord Rosmalen zuid Binnenstad West Graafsepoort Maaspoort Engelen Empel De Groote Wielen Rosmalen noord Muntel/Vliert ZZP1+2 ZZP3+4 ZZP5+ intramurale capaciteit 2014 In totaal zijn er geclusterde woningen in s-hertogenbosch. Het zijn met name huur appartementen die liggen in de nabijheid van een intramurale zorginstelling. In de wijken Zuidoost en de Binnenstad staat het grootste aanbod aan geclusterd wonen. In de wijken Empel en Muntel/Vliert is geen aanbod aan geclusterd wonen. Meeste aanbod geclusterd wonen in Zuidoost en Binnenstad Zuidoost Binnenstad Noord West Rosmalen zuid Rosmalen noord De Groote Wielen Graafsepoort Maaspoort Engelen Empel Muntel/Vliert geclusterd wonen

19 12% van alle woningen in s-hertogenbosch is een nultreden woning Ongeveer één op de acht woningen in s-hertogenbosch is een nultreden woning. Dit zijn bijvoorbeeld galerijflats en appartementen met lift. Het gaat om woningen. De wijken West en Graafsepoort hebben het hoogste aandeel nultreden woningen. Opvallend hoog scoort ook Engelen met het aandeel nultreden woningen. Dat komt door de appartementen in De Haverleij. In de kom Engelen staan juist weinig nultreden woningen. In Empel en Rosmalen noord staan vooral grond gebonden eengezinswoningen. Deze wijken hebben een zeer laag aandeel nultreden woningen. West heeft hoogste aandeel nultreden woningen, Empel laagste aandeel 's-hertogenbosch West Graafsepoort Engelen De Groote Wielen Zuidoost Binnenstad Maaspoort Muntel/Vliert Rosmalen zuid Noord Rosmalen noord Empel 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% aandeel nultreden woningen 2014 In nultreden woningen wonen relatief veel huishoudens tot 30 jaar en 65-plussers Nultreden woningen worden relatief vaak bewoond door huishoudens met bewoners tot 30 jaar en huishoudens met bewoners vanaf 65 jaar. Van alle nultreden woningen wordt 38% bewoond door 65- plussers. Geclusterde woningen worden vooral bewoond door 75-plussers. Dat is geen verrassende uitkomst, het gaat met name om woningen die specifiek bedoeld zijn voor ouderen met een lage tot middelzware zorgzwaarte. Echter, het zijn niet álleen ouderen die in geclusterde woningen wonen. Een klein aantal wordt bewoond door jongere huishoudens. Dat zijn vaak mensen met een lichamelijke of psychische beperking die begeleid wonen. 63% van alle geclusterde woningen wordt bewoond door 75-plussers geclusterd 5% 10% 8% 13% 63% tot 30 jr nultreden 13% 35% 15% 20% 18% jr jr jr overig 10% 51% 18% 13% 9% 75 jr e.o. 0% 20% 40% 60% 80% 100% 19

20 2.4.2 Ontwikkelingen aanbod beschermd, geclusterd en nultreden woningen Door de maatregel Langer thuis wonen wordt de instroom voor mensen met een lage zorgzwaarte in een instelling beperkt. In dit onderzoek gaan we er van uit dat (conform de landelijke richtlijn) over tien jaar alle plaatsen met ZZP 1 en 2 en de helft van ZZP 3 en 4 vervalt. Daardoor verdwijnen er ongeveer 420 intramurale plaatsen in s-hertogenbosch. Alleen in Maaspoort en Graafsepoort blijft de intramurale capaciteit gelijk. In alle andere wijken met aanbod aan beschermd wonen voor ouderen zal het aanbod dalen. Aanname: alle ZZP VV01 en 02 en de helft van ZZP VV03 en 04 worden geëxtramuraliseerd. Effect: In totaal zal de intramurale capaciteit voor de sector verpleging en verzorging in s-hertogenbosch afnemen van plaatsen in 2014 naar 640 plaatsen in Deze ontwikkeling is gebaseerd op een aanname. Zorgorganisaties zijn druk doende om te kijken op welke manier zij hun vrijvallende capaciteit gaan inzetten. Een deel zal mogelijk toch ingezet worden voor beschermd (intramuraal) wonen. Door extramuralisering daalt intramurale capaciteit met ongeveer 420 plaatsen (-40%) Zuidoost Rosmalen zuid Noord Binnenstad West Graafsepoort Maaspoort intramurale capaciteit 20

21 Tabel 2.2: Ontwikkeling aanbod beschermd wonen in s-hertogenbosch Wijk 2014* 2024 Ontwikkeling Binnenstad Nieuwenhagen (extramuralisering) Antoniegaarde (extramuralisering) Zuidoost Park Eemwijk (extramuralisering) De Grevelingen Zuiderschans (extramuralisering) Graafsepoort Hof van Hintham Rosmalen zuid Mariaoord Hospice Duinsche Hoeve De Annenborch (extramuralisering) Noord Noorderkroon (extramuralisering) De Hooghe Clock (extramuralisering) Maaspoort t Geerke West De Taling (extramuralisering) Totaal *aantallen afgerond op 10-tallen, daardoor totaal niet gelijk aan som Bron: SO/WGZ (2014) Aanname: alle vrijvallende intramurale capaciteit komt in de categorie geclusterd wonen. Effect: Het aantal geclusterde woningen gaat flink groeien. Ongeveer 80% van deze groei komt doordat de vrijvallende intramurale capaciteit zal worden ingezet als geclusterd wonen. Het gaat om ongeveer 370 woningen 2. Daarnaast zullen er, met name in West en Zuidoost, de komende jaren nieuwe geclusterde woningen worden gebouwd. In totaal gaat het om zo n 100 nieuwe geclusterde woningen. Daarmee neemt het aanbod aan geclusterd wonen voor ouderen toe van woningen in 2014 naar in % toename geclusterd wonen komt door extramuralisering Zuidoost Binnenstad Noord West Rosmalen zuid Rosmalen noord De Groote Wielen Graafsepoort Maaspoort Empel Engelen Muntel/Vliert bestaande voorraad extramuralisering geplande nieuwbouw geclusterd wonen in Met uitzondering van de Zuiderschans. Er komen 120 intramurale plaatsen vrij als gevolg van de extramuralisering. Door herontwikkeling komen er 70 geclusterde woningen terug (Van Neynsel, september 2014). 21

22 Tabel 2.3: Ontwikkeling aanbod geclusterd wonen in s-hertogenbosch Wijk Ontwikkeling Binnenstad Walstede Nieuwenhagen (extramuralisering) De Gouden Regen Antoniegaarde (extramuralisering) Zuidoost Residentie Rivieraa De Grevelingen Zuiderschans (extramuralisering) Park Eemwijk (extramuralisering) Serviceflat De Pettelaer Meerendonk (nieuwbouw) Graafsepoort Hof van Hintham Vincent van Goghlaan Muntel/Vliert Rosmalen zuid Mariaoord De Annenborch (extramuralisering) Rosmalen noord De Annenborch De Groote Wielen t Groote Hart Empel Deken Pompenstraat (nieuwbouw) Noord Noorderkroon (extramuralisering) De Hooghe Clock (extramuralisering) Maaspoort t Geerke West Admiraliteitslaan De Taling (extramuralisering) Churchilllaan Eindhovenlaan (nieuwbouw) Engelen Hof van Engelen Totaal

23 Door geplande nieuwbouw zal het aanbod aan nultreden woningen de komende tien jaar flink groeien. van in 2014 naar in In de wijk West zullen de meeste nultreden woningen worden gebouwd, ongeveer 800 woningen. In 2014 wordt 18% van alle nultreden woningen bewoond door 75-plussers (zie ook pagina 19). In totaal zullen er in 2024 ongeveer nultreden woningen zijn. Aanname: We gaan er van uit dat in 2024 een gelijk aandeel nultreden woningen beschikbaar is voor ouderen. Effect: Daarmee ligt het potentiële aanbod in 2024 dat beschikbaar is voor de doelgroep ouderen op ongeveer nultreden woningen nieuwe nultreden woningen gepland, waarvan ruim de helft in West West Binnenstad Muntel / Vliert De Groote Wielen Noord Rosmalen noord Rosmalen zuid Engelen Maaspoort Empel Graafsepoort Zuidoost geplande nieuwbouw nultreden woningen Tabel 2.4 geeft een samenvatting van het potentiële aanbod aan beschermd, geclusterd en nultreden woningen in Het gaat om ongeveer woningen. Tabel 2.4: Potentiële aanbod aan beschermd, geclusterd en nultreden woningen Beschermd Geclusterd Nultreden totaal Nultreden beschikbaar 75-plus Totaal

24 2.4.3 Ontwikkelingen vraag beschermd, geclusterd en nultreden woningen Om een schatting te maken van de toekomstige vraag naar wonen met zorg, maken we gebruik van de huishoudensontwikkeling. Aanname: Voor de behoefte aan beschermd wonen maken we gebruik van de raming van het zorgkantoor. Het zorgkantoor gaat er van uit dat 124 op de plussers behoefte heeft aan beschermd wonen. Effect: In 2024 zullen er ongeveer plussers in s-hertogenbosch wonen. De behoefte aan beschermd wonen ligt dan op 775. Aanname: 1) de helft van de resterende huishoudens van 75 jaar en ouder maakt gebruik van zorg. Zij hebben behoefte aan zorg in combinatie met wonen. Zij zullen behoefte hebben aan een geclusterde of nultreden woning. 2) Alleenstaanden maken vaker gebruik van zorg dan oudere paren. Daarom gaan we er van uit dat 25% van alleenstaande huishoudens met zorgvraag behoefte hebben aan een nultreden woning en 75% behoefte heeft aan een geclusterde woning. Bij oudere paren ligt deze verdeling anders: 50% heeft behoefte aan een nultreden woning en 50% aan een geclusterde woning. Deze verdeling is een globale vertaling van de resultaten van het onderzoek van TNO (Post et al, 2012). De onderstaande figuur laat zien op welke manier de toekomstige vraag naar geclusterde en nultreden woningen is bepaald. Figuur 2.1: Schatting toekomstige behoefte aan geclusterde en nultreden woningen Huishoudens van 75 jaar en ouder (8.970 in 2024) Huishoudens van 75 jaar en ouder Behoefte aan zorg (4.100 in 2024) 44% meerpersoonshuishouden (3.920) 56% eenpersoonshuishouden (5.050) 50% behoefte aan zorg 44% meerpersoonshuishouden (1.800) 56% eenpersoonshuishouden (2.300) beschermd wonen 124 van de plussers (775) 50% geclusterd wonen (900) 50% nultreden woningen (900) 75% geclusterd wonen (1.725) 25% nultreden woningen (575) 24

25 Effect: Op basis van deze aannames zullen in 2024 ongeveer 775 ouderen behoefte hebben aan beschermd wonen, ouderen aan geclusterd wonen en zal er een vraag zijn naar bijna nultreden woningen voor ouderen. Tabel 2.5: Potentiële vraag van ouderen naar beschermd, geclusterd en nultreden woningen 2024 Beschermd 775 Geclusterd Nultreden Totaal

26 3. Opgave Langer thuis wonen in s-hertogenbosch In dit laatste hoofdstuk vatten we de belangrijkste effecten van de maatregel Langer thuis wonen in s- Hertogenbosch samen. Daarbij schetsen we een beeld van de opgave waar bewoners, gemeente en zorgpartijen in s-hertogenbosch de komende 10 jaar voor komen te staan. We focussen daarbij alleen op de sector Verpleging en Verzorging. De opgave voor de geestelijke gezondheidszorg en de zorg voor mensen met een verstandelijke en/of lichamelijke beperking komt in een afzonderlijk stedelijk rapport aan bod. Tabellen 3.1 en 3.2 geven een samenvatting van de opgave voor de gemeente s-hertogenbosch. Een groene arcering betekent dat er geen grote opgave zal zijn. Oranje staat voor een middelgrote opgave en rood voor een grote opgave. Steeds meer ouderen in s-hertogenbosch Ouderen leven gemiddeld steeds langer. Daardoor neemt én het aantal ouderen (75-plussers) én het aantal oude ouderen (90-plussers) toe. De komende tien jaar neemt het aantal 75-plussers in de gemeente s-hertogenbosch met 29% toe. Ouderen wonen langer thuis Daar waar voorheen mensen met een middelzware zorg vraag instroomden in een intramurale instelling, zullen zij nu langer thuis wonen. Meer vraag naar zorg en ondersteuning Beide ontwikkelingen dragen er aan bij dat de vraag naar zorg zal toenemen. Ook de manier waarop zorg zal worden geleverd gaat veranderen. Bijvoorbeeld, een opgave om langer thuis te kunnen wonen, is het leveren van hoogwaardige zorg aan huis. Aanname: de helft van alle 75-plussers heeft behoefte aan enige vorm van zorg en ondersteuning in 2024 gaat het om ongeveer ouderen. Tabel 3.1: Opgave Langer thuis wonen: meer vraag naar zorg en ondersteuning # 75-plussers 2014 # 75-plussers 2024 Vraag 2024 Zorg en ondersteuning (+29%) plussers Opgave Minder aanbod aan beschermd wonen als gevolg van de extramuralisering Alleen ouderen met een hoge zorgzwaarte hebben in de toekomst recht op zorg met verblijf. Daardoor zal de instroom in intramurale instellingen de komende jaren afnemen. Aanname: over tien jaar vervallen alle plaatsen met ZZP1 en 2 en de helft van ZZP 3 en 4. Daardoor zal het aanbod aan beschermd (intramuraal) wonen voor ouderen van plaatsen in 2014 naar 640 plaatsen in 2024 (-40%). 26

27 Toename aanbod geclusterd wonen Het aantal geclusterde woningen gaat flink groeien. Deze groei komt doordat (een deel) van de vrijvallende intramurale capaciteit zal worden ingezet als geclusterd wonen. Ook zullen er de komende tien jaar ongeveer 100 nieuwe geclusterde woningen worden gebouwd. Aanname: alle vrijvallende intramurale capaciteit komt in de categorie geclusterd wonen. Samen met nieuwbouw neemt daarmee het aanbod aan geclusterd wonen voor ouderen toe van woningen in 2014 naar in 2024 (+37%). Toename aanbod nultreden woningen door geplande nieuwbouw Door geplande nieuwbouw zal het aanbod aan nultreden woningen de komende tien jaar toenemen, van in 2014 naar in Aanname: We gaan er van uit dat in 2024 een gelijk aandeel nultreden woningen beschikbaar is voor ouderen. In 2014 wordt 18% van alle nultreden woningen bewoond door 75-plussers. Daarmee ligt het potentiële aanbod in 2024 dat beschikbaar is voor de doelgroep ouderen op ongeveer nultreden woningen. Meeste vraag naar geclusterde en nultreden woningen Op basis van de huishoudensontwikkeling is een raming gemaakt van de toekomstige vraag naar beschermd, geclusterd en nultreden woningen. De verwachting is dat de vraag naar wonen met zorg het grootste zal zijn naar de categorie geclusterde en nultreden woningen. Aanname: 124 op de plussers hebben behoefte aan beschermd wonen. In 2024 zullen er ongeveer plussers in s-hertogenbosch wonen. De behoefte aan beschermd wonen ligt dan op 775; 75% van alleenstaande huishoudens met een zorgvraag heeft behoefte aan geclusterd wonen, 25% aan een nultreden woning; 50% van de paren van 75 jaar en ouder met een zorgvraag heeft behoefte aan geclusterd wonen, 50% aan een nultreden woning. Potentieel tekort aan geclusterd en beschermd wonen Op basis van deze aannames zou er over tien jaar een potentieel te kort zijn aan geclusterd en beschermd wonen. Echter, zorgorganisaties zijn nog druk doende om te kijken op welke manier zij hun vrijvallende capaciteit gaan inzetten. Daarmee is het toekomstige aanbod aan beschermd en geclusterd wonen nog onzeker. Tabel 3.2: Opgave Langer thuis wonen: potentieel te kort aan geclusterd en beschermd wonen Vraag 2024 Aanbod 2024 Opgave Beschermd wonen Geclusterd wonen Nultreden woningen Totaal

28 Langer thuis wonen optelsom van zorg, voorzieningen én wonen Om langer thuis wonen mogelijk te maken, zijn verschillende factoren van belang (zie ook van Rossum et al, 2014). Het is een optelsom van in ieder geval de beschikbaarheid van zorg, voorzieningen en passende woningen. Als een onderdeel ontbreekt, kan de rest nog zo goed zijn, dan zal een oudere toch niet thuis kunnen blijven wonen. Bovendien is wat een persoon nodig heeft om langer thuis te kunnen wonen, sterk afhankelijk van de aard van de achterliggende beperkingen en aanwezigheid van mantelzorg. In dit onderzoek worden op basis van een aantal aannames - de effecten van de maatregel Langer thuis wonen op het gebied van voorzieningen, zorg en wonen gekwantificeerd. Dit moet gezien worden als een eerste stap. Tot welke beleidsmatige opgave dit leidt is de volgende stap. 28

29 Bijlage 1: Basiszorginfrastructuur per wijk Wijk Voorziening Organisatie Activiteit Binnenstad Antoniegaarde Van Neynsel dagbesteding en steunpunt Nieuwenhagen BrabantZorg dagbesteding, revalidatie en psychogeriatrische behandeling Opvang dak- en thuislozen Bureau hulpverlening dak- en thuislozen opvang dak- en thuislozen Zuidoost Graafsepoort Muntel/Vliert Wijkcentrum de Stolp Stichting De Stolp diverse activiteiten / Wijkcentrum In de Roos Cello begeleid werken en diverse activiteiten Brede Bossche School Nieuw Zuid Diverse organisaties diverse activiteiten / De Grevelingen Van Neynsel psychogeriatrische behandeling Zuiderschans Van Neynsel psychogeriatrische behandeling Park Eemwijk Van Neynsel Revalidatie en dagbehandeling Wijkplein De Kiek Divers, Juvans, Wmoconsulent, budget coach diverse activiteiten / Brede Bossche School Aan de Aa Diverse organisaties diverse activiteiten / Brede Bossche School De Graaf Diverse organisaties diverse activiteiten / Hof van Hintham Vivent psychogeriatrische behandeling Wijkcentrum De Biechten Stichting De Biechten diverse activiteiten / Buurthuis Graafsewijk Noord Stichting buurthuis diverse activiteiten / Gezondheidscentrum Juvans gezondheids- en Samen beter Stichting trefpunt Oost Divers, Reinier van Arkel welzijnszorg dagbesteding Stichting opvang jongeren Maatschappelijke Jongeren opvang Opvang Vriendendienst Reinier van Arkel psychische en psychiatrische hulpverlening Maatschappelijk steunpunt dagbesteding De Stijl Reinier van Arkel Wijkcentrum De Slinger Stichting De Slinger diverse activiteiten Steunpunt Zelfhulp Stichting Steunpunt Zelfhulp zelfhulpgroepen / 29

30 Wijk Voorziening Organisatie Activiteit Rosmalen zuid De Annenborch Van Neynsel dagbesteding Mariaoord Vivent dagbesteding Vereniging Arbeidsongeschikten Stichting VAR dagbesteding / Rosmalen Meerlear / Wijkcentrum Ons Trefpunt Stichting Ons Trefpunt diverse activiteiten / Rosmalen noord Ouderen sociëteit HEVO/KBO diverse activiteiten / Gezondheidscentrum eerstelijnszorg Rosmalen Steunpunt Ouderen Van Meeuwenhof Divers diverse activiteiten / Wijkplein Rosmalen Divers, Juvans diverse activiteiten De Groote Wielen Multifunctionele accommodatie Windkracht5 Gemeente s- Hertogenbosch diverse activiteiten Empel Sociaal cultureel centrum D'n As Stichting D n As diverse activiteiten / Noord Noorderkroon BrabantZorg dagbesteding, psychogeriatrische behandeling De Hooghe Clock Vivent dagbesteding Brede Bossche School De Hambaken Diverse organisaties, kinderopvang, Divers wijkplein en diverse activiteiten / Brede Bossche School Haren, Donk en Reit wijkplein en diverse activiteiten / Wijkwinkel De Herpen- Divers diverse activiteiten / Orthen Links Gemeenschapshuis Orthen Stichting Nico Schuurmanshuis diverse activiteiten / Maaspoort t Geerke BrabantZorg, Cello De Schans Ouderensteunpunt De Epigoon Stichting De Schans Divers dagbesteding, inloopruimte verstandelijk beperkten diverse activiteiten / dagbesteding West Brede Bossche School De Kruiskamp Wijkplein Boschveld Wijkplein Helftheuvel Buurthuis Boschveld Diverse organisaties diverse activiteiten / Divers, Juvans, MEE, diverse activiteiten Sociale Raadslieden, wijkagent Divers, Juvans, MEE, diverse activiteiten Sociale Raadslieden, wijkagent, BrabantWonen, Wmoconsulent Stichting Buurthuis diverse activiteiten / Boschveld BrabantWonen diverse activiteiten / Activiteitencentrum Deuteren Park De Taling Van Neynsel dagbesteding Steunpunt De Westhoek Van Neynsel diverse activiteiten / Engelen Engelenburcht Stichting Engelenburcht diverse activiteiten / 30

31 Bijlage 2: Literatuur Rapporten: Rossum, van Froukje, Leidelmeijer, Kees, Wever, Thierry, Ham, van den Marijke (2014), Randvoorwaarden voor extramuraal wonen bij ZZP s VV 01 t/m 04, RIGO Research, Amsterdam Post, Harry, Poulus, Co, Galen, van Jaap, Staalduinen, van Willeke (2012), Wonen, zorggebruik en verhuisgedrag van ouderen, Een kwantitatieve analyse, TNO, Soesterberg Overige bronnen: Bevolkingsprognose gemeente s-hertogenbosch , FIB, Onderzoek & Statistiek Gebruik Wmo in 2013, WeenerXL, informatie management Gebruik AWBZ in 2013, HHM, Impact analyse maatregelen AWBZ gemeente s-hertogenbosch (oktober 2013) 31