Samenvatting Geschiedenis Samenvatting H9

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis Samenvatting H9 Samenvatting door Stefan 3052 woorden 14 maart keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Werkplaats 9.1 De Eerste Wereldoorlog Aanloop De vernietigingskracht was toegenomen door industrialisatie en technologische vernieuwing. Er was een wapenwedloop, nationalisme (vaderlandsliefde) en militarisme (verheerlijking van dingen die met het leger te maken hebben). Ook imperialisme was een oorzaak, want er was onderlinge afgunst over koloniale rijken. Oorlog was een gerechtvaardigd middel om nationale belangen veilig te stellen. Er ontstaan twee blokken: Duitsland en Oostenrijk-Hongarije tegen Frankrijk en Rusland. Frankrijk wou wraak voor de verloren Frans-Duitse oorlog, waar het Elzas-Lotharingen verloor. Duitsland wou meer kolonies en meer invloed in Europa. Ook wou Duitsland de snelle opkomst van Rusland tegenhouden door oorlog. De Duitse industrie groeide echter ook snel, waardoor Groot-Brittannië zich bedreigd voelde. In Duitsland was Otto van Bismarck bondskanselier. Hij voerde Realpolitik ( ), waarbij hij tegenstanders handig uit elkaar speelde. Het doel was vooral om het eigenrijk te behouden en tegenstanders niet boos op Duitsland te maken. Hij werd ontslagen door Wilhelm II, die agressievere Weltpolitik ( ) wilde voeren. Hij wou de grootste vloot, meer koloniën, agressieve buitenlandse politiek en een bondgenootschap met Italië en Oostenrijk- Hongarije. Op de Balkan waren grote spanningen. Het Osmaanse Rijk brokkelde af. Oostenrijk-Hongarije had Bosnië ingelijfd. Rusland/Servië wilden echter de hele Balkan. In Sarajevo (Bosnië) werd in 1914 de Oostenrijkse kroonprins Frans Ferdinand doodgeschoten door een Serviër. Oostenrijk-Hongarije en Servië staan nu tegenover elkaar. Duitsland steunt Oostenrijk-Hongarije, terwijl Rusland Servië steunde en Frankrijk steunde Rusland. Verloop Oostenrijk-Hongarije verklaart oorlog aan Servië. Duitsland verklaart oorlog aan Frankrijk en Rusland. Duitsland valt België binnen om de Fransen in het noorden te verrassen. Groot-Brittannië verklaart hierdoor de oorlog aan Duitsland. Geallieerden (Groot-Brittannië, Frankrijk en Rusland) tegen centralen (Duitsland en Oostenrijk-Hongarije). Het was een wereldoorlog, want koloniale troepen vochten mee, op andere continenten (koloniën, Midden-Oosten, zeeën) werd gevochten en in 1917 deden de VS mee. De VS deden mee door het zinken van de Lusitania door een Duitse onderzeeër, het Zimmermanntelegram in 1917 waarbij Duitsland aan Mexico vraagt of ze wil helpen bij de oorlog, en een bomaanslag in 1916 in het Capitol, waarbij de bom door een Duitser was geplaatst. Pagina 1 van 7

2 Duitsland had het Von Schlieffenplan. Dit houdt in dat ze in 6 weken Frankrijk wilden veroveren, zodat ze zich op Rusland kunnen richten. Dit mislukt door de Slag bij de Marne in Hierdoor kwam een loopgravenoorlog aan het westen en had Duitsland een tweefrontenoorlog. Duitsland rukte op in België en Noord-Frankrijk. Hier kwamen grote loopgravenstelsels met daartussen niemandsland. Dit front bleef vier jaar lang muurvast. Op het oostfront vochten centralen tegen Rusland. In 1917 was in Rusland een hongeropstand en een revolutie, waardoor de tsaar aftrad. Er was chaos in het land. Communist Lenin greep de macht en sloot in 1918 vrede (Vrede van Brest-Litovsk) met Duitsland, in ruil voor veel grondgebied. Duitse troepen gingen nu naar het westfront. De Duitsers startten een offensief. De geallieerden konden hierna in de tegenaanval met nieuwe Amerikaanse troepen en de nieuwe ontwikkelde tank van de Britten. Duitsers werden teruggedrongen en Oostenrijk-Hongarije stortte in. In Duitsland kwam een opstand, de keizer vluchtte naar Nederland en er kwam een wapenstilstand. Er werd gebruik gemaakt van massavernietigingswapens. Eerst machinegeweren en granaten. In 1915 hadden de Duitsers gifgas en hierna de geallieerden ook. Duitsland startte in 1917 een duikbotenoorlog. U-boote schoten alle schepen bij geallieerde landen naar de zeebodem. Toen Amerikaanse schepen werden getroffen, verklaarden de VS de oorlog aan Duitsland. Vrouwen en ouderen moesten productie op gang houden. Die stond in het teken van oorlog. Er werd weinig voedsel geproduceerd, dus er was honger. Duitse havens werden geblokkeerd. Veel burgers dichtbij het front werden neergeschoten. Gevolgen Duitsland werd een democratische republiek en moest in 1919 de Vrede van Versailles tekenen. Het was als enige schuldig aan de oorlog en moest veel herstelbetalingen doen. Ze mochten een klein leger houden, dat niet in het Rijnland (deel in het westen) mocht komen. Frankrijk kreeg Elzas-Lotharingen. Duitsland moest gebied aan Polen afstaan en verloor alle kolonies. De Volkenbond werd opgericht, maar Duitsland mocht geen lid worden. 9.2 De economische wereldcrisis De eerste jaren na de oorlog was er veel crisis en werkloosheid. Vanaf 1924 steeg echter de welvaart. De jaren zijn de roaring twenties of gay twenties. Vooral in Amerika was veel welvaart, maar Europa volgde. Er kwam massaconsumptie, veel mensen kregen een auto en er kwamen nieuwe producten die het leven makkelijker maakten. Er was optimisme dat alles vanaf nu beter zal gaan. Hierdoor stegen de aandelenkoersen. In 1929, op Zwarte Donderdag, gingen de koersen hard omlaag. Er was twijfel ontstaan. In 1932 was het dieptepunt. Wereldwijd gingen bedrijven en banken failliet. Er was veel werkloosheid en armoede. Door de wereldeconomie waren de landen met elkaar verbonden en ging het dus slechter met alle landen. De prijs van producten uit koloniën daalde en er was minder vraag. Binnenlandse ondernemers werden bescherm met subsidie. Duitsland had veel geld van de VS geleend voor de herstelbetalingen (Dawes-plan). De leningen werden teruggetrokken en daardoor kregen Frankrijk en Groot-Brittannië geen geld meer. Zij konden hun schulden aan de VS niet betalen. Een oorzaak van de Grote Depressie is dat mensen geld hadden geleend voor aandelen. Door de dalende koersen konden ze nu niet meer terugbetalen en gingen banken failliet. Ook was er overproductie. In de oorlog hadden Pagina 2 van 7

3 Amerikaanse boeren hun productie opgevoerd, omdat er weinig landbouwgrond meer was in Europa. Na de oorlog herstelde de landbouw in Europa en was er dus te veel productie. Door de crisis konden mensen weinig meer kopen en bleven bedrijven met voorraden zitten. Men dacht eerst dat de crisis vanzelf zou overgaan. Het liberale beleid was vooral bezuinigen en de markt zijn werk laten doen. Door de lage prijzen zou vanzelf weer vraag ontstaan. Regeringen verlaagden lonen en hielpen werklozen niet. Toch gaven regeringen subsidies aan sommige boeren en lieten ze de gouden standaard los (vaste verhouding munt en goudprijs). Voor de export kwam devaluatie, om hun producten goedkoper te maken voor het buitenland. Dit alles ging ten koste van internationale handen en bezuinigingen leidden tot minder koopkracht en vraag. In 1933 greep Roosevelt in met de New Deal. De regering ging nu juist veel geld uitgeven: staatsleningen om banken te redden en financiële steun aan werklozen. De Britse econoom John Maynard Keynes zei dat regering juist geld moesten uitgeven om de economie te stimuleren. Er kwam steeds meer herstel, maar de crisis ging niet helemaal over. Alleen in nazi-duitsland (bewapening) en de Sovjet-Unie (communisme) ging het goed met de economie. 9.3 De totalitaire systemen Na WO1 ontstonden deze regimes, vooral uit onvrede over de werking van de democratie. Men wou 1 sterke leider alles problemen zou oplossen. De massa was belangrijk, het individu niet. Leider werd verheerlijkt. Alles kwam onder censuur en organisaties en onderwijs onder staatstoezicht. Er was 1 partij en partijdagen. Nadat Lenin in 1917 de macht had gegrepen in Rusland, kwam er een burgeroorlog en werd de Sovjet-Unie opgericht in Dit werd een communistische eenpartijstaat. In 1924 stierf Lenin en kwam Stalin aan de macht. In de Sovjet-Unie werden oude elites weggevaagd. Kerk werd vervolgd, economie en leger werden beheerst door de communistische partij. Iedereen kon zomaar naar een strafkamp worden gestuurd. Mensen verraden anderen om zichzelf te redden. In 1936 tot 1938 was zelfs de Grote Terreur. Stalin zuiverde zo de partij. Stalin bouwde een industriële maatschappij en maakte onhaalbare vijfjarenplannen. De landbouw werd gecollectiviseerd: alles werd gemeenschappelijk bezit van de staat. In 1922 grepen de fascisten o.l.v. Mussolini de macht in Italië. Dit waren vooral nationalistische oorlogsveteranen. In Italië was chaos en toen veroverden fascisten steeds meer steden. Ze vochten tegen communisten / socialisten. De koning benoemde Mussolini als regeringsleider en hij vestigde al snel een dictatuur. Ook in Duitsland vochten nationalistische oorlogsveteranen, waaronder Hitler, tegen socialistische arbeiders. Hitler werd leider van de NSDAP (Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij). In 1923 deed hij een poging tot een staatsgreep. In de roaring twenties had hij weinig aanhangers meer, maar door de economische crisis wel weer. In 1933 werd Hitler regeringsleider en al snel had hij alleenheerschappij. Het partijleger heet de SA en ook kwam er de SS waar alleen goede nazi s lid van konden worden. De maatschappij werd gelijkgeschakeld (organisaties werden aangepast aan de ideologie). Er was strenge censuur. Zieken, minderheden en tegenstanders werden vermoord. Er was ook verzet, bv. van Georg Elsner. Hij pleegde in 1939 een aanslag op Hitler. Die mislukte en hij werd vermoord. Fascisme en nazisme zijn beide extreem nationalistisch en verheerlijken geweld en leiderschap. Fascisten zagen het Romeinse Rijk als voorbeeld. Nazi s wilden het Derde Rijk vormen, de opvolger van het Heilige Roomse Rijk en het Duitse Keizerrijk. Zij hadden ook de rassenleer. Er was het Arische / Germaanse ras en de minderwaardige rassen, zoals Slavische volken en joden. Nazi s wilden lebensraum en vonden dat ze hen mochten onderwerpen. Fascisten hebben geen rassenleer. Lenin wou overal in de wereld een dictatuur vestigen, die een einde maakt aan het Pagina 3 van 7

4 kapitalisme en overal het communisme invoert. De totalitaire regimes wilden het gehele leven van de bevolking beheersen. Alles moest in het teken van de ideologie staan. Er mocht geen kritiek zijn, er waren geheime diensten en strafkampen en er werd gemoord en gemarteld. Ze minachtten de parlementaire democratie. Compromissen zijn een teken van zwakte. 9.4 Propaganda en communicatie In de 19 e eeuw werden politieke partijen meer nationaal. Zij richtten massaorganisaties op, zoals vakbonden en jeugdverenigingen. De leider werd verheerlijkt, er waren activiteiten en eigen vlaggen en uniformen. In WO1 was propaganda nodig om de bevolking te vragen mee te vechten en te overtuigen van het nut van de oorlog. Hiervoor werden moderne communicatiemiddelen, zoals films en posters ingezet. De erge dingen werden door censuur tegengehouden. In het interbellum kwamen en nog meer massaorganisaties, omdat er meer democratie kwam en mensen meer betrokken werden bij de politiek. Politieke partijen gingen ook nog meer propaganda gebruiken. Dit kon door technische ontwikkelingen als de camera, geluidsfilm en radio. Totalitaire regimes gebruikten de moderne communicatiemiddelen ook voor propaganda. Het eigen land en de leider werden overal verheerlijkt en de tegenstanders werden zwartgemaakt. Ze hadden ook massaorganisaties. In Duitsland moesten arbeiders lid zijn van het Arbeitsfront. Dankzij activiteiten werden zij ook buiten het werk om gecontroleerd. Jongens moesten lid zijn van de Hitlerjugend, waar ze leerden vechten en marcheren. In de Sovjet- Unie waren jongeren lid van de Pioniers en daarna van de Komsomol. Ze deden activiteiten die nergens anders konden, maar werden ook politiek gevormd en getraind voor vechten. 9.5 Verzet tegen het imperialisme Vanaf de 20 e eeuw voelden inwoners van Indonesië, Brits-Indië en Frans-Indochina zich steeds meer 1 natie. Er ontstond nationalisme en ze wilden onafhankelijkheid. In Azië voerden de Europeanen centraal bestuur in met inheemse ambtenaren. Ook kregen jongeren Europees onderwijs en kwamen ze meer in contact met de Westerse cultuur. Ze werden opstandig omdat er in de kolonies geen gelijkheid en vrijheid was. Ze wilden dat de Europeanen vertrokken, zodat ze zelfstandig konden worden. In WO1 vochten ze mee in ruil voor meer zelfbestuur en Europese landen werden verzwakt. Lenin riep kolonies op in opstand te komen en Wilson vond dat iedereen zelfbeschikking moest hebben. Het verzet groeide, o.a. met Gandhi. Hij deed aan non-coöperatie: geen geweld gebruik, maar weigeren mee te werken. Zo kreeg India meer autonomie. In Indonesië werd de PNI (Partai Nasional Indonesie) in 1926 opgericht o.l.v. Soekarno. Leiders hadden in Nederland gestudeerd en kenden de westerse ideeën, maar ook racisme en blank superioriteitsgevoel. De PNI zei dat alle Indonesiërs 1 volk waren en gebruikte propaganda en non-coöperatie, maar ook geweld. Vanaf 1933 werden zij onderdrukt door Nederland. Ze werden verbannen en er kwam censuur. In 1942 veroverde Japan Indonesië. Daarentegen was in Afrika weinig nationalisme. Dit kwam doordat het dun bevolkt was en minder ontwikkeld. Er was nauwelijks onderwijs gebracht, waardoor men de westerse ideeën niet kende. 9.6 De Tweede Wereldoorlog Hitler wilde revanche voor WO1 en heerschappij over Europa. Duitsland was vernederd door het Verdrag van Pagina 4 van 7

5 Versailles en hun leger was verraden. Hitler negeerde het Verdrag van Versailles, door enorm te bewapenen, het leger in 1936 het Rijnland binnen te laten trekken en Oostenrijk in 1938 in tel lijven (Anschluss). Hij voerde een Heim ins Reich-politiek. Dit houdt in dat alle Duitstaligen bij het Derde Rijk moeten horen. Groot-Brittannië en Frankrijk voerden appeasementpolitiek. Chamberlain hoopte dat er geen oorlog zou komen als Hitler zijn zin kreeg. Engeland was nog te zwak voor een oorlog en hij wou niet samenwerken met Stalin, omdat die dan meer invloed in Midden-Europa zou krijgen. In 1938 wou Hitler het Sudetenland in Tsjecho-Slowakije hebben. Frankrijk en Engeland steunden Tsjecho-Slowakije. Mussolini zorgde dat er een vredesconferentie in München werd gehouden. Hitler zou geen eisen meer stellen als hij het Sudetenland kreeg en hier gingen Chamberlain en Daladier mee akkoord. De VS had zich na WO1 niet meer met Europa bemoeid. Stalin hield zich afzijdig. Duitsland had een bondgenootschap (As Rome-Berlijn) met Italië en later Japan. Italië had ook oorlogsplannen en Japan was bezig in een oorlog met China. Ze willen Azië voor de Aziaten en blanken verdrijven. Hitler viel in 1939 Praag binnen. Hij had ook een niet-aanvalsverdrag (Duivelspact) met Stalin gesloten, waarin ze afspraken Polen te verdelen. Groot-Brittannië en Frankrijk verklaarden de oorlog aan Duitsland. WO2 begon met de blitzkrieg. In 1940 veroverde Hitler Polen, Denemarken, Noorwegen, Nederland, België en Frankrijk. Groot-Brittannië hield stand. In 1941 werd de Balkan veroverd en operatie Barbarossa op de Sovjet-Unie gestart. Duitsland rukte op tot net voor Moskou. De Russen konden beter tegen de kou. Japan viel de Amerikaanse vloot Pearl Harbor aan en de VS verklaart Duitsland en Japan de oorlog. Hierdoor verklaarde ook Nederland de oorlog aan Japan. In 1942 is de Slag in de Javazee. Japan wint en kan ongehinderd op Java en Sumatra landen. Uiteindelijk bezet Japan Nederlands-Indië. De geallieerden werden de VS, Groot-Brittannië en de Sovjet-Unie. Ze vochten tegen de asmogendheden: Duitsland, Italië en Japan. In 1942 mislukt een landing van de Canadezen en Britten bij Dieppe (Frankrijk). Een landing op Sicilië lukt wel in Ze komen in het zuiden van Italië en Mussolini wordt afgezet door de Fascistische Raad en gevangen gezet. De nieuwe regering sluit vrede met de geallieerden. Wanneer de Duitsers Rome en noord-italië bezetten, bevrijden ze Mussolini. De Slag om Stalingrad werd in 1943 gewonnen door Stalin. Ook won de Sovjet-Uie een slag bij Koersk. De asmogendheden wilden nu wel tot het einde doorvechten. De andere geallieerden kwamen vanuit Noord-Afrika en Zuid-Italië. In 1944 landden ze in Normandië op D-Day. In 1944 zijn Parijs en Brussel bevrijd. In dat jaar is ook Operatie Market Garden. Dit is een mislukte luchtlandingsoperatie om de brug bij Arnhem te veroveren. Hierdoor is het zuiden bevrijd, maar het noorden niet en komt de hongerwinter. In 1944 start Hitler het Ardennenoffensief om Antwerpen te veroveren. Dit mislukt. In 1945 steken geallieerden de Rijn over in Duitsland. Russen en Amerikanen ontmoeten elkaar en de Duitsers geven zich over. De Amerikanen drongen Japan vanaf 1943 terug en Japan gaf zich in 1945 over. Ook in Noord-Afrika was strijd geweest. Groot-Brittannië vecht daar tegen Italië en Duitsland. In 1942 wint Engeland de slag bij El Alamein en uiteindelijk geven Duitsland en Italië zich in 1943 over. De Duitsers hadden bombardementen op grote steden uitgevoerd. De geallieerden gingen dit ook op alle grote Duitse steden doen. Amerika gebruikte in 1945 atoombommen op Hiroshima en Nagasaki. Productie van wapens werd vooral gedaan door dwangarbeiders uit bezette landen. In het oosten waren veel wreedheden. Het Duitse leger is de wehrmacht en daarachter kwamen einsatzgruppen die joden, communisten en andere zwakken vermoordden. Krijgsgevangen liet men dood gaan. Ook de Sovjets deden Pagina 5 van 7

6 dit. Zij plunderden, verkrachtten en moorden in Oost-Duitsland in Voorste linies van het leger waren heel zwak en werden soms van achteren neergeschoten. In Azië had Japan veel gebied veroverd, maar was het ook erg wreed. Grote delen van de bevolking werden verkracht en vermoord. 9.7 De Holocaust In Europa was al erg land antisemitisme. Er was een negatief beeld over Joden. De kerk zag ze als moordenaars van Christus. In de middeleeuwen moesten ze in getto s leven. Er waren soms pogroms: gewelddadige uitbarstingen van jodenhaat. Na WO1 waren veel communisten joods. Joden werden gezien als geldwolven, christenmoordenaars en gevaarlijk revolutionair. Joden werden als een apart ras gezien. Alle negatieve denkbeelden over joden kwamen samen in het idee van de nazi s. De rassenleer begon in Toen de nazi s aan de macht kwamen, werden joden steeds meer gediscrimineerd. In 1938 was de Kristallnacht, waar synagogen en joodse bezittingen werden vernield en joden werden gearresteerd of vermoord. Later moesten joden zelf een davidsster dragen en in getto s samenwonen. De nazi s hadden als Endlösung bedacht om alle Joden systematisch om te brengen. Groepen van de SS schoten eerst alle joden dood. In 1941 startte de vergassing. In 1942 werden verdere afspraken gemaakt in Wannsee o.a. over vernietigingskampen. Vernietiging ging in meerdere stappen. Eerst was er registratie met jodensterren, dan moesten naar joden naar aparte wijken en scholen, dan werden ze gedeporteerd naar een durchgangslager zoals Westerbork en uiteindelijk gingen ze naar een vernietigingskamp als Auschwitz of Sobibor. Er waren vier soorten kampen: Werkkampen (Vught en Westerbork) (vaak durchgangslagers) Vernietigingskampen (Sobibor en Auschwitz) Interneringskampen (Barneveld) met onmisbare Joden Modelkamp voor het Rode Kruis (Terezienstadt) 9.8 De bezetting In 1940 werd Nederland bezet door Duitsland, na het bombardement op Rotterdam. De regering was naar Groot- Brittannië gevlucht. Seyys-Inquart werd de rijkscommissaris. Een groot deel van het Nederlandse bestuur mocht blijven zitten, als ze maar een loyaliteitsverklaring tekenden. Er was dus vooral accommodatie: aanpassing. In 1940 werd de Nederlandse Unie opgericht, die de Nederlandse waarden wou behouden maarde Duitse leiding aanvaardde. Toen ze in geen soldaten voor het oostfront wilden werven, werd de Unie in 1941 verboden. Veel NSB ers deden aan collaboratie: samenwerking met de Duitsers. Zij kregen hoge functies en hielpen mee met de jacht op joden. Ook was er verzet. In 1941 was de Februaristaking tegen de eerste deportaties van joden. In 1943 waren de aprilmeistakingen tegen gedwongen arbeid in Duitsland. In 1944 was de landelijke spoorwegstaking om Duitse troepentransporten te verhinderen. Telkens traden de Duitsers hard op door te moorden. In 1944 werden voedseltransporten stilgelegd waardoor de Hongerwinter kwam. Er kwamen drie verzetsgroepen: LO (Landelijke Organisatie voor Onderduikers), RVV (Raad van Verzet) met vooral aanslagen en de Knokploegen met vooral sabotageacties. Als een nazi werd vermoord, werden er honderden burgers of mensen van de elite vermoord als wraak. In 1944 was ook Dolle Dinsdag. Er waren toen geruchten over de bevrijding, maar die klopten niet. Pagina 6 van 7

7 In Nederland moesten niet-joden een Ariërverklaring tekenen. Als je wel joods was, werd je ontslagen. Vanaf 1942 was de jodenster verplicht. Hierna begonnen deportaties. Joden werden opgepakt tijdens razzia s. Op 5 mei 1945 was de capitulatie in Wageningen. Pagina 7 van 7