Gemeente Gorinchem. Begroting 2019

Transcriptie

1

2

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding Een ambitieuze stad, een levendige vesting Financiële begroting op hoofdlijnen Leeswijzer 12 2 Beleidsbegroting: Programmaplan Programma 1 Bestuur en Ondersteuning Programma 2 Veiligheid Programma 3 Verkeer en vervoer Programma 4 Economie Programma 5 Onderwijs Programma 6 Sport, cultuur en recreatie Programma 7 Sociaal domein Programma 8 Volksgezondheid en Duurzaamheid Programma 9 Volkshuisvesting, Ruimtelijke ordening en Stedelijke vernieuwing Algemene dekkingsmiddelen Overhead, vennootschapsbelasting en onvoorzien 63 3 Beleidsbegroting: Paragrafen Weerstandsvermogen en risicobeheersing Onderhoud kapitaalgoederen Financiering Bedrijfsvoering Grondbeleid en vastgoedbeleid Lokale heffingen Verbonden partijen 96 4 Financiële begroting Grondslagen begroting en meerjarenraming Overzicht van baten en lasten Recapitulatie structureel begrotingsevenwicht Verschillenanalyse Uiteenzetting financiële positie Investeringen Bijlagen Reserves Voorzieningen Totaaloverzicht baten en lasten per taakveld Investeringsoverzicht Afkortingenlijst 145 1

4 2

5 Inleiding 3

6 4

7 1 Inleiding 1.1 Een ambitieuze stad, een levendige vesting Samen met inwoners, ondernemers, partners en gemeenteraad wil het college van burgemeester en wethouders Gorinchem verder ontwikkelen tot een stad die beter bereikbaar en duurzamer is, een stad die leefbaarheid bovenaan haar agenda heeft staan. Een stad waar je prettig kunt wonen, zorg ontvangen, werken, sporten, winkelen, naar school gaan en ondernemen. Die ambities vragen om investeringen. Om die verantwoord te kunnen doen is de financiële positie van de gemeente herijkt. Zo ontstaat ruimte om financieel gezond te blijven en tegelijk te investeren in onze prachtige stad. We concentreren ons op de prioriteiten die we samen met de stad en op basis van de Visie van de stad hebben gekozen. Bereikbaarheid en mobiliteit De bereikbaarheid van Gorinchem is een aandachtspunt. Zowel vanaf de snelweg, als binnen de stad, te beginnen bij de Banneweg. In 2018 is de herinrichting van de Banneweg samen met bewoners en bedrijven onderzocht. De realisatie wordt in 2019 voorbereid en gestart. Naast de autobereikbaarheid zien wij kansen voor de fietser in Gorinchem en willen wij een aantal fietsvoorzieningen verbeteren. Dat betekent onder andere de aanleg van betere fietspaden en fietsparkeervoorzieningen. Daarnaast kijken we naar de haalbaarheid van een (bewaakte) fietsenstalling in de binnenstad. In 2019 ronden we een integrale mobiliteitsvisie af. Gorinchem moet op lange termijn beter bereikbaar, verkeersveilig en duurzaam zijn. Duurzaamheid en klimaat Naast de bestaande budgetten wil het college investeren in duurzaamheid op basis van het beleidsplan duurzaamheid. We willen de energietransitie in goede banen leiden om van aardgas los te kunnen. Sinds 2017 adviseren vrijwillige energiecoaches huiseigenaren. Nu vindt een verbreding plaats naar de huurdersdoelgroep om kleinschalige initiatieven in duurzaamheid te ondersteunen. Deze energiecoaches gaan de wijk in om mensen te begeleiden en te helpen duurzamer met energie om te gaan. Ook stellen we een warmtetransitieregisseur aan die bedrijven en organisaties gaat ondersteunen. Deze regisseur legt de verbinding tussen externe partijen en de gemeentelijke organisatie om de gezamenlijk de Gorinchemse missie waar te maken. Natuurlijk kijken we extra kritisch naar onze eigen organisatie en zetten we vol in op verduurzaming. In 2019 zijn de eerste resultaten zichtbaar. Zo zetten we in op mogelijkheden om zelf meer duurzame energie op te wekken op onze panden en in onze wijken. We trekken hierbij ook nauw op met partners zoals Poort6. Daarnaast wordt er ingezet om de groenkwaliteit te verbeteren om op deze manier bij te dragen aan een mooi Gorinchem. Zorg en menselijke maat In 2019 stellen we de nieuwe beleidskaders voor het sociaal domein vast. We houden vast aan het beleid dat de rijksbudgetten voor het sociaal domein van het sociaal domein blijven. Zodat iedereen in Gorinchem die zorg nodig heeft deze kan krijgen. We gaan uit van positieve gezondheid. Positieve gezondheid is het vermogen om je aan te passen en je eigen regie te voeren binnen de uitdagingen die het leven je biedt. Daarnaast kiezen we voor een preventieve aanpak op basis van maatwerk thuis en in de wijk. Begin 2019 stellen we nieuwe kaders vast voor de preventie van en handhaving op alcoholgebruik. Hierop sluit de uitvoering van de sportvisie De Kracht van Sport nauw aan. Sport zorgt voor samenhang en draagt bij aan de gezondheid. We gaan daarom voortvarend verder met de inzet van het sportinitiatief van het jaar De Beweegcoach en met Senioren Fit om ouderen in Gorinchem te ondersteunen in hun vitaliteit. Verder investeren we in de samenhang in de wijken door de uitbreiding van GIDS (Gezond In De Stad) en het versterken van de buurthuisfuncties door de inzet van opbouwwerk. We sturen op verbinding tussen de verschillende wijkwerkers. In gesprek met mantelzorgers investeren we komend jaar in versterkende maatregelen die hen zullen ondersteunen. Voor diegenen die daarnaast toch tijdelijk of structureel zorg of ondersteuning nodig hebben, kiezen we voor maatwerk en kijken we naar vernieuwende mogelijkheden voor het opheffen van barrières zoals wachtlijsten. Eind 2019 evalueren we aan de hand van onder meer cliëntervaringsonderzoeken of we inderdaad zorg en ondersteuning zoals huishoudelijke hulp met een meer menselijke maat aanbieden. De Gorinchemse wijken hebben een eigen dynamiek. Hierop spelen we in door 5

8 samenwerking op maat met de verschillende disciplines binnen het stadhuis (o.a. Wijkbeheer en Gorinchem Beweegt), zodat het sociaal team in 2019 gesteld staat. We investeren in het realiseren van persoonlijke contacten en het hebben van (vrijwilligers)werk. Dit doen we onder andere door de coaches van Avres effectief in te zetten. We gaan verder met het uitwerken van het VN-verdrag voor mensen met een beperking. Ook zullen we verder investeren in de ontwikkeling van Gorinchem tot dementievriendelijke gemeenschap. Een inclusieve samenleving is de ambitie. Stedelijke vernieuwing In 2019 bereiden wij ons verder voor op de komst van de Omgevingswet (deze treedt op 1 januari 2021 in werking). Komend jaar onderzoeken we welke impact dit heeft op de gemeentelijke organisatie. Wij doen dit aan de hand van casussen, zoals de ontwikkeling van de binnenstad en de herontwikkeling van verouderde bedrijventerreinen. Zo snijdt het mes aan twee kanten: we krijgen beter zicht op de veranderingen die de Omgevingswet met zich meebrengt in werkwijze en organisatie en we geven invulling aan belangrijke gebiedsopgaven. Opgaven in het sociaal domein nemen we hierin nadrukkelijk mee. De bouwplannen voor de brede school Hoog Dalem, met een sportzaal en ontmoetingsruimte, worden verder voorbereid zodat de eerste paal in 2020 geslagen kan worden. Daarnaast werken we in nauw overleg met alle betrokkenen het plan voor de bouw van de sporthal voor Fortes en OKK nader uit. Bestuurscultuur en samenwerking Alleen in een bestuurscultuur waarin samenwerking, openheid en korte lijnen vanzelfsprekend zijn, kan Gorinchem zijn ambities waarmaken. Begin 2019 voeren we een nieuwe organisatiestructuur in. Die andere structuur zorgt voor kortere lijnen, meer openheid en integraler werken. Die structuur is een hulpmiddel. Aandacht voor het ontwikkelen van management en medewerkers staat voorop. We zorgen voor werving van de juiste mensen en behoud van de kwaliteit die we al in huis hebben. We maken ruimte voor een cultuurverandering die de komende raadsperiode steeds meer merkbaar zal zijn in de manier waarop de gemeente samenwerkt. Zowel intern als extern. Hoe? Zaken worden sneller, integraler en meer samen met de stad opgepakt, dat kan bijvoorbeeld met het instrument Right to Challenge. De organisatie werkt bovendien aan de opzet van een participatielab om participatie op een hoger plan te brengen. Het is leuk om voor én met Gorinchem te werken! Regiofunctie en groei Gorinchem kiest voor grenzeloos samenwerken. Dat is hard nodig. Gorinchems voorzieningen op het gebied van bijvoorbeeld cultuur, onderwijs en zorg zijn van belang voor de ons omliggende gemeenten. Die voorzieningen hebben een gezonde basis nodig om duurzaam te kunnen floreren. Om aan die basis verder te bouwen werken we nauw samen met regionale en bovenregionale partners, in het bijzonder via de regiodeal. Daarnaast werken we nauw met de regio samen aan de opgaven van de Regionaal Maatschappelijke Agenda (RMA). Daarin vinden we elkaar en zoeken we ook samenwerking met Altena en Hardinxveld-Giessendam. Samenwerking tussen onderwijs, ondernemers en overheid vindt regionaal plaats in de arbeidsmarktregio Gorinchem: denk aan de samenwerking binnen Avres en het initiatief School & Bedrijf. En ook aan de transformatietafel Sociaal Domein. Onze regio kan trots zijn op de ondernemende en innovatieve onderwijsinstellingen. Als gemeente zetten we in op het faciliteren van een maximaal innovatief onderwijsklimaat. Daartoe is samenwerking de kritische succesfactor. Die is al zichtbaar in initiatieven zoals de doorlopende leerlijn, het Tienercollege, de verschillende brede scholen, IKC s en in de manier waarop techniekonderwijs in Gorinchem zich ontwikkelt tot een breed concept dat landelijke navolging verdient. Gorinchem is een cultuurstad. Daarin wil het college investeren. De eigen identiteit van Gorinchem in de erfgoedlijn, cultuureducatie en een gevarieerd aanbod zijn de pijlers waarop onze culturele stad is gebouwd. Daarbij verwachten we een goede samenwerking tussen én toewijding van de verschillende culturele partners van onder meer het Huis van Inspiratie en het Groot Podium. Vanuit het Huis van Inspiratie ondersteunt de Spreekkamer initiatiefnemers bij het ontwikkelen en realiseren van hun plannen. Er komt duidelijkheid over het toekomstbestendige Cultuurhuis. We willen een levendige stad voor onze inwoners en de mensen in de regio zijn. Het evenementenbeleid actualiseren we zodat we de juiste balans vinden tussen veiligheid, leefbaarheid en levendigheid. De gemeente betrekt actief haar wijkbewoners en zoekt de samenwerking met netwerkpartners op het gebied van de fysieke en sociale leefbaarheid en activeert bewoners om zelf bij te dragen aan wijkveiligheid bijvoorbeeld door de veiligheidsmarkt en 6

9 buurtpreventieteams. Daarnaast werken we samen met onder andere bureau Halt, Gorinchem Beweegt en de politie voor zaken als jongerenoverlast, criminaliteitspreventie en veilige horeca. Sluitende begroting In de perspectiefnota presenteerden wij een sluitende begroting, die duurzaam in evenwicht was. Deze begroting 2019 is aangevuld met enkele latere mutaties; zie paragraaf 1.2 Financiële begroting op hoofdlijnen. De begroting 2019 is nog steeds sluitend en de meerjarenraming is nog steeds duurzaam in evenwicht. In deze begroting hebben we onze ambities uit het Gorcums Akkoord voor beleidsmatig en financieel vertaald. Nog niet alle onderdelen konden concreet worden uitgewerkt. Om ervoor te zorgen dat bij de latere uitwerking budget beschikbaar is, hebben we een aantal bedragen hiervoor gereserveerd. We noemen: Enkele reserveringen (bedragen x 1.000) Opgenomen in programma Uitvoering overige onderdelen Gorcums Akkoord 1 Bestuur en Ondersteuning Storting Reserve infrastructuur 3 Verkeer en Vervoer Storting Reserve ICT Overhead Storting Reserve duurzaamheid 8 Volksgezondheid en Duurzaamheid Voor de verdere uitwerking hiervan gaan we waar mogelijk in overleg met (inwoners van) de stad en te zijner tijd uiteraard met de gemeenteraad. De gemeenteraad bepaalt immers het beleid, heeft het budgetrecht, en besluit over de (aanwending van) reserves en stelposten. Daarnaast leidt aanwending van deze bedragen tot een begrotingswijziging en ook daarover besluit de gemeenteraad, aan de hand van raadsvoorstellen. Investeringen Zoals gebruikelijk stellen wij ook voor aan de gemeenteraad om de geraamde investeringen voor 2019 goed te keuren. Deze investeringen zijn per programma opgenomen en in een totaaloverzicht in bijlage 5.4. Naast een aantal vervangingsinvesteringen zijn de geraamde kredieten voor een deel gebaseerd op reeds vastgestelde plannen en besluiten, zoals het GRP, het speelruimteplan en de bouw van de elektrische veerboten incl. de aanpassing van de walvoorziening. Voor een ander deel zijn de plannen in voorbereiding (zoals de herinrichting Banneweg) of worden in 2019 keuzes gemaakt (zoals voor het toekomstbestendige Cultuurhuis). Pas nadat de voorstellen hierover zijn besproken met de gemeenteraad wordt hiervoor het krediet definitief vrijgegeven. Tot slot We zien Gorinchem als de ambitieuze stad, de levendige vesting. Gorinchem verdient daarom een positief beleid dat vertrekt vanuit het realisme van de basis op orde en mikt tegelijk op een toekomst waarin duurzame innovatie, mobiliteit, de menselijke maat en de persoonlijke ontmoeting vanzelfsprekend zijn. Gorinchem, 16 oktober 2018 Het college van burgemeester en wethouders 7

10 1.2 Financiële begroting op hoofdlijnen De financiële begroting van de gemeente Gorinchem wordt in dit hoofdstuk op hoofdlijnen uiteengezet. Dit gebeurt aan de hand van de ontwikkeling van het begrotingssaldo, de algemene reserve en de ontwikkeling van de balans. Verloop van het begrotingssaldo Het vertrekpunt voor het financieel meerjarenperspectief van de is het door de gemeenteraad vastgestelde perspectief bij de Met ingang van 2018 worden bijstellingen van dit perspectief maandelijks in de raadsvergaderingen aan de gemeenteraad ter besluitvorming voorgelegd. Het bijgestelde perspectief van de maand juli vormde de basis voor de Perspectiefnota Toen toonde het begrotingsjaar 2019 een positief saldo van ca. 0,9 mln. dat afliep naar ca. 0,4 mln. in In de Perspectiefnota is een belangrijk deel van de uitwerking van het Gorcums Akkoord "Mensen maken de Stad" opgenomen. Met de in die Perspectiefnota opgenomen voorstellen en ingezette dekking kwam het begrotingssaldo voor alle jaren uit op nihil. Nadien is het meerjarenperspectief nog beperkt positief bijgesteld door de Tussentijdse Rapportage Met dit bijgestelde perspectief is de begroting vervolgens opgesteld. Hieronder wordt dit schematisch weergegeven. ssaldo (bedragen in x 1.000; - = nadeel) Saldo primitieve begroting Diverse raadsbesluiten (t/m juli 2018) Saldo Perspectiefnota Inzet Perspectiefnota Saldo na Perspectiefnota Turap Diverse bijstellingen begroting Meerjarig begrotingssaldo begroting Het meerjarenperspectief toont een beperkt positief saldo in 2019 en Voor 2020 is het saldo nagenoeg nihil en structureel is sprake van een sluitende begroting. Ontwikkelingen gemeentefonds Medio september 2018 is de septembercirculaire van het gemeentefonds verschenen. De wijzigingen die uit deze circulaire naar voren komen, zijn nog niet verwerkt in de budgetoverzichten bij de diverse programma's en paragrafen. Het effect van de septembercirculaire op de algemene uitkering is hieronder weergegeven. ssaldo (bedragen in x 1.000; - = nadeel) ssaldo Effecten septembercirculaire gemeentefonds Bijgesteld begrotingssaldo Het meerjarig begrotingssaldo vertoont een tekort. Er wordt voorgesteld het resterende positieve begrotingssaldo uit 2019 in te zetten ter dekking van de tekorten in de 2 jaren daarna. Daarmee resteert er alleen in 2022 nog een tekort. Omdat er voor een structureel sluitende begroting structurele dekking voor dit tekort moet zijn, wordt voorgesteld dit tekort vanaf 2022 te dekken vanuit de beschikbare ruimte voor het IBP. In de komende jaren zal, op basis van de ontwikkelingen van het gemeentefonds, blijken of het daadwerkelijk nodig is het IBP hiervoor te benutten. Samengevat ziet het meerjarenperspectief er dan als volgt uit: 8

11 ssaldo (bedragen in x 1.000; - = nadeel) ssaldo na septembercirculaire Inzet saldo 2019 via algemene reserve Inzet IBP-stelpost 251 Bijgesteld begrotingssaldo Restant IBP-stelpost In de Perspectiefnota is opgenomen dat ca. 1/3 deel van de IBP-gelden ingezet is als dekking in de begroting, zijnde het deel voor loon- en prijsontwikkelingen. De resterende ruimte zoals hierboven gepresenteerd is structureel beschikbaar voor de realisatie van de opgaven uit het IBP. InterBestuurlijk Programma Het Rijk, gemeenten, provincies en waterschappen hebben op 14 februari 2018 een akkoord gesloten om samen een aantal grote maatschappelijke opgaven aan te pakken. Deze afspraken zijn opgenomen in het InterBestuurlijk Programma (IBP), genaamd Samen meer bereiken. Het belangrijkste doel is een optimale samenwerking tussen de overheden zodat er rond belangrijke maatschappelijke opgaven een meer gezamenlijke en effectieve aanpak tot stand komt. Om deze afspraken in het IBP de komende jaren uit te kunnen voeren, heeft het ministerie hiervoor geld beschikbaar gesteld in de maartcirculaire In dit IBP zijn gezamenlijke ambities en regels afgesproken voor samenwerking op basis van gelijkwaardigheid. Deze ambities zijn vertaald in de onderstaande 10 opgaven: Deze opgaven beperken zich niet tot de grenzen van een gemeente of regio en kunnen niet door een afzonderlijke bestuurslaag worden opgelost. De gemaakte afspraken markeren de start van een nieuwe werkwijze waarbij het principe samen besturen geldt en waarbij er samengewerkt wordt op basis van gelijkwaardig partnerschap. Alle overheden hebben toegezegd dat zij zich ook financieel zullen inzetten voor de opgaven waarbij zij betrokken zijn. De nadere uitwerking van dit programma en de invulling daarvan voor onze gemeente zullen naar verwachting voor een belangrijk deel in 2019 plaatsvinden. Verloop algemene reserve In de Perspectiefnota is de inzet van de algemene reserve opgenomen. De weerstandsratio lag bij de jaarstukken 2017 boven de factor 2 en conform het vastgestelde beleid heeft het college bij de Perspectiefnota voorstellen gedaan over de inzet van de ruimte die hierdoor ontstaat. De weerstandsratio bestaat uit meerdere componenten, de grootste componenten hierin zijn de meerjarige begrotingssaldi en de algemene reserve. De begrotingssaldi (stand juli 2018) zijn geheel ingezet ter dekking van de voorstellen uit de Perspectiefnota. De OZB is conform de uitgangspunten met de inflatiecijfers verhoogd. De onbenutte belastingcapaciteit is niet ingezet. De 9

12 verdere inzet van de ruimte uit de weerstandsratio betekent dus feitelijk een inzet van de algemene reserve. Voor nadere toelichting hierop wordt verwezen naar de paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing. De algemene reserve wordt in deze begroting, overeenkomstig de Perspectiefnota, ingezet voor 4 onderwerpen. Om structurele ruimte in de begroting vrij te maken worden de relatief hoogrentende leningen op een nieuw rentepercentage vastgezet. Hiermee wordt de hogere huidige rente naar voren gehaald en in 1 keer afgerekend. De inschatting is dat dit circa 7,3 mln. gaat kosten. Hiertegenover staat dat er extra structurele begrotingsruimte ontstaat van circa 1,05 mln. Daarnaast wordt een voorziening begraafrechten gevormd van 2,4 mln. Deze wordt ingezet ter dekking van de uitgaven voor onderhoud en instandhouding van de begraafplaatsen. De gemeente Gorinchem is bezig met een organisatieontwikkelingstraject, dat zich richt op doorontwikkeling van management, medewerkers, kwaliteit, processen en systemen, houding en gedrag en de structuur van de organisatie. Hiervoor wordt een bestemmingsreserve gevormd van 2 mln. We investeren in ICT over de volle breedte. Op dit moment loopt een eerste fase: Gorinchem Duurzaam Digitaal. Zowel bedrijfskundige als technische verbeteringen voeren we door. Veiligheid, betrouwbaarheid en toegankelijkheid staan hierbij voorop. We vormen een ICT bestemmingsreserve van Naast de hierboven genoemde inzet van de algemene reserve zal het begrotingssaldo 2018 aan het einde van het jaar worden toegevoegd aan de algemene reserve. Op basis van de huidige inzichten zal dit saldo ongeveer 1,6 mln. zijn (inclusief de bijstelling die volgt uit de Turap 2018). In onderstaand overzicht wordt dit schematisch weergegeven. Ontwikkeling algemene reserve (- = onttrekking, + = toevoeging, bedragen x 1.000) Stand Algemene Reserve begin boekjaar Bij: resultaatbestemming jaarrekening Af: incidentele inzet in PPN 2017 en Bij: begrotingssaldo 2018 volgens Turap Af: vervroegde rentelast Af: voorziening begraafrechten Af: bestemmingsreserve organisatieontwikkeling Af: bestemmingsreserve ICT Stand Algemene Reserve ultimo boekjaar Risico's Het risicoprofiel van onze gemeente is geactualiseerd, conform de uitgangspunten die in de nota reserves, voorzieningen en weerstandsvermogen door de gemeenteraad op 5 oktober 2017 zijn vastgesteld. In de paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing vindt u een toelichting hierop. De geactualiseerde weerstandsratio komt uit op 1,48. Dit is exclusief de consequenties van bijstelling van het gemeentefonds. Wanneer deze effecten worden meegenomen, dan komt de weerstandsratio uit op 1,40. Balansverloop op hoofdlijnen In onderstaand overzicht is het meerjarig verloop van de activa, reserves, voorzieningen en leningen opgenomen, om een globaal beeld te schetsen van de financiële (balans)ontwikkelingen. 10

13 Ontwikkeling balansposten (stand 1-1, bedragen in x 1.000) Materiële vaste activa Reserves Voorzieningen Vaste schulden Het verloop van de activa is de resultante van nieuwe investeringen en afschrijvingen op reeds gedane investeringen. In 2020 nemen de activa aanzienlijk toe, de beoogde investering in het toekomstbestendige Cultuurhuis is hiervoor een belangrijke oorzaak, maar ook de bouw van een brede school in Hoog Dalem. In ieder programma van de beleidsbegroting is een overzicht opgenomen met de nieuwe investeringen voor In de bijlagen is een totaaloverzicht opgenomen van alle investeringen waarvoor nog geen krediet is gevoteerd. Omdat de investeringen gefinancierd moeten worden, vertoont het leningenniveau ook een toename. De reserves en voorzieningen vertonen geen substantieel verloop. Autorisatieniveau Het autorisatieniveau, te weten het niveau waarop de raad de baten en lasten goedkeurt en financiële middelen beschikbaar stelt aan het college om het beleid uit de begroting uit te voeren, is gehandhaafd op programmaniveau. Dit is in overeenstemming met art. 5.1 van de Financiële verordening 212. Informatieverstrekking vindt plaats op taakveldniveau, dus een detailniveau lager dan het programma. Voor investeringen is het autorisatieniveau het budget van de individuele investering voor de nieuwe investeringen Overeenkomstig art. 5.2 van de Financiële verordening kan de raad bij de begrotingsbehandeling aangeven van welke nieuwe investeringen hij op een later tijdstip een apart voorstel voor autorisatie van het investeringskrediet wil ontvangen. 11

14 1.3 Leeswijzer Programma-indeling en taakvelden In juli 2016 heeft de gemeenteraad ingestemd met het indelen van onze Planning & Controlproducten (P&C) in 9 programma's. De begroting bestaat uit een beleidsmatig en uit een financieel gedeelte. Het beleidsmatige gedeelte volgt de programma-indeling, waarbij de financiële informatie binnen die programma's op het niveau van taakvelden is opgenomen. Deze taakvelden zijn voorgeschreven vanuit het BBV. Naast de 9 beleidsprogramma's is er een 'programma' algemene dekkingsmiddelen en is er een overzicht van overhead, vennootschapsbelasting en onvoorzien. Vanaf het begrotingsjaar 2017 is het verplicht een overzicht van overhead op te nemen in zowel de begroting als de jaarverantwoording. Het overzicht geeft inzicht in de activiteiten en de kosten van alle overhead die niet rechtstreeks aan de uitvoeringsprogramma's toe te rekenen is. Overhead zijn kosten voor directie, algemeen management, financiën, Human Resource Management (HRM), facilitaire zaken, informatievoorziening en communicatie. De begroting 2019 volgt in grote lijnen de opzet van de begroting Nieuw in de opzet is dat er in de bijlagen een totaaloverzicht van de baten en lasten per taakveld is opgenomen. Ook is in de bijlagen een totaaloverzicht van de investeringen opgenomen. Indicatoren en streefwaarden Gekoppeld aan de eerder genoemde uniforme taakvelden is vanaf de 2017 vanuit het BBV een basisset van 39 beleids- of prestatie-indicatoren voorgeschreven, waarvan er inmiddels nog 34 zijn voorgeschreven, die gemeenten in de begroting en jaarrekening ten minste moeten gebruiken. De indicatoren geven inzicht in (de vergelijkbaarheid van) de beleidsprestaties en zijn objectief meetbaar. De gegevens zijn via landelijke bronnen voor alle gemeenten beschikbaar en vragen dus niet om een eigen/nieuw registratiesysteem. Al deze gegevens zijn te raadplegen via De indicatoren bevatten belangrijke informatie om te kunnen sturen. Alle gemeenten zijn verplicht om de basisset van beleidsindicatoren onder te brengen binnen de programma s van de begroting. Per programma worden de verplichte indicatoren in een tabel weergegeven, aangeduid met 'B'. In samenspraak met de Klankbordgroep Financiën van de gemeenteraad is besloten om in deze begroting de indicatoren te vergelijken met gemeenten in dezelfde stedelijkheidsklasse, voorheen met het gemiddelde van alle Nederlandse gemeenten. We hebben de meest actueel beschikbare gegevens opgenomen. Voor diverse indicatoren zijn geen recente gegevens beschikbaar. Naast de basisset is een lijst met facultatieve indicatoren beschikbaar, waarvoor landelijke data (nog) ontbreken. Gemeenten moeten hiervoor zelf de registratie organiseren. In tegenstelling tot de verplichte indicatoren, zijn de facultatieve indicatoren wat minder feitelijk te meten. Ze hebben een bepaalde subjectiviteit in zich zoals een gevoel of waardering. Voorbeelden zijn de mate waarin de gemeentelijke dienstverlening wordt gewaardeerd door ondernemers en inwoners en het veiligheidsgevoel van onze inwoners. Per programma worden de facultatieve indicatoren in een tabel weergegeven, aangeduid met 'F'. Voor een aantal indicatoren is gekozen om de resultaten uit te drukken in een getal en niet visueel. In programma 3 hanteren we twee nieuwe indicatoren: geregistreerde verkeersongevallen en geregistreerde ongevallen naar soort. De indicatoren geven nu een neutrale weergave van metingen. Hieraan is nog geen ambitie gekoppeld.tijdens de bijeenkomst van de Klankbordgroep Financiën is gesproken over het toevoegen van streefwaarden met ambities aan de indicatoren. Dit zal een doelstelling worden voor de begroting Vanuit het BBV is het opnemen van een streefwaarde bij de indicatoren overigens niet verplicht gesteld. Per programma worden de indicatoren weergegeven in een tabel, aangeduid met de afkorting 'PI' of 'ME', respectievelijk Prestatie-Indicator en Maatschappelijk Effect. Beleidsbegroting De beleidsbegroting bestaat per programma uit de zogenaamde 3 W-vragen. 1. Wat willen we bereiken? 2. Wat gaan we daarvoor doen? 3. Wat gaat dit kosten? 12

15 Per programma is steeds een overkoepelend doel geformuleerd onder de kop "Wat willen we bereiken". Hierbij is aangegeven welke beleidskaders een rol spelen bij het realiseren van dat doel. Wat we in 2019 gaan doen om het programmadoel te bereiken is verder uitgewerkt in de overzichten met prioriteiten en aandachtspunten uit het coalitieakkoord en reguliere taken. Onder het kopje "Wat gaat dit kosten" worden de baten en lasten per programma gepresenteerd. De specifiek aan het programma gerelateerde investeringen en subsidies worden hier eveneens gepresenteerd. Bijzondere en grote investeringen boven de worden nader toegelicht. In elk programma zijn de verbonden partijen opgenomen die bijdragen aan de realisatie van de doelstellingen van dat programma, conform afspraak met de Klankbordgroep Financiën. Paragrafen Na het programmaplan volgen de paragrafen. Deze geven een dwarsdoorsnede van de begroting, bezien vanuit een bepaald beleidsterrein. Tijdens de bijeenkomst van de Klankbordgroep Financiën is gesproken over de informatievoorziening omtrent de verbonden partijen in de P&C-cyclus. Hier is de afspraak gemaakt om in de éérste begroting van de nieuwe raadsperiode uitgebreide informatie op te nemen van alle verbonden partijen en dit in de volgende jaren te beperken tot de verbonden partijen die een deel van het beleid van de gemeenten uitvoeren en/of waarin de gemeente risico loopt. Dit zijn de gemeenschappelijke regelingen (GR-en). Financiële begroting De financiële begroting gaat in op de grondslagen voor de begroting, zoals die bij de perspectiefnota 2019 zijn bekrachtigd. Daarnaast biedt de financiële begroting o.a. een totaaloverzicht van de baten en lasten, het structurele begrotingsevenwicht, verschillenoverzicht en de uiteenzetting van de financiële positie. Bijlagen Tot slot zijn in de bijlagen de meerjarige overzichten van reserves en voorzieningen, baten en lasten per taakveld en een investeringsoverzicht opgenomen. Een lijst met gehanteerde afkortingen maakt deze begroting compleet. 13

16 14

17 Beleidsbegroting: Programmaplan 15

18 16

19 2 Beleidsbegroting: Programmaplan 2.1 Programma 1 Bestuur en Ondersteuning Taakvelden Bestuur Burgerzaken Beheer overige gebouwen en gronden Wat willen we bereiken? Doel De gemeente zet zich ervoor in dat Gorinchem een levendige en zorgzame stad is waar het goed wonen, werken en verblijven is voor jong en oud. Daarbij zal de gemeente de (inwoners van de) stad betrekken en faciliteren, de dienstverlening op de klant afstemmen en zorgen voor een efficiënte en effectieve bedrijfsvoering waarbij het gemeentelijke huishoudboekje op orde is. Vastgesteld beleid Beleidskader Vastgesteld door de raad in Burgerinitiatieven 2016 Inwoners aan zet 2016 Informatiebeleid 2017 Zienswijze koersdocument Grenzeloos samenwerken

20 Maatschappelijke effecten en indicatoren Hoe meten we dat? Indicator B/F Eenheid Resultaat Soort Formatie B fte per inwoners 8,3 PI Bezetting B fte per inwoners 6,9 PI Apparaatskosten B per inwoner 997 PI Externe inhuur B per inwoner 31 PI Overhead B per inwoner 333 PI Waardering inwoners algehele dienstverlening (2017): - Balie F ,2 ME - Telefoon F ,5 ME - Schriftelijk F ,3 ME - Digitaal F ,1 ME Verklaringen afkorting: B = Basisset indicator, F = Facultatieve indicator, PI = Prestatie Indicator, ME = Maatschappelijk Effect Wat gaan we daarvoor doen? Prioriteiten en aandachtspunten Onderwerp Toelichting prioriteiten Contacten in de regio In 2019 zetten we de contacten met de regio voort. Wij dragen actief bij aan het merendeel van de opgaven van de Regionaal Maatschappelijke Agenda (RMA). Daarnaast voeren wij, naar aanleiding van de motie Van der Molen c.s., overleg met de regio over behoud en versterking van de centrumvoorzieningen in Gorinchem. De eventuele toekenning van de aanvraag Regiodeal is een verdere impuls voor regionale samenwerking. Onderwerp Right to Challenge (RTC) Bedrijfsteam cofinanciering Lobby bovenregionale financiering Toelichting aandachtspunten Het recht van inwoners om gemeentelijke taken uit te voeren (RTC) is feitelijk de maximaal mogelijke vorm van participeren. Na de participatiestap van samen-bedenken volgt een vorm van opdrachtnemer opdrachtgeverschap met inwoners, sportverenigingen etc. In de raadsopdracht Inwoners aan zet is de overgang van burgerparticipatie naar overheidsparticipatie vormgegeven. Hier zijn geen acties aan gekoppeld, omdat dit afhankelijk is van initiatieven van burgers. Om de gemeentelijke ambities op diverse beleidsterreinen waar te maken (bijvoorbeeld op het gebied van duurzaamheid of mobiliteit) zijn veelal subsidiebudgetten beschikbaar bij provincie, het Rijk en Europa. Vanaf 2019 wordt hier extra capaciteit op ingezet om optimaal gebruik te kunnen maken van deze subsidiemogelijkheden. Om onze stad klaar te maken voor de toekomst met bijbehorende groei- en ontwikkelopgaven richting duurzame en innovatieve stadsvernieuwingsoplossingen is het zaak om hierin (boven)regionaal actief te worden in (strategische) netwerken zoals Verstedelijkingsalliantie Zuid-Holland. Door gezamenlijk en integraal op te trekken richting o.a. regio, Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG), provincie, Rijk en EU, kunnen mogelijk alternatieve c.q. aanvullende financieringsstromen op diverse gebieden op gang worden gebracht. 18

21 Reguliere taken Onderwerp Visie van de stad Klant Contact Cenctrum (KCC) Toelichting De ambities uit de visie van de stad hebben wij toegespitst op de hoofdprioriteiten zoals we die in de inleiding bij deze begroting beschreven hebben. We blijven nadrukkelijk het contact met de inwoners zoeken om ambities aan te scherpen en zo steeds de beste keuzes voor de stad te kunnen maken. Vast staat dat de menselijke maat, duurzame ontwikkeling en slimme mobiliteit centraal staan. Het KCC optimaliseert de dienstverlening en uitbreiding van taken. De kanalen post en sociale media worden toegevoegd. Op het gebied van bedrijfsvoering wordt geïnvesteerd in monitoring, sturing en kwaliteitsnormeringen. Alles met als doel de dienstverlening toegankelijker, begrijpelijker en efficiënter te maken Wat gaat dit kosten? Exploitatie (bedragen x / - = nadeel) Realisatie TV01 Bestuur TV02 Burgerzaken TV03 Beheer overige gebouwen en gronden Lasten Bestuur en Ondersteuning TV01 Bestuur TV02 Burgerzaken TV03 Beheer overige gebouwen en gronden Baten Bestuur en Ondersteuning Totaal saldo van baten en lasten Mutaties reserves Resultaat Het verschil tussen de begroting 2018 en 2019 is hoofdzakelijk het gevolg van de herziene begroting van de GR Regio AV. De beschikbare middelen voor de uitvoering van de regionaal maatschappelijke agenda zijn in dit programma opgenomen. Dit betreft overigens alleen een verschuiving van budgetten tussen de verschillende programma's. Daarnaast is voor de jaren opgenomen voor de uitvoering van het restant van het Gorcums Akkoord. Ook heeft er een actualisatie plaatsgevonden van de geraamde inkomsten voor reisdocumenten en identiteitsbewijzen, volgend uit het feit dat de geldigheidsduur voor deze documenten in 2014 verlengd is naar 10 jaar Met welke verbonden partijen doen we dit samen? GR Regio AV 19

22 2.2 Programma 2 Veiligheid Taakvelden Crisisbeheersing en brandweer Openbare orde en veiligheid Wat willen we bereiken? Doel Gorinchem is een schone, veilige en leefbare stad waarin bewoners zich veilig en prettig voelen. Dat doen we door een veilige en door burgers gewaardeerde sociale en fysiek leefomgeving te creëren. Aan de hand van de speerpunten uit het aanstaande integraal veiligheidsprogramma gaan we met inwoners, ondernemers en partners aan de slag. Daarnaast gaan we aan de slag met wijkgericht werken op basis van vertrouwen en maatwerk, stimuleren we bewoners om een eigen bijdrage aan de leefomgeving te leveren en stimuleren we bewonersparticipatie. Samen in de regio en met de Veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid beheersen we de veiligheidsrisico's van onder andere transport en opslag van gevaarlijke stoffen en zorgen we voor een adequate voorbereiding op de bestrijding van incidenten en crisis door een goede verbinding met hulpdiensten en een slagvaardige organisatie van gemeentelijke processen bij ernstige incidenten. Vastgesteld beleid Beleidskader Vastgesteld door de raad in Evenementenbeleid 2002 Prostitutiebeleid 2004 Bibob beleid 2012 Coffeeshopsbeleid 2012 Veiligheidsplan Algemene Plaatselijke Verordening (APV)

23 Maatschappelijke effecten en indicatoren Hoe meten we dat? Indicator B/F Eenheid Soort Verwijzingen Halt B Aantal per inwoners in de leeftijd van jaar Winkeldiefstallen B Aantal per inwoners PI Geweldsmisdrijven B Aantal per inwoners PI Diefstallen uit woning B Aantal per inwoners PI Vernielingen en beschadigingen (in de openbare ruimte) B Aantal per inwoners PI Aandeel dat zich veilig voelt in de buurt F % vanuit Gorcumse burgerpeiling ME Mate van overlast van buurtbewoners Ten minste enige mate van overlast F % vanuit Gorcumse burgerpeiling ME PI 21

24 2.2.2 Wat gaan we daarvoor doen? Prioriteiten en aandachtspunten Onderwerp Integraal Veiligheidsplan Cameratoezicht Wijkgericht werken Toelichting prioriteiten Begin 2019 wordt het nieuwe integrale veiligheidsplan aan de raad voorgelegd. Dit beleidsplan is de kapstok aan de hand waarvan het veiligheidsbeleid van de gemeente, samen met inwoners, ondernemers, partners en collega's, de komende vier jaar wordt bepaald. Het integrale veiligheidsbeleid kent 7 prioriteiten: ondermijning, zorg & veiligheid, veilige wijken, aanpak cybercrime, evenementen, vermogens- & geweldscriminaliteit en fysieke veiligheid. Publiek cameratoezicht is gericht op het voorkomen van verstoring van de openbare orde en veiligheid. Vanaf 2008 is op een aantal locaties in Gorinchem cameratoezicht ingevoerd en effectief gebleken. De regelgeving rond cameratoezicht in het openbaar gebied beperkt zich sinds 2016 niet langer tot de inzet van vaste camera s. Ook mobiel en tijdelijk cameratoezicht vallen onder de regelgeving. In het nieuwe Integraal veiligheidsplan zal cameratoezicht genoemd worden. Dat betekent dat er in 2019, samen met onze partners en politie, geïnventariseerd gaat worden wat de mogelijkheden en wensen zijn rondom het inzetten van cameratoezicht op onveilige plekken. Alle Gorcumse wijken hebben een eigen dynamiek. We willen deze dynamiek op wijkniveau integraal (vanuit Wijkbeheer, Gorinchem Beweegt, Sociaal Team, opbouwwerker, inrichting buitenruimte etc.) realiseren. We zoeken naar samenwerking met bewoners en netwerkpartners om zowel de fysieke als sociale leefbaarheid te verbeteren. Voor deze samenwerking bestaat geen blauwdruk maar we kijken wat er nodig is (maatwerk). In 2019 willen we daarnaast het integraal wijkgericht werken binnen de gemeente verder ontwikkelen. 22

25 Onderwerp Wijkagenten Buurtpreventieteams Toelichting aandachtspunten Politiecapaciteit is schaars. De verdeling van de capaciteit binnen de politie over de diverse politiedistricten is een lastige zaak. Basisteams en districten zijn afhankelijk van regionale teams waarbij ook gekeken wordt naar het totaal van meldingen en incidenten. De komende jaren zullen de gemeente/burgemeester en het lokale basisteam van de politie zich inzetten om dit onderwerp op de agenda te zetten en te houden om zo blijvend aandacht te vragen voor voldoende capaciteit voor Gorinchem om zowel de prioriteiten uit het integrale veiligheidsplan als de opdrachten voor de eenheid Rotterdam te kunnen uitvoeren. Op dit moment zijn er buurtpreventieteams actief in Stalkaarsen en Gorinchem-Oost. Daarnaast bestaat het preventieteam Gorinchem. We blijven de bestaande preventieteams faciliteren. Daarnaast stimuleren we andere bewoners om ook buurtpreventieteams/ WhatsApp-groepen op te starten. 23

26 Reguliere taken Onderwerp Netwerkregisseur Zorg & Veiligheid Wijkbeheer Wijkveiligheid Burgerinitiatieven Port security Merwede Lingelijn Evenementen Toezicht en handhaving Radicalisering Ondermijning Evenementenbeleid Toelichting Casuïstiek op het snijvlak van zorg en veiligheid waarbij de openbare orde en veiligheid in het geding is wordt door de netwerkregisseur zorg & veiligheid opgepakt en begeleid (aanpak risicojeugd, radicalisering). Hierbij is nauwe afstemming met de maatschappelijke partners en het sociaal- en zorgdomein ingeregeld. De gemeente betrekt actief haar wijkbewoners en zoekt de samenwerking met netwerkpartners op het gebied van de fysieke en sociale leefbaarheid. De gemeente activeert bewoners om zelf bij te dragen aan wijkveiligheid, door onder andere de veiligheidsmarkt en buurtpreventieteams. Daarnaast wordt integraal samengewerkt met onder andere jongerenwerkers, bureau Halt, Gorinchem Beweegt en de politie voor zaken als jongerenoverlast, criminaliteitspreventie en veilige horeca. De gemeente ondersteunt de straat- en buurtactiviteiten en de burgerinitiatieven. Om maatschappelijke initiatiefnemers (inwoners en organisaties) te ondersteunen in het ontwikkelen en realiseren van hun plannen, hanteren we de werkwijze van de ideeënmakelaar. Deze werkwijze is gericht op het leggen van verbindingen en het stimuleren van eigen kracht en verantwoordelijkheid en ondersteuning van vrijwilligers en (burger)initiatieven. De gemeente heeft een havenbeveiligingsplan, houdt dit up-to-date en voert toezicht uit op de naleving van de wetgeving door de havenfaciliteit. De gemeente voert een veiligheidsanalyse uit op binnenkomende schepen. Het Platform Sociale Veiligheid (SV) MerwedeLingelijn MLL is opgericht om van de boemeltrein een goede en veilige treinverbinding te maken. Binnen het Platform SV wordt samengewerkt met Team Toezicht en Handhaving en de camera-uitleesruimte (CUR) van de gemeente. De partijen zetten zich gezamenlijk in voor het behoud en verbetering van het sociale veiligheidsniveau in de trein, de stations en de omgeving van de stations. Belangrijke middelen die worden ingezet zijn: cameratoezicht, fysiek toezicht, registratie en effectieve aanpak van incidenten, reizigersonderzoek en schouwen. De gemeente verleent vergunningen voor evenementen en faciliteert, in samenwerking met veiligheidspartners en organisatoren, het veilige verloop van grootschalige evenementen. De regievoerder van de gemeente zorgt voor optimale afstemming en samenwerking. In de visie van de gemeente zijn veiligheid en leefbaarheid leidende uitgangspunten. De camera-observanten hebben een regisserende rol bij de inzet op incidenten en zijn informant voor de handhavende instanties. De Buitengewoon Opsporingsambtenaren (BOA) houden gericht toezicht op een gebied of activiteit en gaan waar nodig over tot handhaving. De BOA s worden ingezet voor meerdere taken zoals het marktmeesterschap, controle (stations) MLL, evenementen, naleving van APV, drank- en horecawet, controle uitstallingen en zwerfvuil, honden- en adrescontroles en toezicht havenfaciliteit. Dit wordt een prioriteit in het hoofdthema Zorg & Veiligheid in het nieuwe integrale veiligheidsplan waarbij de inzet van de netwerkregisseur Zorg & Veiligheid een essentiele voorwaarde is. Dit wordt een hoofdthema in het nieuwe integrale veiligheidsplan In 2019 zal een plan van aanpak worden opgesteld. Het huidige evenementenbeleid wordt eind 2018 herzien. Vervolgens wordt een start gemaakt met het uitvoeren van het evenementenbeleid. 24

27 2.2.3 Wat gaat dit kosten? Exploitatie (bedragen x / - = nadeel) Realisatie TV11 Crisisbeheersing en Brandweer TV12 Openbare orde en Veiligheid Lasten Veiligheid TV11 Crisisbeheersing en Brandweer TV12 Openbare orde en Veiligheid Baten Veiligheid Totaal saldo van baten en lasten Mutaties reserves Resultaat De afname van de lasten in 2019 ten opzichte van 2018 is het gevolg van het feit dat er in 2018 nog sprake was van een incidenteel budget voor de realisatie van de tunnel en lift bij het station. Dit budget werd gedekt uit een reserve, waardoor ook de mutaties op de reserves lager uitvallen. Investeringen (bedrag x 1.000) CUR hard- en software 44 Totaal investeringen Subsidies (bedrag x 1.000) Bedrag Dierenasiel Gorinchem Met welke verbonden partijen doen we dit samen? GR Dienst Gezondheid & Jeugd GR Veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid GR Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid Merwede LingeLijn Beheer B.V. 25

28 2.3 Programma 3 Verkeer en vervoer Taakvelden Verkeer en vervoer Parkeren Recreatieve havens Economische havens en waterwegen Openbaar vervoer Wat willen we bereiken? Doel Bewoners, ondernemers en bezoekers zijn tevreden over de bereikbaarheid, (verkeers)veiligheid en bruikbaarheid van wegen, water- en spoorwegen binnen de gemeente. Vastgesteld beleid Beleidskader Vastgesteld door de raad in Kadernota Infrastructuur 2007 Startnotitie A Fietsplan 2013 Regionaal verkeers- en vervoersplan 2014 Schoon en Heel 2014 Parkeerverordening 2015 Verkeerstructuurplan Binnenstad 2016 Raadsopdracht Mobiliteit 2017 Maatschappelijke effecten en indicatoren Hoe meten we dat? Indicator B/F Eenheid Soort Geregistreerde verkeersongevallen F Aantal per inwoners ME Geregistreerde ongevallen naar soort F in % ME 26

29 2.3.2 Wat gaan we daarvoor doen? Prioriteiten en aandachtspunten Onderwerp Integraal verkeersplan (mobiliteitsvisie) Fietsparkeerplekken Vergroten parkeercapaciteit Toelichting prioriteiten Door het beperkte aantal oost-west verbindingen is de verkeersinfrastructuur erg kwetsbaar, daarnaast is de fiets op het moment geen aantrekkelijk alternatief voor de auto. In 2019 wordt een integraal verkeersplan gemaakt waarmee de stad Gorinchem op lange termijn bereikbaar, verkeersveilig en duurzaam wordt en blijft. Bestaande plannen zoals het Fietsplan 2013 en Verkeersstructuurplan binnenstad 2015 maken onderdeel uit van dit plan. Vooruitlopend is in 2018 de herinrichting van de Banneweg onderzocht. De realisatie wordt in 2019 voorbereid en eind 2019 gestart. Het fietsparkeren in de binnenstad is een toenemende ergernis, waarbij de doorgang voor de hulpdiensten soms in het geding is. In 2019 wordt integraal fietsparkeerbeleid opgesteld dat past bij de ontwikkelingen en ambitie van de stad. Hiervoor is een budget van beschikbaar gesteld. Eind 2018 of begin 2019 worden fietsaanleunbeugels en fietsparkeervakken aangebracht op strategische plekken in de binnenstad. Separaat wordt onderzoek gedaan naar de haalbaarheid van een (bewaakte) fietsenstalling in de binnenstad. Op bepaalde momenten is de parkeerdruk in de binnenstad erg hoog (vooral s avonds, in het weekend en bij de grotere activiteiten). De beschikbare parkeergelegenheid in en om de binnenstad is beter te benutten en mogelijk uit te breiden. In 2018 is met de stad gezocht naar mogelijkheden voor het beter benutten, welke in 2019 geëffectueerd worden. In 2019 zal het parkeerbeleid opgesteld worden, waarvoor beschikbaar is gesteld, dat past bij de ontwikkelingen en ambitie van de stad. Vooruitlopend op de uitkomsten wordt een tijdelijke uitbreiding van het aantal parkeerplaatsen nabij Kweeklust gerealiseerd, waarvoor beschikbaar is gesteld. 27

30 Onderwerp Creëren parkeergelegenheid Inrichting E-laad infrastructuur Intergemeentelijke lobby s Toelichting aandachtspunten Het creëren van extra permanente parkeergelegenheid is onderdeel van de herziening/ herijking van het parkeerbeleid dat op korte termijn wordt opgestart. Hierin zal ook het realiseren van overstapmogelijkheden op OV en/of fiets meegenomen worden. Ook liggen er kansen vanuit de provincie om een proef te doen met P+fiets voor o.a. de zomerfeesten. De mogelijkheden hiervoor worden op dit moment verkend en uitgewerkt. De vastgestelde beleidsregels maken het inmiddels mogelijk dat alle aanvragen voor E- laadstations kunnen rekenen op ondersteuning vanuit de gemeente. De lobby van de A27 is verschoven van het op de agenda krijgen en houden naar het met prioriteit uitvoeren van de werkzaamheden voor het wegvak Werkendam Scheiwijk inclusief aansluiting Groote Haar. Daarnaast moet de lobby gericht worden op de realisatie van diverse maatregelen om de overlast voor forenzen en bewoners van Gorinchem tijdens de bouwwerkzaamheden zoveel mogelijk te beperken. Voor deze lobby wordt samengewerkt met de stichting A27. De lobby van de A15 moet sinds de startbeslissing voor de A15 Sliedrecht Gorinchem verschoven worden naar het op de kaart houden van het project en het behalen van de planning (2025 eerste schop in de grond). Voor deze lobby wordt samengewerkt met de stichting A2, regio Drechtsteden en de Provincie Zuid-Holland. Reguliere taken Onderwerp Planologie Inrichting Openbare ruimte Regionale samenwerking Verkeersveiligheid Evenementen en activiteiten Veerdienst Haven Parkeren Leefvoorzieningen Toelichting Bij de planologische ontwikkelingen houden we rekening met verkeer- en vervoeraspecten. Bij onderhoud aan de openbare ruimte zoeken we naar kansen om de totale inrichting te verbeteren. Zo sluiten we aan bij doelen van de inclusieve samenleving, citymaking- projecten en duurzaamheid. Regionaal werken we samen op het gebied van de veerdienst, verkeersveiligheid, verkeersbeleid en afstemming van wegwerkzaamheden. Diverse verkeersveiligheidsprojecten voeren we uit op het gebied van verkeersgedrag. Daarnaast passen we maatwerk toe ter verbetering van de verkeersveiligheid. Bij evenementen en activiteiten houden we rekening met verkeer- en parkeeraspecten. We onderhouden diverse veerverbindingen, verzorgen de calamiteitenbestrijding op het water en bieden vraagafhankelijk vervoer aan over het water. Deze reguliere taken doen we zo duurzaam mogelijk. Hiervoor worden begin 2020 twee elektrische veerboten in de vaart genomen. We exploiteren ligplaatsen voor passanten, winterplaatsen in de Lingehaven, de historische haven en de passagierssteiger Buiten de Waterpoort. We werken aan een toekomstvisie voor onze historische Lingehaven. Daarnaast organiseren we de jaarlijkse terugkerende evenementen Open Havendag en Botenbeurs en één keer in de twee jaar (2019) ondersteunen we de organisatie van het Lingehavenconcert. We exploiteren de betaalde parkeervoorzieningen en reguleren de parkeerbehoefte. Het kwaliteitsniveau van de leefvoorzieningen handhaven we op basis van de vastgestelde beleidskaders. 28

31 2.3.3 Wat gaat dit kosten? Exploitatie (bedragen x / - = nadeel) Realisatie TV21 Verkeer en vervoer TV22 Parkeren TV23 Recreatieve Havens TV24 Economische Havens en waterwegen TV25 Openbaar vervoer Lasten Verkeer en vervoer TV21 Verkeer en vervoer TV22 Parkeren TV23 Recreatieve Havens TV24 Economische Havens en waterwegen TV25 Openbaar vervoer Baten Verkeer en vervoer Totaal saldo van baten en lasten Mutaties reserves Resultaat Het verschil tussen de begroting 2018 en 2019 wordt met name verklaard door de in de Perspectiefnota beschikbaar gestelde extra budgetten voor het mobiltieitsplan en het onderzoek naar de benodigde aanpassingen in de parkeervoorzieningen. De toename van de toevoegingen aan reserves in 2019 wordt met name veroorzaakt door extra stortingen in de reserve Infrastructuur, volgend uit de Perspectiefnota Investeringen (bedrag x 1.000) Elektrische veerboten pm Aanpassing walvoorziening veerboten 800 Openbare verlichting Illuminatieplan binnenstad 150 Fietsparkeren binnenstad 200 Vergroten parkeercapaciteit 80 Herinrichten Banneweg Vervangen straatmeubilair Vervangen verkeersborden Infrastructurele aanpassingen ivm OV concessie 100 Straatmeubilair vestingplan binnenstad 200 Havens geleidewerken 136 Bruggen steigers 87 Bastion II Beschoeiing Kriekenmarkt 142 Totaal investeringen Elektrische veerboten In de raadsvergadering van 5 juli 2018 is een krediet van 4,2 mln. beschikbaar gesteld voor de bouw van 2 elektrische veerboten. De aanbesteding geschiedt in Derhalve is daar in de begroting ,2 mln. voor opgenomen. Ten behoeve van de daadwerkelijke bouw van de veerboten is in de begroting 2019 een investeringsbudget van 4 mln. opgenomen. De verwachting is dat de elektrische veerboten begin 2020 in gebruik worden genomen. 29

32 Aanpassing walvoorziening veerboten In de raadsvergadering van 5 juli 2018 is een krediet van 0,8 mln. beschikbaar gesteld voor de aanpassingen van 2 aanlegsteigers. Herinrichten Banneweg De Banneweg is aan het einde van zijn technische levensduur, waardoor groot onderhoud nodig is. Voor het herinrichten van de Banneweg is er een budget van 1 mln. beschikbaar gesteld dat uit de reserve infrastructuur wordt gedekt. Overige kosten worden uit de reeds beschikbare onderhoudsbudgetten gedekt. Bastion II Voor de aanpassing van het openbaar gebied in Bastion II is bij amendement 4 van de Perspectiefnota mln. beschikbaar gesteld. De planvorming vindt in 2019 plaats Met welke verbonden partijen doen we dit samen? GR Bureau Openbare Verlichting GR Regio AV Merwede LingeLijn Beheer B.V. Coöperatie ParkeerService U.A. 30

33 2.4 Programma 4 Economie Taakvelden Economische ontwikkeling Fysieke bedrijfsinfrastructuur Bedrijvenloket en bedrijfsregelingen Economische promotie Wat willen we bereiken? Doel Gorinchem is een economisch vitale stad, aantrekkelijk voor bewoners, ondernemers en bezoekers. Vastgesteld beleid Beleidskader Vastgesteld door de raad in Gemeentelijke structuurvisie 2009 Raadsopdracht Binnenstad/Stadspromotie 2015 Winkeltijdenverordening 2017 Maatschappelijke effecten en indicatoren Hoe meten we dat? Indicator B/F Eenheid Resultaat Soort Functiemenging Verhouding tussen woningen en banen B % 0 = alleen woningen, 100 = alleen banen Vestigingen van bedrijven B Aantal per inwoners in de leeftijd van 15 t/m 64 jaar Waardering vestigingsklimaat gemeente F Score 1-10 onbekend ME Waardering ondernemingsklimaat gemeente F Score ,8 ME Aantal overnachtingen op camperplaatsen F Aantal per jaar PI PI PI 31

34 2.4.2 Wat gaan we daarvoor doen? Prioriteiten en aandachtspunten Onderwerp Verbetering vestigingsklimaat Toelichting prioriteiten Verbetering van het vestigingsklimaat voor duurzame en innovatieve bedrijven. Vanaf 2024 kan er daadwerkelijk worden gestart met de uitgifte van het in het voorjaar 2018 onherroepelijk geworden bestemmingsplan Groote Haar, waarbij met name de vestiging van duurzame bedrijvigheid de hoogste prioriteit heeft. Daarnaast worden duurzame bedrijven aangetrokken voor bestaande locaties, zoals Bedrijventerrein Oost II. Onderwerp Samenwerking ondernemers, overheid en onderwijs Glasvezelkabels Toelichting aandachtspunten Samenwerking tussen ondernemers, overheid en onderwijs vindt op regionale schaal plaats binnen de arbeidsmarktregio Gorinchem. Vanuit een gezamenlijk initiatief van scholen, bedrijven en onderwijs (School & Bedrijf) wordt gewerkt aan een verbetering van de aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt. In 2019 zal School & Bedrijf zich richten op innovatie en maatwerk. Daarnaast zal het techniekonderwijs verder worden ontwikkeld. Het Leerwerkloket zal meer nadruk gaan leggen op het taalonderwijs binnen de integrale-aanpak van leren en werken. Daarnaast wordt door het loket een ondersteunende marketing- en communicatiecampagne gevoerd. Snel en betrouwbaar internet is voor bedrijven en voor onze inwoners een belangrijke basisvoorziening. Deze voorziening wordt aangeboden door verschillende marktpartijen. Als gemeente faciliteren wij deze bedrijven maximaal zodat zij deze voorzieningen kunnen aanbieden en uitrollen. 32

35 Reguliere taken Onderwerp Toerisme Detailhandel Regionaal Maatschappelijke Agenda Bedrijventerreinen Toelichting We werken samen met partijen uit de stad aan de promotie van Gorinchem. De vesting is hierbij het icoon van de stad. Een accent wordt gelegd op stadsontwikkeling. Met de kwaliteiten van onze stad en die van de directe regio zetten we in op meer bezoekers en willen we (nieuwe) inwoners en bedrijven aan ons binden. In samenwerking met alle relevante partijen werken we actief aan een toekomstgericht beleid voor de detailhandel. Centraal hierbij staat vermindering van de winkelleegstand, onder meer via keuzes op het gebied van transformatie en ruimte voor innovatie. Wij werken in 2019 mee aan de opgave Maritieme maakindustrie en de opgave Vrijetijdseconomie. De regio zal in 2019 raadsinformatiebijeenkomsten over de uitvoering van de Regionaal Maatschappelijke Agenda organiseren. We ontwikkelen en geven de resterende kavels uit op de bedrijventerreinen Oost II en Schelluinen-West (op afstand) en individuele werklocaties, zoals aan de Handelskade en op bedrijventerrein Avelingen. Wij revitaliseren bedrijventerrein Avelingen-West Wat gaat dit kosten? Exploitatie (bedragen x / - = nadeel) Realisatie TV31 Economische ontwikkeling TV32 Fysieke bedrijfsinfrastructuur TV33 Bedrijfsloket en - regelingen TV34 Economische promotie Lasten Economie TV32 Fysieke bedrijfsinfrastructuur TV33 Bedrijfsloket en - regelingen TV34 Economische promotie Baten Economie Totaal saldo van baten en lasten Mutaties reserves Resultaat In de Perspectiefnota zijn vanaf 2019 extra middelen beschikbaar gesteld voor internationale betrekkingen, het Hamelhuis en Citymarketing. Daarnaast is de invoering van Bedrijfsinvesteringszone (Biz) budgettair neutraal vertaald in de budgetten. De extra bijdrage bovenop de OZB wordt 1 op 1 doorbetaald aan de Stichting Biz Gorinchem (TV33 resp. TV31). De (neutrale) toename van de budgetten in de begroting 2019 ten opzichte van 2018 voor het taakveld 32, fysieke bedrijfsinfrastructuur, is het gevolg van actualisaties van de grondexploitaties, overeenkomstig het vastgestelde MPG. Investeringen (bedrag x 1.000) Citymaking Vestingplan 50 Totaal investeringen

36 Subsidies (bedragen x 1.000) Bedrag Gorinchem City Marketing/VVV 333 Binnenstadsmanagement Met welke verbonden partijen doen we dit samen? GR Regio AV C.V. Regionale Ontwikkelingsmaatschappij Schelluinen (ROM-S), Beheer B.V. ROM-S 34

37 2.5 Programma 5 Onderwijs Taakvelden Openbaar basisonderwijs Onderwijshuisvesting Onderwijsbeleid en leerlingenzaken Wat willen we bereiken? Doel Gorinchem faciliteert een maximaal innovatief en duurzaam onderwijsklimaat. Voor innovatie is optimale samenwerking tussen de partners in onze onderwijsregio vereist. Vastgesteld beleid Beleidskader Vastgesteld door de raad in Beleidsnota Brede Scholen 2011 Integraal Huisvestingsplan (IHP) Onderwijs IHP Voorgezet onderwijs IHP Speciaal onderwijs IHP Gorinchem-Oost 2017 Maatschappelijke effecten en indicatoren Hoe meten we dat? Indocator B/F Eenheid Soort Absoluut verzuim Leerplichtigen die niet staan ingeschreven op een school Relatief verzuim Leerplichtigen die zijn ingeschreven op een school maar ongeoorloofd afwezig zijn Vroegtijdig schoolverlaters zonder startkwalificatie (VSVers) B Aantal per leerlingen PI B Aantal per leerlingen PI B % van het aantal leerlingen (12-23 jaar) PI 35

38 2.5.2 Wat gaan we daarvoor doen? Prioriteiten en aandachtspunten Onderwerp Stagemogelijkheden Toelichting aandachtspunten De stagemogelijkheden voor Gorcumse studenten wordt gekoppeld aan het concept van leven lang leren. We zetten in op het vergroten van de bewustwording van de jongere generatie op de baankansen in de Arbeidsmarktregio Gorinchem, door zelf het goede voorbeeld te geven in het begeleiden van stagiaires en leerwerkstudenten. 36

39 Reguliere taken Onderwerp Leerplicht Ondernemersprijs voor scholieren Onderwijshuisvesting Speciaal onderwijs Leerlingenvervoer Onderwijs aan vluchtelingen Onderwijsachterstandenbeleid Toelichting We zien erop toe dat voortijdig schoolverlaten wordt voorkomen. De uitvoering ligt bij Bureau Leerplicht en Voortijdig Schoolverlaten (BLVS). De Gorinchemse ondernemersprijs voor scholieren wordt gecontinueerd. Zorgen voor adequate onderwijshuisvesting. In 2019 ligt de nadruk op de voorbereiding van de bouw van de brede school Hoog Dalem, de verduurzaming van enkele schoolgebouwen, de uitbreidingen van het Gilde, het Technasium en het Gomarus. Daarnaast wordt het Integraal Huisvestingsplan Onderwijs geactualiseerd waarbij duurzaamheid een belangrijk aandachtspunt is. De inzet op het thuisnabij onderwijs zetten we voort. We verzorgen en bekostigen het leerlingenvervoer. Het onderwijs aan kinderen van statushouders wordt verzorgd via de internationale schakelklassen. We pakken onderwijsachterstanden aan door de inzet van onder meer Voor- en Vroegschoolse Educatie, schakelklassen, taalprojecten, naschoolse activiteiten en logopedie. Volwasseneneducatie In het kader van de Wet Educatie en Beroepsonderwijs (WEB) is de gemeente Gorinchem door het Rijk aangewezen als centrumgemeente in de arbeidsmarktregio voor het verzorgen van volwasseneneducatie in de arbeidsmarktregio Gorinchem. Hiervoor wordt een regionaal programma opgesteld. Brede scholen HBO-initiatieven Wat gaat dit kosten? We starten met de doorontwikkeling van het Brede School beleid met extra aandacht voor de wijkfunctie. Dit doen we in samenhang met de ontwikkeling Integraal Kind Centra (IKC). De gemeente is blij met HBO-initiatieven in Gorinchem. Uitkomsten van haalbaarheidsstudies zijn bepalend voor het vervolg. Exploitatie (bedragen x / - = nadeel) Realisatie TV41 Openbaar basisonderwijs TV42 Onderwijshuisvesting TV43 Onderwijsbeleid en leerlingenzaken Lasten Onderwijs TV42 Onderwijshuisvesting TV43 Onderwijsbeleid en leerlingenzaken Baten Onderwijs Totaal saldo van baten en lasten Mutaties reserves Resultaat De afwijking binnen dit programma tussen het begrotingsjaar 2018 en het begrotingsjaar 2019 wordt voornamelijk veroorzaakt door het afboeken van de boekwaarden van een aantal schoolgebouwen die op de nominatie staan om te worden gesloopt, de kosten voor sloop en de onttrekking aan de hiervoor gevormde bestemmingsreserve. Ook zijn 37

40 ten opzichte van 2018 diverse onderhoudsplannen (m.n. voor de multifunctionele schoolgebouwen en de brede school Schuttersplein) geactualiseerd wat financiële gevolgen heeft voor de exploitatiebegroting. Verder zijn via de Perspectiefnota 2019 de kosten voor de aanschaf van de 1e inrichting voor het Fortes College opgenomen in de begroting De budgetten voor het Onderwijsachterstandenbeleid zijn zowel aan de batenzijde als aan de lastenzijde geactualiseerd en verhoogd. Investeringen (bedrag x 1.000) Brede school Hoog Dalem Renovatie Dr Hiemstralaan Uitbreiding Fortes/lyceum/sporthal Fortes OKK Totaal investeringen Brede school Hoog Dalem Als aanvulling op het medio 2017 al beschikbaar gestelde krediet voor de bouw van een brede school in Hoog Dalem zijn in deze begroting middelen voor extra voorzieningen voor sportverenigingen en ontmoetingsmogelijkheden in Gorinchem-Oost/Hoog Dalem begroot. Deze bestaan o.a. uit een voorziening in de brede school voor kinderopvang, peuteropvang en buitenschoolse opvang en uit een investering voor een extra sportzaal met ontmoetingsruimte. Daarnaast zal worden geïnvesteerd in een multifunctioneel sportveld dat ook 'breed', bijvoorbeeld in verenigingsverband, gebruikt kan worden.ten slotte wordt het bouwkrediet voor de brede school Hoog Dalem verhoogd als gevolg van meer realistische bouwnormen/marktprijzen en de eisen in het kader van duurzaamheid en energieneutraliteit. We zetten in op maximale duurzaamheid. Renovatie Dr. Hiemstralaan 24/24a We onderzoeken de mogelijkheden voor duurzame huisvesting van Yulius in Gorinchem. Op dit moment zijn zij gehuisvest aan het Merwedekanaal. Er is in dit verband 1 miljoen euro gereserveerd voor de renovatie van Dr. Hiemstralaan 42. We onderzoeken echter ook alternatieven omdat een andere partij inmiddels voor een andere vestigingslocatie lijkt te hebben gekozen. Subsidies (bedragen x 1.000) Bedrag Peuterspeelzalen 483 Avres Met welke verbonden partijen doen we dit samen? GR Dienst Gezondheid & Jeugd GR AVRES 38

41 2.6 Programma 6 Sport, cultuur en recreatie Taakvelden Sportbeleid en activering Sportaccommodaties Cultuurpresentatie, cultuurproductie en cultuurparticipatie Musea Cultureel erfgoed Media Openbaar groen en (openlucht) recreatie Wat willen we bereiken? Doel Gorinchem is een aantrekkelijke stad waarin veel te doen en te beleven is op het gebied van sport, cultuur en recreatie. Vastgesteld beleid Beleidskader Vastgesteld door de raad in Archeologiebeleid 2010 Cultuurvisie Gorinchem/Toekomstbeeld Cultuur Beleidsregel aanleg buitensportvelden 2016 Visie 'De Kracht van Sport' ( ) 2016 Vestingplan 2017 Speelruimteplan 'Een leven lang plezier' 2017 Maatschappelijke effecten en indicatoren Hoe meten we dat? Indicator B/F Eenheid Soort Sporters In georganiseerd en niet georganiseerd verband F % vanuit Gorcumse burgerpeiling Actieve deelname verenigingsleven afgelopen 12 maanden F % vanuit Gorcumse burgerpeiling PI PI 39

42 2.6.2 Wat gaan we daarvoor doen? Prioriteiten en aandachtspunten Onderwerp Capaciteit en tarieven binnensport Subsidiebeleid Toekomstbestendig Cultuurhuis Toelichting prioriteiten In 2018 en 2019 wordt een breed onderzoek uitgevoerd naar de tarieven van de sportaccommodaties in Gorinchem, n.a.v. het rapport Ruimtebehoefte en tarieven binnensport van het Mulier Instituut uit Bij dit onderzoek worden de sportverenigingen en de Stichting Gorinchemse Sportaccomodaties (SGS) betrokken. In 2019 zal besluitvorming volgen over mogelijke verbeteringen en/of een aanpassing van het tarievenstelsel sport. We streven naar maatwerk en participatie. Vanuit dat oogpunt sturen we op de vereenvoudiging van het aanvragen van subsidies voor in elk geval burgerinitiatieven en kleine subsidieaanvragen van bijvoorbeeld verenigingen. Onderzocht wordt in hoeverre ombouw van DND tot multifuncitoneel Cultuurhuis mogelijk is. Hierbij wordt in eerste instantie uitgegaan van het behoud van huidige theaterzaal en podium en samenvoeging met de bibliotheek. Zo mogelijk worden andere sociaal-culturele functies toegevoegd. Voordat keuzes worden gemaakt over de definitieve vormgeving van het Cultuurhuis zal participatief worden bepaald aan welke sociaal-culturele voorzieningen behoefte is en op welke locatie (stad en/of wijk). Mocht duidelijk zijn dat uit de participatie naar voren komt dat een multifunctioneel Cultuurhuis in de stad gewenst is, dan bestaat het project uit: - Een toekomstbesteding ingericht Cultuurhuis (ontwerp 1 e helft 2019, start bouw eind 2019) ; - Een organisatie die in staat is het gebouw zo optimaal mogelijk te exploiteren e.e.a. in samenhang met de organisatie van het Huis van Inspiratie (medio 2019). 40

43 Onderwerp Gorcumse geschiedenis en erfgoed Bevordering deelname onderwijs, sport en cultuur Binnensportruimte Toelichting aandachtspunten Het Gorcums Museum vernieuwt in in samenwerking met de historische vereniging Oud-Gorcum, het Regionaal Archief Gorinchem (RAG), het Hamelhuis, de stichting Gouden Eeuw en het Huis van Inspiratie - haar historische presentatie. De belangrijkste en bepalende historische gebeurtenissen van Gorinchem worden hierbij voor de burgers herkenbaar, toegankelijk en verhalend uitgewerkt. Er zal aansluiting worden gezocht met de nog tastbare historie in de stad. Tevens wordt verbinding gelegd met doelen en uitgangspunten van GO2032, Stadspromotie en City Marketing. Het RAG zal naar aanleiding van haar 50-jarig bestaan uitvoering geven aan een aantal activiteiten rondom de geschiedenis van de stad. Gorinchem Beweegt en stichting Leergeld zetten in op kennismaking met en deelname aan sport- en cultuuractiviteiten van kinderen. Verder werken we met veel partners samen om laaggeletterdheid te bestrijden om zo drempels voor deelname aan onderwijs weg te nemen. Via het onderwijsachterstandenbeleid worden kwetsbare kinderen vroegtijdig opgespoord en ondersteund in het vinden van passend onderwijs. Stichting Vluchtelingenwerk verzorgt in opdracht van de gemeente de maatschappelijke begeleiding van nieuwkomers. Onderdeel van deze opdracht is ook het bevorderen van deelname aan sport- en cultuuractiviteiten. Bij het Fortes lyceum wordt de huidige sportzaal gesloopt en vervangen door een sporthal met 2 zaaldelen voor Fortes en 1 zaaldeel voor OKK met een valondergrond en een vaste turnopstelling. Hiermee wordt meer binnensportruimte voor de georganiseerde sport gerealiseerd en gestreefd naar een goede verdeling van de binnensportruimte over de stad. Onderwerp Huis van Inspiratie Toelichting overig Het Huis van Inspiratie is de paraplu waaronder verschillende sociaal culturele activiteiten worden gebundeld en geprogrammeerd. Het "1 + 1 = 3-effect", wat leidt tot een groter bereik en onderlinge versterking. Voor de ontwikkeling van het Huis van Inspiratie (o.a. voor regisseur, activiteiten en communicatie) is structureel extra budget beschikbaar gesteld. 41

44 Reguliere taken Onderwerp Lokaal sport- en beweegaanbod Leefstijl Sportverenigingen Sportaccommodaties Uitvoering speelruimteplan Burgerinitiatieven Cultuureducatie Spreekkamer Oude Hollandse Waterlinie (OHW) Nieuwe Hollandse Waterlinie (NHW) Archeologie Leefvoorzieningen Stichting Vestingdriehoek NL Delta Biesbosch Haringvliet Toelichting We faciliteren het digitale platform en de Sportpas-app voor sport- en beweegaanbod op om het doorverwijzen naar het reguliere sportaanbod laagdrempeliger te maken. De gemeente zet samen met partners in op een gezonde, positieve leefstijl en leefomgeving. Dit gebeurt onder andere door interventies en programma's binnen het onderwijs en voor kwetsbare doelgroepen. We adviseren en begeleiden sportverenigingen over een veelzijdig sportaanbod en een aantrekkelijk verenigingsleven voor Gorinchem en we bevorderen en ondersteunen samenwerking tussen de verenigingen. We dragen zorg voor optimaal en efficiënt gebruik van binnen- en buitensportaccommodaties. Van 2018 t/m 2027 wordt, gefaseerd per speelbuurt en in overleg met de bewoners, het nieuwe speelruimteplan uitgevoerd in heel Gorinchem. We ondersteunen burgerinitiatieven die bijdragen aan het bevorderen van de sociale cohesie, gezonde leefstijl, sport of cultuureducatie. Met behulp van cultuurcoaches, in samenwerking met scholen en culturele partners, geven we uitvoering aan het cultuureducatieve programma. De spreekkamer ondersteunt maatschappelijke initiatiefnemers met het ontwikkelen en realiseren van hun culturele plannen. We nemen deel aan de erfgoedlijn OHW. We vragen subsidie aan voor uitvoering Vestingplan. We nemen deel aan het Pact van Loevestein. We verkennen bredere samenwerking rondom de NHW met andere gemeenten. We voeren het archeologiebeleid uit. Het kwaliteitsniveau van de leefvoorzieningen handhaven we op basis van de vastgestelde beleidskaders. We maken onderdeel uit van een toeristisch samenwerkingsverband tussen de vestingsteden Gorinchem en Woudrichem, Slot Loevestein en Fort Vuren. Verschillende organisaties in het gebied tussen Slot Loevestein en de Haringvlietsluizen werken samen om de deelgebieden aan elkaar te verbinden waarbij de focus ligt op natuur, water, cultuur en cultuurhistorie. Gorinchem is hierin bestuurlijk vertegenwoordigd via de Vestingdriehoek. Riveer kan een toekomstige rol spelen in de verbindingen over water. 42

45 2.6.3 Wat gaat dit kosten? Exploitatie (bedragen x / - = nadeel) Realisatie TV51 Sportbeleid en activering TV52 Sportaccommodaties TV53 Cultuurpres. productie en participatie TV54 Musea TV55 Cultureel erfgoed TV56 Media TV57 Openbaar groen en (openlucht) recreatie Lasten Sport, cultuur en recreatie TV51 Sportbeleid en activering TV52 Sportaccommodaties TV53 Cultuurpres. productie en participatie TV54 Musea TV55 Cultureel erfgoed TV56 Media TV57 Openbaar groen en (openlucht) recreatie Baten Sport, cultuur en recreatie Totaal saldo van baten en lasten Mutaties reserves Resultaat De afwijking in 2019 ten opzichte van 2018 wordt onder andere verklaard door de gevolgen van de besluitvorming Perspectiefnota 2019 (verhoging exploitatiebijdrage SGS, actualisatie MOP Buitensport, organisatiekosten HvI, flexibel Cultuurbudget, verhoging subsidie Bibliotheek en de verhoging budgetten compostering en renovatie groen). Daarnaast zorgen de verschuiving tussen de verschillende kalenderjaren van de onderhoudsbijdrage aan de Molenstichting Simav en de mutaties in de hiervoor gevormde bestemmingsreserve voor een afwijking tussen de begroting 2018 en de begroting Investeringen (bedrag x 1.000) Speelruimteplan Toekomstbestendig Cultuurhuis Totaal investeringen Toekomstbestendig Cultuurhuis Voor de realisatie van het toekomstbestendige Cultuurhuis is een budget beschikbaar van 10 miljoen. Op dit moment wordt de variant van renovatie van de bestaande locatie Haarstraat 64, mogelijk in combinatie met pand(en) in de nabijheid, onderzocht. Als de keuze valt op dit scenario, komen de reeds geraamde bedragen voor o.a. de vervanging van de trekkenwand en het stoelenplan, per saldo een bedrag van ruim 1 miljoen, te vervallen. 43

46 Subsidies (bedrag x 1.000) Bedrag SGS (Bijdrage op basis van een exploitatie- en huurovereenkomst) Bibliotheek AanZet 627 P.C.G. huursubsidie 16 Jeugdsport 58 O.K.K. huursubsidie en gehandicapten 16 Cultuureducatie 150 Spreekkamer 53 Culturele diensten en activiteiten diversen 136 Podiumkunsten Gorinchem (PoGo) Met welke verbonden partijen doen we dit samen? GR Regio AV 44

47 2.7 Programma 7 Sociaal domein Taakvelden Samenkracht en burgerparticipatie Wijkteams Inkomensregelingen Begeleide participatie Arbeidsparticipatie Maatwerkvoorzieningen (WMO) Maatwerkdienstverlening 18+ Maatwerkdienstverlening 18- Geëscaleerde zorg 18+ Geëscaleerde zorg Wat willen we bereiken? Doel Gorinchem is een stad waar iedereen meedoet, zich kan ontplooien en verantwoordelijkheid neemt voor zichzelf, elkaar en de leefomgeving. Vastgesteld beleid Beleidskader Vastgesteld door de raad in Kadernota Meedoen in Gorinchem 2012 Uitvoeringsdocument transities sociaal domein 2014 Wmo: periodiek plan Wmo Jeugdhulp 2014 Beleidsrijk regionaal transitie arrangement Jeugdhulp (BRTA) 2014 Beleidsvoornemens Participatiewet 2014 Beleidskader Beschermd wonen en opvang ( ) 2014 Lokaal maatwerk Jeugdhulp 2016 Transformatie van Sociaal cultureel werk naar Meedoen

48 Maatschappelijke effecten en indicatoren Hoe meten we dat? Indicator B/F Eenheid Soort Banen B Aantal per inwoners (15-64 jaar) PI Jongeren met een delict voor de rechter B % jarigen PI Kinderen in uitkeringsgezinnen B % kinderen tot 18 jaar PI Melding kindermishandeling B % meldingen van mishandelde kinderen 0 t/m 17 jaar PI Netto Participatiegraad B % mensen tussen 15 en 67 jaar dat een baan heeft PI Achterstandsleerlingen B % leerlingen 4-12 jaar dat kans heeft op een leerachterstand PI Werkloze jongeren B % werkloze jongeren jaar PI Personen met een bijstandsuitkering B Aantal per 1000 inwoners PI Personen met een lopend re-integratietraject B Aantal reïntegratievoorzieningen, per 1000 inwoners in de leeftijd van jaar Jongeren met jeugdhulp B % jongeren tot en met 18 jaar PI Jongeren met jeugdbescherming B % jongeren tot en met 18 jaar PI Jongeren met jeugdreclassering B % jongeren (12-23 jaar) PI Cliënten met een maatwerkarrangement WMO B Aantal per inwoners PI PI 46

49 47

50 2.7.2 Wat gaan we daarvoor doen? Prioriteiten en aandachtspunten Onderwerp Voorkomen overbelasting mantelzorgers Wijkgericht werken Toelichting prioriteiten Voorkomen dat mantelzorgers overbelast raken door gerichte aandacht en ontmoetingen te organiseren met als doel om de mantelzorgers in beeld te krijgen. Daarnaast onderzoeken wat ontbreekt in het huidige aanbod om zodoende de mantelzorgers meer en tijdig te ontlasten. Wijkgericht werken wordt zowel vanuit het programma veiligheid (programma 2) als vanuit het Sociaal domein gefinancierd en aangestuurd. De gezamenlijke inhoudelijke ambitie staat beschreven in programma 2. 48

51 Onderwerp Aandacht voor eenzaamheid Anders sturen op zorg-inkoop Inrichting dementievriendelijke gemeenschap Eigen bijdrage Wmo Doorontwikkelen sociale teams Ontmoetingsplekken jongeren Tegengaan discriminatie Toelichting aandachtspunten Aandacht voor eenzaamheid onder ouderen zal als thema worden meegenomen in het op te stellen integraal beleid sociaal domein. In de eerste helft 2019 zal dit beleid ter vaststelling worden aangeboden aan de gemeenteraad. Uit dit beleid komen uitvoeringsprogramma's voort. De Rotterdamse aanpak kan als inspiratie dienen bij deze uitvoering. De te kiezen aanpak moet passen in Gorinchem. In elk geval zal Gorinchem Beweegt in 2019 het programma Senioren Fit starten. Ouderen in de Gildenwijk worden persoonlijk benaderd voor een beweegprogramma met als gewenst neveneffect het versterken van hun sociale netwerk. Eenzaamheid is een probleem onder verschillende doelgroepen. In het programma van eisen van Jongerenwerk is meedoen ook nadrukkelijk geadresseerd. Daarnaast krijgt eenzaamheid aandacht in de doorontwikkeling van de sociale teams. Er zijn resultaatafspraken gemaakt met zorgaanbieders Hulp bij Huishouden en Begeleiding. Leveren van maatwerk en bieden van kwaliteit vormen de kern van de afspraken. Medio 2018 zijn we volgens deze nieuwe werkwijze gaan werken. In 2019 evalueren we aan de hand van onder meer cliëntervaringsonderzoeken en inzet van het monitoringsinstrument of de kwaliteitseisen, en met name het individuele maatwerk en de menselijke maat worden behaald. We geven zelf het goede voorbeeld door onze medewerkers te trainen in het signaleren van en omgaan met dementie. Daarnaast zetten we in op het behalen van het certificaat van Alzheimer Nederland. Het is zeer waarschijnlijk dat per het abonnementstarief wordt ingevoerd. Dat wil zeggen dat alle Wmo-cliënten een vast bedrag van 17,50 per 4 weken gaan betalen. Dit besluit komt voort uit het regeerakkoord en gemeenten zijn verplicht dit uit te voeren. Invoering van het abonnementstarief zal geen financiële drempels opwerpen voor cliënten. Voor het grootste deel van de doelgroep (inwoners met lagere inkomens) blijft de eigen bijdrage nagenoeg gelijk. De hogere inkomens gaan een lagere eigen bijdrage betalen. In 2019 gaan we verder met uitrol en ontwikkeling van het integrale sociale team en de brede toegang vanuit het principe 1 gezin, 1 plan, 1 regisseur. We organiseren ondersteuning zo nabij mogelijk, bij voorkeur bij de mensen thuis. Er wordt verbinding gelegd met het wijkgerichte werken. Hiermee zetten we in op het versterken van de sociale steunstructuur in de wijk. Realisatie van de jongerenontmoetingsplekken als onderdeel van het speelruimteplan of andere kansen die zich voordoen. Daarnaast door het gericht inzetten van jongerenwerk op ontmoeting en versterking sociaal netwerk. Gorinchem wil dat iedereen mee kan doen en zich thuis voelt in de stad. In 2019 gaan we verder met de uitvoering van het emancipatie- en diversiteitsbeleid, waaronder enkele openbare activiteiten. We zorgen voor meer bekendheid van Radar. 49

52 Reguliere taken Onderwerp Participatiewet Preventie Jeugdwet Wmo Maatschappelijke opgaven Wet kinderopvang en kwaliteitseisen peuterspeelzalen Toelichting We voeren de Participatiewet uit. Onder andere door het afbouwen van de sociale werkvoorziening en Wajong door uitstroom van werknemers naar reguliere werkgevers. Voor de doelgroep met de meeste beperkingen wordt een 'nieuw beschut' voorziening gecreëerd. Verhuizing van Avres en veranderingen in de GR door in- en uittredende gemeenten zullen ook de nodige aandacht vragen voor de organisatie van de uitvoering. We voeren de vastgestelde regionale en lokale preventieprogramma s integraal uit. Onder de noemer 'It takes a village to raise a child', versterken we de inbedding van deze programma s in Gorinchem door deze te verbinden met de burgerkracht. Vanuit de gemeente hebben de teams Gorinchem Beweegt, Wijkbeheer en andere teams die veel in de stad zijn (toezicht, buitendienst), een signalerende en preventieve functie in de wijken van de stad. Daarnaast investeren we in preventie door het versterken van de buurthuisfunctie, wijkgericht werken en in het bijzondere sociaal cultureel werk (inzet opbouwwerker). De jeugdwet voeren we uit. De jeugdprofessionals van de stichting Jeugdteams ZHZ (het jeugdteam) zijn onderdeel van het sociaal team geworden. Het belang om kinderen dichtbij huis, adequate zorg en ondersteuning te geven is het uitgangspunt. Met de nodige innovatiekracht worden slagen gemaakt in de wijze waarop dit door uitvoerders van (lokale en regionale) zorg wordt uitgevoerd. We voeren de Wmo in de gehele breedte uit. Naast de hiervoor vermelde prioriteiten en aandachtspunten is de afhandeling van de nieuwe aanbesteding van de hulpmiddelen een bijzonderheid in We volgen de landelijke aanwijzingen op in het kader van onder meer de opvang van vluchtelingen en statushouders en blijven inzetten op taalontwikkeling. De gemeentelijke taken die binnen deze wet vallen voeren we uit. We verwerken de gevolgen van de wet Innovatie en Kwaliteit Kinderopvang in het handhavingsbeleid. 50

53 2.7.3 Wat gaat dit kosten? Exploitatie (bedragen x / - = nadeel) TV61 Samenkracht en burgerparticipatie Realisatie TV62 Wijkteams TV63 Inkomensregelingen TV64 Begeleide participatie TV65 Arbeidsparticipatie TV66 Maatwerkvoorzieningen (WMO) TV671 Maatwerkdienstverlening TV672 Maatwerkdienstverlening TV681 Geëscaleerde zorg TV682 Geëscaleerde zorg Lasten Sociaal domein TV61 Samenkracht en burgerparticipatie TV62 Wijkteams TV63 Inkomensregelingen TV671 Maatwerkdienstverlening TV672 Maatwerkdienstverlening TV681 Geëscaleerde zorg Baten Sociaal domein Totaal saldo van baten en lasten Mutaties reserves Resultaat De afwijking binnen dit programma tussen 2018 en 2019 wordt mede veroorzaakt door de verwerking van de gevolgen van diverse circulaires Gemeentefonds (algemene uitkering). Verder zijn de gevolgen van het besluit over het "Meerjarenperspectief Jeugdhulp ZHZ , Duurzaam investeren in onze jeugd" in de begroting 2019 verwerkt (raadsvoorstel ). In dit meerjarenperspectief is een pad uitgestippeld met interventies die ertoe moeten leiden dat de jeugdhulp in onze regio transformeert, waarbij de bekostiging in een aantal jaar binnen de financiële kaders gaat vallen. Omdat de transitie van de jeugdhulp per 1 januari 2015 gepaard is gegaan met een efficiëntiekorting op de jeugdhulpbudgetten van ca. 15% en tegelijkertijd is gebleken dat in onze regio de regionale zorgvraag uitgedrukt in aantallen jeugdigen ten opzichte van 2015 is gestegen, zijn voor de jaren 2019, 2020 en 2021 extra middelen benodigd. Deze extra lasten worden gedekt door een onttrekking aan de reserve Sociaal domein. De afbouw van de budgetten voor Participatie als gevolg van de beoogde uitstroom van Avres-medewerkers naar regulier werk zorgt in 2019 voor een lagere raming ten opzichte van Ten slotte zorgt het beschikbaar stellen van een budget voor lokale maatwerkprojecten Jeugdhulp door de Dienst Gezondheid & Jeugd (service-organisatie) voor hogere baten ten opzichte van

54 Subsidies (bedragen x 1.000) Bedrag PoGo 107 Vivenz Maatschappelijk Werk 559 Verslavingszorg Antes 41 Anti-discriminatie 14 Nazorg exgedetineerden 22 Ouderenadviseurs 154 Ouderenbeleid 21 Ouderenorganisaties 19 Mantelzorg 41 Limonadebrigade 130 Jeugdhaven Gorinchem 35 Vluchtelingenwerk 53 Gorinchemse zeeverkenners 11 Padvinders 11 The Mall 260 Ondersteuning sociaal culturele activiteiten 164 De Rozenobel 17 De Bogerd 25 Project PJT 21 Slachtofferhulp Nederland Met welke verbonden partijen doen we dit samen? GR Dienst Gezondheid & Jeugd GR Regio AV GR AVRES 52

55 2.8 Programma 8 Volksgezondheid en Duurzaamheid Taakvelden Volksgezondheid Riolering Afval Milieubeheer Begraafplaatsen en crematoria Wat willen we bereiken? Doel Gorinchem is een schone, duurzame en leefbare stad, waar we onze inwoners vitaal en gezond houden. Vastgesteld beleid Beleidskader Vastgesteld door de raad in Lokaal gezondheidsbeleid 2007 Beleidsplan duurzaamheid 2017 Maatschappelijke effecten en indicatoren Hoe meten we dat? Indicator B/F Eenheid Soort Omvang huishoudelijk restafval B De hoeveelheid restafval per bewoner per jaar in kg Hernieuwbare elektriciteit B % Hernieuwbare elektriciteit van totaal verbruikte elektriciteit Waardering algehele persoonlijke gezondheid F Score 1-10 ME Duurzaamheidscore F Score PI PI PI 53

56 2.8.2 Wat gaan we daarvoor doen? Prioriteiten en aandachtspunten Onderwerp Opzet lokaal kenniscentrum Duurzaamheid en Klimaat Toelichting prioriteiten De afgelopen maanden is er regelmatig overleg geweest met bewoners en bedrijfsleven. We verkeren op dit moment nog in een onderzoeksfase. We hebben inmiddels focus aangebracht en ideeën als een modelwoning worden nader uitgewerkt. Preventieprogramma's We investeren in het vermogen van inwoners om te kunnen omgaan met fysieke, emotionele en activiteiten en sociale uitdagingen in het leven. Onder meer door extra in te zetten op bewegen (beweegcoach), gezonde leefstijl en netwerkversterking (GIDS, SeniorenFit) en in het invoeren van een preventie- en handhavingsplan Alcohol. Gorinchem Beweegt heeft hierbij een verbindende rol. Subsidies Rijk en provincie Aanwijzen EnergieCoaches Toegankelijkheid van openbare ruimte en gebouwen Rookvrije schoolpleinen Waar mogelijk wordt gebruik gemaakt van subsidiemogelijkheden van Rijk en Provincie Zuid- Holland voor wat betreft het benutten voor transitiemogelijkheden naar aardgasvrije wijken en woningen. Daarnaast werken we samen met hogere overheden om bedrijven te verduurzamen (de zgn. SDE-subsidies), maatregelen te treffen om in aanmerking te komen voor een zogenaamde energie investeringsaftrek voor bedrijven (EIA) en het maken van warmtekaarten. Verder onderzoeken we met provincie, het waterschap, HVC en Poort6 de mogelijkheden voor warmte uit oppervlaktewater. Samen met de toekomstige gemeente Molenlanden in de regio AV werken we de regionale energiestrategie (RES) uit. De aan te stellen warmtetransitieregisseur kan ook een inhoudelijke bijdrage leveren en een verbindende factor zijn richting partijen. In het kader van 'Het Nieuwe Wonen' worden sinds 2017 vrijwillige energiecoaches ingezet voor huiseigenaren. Nu vindt een verbreding plaats naar ook de huurdersdoelgroep om ook hier kleinschalige initiatieven in duurzaamheid te ondersteunen. Dit valt inmiddels onder regulier werk. De ambitie is er om openbare buitenruimte voor een zo breed mogelijk publiek toegankelijk te laten zijn. Kleine aanpassingen op basis van aanvragen en meldingen worden direct aangepakt. Voor structurele maatregelen wordt in 2019 samen met de vertegenwoordiging van gebruikers van openbare ruimte en gebouwen een nulmeting gehouden en een basisniveau bepaald. Adviseren en ondersteunen van schoolbesturen en sportverenigingen (verenigingsadvies Gorinchem Beweegt) in de realisatie van rookvrije buitenruimten. Daarnaast is de 'werkgroep speelplaatsen' bezig met het realiseren van rookvrije speeltuinen. 54

57 Onderwerp Verkoop aandelen Eneco Toelichting aandachtspunten De huidige verwachting is dat de (afronding van de) verkoop van de aandelen van Eneco in 2020 zal plaatsvinden. Zodra er meer duidelijkheid is over het verkoopproces en de verwachte verkoopopbrengst, informeren we de raad hierover. Leven lang bewegen Inzetten op een leven lang bewegen. In de beleidsvisie 'de Kracht van Sport ' hebben de Spelbepalers samen met de gemeente ambities en acties bepaald voor de komende jaren. Revolverend investeringsfonds Stimuleren gezonde kantines Biodiversiteit Reguliere taken We onderzoeken of het instellen van een revolverend investeringsfonds een geschikt middel is om inwoners, verenigingen en bedrijven te faciliteren bij bijvoorbeeld verdere verduurzaming van panden. Om een gezonde leefstijl bij de inwoners van Gorinchem te stimuleren, wordt de aandacht gevestigd op het aanbod in de kantines van scholen en sportverenigingen. Het aanbieden van gezonde keuzes wordt gestimuleerd. Daarnaast zijn er 3 basisscholen die in het kader van de 'Gezonde School' structureel aandacht schenken aan gezondheid op de thema s Voeding en Sport en Bewegen. Het streven is het aantal 'Gezonde Scholen' verder uit te breiden. In 2018 is voortvarend gewerkt aan de in het Duurzaamheidsplan opgenomen concrete acties. Hier gaan we in 2019 onverminderd mee door. Biodiversiteit vormt een leidend uitgangspunt voor onderhoud van de openbare ruimte. In een Raadsinformatiebrief wordt de gemeenteraad hierover nader ingelicht. Onderwerp Gezondheidsbeleid Riolering Toelichting De Wet publieke gezondheid en de vastgestelde regionale en lokale programma's voeren we uit. Onder andere door de uitrol van GIDS (Gezond In De Stad) over meerdere wijken in de stad. We houden een duurzaam en doelmatig rioolstelsel in stand. 55

58 2.8.3 Wat gaat dit kosten? Exploitatie (bedragen x / - = nadeel) Realisatie TV71 Volksgezondheid TV72 Riolering TV73 Afval TV74 Milieubeheer TV75 Begraafplaatsen en crematoria Lasten Volksgezondheid en Duurzaamheid TV71 Volksgezondheid TV72 Riolering TV73 Afval TV74 Milieubeheer TV75 Begraafplaatsen en crematoria Baten Volksgezondheid en Duurzaamheid Totaal saldo van baten en lasten Mutaties reserves Resultaat De toename van de lasten op TV 73 is met name het gevolg van de sterke stijging van de verwerkingskosten van afval. Deze kosten worden doorberekend in de tarieven van de afvalstoffenheffing waardoor ook de baten hoger zijn dan in De toename bij de reserves wordt vooral veroorzaakt door stortingen in de reserve Duurzaamheid vanaf 2019 conform de besluitvorming in de Perspectiefnota Investeringen (bedrag x 1.000) GRP lasten baten Waterberging diverse locaties lasten 177 baten -47 Beschoeiingen Totaal investeringen GRP De lasten hebben betrekking op de uitvoering van het Gemeentelijke Rioleringsplan. De baten betreffen de bijdrage uit de vervangingsvoorziening riolering. Beschoeiingen Na een grootschalige inspectie van de oeverbeschermingen in Gorinchem is een Beheerplan beschoeiingen opgesteld. In dit plan is de technische toestand van de beschoeiingen en de mogelijkheid om natuurvriendelijke oevers aan te leggen beschreven. Voor de jaarschijf 2019 worden middelen beschikbaar gesteld voor onderhoud, aanleg en vervanging van de gemeentelijke beschoeiingen. 56

59 Subsidies (bedragen x 1.000) Bedrag Jeugdgezondheidszorg 44 Van Andel Spruijt Natuurcentrum 45 Maatschappelijke zorg en OGGZ Met welke verbonden partijen doen we dit samen? GR Dienst Gezondheid & Jeugd GR Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid GR Vuilverwerking Dordrecht en Omstreken GR Reinigingsdienst Waardlanden 57

60 2.9 Programma 9 Volkshuisvesting, Ruimtelijke ordening en Stedelijke vernieuwing Taakvelden Ruimtelijke ordening Grondexploitatie (niet-bedrijventerreinen) Wonen en bouwen Wat willen we bereiken? Doel Het versterken van de woon- en leefomgeving en het bevorderen van de vitaliteit en de leefbaarheid van de stad. Vastgesteld beleid Beleidskader Vastgesteld door de raad in Woonagenda Welstandsnota gemeente Gorinchem 2013 Nota Vastgoedbeleid 2014 Nota Grondbeleid Verordening kwaliteit VTH 2016 Raadsbesluit Waterplan Mollenburg 2017 Maatschappelijke effecten en indicatoren Hoe meten we dat? Indicator B/F Eenheid Soort Gemiddelde WOZ-waarde B PI Nieuw gebouwde woningen B Aantal per woningen PI Demografische druk B De som van de 0 tot 15-jarigen en 65 jaar of ouder, in verhouding tot de 15 tot 65-jarigen Gemeentelijke woonlasten eenpersoonshuishouden Gemeentelijke woonlasten meerpersoonshuishouden B per jaar PI B per jaar PI PI 58

61 59

62 2.9.2 Wat gaan we daarvoor doen? Prioriteiten en aandachtspunten Onderwerp Pilot omgevingsvisie RuimteCoaches Toelichting prioriteiten In 2019 bereiden wij ons verder voor op de komst van de Omgevingswet (inwerkingtreding op ). Wij doen dit aan de hand van concrete casussen, zoals de ontwikkeling van het centrum en de herontwikkeling van verouder(en)de bedrijventerreinen. Dit wordt nader uitgewerkt in een omgevingsplan. Zo snijdt het mes aan meerdere kanten: we krijgen beter zicht op de veranderingen die de Omgevingswet met zich meebrengt in werkwijze en organisatie en we geven invulling aan belangrijke gebiedsopgaven. Deze gebiedsopgaven vormen een belangrijke input voor de te zijner tijd op te stellen Omgevingsvisie. In afwachting van de invoering van de Omgevingswet wordt vooralsnog afgezien van het aanwijzen/aanstellen van Ruimtecoaches voor wonen en bouwen. Onderwerp Transformatie kantoren Herontwikkelen pleinen Toelichting aandachtspunten Tegen het einde van het jaar presenteren wij u een geactualiseerde woonvisie. De transformatievisie passen we hierop aan. In dit beleid scheppen we ruimte voor transformaties die bijdragen aan verduurzaming en de invulling van actuele woonvragen. Daar waar gewerkt wordt aan het onderhoud en inrichting van de pleinen in de binnenstad is de verblijfskwaliteit in de breedste zin van het woord het uitgangspunt. De ambitie "open huiskamer van de stad" is daarin het kernbegrip. Onderwerp Opstellen Woon- en Transformatievisie Vergunningverlening, Toezicht en Handhaving (VTH) VTH-systeem Toelichting overig In afwachting van de uitkomsten van het onderzoek van bureau Berenschot t.a.v. de motie Van der Molen in de Tweede kamer over de centrumrol van Gorinchem (januari 2019) is de raadsbehandeling van de Woon- en Transformatievisie uitgesteld tot medio Op basis van de Toezicht en Handhavingsstrategie zal een VTH-beleidsplan (4 jaarlijks) met bijbehorend VTH-uitvoeringsprogramma (jaarlijks) worden opgesteld gericht op de fysieke leefomgeving. Hiermee zal rekening worden gehouden met de landelijk geldende kwaliteitscriteria. In de PPN 2019 is capaciteitsuitbreiding opgenomen om zowel voor de vergunningverlening als Toezicht en Handhaving de werkzaamheden binnen de wettelijke criteria uit te voeren. Om o.a. het VTH-beleid goed te kunnen monitoren, de wettelijke termijnen te bewaken en het Toezicht en Handhaving efficiënter uit te kunnen laten voeren, zal er een nieuw VTHsysteem worden aanbesteed en aangeschaft. 60

63 Reguliere taken Onderwerp Vergunningverlening Toezicht en Handhaving Grondexploitaties Vastgoed Toelichting We voeren vergunningverlening uit op de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo). We voeren het toezicht en handhaving uit op de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht waarbij waarschuwingen, last onder dwangsom en/of bestuursdwang belangrijke instrumenten zijn. We ontwikkelen en beheren de gemeentelijke grondexploitaties. Uitvoering geven we aan het vastgoedbeleid. Duurzaamheid speelt een nadrukkelijke rol in het vastgoedbeleid Wat gaat dit kosten? Exploitatie (bedragen x / - = nadeel) Realisatie TV81 Ruimtelijke Ordening TV82 Grondexploitatie (niet bedrijventerrein) TV83 Wonen en bouwen Lasten VROSV TV81 Ruimtelijke Ordening TV82 Grondexploitatie (niet bedrijventerrein) TV83 Wonen en bouwen Baten VROSV Totaal saldo van baten en lasten Mutaties reserves Resultaat De toename van kosten op het taakveld Wonen en bouwen is het gevolg van de bij de Perspectiefnota 2019 beschikbaar gestelde extra middelen voor vergunningverlening, toezicht en handhaving. Daarnaast zijn de grondexploitaties geactualiseerd op basis van het vastgestelde MPG Met welke verbonden partijen doen we dit samen? GR Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid GR Veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid GR Regio AV Hoog Dalem C.V. 61

64 2.10 Algemene dekkingsmiddelen Algemene dekkingsmiddelen staan voor de baten in de begroting die niet gekoppeld zijn aan een specifiek programma en de bijbehorende kosten op die onderdelen. Deze baten dienen als algemeen dekkingsmiddel voor de begroting als geheel. In de paragraaf lokale heffingen vindt u de diverse onderdelen van deze gemeentelijke inkomstenbronnen. Exploitatie (bedragen x / - = nadeel) TV011 Resultaat van de rekening baten & lasten Realisatie TV05 Treasury TV061 OZB woningen TV062 OZB- niet woningen TV063 Parkeerbelasting TV064 Belasting Overig TV08 Overige baten en lasten Lasten Overzicht algemene dekkingsmiddelen TV05 Treasury TV061 OZB woningen TV062 OZB- niet woningen TV063 Parkeerbelasting TV064 Belasting Overig TV07 Alg. uitkering en uitk. Gemeentefonds TV08 Overige baten en lasten Baten Overzicht algemene dekkingsmiddelen Totaal saldo van baten en lasten Mutaties reserves Resultaat Op het taakveld Treasury zijn de effecten zichtbaar van de rentebesparing, als gevolg van het besluit om voor de relatief dure leningen een nieuwe rente af te sluiten. De toename van de lasten op TV08 is het gevolg van het opnemen van ca 2/3 van de IBP-gelden op een stelpost. Hiervoor zijn we in afwachting van de verdere invulling van de afspraken die op de 10 maatschappelijke opgaven worden gemaakt. Op TV07 zijn de ontwikkelingen van het gemeentefonds meerjarig te volgen, de extra IBP-gelden zorgen ook hier voor een toename in de jaarlijkse middelen. De mutaties op de reserves zijn hoofdzakelijk het gevolg van een andere wijze van presenteren van het begrotingssaldo. Dit wordt in de weergave niet langer getoond als storting in de algemene reserve. De reservemutaties die nu worden gepresenteerd vanaf 2019 betreffen de meerjarige inzet van de algemene reserve, volgend uit eerdere besluitvorming. 62

65 2.11 Overhead, vennootschapsbelasting en onvoorzien Overhead Kosten van overhead zijn alle kosten die samenhangen met de sturing en ondersteuning van de medewerkers in het primaire proces. Overheadkosten worden integraal opgenomen in het "overzicht overhead" en niet verdeeld naar de verschillende beleidsterreinen in de programma's. De uitzondering hierop is het deel van overhead dat bij investeringen en grondexploitaties hoort. Dit deel wordt wel toegerekend. Het overheadtarief wordt berekend door de totale overheadlasten van het taakveld overhead te delen door de totale directe personeelskosten. De omvang van de doorbelasting blijkt uit de onderstaande tabel. Toegerekende overhead (bedragen x 1.000) Toegerekend aan investeringen en grondexploitaties De baten en de lasten van de overhead zijn in onderstaande tabel meerjarig weergegeven. Hierop zijn de lasten voor investeringen en grondexploitaties reeds in mindering gebracht. De baten betreffen huuropbrengsten van gebouwen, bijdragen van derden en overige inkomsten. Exploitatie (bedragen x / - = nadeel) Realisatie TV04 Overhead Lasten Overzicht overhead TV04 Overhead Baten Overzicht overhead Totaal saldo van baten en lasten Mutaties reserves Resultaat Exploitatie (bedragen x / - = nadeel) Realisatie TV09 Vennootschapsbelasting Lasten Overzicht heffing vennootschapsbelasting Baten Overzicht heffing vennootschapsbelasting Totaal saldo van baten en lasten Mutaties reserves Resultaat Exploitatie (bedragen x / - = nadeel) Realisatie TV99 Onvoorzien Lasten Overzicht onvoorzien Baten Overzicht onvoorzien Totaal saldo van baten en lasten Mutaties reserves Resultaat

66 Investeringen (bedrag x 1.000) Vervangingsplan inventaris Hard- en software Herinrichting hal stadhuis 75 Verbeteren gemeentelijke communicatie 65 Totaal investeringen Vennootschapsbelasting Het onderzoek naar de vennootschapsbelasting (VPB-plichtige "ondernemersactiviteiten") is afgerond. Hieruit blijkt dat de gemeente Gorinchem geen vennootschapsbelasting is verschuldigd. Derhalve is er geen budget opgenomen onder het taakveld vennootschapsbelasting. Onvoorzien De post Onvoorzien in de begroting dient ter dekking van lasten waarvoor geen budget in de begroting is opgenomen. In de begroting wordt ieder jaar een bedrag van voor onvoorziene uitgaven meegenomen. Voor het aanwenden van de post Onvoorzien (algemeen) als dekkingsmiddel gelden drie toetsingscriteria te weten: onvoorzienbaar, onvermijdbaar en onuitstelbaar. 64

67 Beleidsbegroting: Paragrafen 65

68 66

69 3 Beleidsbegroting: Paragrafen De begroting bestaat uit een beleidsmatig en een financieel gedeelte. De paragrafen vallen onder het beleidsmatige gedeelte. Zij geven een dwarsdoorsnede van de begroting, bezien vanuit een bepaald beleidsterrein. De informatie komt anders in de begroting veelal versnipperd voor en is daardoor minder inzichtelijk. 3.1 Weerstandsvermogen en risicobeheersing Inleiding Deze paragraaf gaat in op de vraag in welke mate de financiële positie van gemeente Gorinchem toereikend is om de financiële gevolgen van risico s die zij loopt, op te kunnen vangen. Het weerstandsvermogen bestaat uit de verhouding tussen de beschikbare en de benodigde weerstandscapaciteit: 1. De beschikbare weerstandscapaciteit: alle middelen en mogelijkheden om onvoorziene gebeurtenissen op te vangen. 2. De benodigde weerstandscapaciteit: Alle risico s waarvoor geen maatregelen zijn getroffen (zoals voorzieningen) én die van materiële betekenis kunnen zijn voor de financiële positie van de gemeente Vastgesteld beleid Voor de paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing is de volgende vastgestelde beleidskader van toepassing: Beleidskader Vastgesteld door de raad in Reserves, voorzieningen en weerstandsvermogen Beschikbare weerstandscapaciteit In onderstaande tabel is weergegeven hoe de beschikbare weerstandscapaciteit is opgebouwd. Beschikbare weerstandscapaciteit (bedragen x 1 miljoen) Jaarstukken Algemene reserve 35,7 25,2 Onbenutte belastingcapaciteit 2,4 0,3 Post onvoorzien 0,1 0,1 Meerjarige begrotingssaldi 3,5 0,6 Totale weerstandscapaciteit 41,7 26,2 De algemene reserve bedroeg bij de jaarrekening ,7 mln. Bij de perspectiefnota is aangegeven op welke wijze de algemene reserve ingezet wordt, voor nadere toelichting hierop wordt verwezen naar de inleiding van de begroting. Hiermee komt de algemene reserve voor de begroting 2019 uit op 25,2 mln. De onbenutte belastingcapaciteit wordt berekend door een vergelijking te maken tussen de Gorinchemse OZB-tarieven en de "artikel-12-tarieven". Dit zijn de tarieven die een gemeente minimaal moet heffen om in aanmerking te komen voor financiële steun vanuit het Rijk (via het gemeentefonds). De berekeningswijze bleek de afgelopen jaren niet juist te zijn toegepast, hetgeen in de begroting 2019 hersteld is. De onbenutte capaciteit wordt incidenteel meegenomen in de weerstandscapaciteit, omdat deze in de praktijk niet snel zal worden ingezet. Ook de post onvoorzien, die ieder jaar in de begroting staat, wordt slechts incidenteel meegenomen in de weerstandscapaciteit. Er zal namelijk in het eerstvolgende jaar weer een nieuwe post voor onvoorziene zaken in de begroting worden opgenomen. 67

70 3.1.4 Benodigde weerstandscapaciteit Om de benodigde weerstandscapaciteit te berekenen, zijn allereerst de risico's geïdentificeerd. Vervolgens is gekeken naar de kans van optreden van het risico: erg onwaarschijnlijk, waarschijnlijk, zeer waarschijnlijk of er zijn duidelijke indicaties die wijzen op optreden. Deze kansen zijn uitgedrukt in procenten. Vervolgens is deze kans vermenigvuldigd met de financiële grondslag voor de berekening van het risico (kolom bedrag). Als het risico meerjarige financiële effecten heeft, wordt het risico voor maximaal vier jaar meegenomen in de benodigde weerstandscapaciteit. Jaar 1 voor 100%, jaar 2 voor 75%, jaar 3 voor 50% en jaar 4 voor 25%. Dat betekent dat vanaf het jaar van optreden van een risico de gemeente maximaal vier jaar de tijd heeft om het financiële effect voor 100% in de begroting op te vangen. In deze paragraaf bespreken wij allereerst de risico's met een incidenteel financieel effect. Als tweede bespreken we de risico's met een structureel financieel effect. Als derde bespreken we de risico's zonder een financieel effect voor de benodigde weerstandscapaciteit. Benodigde weerstandscapaciteit (bedragen x 1 miljoen) Incidenteel financieel effect Jaarrekening 2017 Kans Bedrag Huidig 1. Gemeentelijke grondexploitaties 3,86 3,86 3,86 2. Hoog Dalem 2,89 87,5% 3,30 2,89 3. Waarborgen en garanties 3,75 12,5% 47,51 5,94 4. Uitgegeven geldleningen 0,34 12,5% 0,76 0,10 5. Station Papland 2,28 87,5% 2,60 2,28 Structureel financieel effect 6. BTW Sport - 87,5% 0,30 0,26 0,20 0,13 0,07 0,66 7. Bedrijfsvoering 0,47 37,5% 0,25 0,09 0,07 0,05 0,02 0,23 8. Dividendinkomsten 0,77 12,5% 0,35 0,04 0,03 0,02 0,01 0,11 9. Verbonden partijen 0,31 12,5% 1,00 0,13 0,09 0,06 0,03 0, Gemeentefonds 0,94 37,5% 0,60 0,22 0,17 0,11 0,06 0, Vennootschapsbelasting 1, Leegstand panden 0,33 87,5% 0,35 0,31 0,23 0,15 0,08 0,77 Totaal benodigde weerstandscapaciteit 17,47 60,88 1,06 0,79 0,53 0,26 17,70 Risico's met een incidenteel financieel effect 1. Gemeentelijke grondexploitaties De risico's rondom de gemeentelijke grondexploitaties zijn in totaal ingeschat op 3,86 miljoen. De risico's zijn gebaseerd op het MPG 2018, waarin deze zijn uitgesplitst per grondexploitatie. Omdat hier het totaalrisico wordt weergegeven, zijn de kolommen kans en bedrag niet ingevuld. 2. Hoog Dalem De gemeentelijke risico's van het bouwproject Hoog Dalem worden, op basis van de laatst vastgestelde grondexploitatie, gehandhaafd op 3,3 miljoen. Dit komt neer op het gemeentelijk aandeel in de reeds betaalde onteigeningsvergoeding voor het middengebied en de bijkomende juridische kosten. De rechtszaak over de onteigeningsvergoeding heeft meer tijd in beslag genomen dan vooraf verondersteld. De uitspraak van het hof wordt pas begin 2019 verwacht. De kans dat de gemeente ook tenminste dit bedrag zal moeten betalen als onteigeningsbijdrage wordt hoog ingeschat, waardoor het gewogen risico op 2,89 uitkomt. 68

71 3. Waarborgen en garanties De gemeente Gorinchem staat voor circa 47 miljoen garant voor leningen van bijvoorbeeld deelnemingen, onderwijsinstellingen en verenigingen. Deze 47 miljoen vormt de financiële grondslag voor de berekening van het risico. De kans dat de gemeente wordt aangesproken voor schulden/leningen van deze instanties is ingeschat als erg onwaarschijnlijk (12,5%). 4. Uitgegeven geldleningen De gemeente Gorinchem heeft circa 0,76 miljoen leningen verstrekt aan bijvoorbeeld stichtingen. Deze 0,76 miljoen vormt daarmee de financiële grondslag voor de berekening van het risico. De kans dat één of meer van deze stichtingen hun lening niet kan terugbetalen, wordt ingeschat op erg onwaarschijnlijk (12,5%). 5. Station Papland In de Perspectiefnota is in het hoofdstuk Relevante ontwikkelingen station Papland genoemd: Met betrekking tot de aanleg van station Gorinchem Noord / Papland op de MLL is besloten dat de aanleg daarvan wordt uitgesteld en in principe 'meeloopt' met de ontwikkeling van bedrijventerrein Groote Haar. De uitgifte van het bedrijventerrein is op zijn beurt afhankelijk van de realisatie van een tijdelijke extra ontsluiting van de A27. Daarmee is er nog niet met zekerheid te zeggen wanneer met de aanleg van het station gestart kan worden. Het totale tekort wordt ingeschat op circa 2,6 miljoen (en als zeer waarschijnlijk, 87,5%). Zodra er meer duidelijkheid is over het moment waarop het station gerealiseerd gaat worden, zal worden bezien op welke wijze de financiering van de totale investering plaatsvindt, mede in relatie tot de reeds beschikbaar gestelde middelen. Risico's met een structureel financieel effect 6. BTW Sport Als gevolg van gewijzigde landelijke regelgeving zullen kosten voor sport (incl. exploitatie van de accomomodaties) vanaf 2019 in veel gevallen niet meer in aanmerking komen voor aftrek van BTW. Dit betekent dat de BTW een kostprijsverhogende factor wordt. Een deel van de kosten voor sport(accommodaties) wordt gemaakt door de gemeente, een deel door de verschillende - al dan niet gesubsidieerde - sportverenigingen. Dit betekent dat onderzocht gaat worden wat het effect op de gemeentelijke kosten en subsidies is, door het wijzigen van de BTWregelgeving. Een globale inschatting van wat de kostenstijging zou kunnen betekenen is opgenomen in deze risicoparagraaf. Voor de investeringen in (nieuwe) sportaccommodaties geldt een subsidieregeling, waaruit de BTWkosten worden gecompenseerd. 7. Bedrijfsvoering Risico's omtrent bedrijfsvoering ontstaan doordat juridische afspraken niet (kunnen) worden nagekomen, het contractenbeheer niet op orde is, de mogelijke (financiële en / of personele) gevolgen van de organisatieontwikkeling, de kosten voor externe inhuur en (langdurig) ziekteverzuim hoger uitvallen dan verwacht et cetera. Ook nieuwe wettelijke ontwikkelingen die op de gemeente afkomen en die gevolgen kunnen hebben voor de bedrijfsvoering vallen hieronder. Denk bijvoorbeeld aan de invoering van de wet Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) per 25 mei Inmiddels is hiervoor formatie opgenomen in de begroting. Voor de mogelijke financiële en personele consequenties van de organisatieontwikkeling is een reserve gevormd. Het risico voor de bedrijfsvoering wordt daarom neerwaarts bijgesteld naar 0,25 mln. De kans wordt ingeschat op waarschijnlijk (37,5%). Omdat het hier gaat om een risico met structurele financiële effecten, komt het totale risico uit op 0,25 miljoen. 8. Dividendinkomsten De begrote dividendinkomsten waren jaarlijks circa 0,8 miljoen. In deze begroting is het structureel wegvallen van het dividend van Eneco ( ), als gevolg van de voorgenomen verkoop van aandelen, reeds verwerkt. De resterende begrote dividendinkomsten betreffen Stedin en de BNG. De kans dat die dividendinkomsten substantieel lager uitvallen wordt ingeschat als erg onwaarschijnlijk. 9. Verbonden partijen heeft te maken met diverse verbonden partijen. Het aantal verbonden partijen en het financieel en inhoudelijk belang hiervan neemt de laatste jaren toe. In de paragraaf Verbonden partijen is meer informatie te 69

72 vinden per verbonden partij met bijvoorbeeld een beschrijving van het publiek belang en de risico's. Niet alle risico's die daar genoemd worden, zijn financieel vertaald. Momenteel is er veel aandacht voor verbonden partijen en in het bijzonder gemeenschappelijke regelingen. Om de eigenaarsrol van de gemeente beter te kunnen ondersteunen, wordt hiervoor sinds 2018 extra capaciteit ingezet. Als financiële grondslag voor de berekening van het risico hanteren wij een bedrag van 1 miljoen en schatten wij de kans in op erg onwaarschijnlijk (12,5%). 10. Gemeentefonds De hoogte van het Gemeentefonds heeft de afgelopen jaren een fluctuerend verloop gekend. Dit werd met name veroorzaakt door de algemene economische omstandigheden, het uitgangspunt van 'Samen de trap op, samen de trap af' en periodieke herijkingen van de maatstaven. De jaarlijkse groei (of krimp) van het gemeentefonds staat ook wel bekend als het accres. De normeringssystematiek 'Samen de trap op, samen de trap af' blijft bestaan, maar is verruimd. Met ingang van 2018 is de basis voor deze berekening de totale rijksbegroting. Dit geeft een bredere basis en daarmee een stabielere ontwikkeling van de accrespercentages. De opgaven uit het regeerakkoord zijn op hoofdlijnen vertaald in het InterBestuurlijk Programma (IBP), waarvoor structureel extra middelen worden ontvangen. Ca 2/3 van het IBP is in de begroting gereserveerd op een stelpost om deze opgaven te realiseren. De verdere invulling zal de komende jaren vorm krijgen. Omdat niet precies duidelijk is wat de opgaven gaan kosten en verdere fluctuaties in het gemeentefonds niet geheel zijn uitgesloten, wordt een risicobedrag opgenomen gelijk van 0,6 mln (ca. 1% van het gemeentefonds) met een kans van 37,5%. 11. Vennootschapsbelasting (vpb) Het vervolgonderzoek naar de definitieve bepaling van onze belastingplichtige activiteiten is in 2018 afgerond. Hieruit blijkt dat de gemeente Gorinchem geen vennootschapsbelasting is verschuldigd. Het eerder opgenomen risico van 0,7 mln. komt daarmee te vervallen. 12. Leegstand panden In de begroting staan ruim 3 miljoen aan huuropbrengsten geraamd. Bij de meeste verhuurde panden is sprake van een meerjarige verhuurovereenkomst en is het risico op leegstand beperkt. Bij enkele panden is het risico groter. Een concreet voorbeeld is het gemeentelijk pand aan het Stadhuisplein, waarin momenteel Avres gehuisvest is. Avres heeft inmiddels het huurcontract opgezegd. Het gemeentelijk pand komt daarmee, maar een concrete huurder is nog niet gevonden. Het bedrag voor de panden waar de gemeente risico loopt is ingeschat op 0,35 mln. Het risico valt in de hoogste categorie (87,5%). Risico's zonder financieel effect voor het weerstandsvermogen 1. Sociaal Domein De reserve Sociaal Domein is op dit moment toereikend om specifieke risico's in het Sociaal Domein af te dekken. Daarom worden de risico's in het Sociaal Domein niet meegenomen in de berekening voor de benodigde weerstandscapaciteit. Denk bij eventuele risico's in het bijzonder aan de Dienst Gezondheid & Jeugd (DG&J), inclusief de Service Organisatie Jeugd (SO). Deze doet in beginsel niet aan reservevorming. Bij substantiële financiële tegenvallers kan zij daarom bij gemeenten aankloppen. De raad heeft in 2017 in haar zienswijze op de begroting het belang aangegeven om te blijven sturen op een reëel financieel meerjarenperspectief. In 2018 is er een beroep op de deelnemende gemeenten gedaan voor een extra bijdrage ter dekking van het verwachte tekort. Het is de doelstelling om meerjarig het tekort terug te dringen om zo structureel de lasten te laten passen binnen het beschikbare budget. Door het karakter van de open-einde regeling, blijft het overigens moeilijk om hier direct invloed op uit te oefenen. Ook op het gebied van beschut werk en re-integratie zien we een toenemende druk op de beschikbare budgetten. De invoering van een (verlaagd) abonnementstarief bij de huishoudelijke ondersteuning betekent waarschijnlijk ook vanuit die kant een oplopende druk op de budgetten. De financiële risico's in het Sociaal Domein blijven daarmee een aandachtspunt. 2. Rentelasten Conform het Treasurybeleid ligt de targetrente onder de gehanteerde rekenrente. Hierdoor vallen naar verwachting de rentelasten van eventuele nieuwe (langlopende) leningen binnen de meerjarige begrote rentelasten. Om die reden schatten wij het risico dat de rentelasten hoger zijn dan de begrote rentelasten in op nihil. 70

73 3. Omgevingswet De Omgevingswet zal naar alle waarschijnlijkheid op 1 januari 2021 in werking zal treden, dit zal een forse impact hebben op de gemeentelijke organisatie. Er is een werkgroep aan de slag om alle voorbereidingen te treffen zodat de wet per ingangsdatum kan worden uitgevoerd. Voor het jaar 2019 is hiervoor een werkbudget van beschikbaar, een eventueel restant van de beschikbare middelen in 2018 ( ) wordt hieraan toegevoegd. Vooralsnog wordt het risico op nihil geschat. 4. Waarborggaranties De huidige boekwaarde van de totale garanties bedraagt iets meer dan 800 miljoen. Circa 764 miljoen hiervan bestaat uit de garantstellingen door tussenkomst van waarborgfondsen. Dit zijn stichtingen die garant staan voor leningen die kredietverstrekkers zoals banken hebben uitstaan bij woningbouwcorporaties, welzijnsorganisaties et cetera. De gemeente fungeert als achtervang voor het waarborgfonds. Het risico dat de gemeente wordt aangesproken als achtervang is nagenoeg nihil. 5. Uittreden gemeenten Zederik en Leerdam uit de verbonden partijen De fusie tussen de gemeenten Zederik en Leerdam (Zuid-Holland) en Vianen (Utrecht) tot de gemeente Vijfheerenlanden wordt per 1 januari 2019 een feit. Daarbij wordt de gemeente Vijfheerenlanden onderdeel van de provincie Utrecht. Dit betekent dat beide gemeenten bij diverse GR-en in Zuid-Holland zullen uittreden. De wijziging van gemeenten naar een andere provincie, is een uitzondelijke situatie. Het uitgangspunt voor de verschillende GRen is dat zij het financiële nadeel, dat ontstaat door de uittreding, in rekening brengen bij de uittredende gemeenten. Derhalve is er geen rekening gehouden met een financieel effect voor de gemeente Gorinchem Weerstandsvermogen Het weerstandsvermogen (ook wel weerstandsratio) is de deling van de beschikbare weerstandscapaciteit door de benodigde weerstandscapaciteit. Weerstandsvermogen Ruim voldoende Jaarstukken Weerstandsvermogen 1,4 < x < 2,0 2,37 1,48 Voor de begroting 2019 is het weerstandsvermogen 1,48. Hiermee komt de ratio uit binnen de door de raad vastgestelde bandbreedte van 1,4 en 2,0. De daling van de ratio in 2019 ten opzichte van de jaarrekening 2017 is hoofdzakelijk het gevolg van de inzet van de algemene reserve. Voor verdere toelichting hierop wordt verwezen naar de inleiding van de begroting Financiële kengetallen Kengetallen drukken de verhouding uit tussen bepaalde onderdelen van de begroting en/of de balans. Deze kengetallen kunnen behulpzaam zijn bij het beoordelen van de financiële positie van de gemeente. Elk kengetal lichten we toe en vergelijken we met signaleringswaarden van de provincie Zuid-Holland. De provincie hanteert de volgende drie categorieën: minst risicovol, neutraal en meest risicovol. Wij benadrukken dat we voorzichtig moeten omgaan met conclusies te trekken uit individuele kengetallen. De kengetallen moet men altijd in samenhang bekijken. 71

74 Netto schuldquote Netto schuldquote (bedragen x ; stand ultimo boekjaar) Jaarstukken A Vaste schulden B Netto vlottende schuld C Overlopende passiva D Financiële vaste activa (cf. art. 36 lid d, e en f) E Uitzettingen < 1 jaar F Liquide middelen G Overlopende activa H Totale baten (exclusief mutaties reserves) I Netto schuldquote (A+B+C-D-E-F-G)/H x 100% 100% 119% 126% 128% 130% Financiële vaste activa (exclusief uitstaande leningen) Netto schuldquote (A+B+C-E-F-G-I)/H x 100% 101% 119% 126% 129% 130% Signaleringswaarde provincie: <90% is minst risicovol, % is neutraal en >130% is meest risicovol De netto schuldquote is het totaal van de leningenportefeuille verminderd met de eigen middelen. Hierdoor ontstaat een indicatie van de druk van de rentelasten op de exploitatie. Om inzicht te verkrijgen in hoeverre de gemeente geld doorleent, is ook de netto schuldquote exclusief doorgeleende gelden weergegeven. De netto schuldquote neemt toe in de komende jaren, voornamelijk als gevolg van de geplande nieuwe investeringen. Deze leiden tot een toename van de schulden. De schuldquote blijft overigens binnen de bandbreedte van de categorie neutraal. Solvabiliteitsratio Solvabiliteit (in procent) Jaarstukken A Eigen vermogen (cf. art. 42 BBV) B Balanstotaal Solvabiliteit (A/B) x 100% 26% 20% 20% 20% 20% Signaleringswaarde provincie: >50% is minst risicovol, 20-50% is neutraal en <20% is meest risicovol De solvabiliteitsratio geeft inzicht in de verhouding van het eigen vermogen tot het balanstotaal. Dit laat zien dat we op de lange termijn goed aan onze financiële verplichtingen kunnen voldoen. Op basis van de signaleringswaarde is de solvabiliteitsratio neutraal. Structurele exploitatieruimte Structurele exploitatieruimte (bedragen x 1.000) Jaarstukken A Totale structurele lasten B Totale structurele baten C Totale structurele toevoegingen aan de reserves D Totale structurele onttrekkingen aan de reserves E Totale baten Structurele exploitatieruimte ((B-A)+(D-C))/E x 100% 4% 1% 1% 1% 0% Signaleringswaarde provincie: >0% is minst risicovol, = 0% is neutraal en <0% is meest risicovol 72

75 Het kengetal structurele exploitatieruimte laat zien dat de structurele baten voldoende zijn om de structurele lasten te dekken. Hierbij is er sprake van een marginaal overschot, waardoor de signaleringswaarde uitkomt op minst risicovol. Grondexploitatie Kengetal grondexploitatie (bedragen x ; stand ultimo boekjaar) Jaarstukken A Niet in exploitatie genomen bouwgronden B Bouwgronden in exploitatie C Totale baten (exclusief mutaties reserves) Grondexploitatie (A+B)/C x 100% 37% 33% 32% 42% 36% Signaleringswaarde provincie: <20% is minst risicovol, 20-35% is neutraal en >35% is meest risicovol Het kengetal grondexploitaties geeft de boekwaarde van grondexploitatie weer ten opzichte van de totale baten van de gemeente. Dit kengetal laat twee dingen zien. Allereerst is er een risico dat de gemeente bij verkoop van de gronden niet de gehele boekwaarde kan realiseren. Als tweede kan een hoge boekwaarde wel betekenen dat bij verkoop de opbrengsten (incidentele baten) gebruikt kunnen worden om bijvoorbeeld de leningenportefeuille af te bouwen. Op basis van de signaleringswaarde is het kengetal grondexploitaties de eerste jaren neutraal, daarna loopt het risico iets op door de toename van de kosten op de grondexploitatie Groote Haar. Belastingcapaciteit Belastingcapaciteit (in euro) Jaarstukken A OZB-lasten voor gezin bij gemiddelde WOZ-waarde B Rioolheffing voor gezin bij gemiddelde WOZ-waarde C Afvalstoffenheffing voor een gezin D Eventuele heffingskorting E Totale woonlasten voor gezin bij gemiddelde WOZwaarde F Woonlasten landelijke gemiddelde voor gezin (in jaar t -1) Woonlasten t.o.v. landelijk gemiddelde jaar er voor (E/F) x 100% 99% 103% 103% 103% 103% Signaleringswaarde provincie: <95% is minst risicovol, % is neutraal en >105% is meest risicovol De belastingcapaciteit geeft inzicht hoe de belastingdruk van de gemeente zich verhoudt ten opzichte van het landelijke gemiddelde van 100%. De komende jaren ligt de belastingdruk iets boven het landelijk gemiddelde en is hij op basis van de signaleringswaarde neutraal. 73

76 Financiële kengetallen in perspectief Kengetallen Jaarstukken Netto schuldquote 100% 119% 126% 128% 130% Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen 101% 119% 126% 129% 130% Solvabiliteitsratio 26% 20% 20% 20% 20% Structurele exploitatieruimte 4% 1% 1% 1% 0% Grondexploitatie 37% 33% 32% 42% 36% Belastingcapaciteit 99% 103% 103% 103% 103% Op basis van de kengetallen is de financiële positie van de gemeente Gorinchem houdbaar. Voor alle kengetallen zit de gemeente in de categorie neutraal of minst risicovol. 74

77 3.2 Onderhoud kapitaalgoederen Inleiding We maken voor de kapitaalgoederen onderscheid tussen vastgoed en niet-vastgoed om aansluiting te houden met de verdeling zoals die in de paragraaf grondbeleid en vastgoedbeleid is opgenomen. Per categorie worden de kapitaalgoederen nader toegelicht, inclusief het daarbij behorende onderhoud Vastgesteld beleid De volgende vastgestelde beleidskaders zijn van toepassing: Beleidskader Vastgesteld door de raad in Meerjarenonderhoudsplannen gemeentelijke kapitaalgoederen 2013 Visie en Beleidsplan Openbare Ruimte (VBOR) 2014 Nota Vastgoedbeleid 2014 Verbreed Gemeentelijk Rioleringsplan(GRP) Vastgoed In de paragraaf Grondbeleid en vastgoedbeleid staat beschreven dat de gemeente, in lijn met ons vastgoedbeleid, in principe geen actieve eigenaarsrol in vastgoed heeft tenzij dit noodzakelijk is voor het bereiken van maatschappelijke of publieke doelstellingen. Vastgoed wordt verkocht als het de realisatie van beleidsdoelstellingen niet meer dient. De gebouwen die in het bezit zijn van de gemeente Gorinchem zijn onderverdeeld in de volgende categorieën: 1. Woningen en panden 2. Onderwijspanden 3. Panden Stichting Gorinchemse Sportaccommodaties 4. Panden t.b.v. kunstuitoefening 5. Panden maatschappelijke zorg 6. Gemeentelijk onroerend goed Jaarlijks wordt, aan de hand van de zgn. vastgoedlijst, de gemeentelijke vastgoedportefeuille tegen het licht gehouden en het feitelijk gebruik en het perspectief van de panden geactualiseerd. In 2019 wordt het gemeentelijke vastgoedbeleid herzien. Mogelijk heeft dit gevolgen voor het toekomstperspectief van enkele panden. Op dit moment is hierover nog niets bekend. Het (jaarlijks) onderhoud van het vastgoed wordt uitgevoerd aan de hand van het vastgestelde Meerjaren Onderhoudsplan (MOP) Vastgoed. Alle (vervangings)investeringen worden daarbij zo duurzaam mogelijk uitgevoerd. Voor 2019 staat, naast regulier onderhoud, concreet het volgende gepland: Verduurzaming van de technische installaties van het Caribabad. Op dit moment wordt hier onderzoek naar verricht. Baggeren van de Voorhaven. Duurzaamheidsmaatregelen bij PoGo, zoals het plaatsen van zonnepanelen en een hybride warmtepomp. Aanpassingen aan het stadhuis. 75

78 3.2.4 Niet-vastgoed Wegen In het huidige wegenbeheerplan is de noodzakelijke onderhoudsplanning voor deze periode van vijf jaar opgenomen. Door middel van inspecties van onze verhardingen wordt voor een periode van 5 jaar de financiële basis voor de korte en middellange termijn aangegeven. In 2019 zullen we het huidige wegenbeheerplan actualiseren, zodat we voor de periode 2020 t/m 2024 weer een actueel overzicht kunnen geven van zowel de kwaliteit van ons wegennet, de locaties waarbij achterstallig onderhoud in deze periode optreedt, alsmede de financiële middelen die in deze periode noodzakelijk zijn om aan de vastgestelde kwaliteitseisen te kunnen voldoen, zoals vastgesteld in het beleidskader VBOR. Concreet voor 2019 kan het volgende worden gemeld: Zoals in de Perspectiefnota 2019 al staat vermeld is de Banneweg aan het einde van zijn technische levensduur. Daarbij functioneert de Banneweg, met name in de avondspits, onvoldoende waardoor een andere inrichting gewenst is om o.a. de doorstroming te verbeteren. De plannen hiervoor worden samen met de stad gemaakt. In 2019 zal een start worden gemaakt met de herinrichting en het groot onderhoud van de Banneweg. De voorbereidingen voor het geplande groot onderhoud van Kalkhaven/Vismarkt worden opgestart. De openbare ruimte in de omgeving van de Schimmelpennincklaan wordt integraal aangepakt. Groen Het openbaar groen bepaalt in grote mate de uitstraling van de openbare ruimte. Een belangrijk uitgangspunt hierbij is de biodiversiteit zoveel mogelijk in stand te houden en zo mogelijk te bevorderen. Specifiek voor bomen speelt het veiligheidsaspect een rol. De kwaliteitskaders zijn vastgelegd in het VBOR. Het beheer van openbaar groen bestaat uit aanleggen, onderhouden en renoveren. Als gevolg van eerdere bezuinigingen was het renoveren van openbaar groen niet meer mogelijk, waardoor het in stand houden van het vastgestelde kwaliteitsniveau op steeds meer locaties niet meer mogelijk was. Bij de Perspectiefnota 2019 is deze bezuiniging teruggedraaid, waardoor vanaf 2019, o.a. door middel van een integrale aanpak, het vastgestelde kwaliteitsniveau van openbaar groen weer kan worden gegarandeerd. Los van het regulier onderhoud staat concreet voor 2019 op de rol om de omgeving Schimmelpennincklaan integraal aan te pakken. Daarbij vindt zowel groot onderhoud plaats aan riool, wegen als aan groen. Riolering In het Gemeentelijk Riolerings Plan (GRP) is de beleidsmatige, financiële en technische basis voor het onderhoud van het rioolstelsel vastgelegd. Binnen de AV is er een samenwerkingsverband op het gebied van de waterketen. Dit betreft een samenwerking tussen negen gemeenten en het waterschap om de beoogde besparingsdoelstelling uit het Bestuursakkoord water te realiseren. In 2019 vindt regulier onderhoud plaats. Specifiek voor 2019 is het eerder genoemde project Schimmelpennincklaan aan de orde. Daarnaast wordt, in samenspraak met het Waterschap, gekeken naar mogelijke maatregelen voor het verbeteren van de waterafvoer aan de Benedenstad. Water De onderhoudswerkzaamheden betreffen voornamelijk het maaien van baarden van de watergangen, afplaggen van plasbermen, uitvoeren ontvangstplicht groenafval van het waterschap en onderhoudswerken aan de beschoeiing. De overige reguliere werkzaamheden worden jaarlijks uitgevoerd. Er is geen sprake van achterstallig onderhoud. 76

79 Veerboten De Veerdienst beschikt over zeven veerboten (twee autoveerboten, twee voet-fiets boten en drie veertaxi's). De onderhoudskosten maken deel uit van de reguliere begroting. Hiervoor is géén meerjaren onderhoudsplan opgesteld. Havens Onder de havens vallen: De Lingehaven met daarbij behorend het havenkantoor, het voorzieningengebouw, de dienstwoning en alle in de haven aanwezige bruggen, sluizen, steigers en remmingswerken; De dienstensteiger, een passantensteiger en de steigers van de veerdienst welke buiten de waterpoort zijn gelegen en alle overige steigers in de Lingehaven; De Handelskade en de loswal. De Lingehaven omvat de Lingesluis, Visbrug, de Peterbrug, de Korenbrug, de kademuren Het Eind, kademuren Kriekenmarkt, kademuren Appeldijk, kademuren Havendijk, kademuren Kortendijk, frontmuren Voorhaven, kademuren Buiten de Waterpoort, kademuren Duivelsgracht, de Waterpoort, historische haven, Ondervloed, twee historische sluizen en voorhaven Lingezijde en Merwedezijde. Het onderhoud aan de havens gebeurt aan de hand van meerjarenonderhoudsplannen. Het onderhoud van de steigers in Sleeuwijk, Woudrichem, Werkendam en Hardinxveld-Giessendam komt voor rekening van de betreffende gemeente met uitzondering van de aluminium laadkleppen welke door de gemeente Gorinchem worden onderhouden. Bruggen, kunstwerken en beschoeiing Het onderhoud aan de bruggen, kunstwerken en duikers wordt uitgevoerd op basis van het MOP Kunstwerken, bruggen en steigers. Openbare verlichting Algemeen De gemeente heeft circa lichtpunten in haar bezit die zij onderhoudt en vervangt. Het beheer van de openbare verlichting is via de hiervoor opgerichte Gemeenschappelijke Regeling (GR) ondergebracht bij het bureau Openbare Verlichting. Op dit moment vervangen wij, waar mogelijk, bestaande armaturen en lichtmasten voor duurzame varianten volgens de reguliere onderhoudsplanning. Illuminatieplan Een aantal jaren geleden is het illuminatieplan binnenstad opgesteld. Doel van het plan is om de kwaliteit van de binnenstad te verbeteren op het gebied van verlichting en de historische elementen en monumenten in de binnenstad te benadrukken. Hiermee komt ook de functie van Gorinchem als toeristische trekpleister en vestingstad meer naar voren. Met het vaststellen van de Perspectiefnota 2019 heeft de raad ingestemd om aan de uitvoering van het illuminatieplan in 2019 een vervolg te geven. Concreet gaat het om de Tolkazerne en de Groenmarkt. Daarnaast worden enkele verlichtingen vervangen, aangepast en verduurzaamd Meerjarenonderhoudsplannen (MOP's) Voor het planmatig onderhoud van de gemeentelijke kapitaalgoederen zijn meerjaren MOP's opgesteld. Uitzondering daarop zijn de kapitaalgoederen groen en veerboten. De onderhoudskosten voor groen zijn jaarlijks en daar is geen sprake van groot onderhoud. De onderhoudskosten voor veerboten zijn afhankelijk van de keuzes die worden gemaakt naar aanleiding van de businesscase. Voor het kapitaalgoed riolering is het MOP opgenomen in het GRP. In de tabel van het onderdeel kwaliteitsniveau en onderhoudslasten per kapitaalgoed is de relatie met de onderhoudsplannen en het gewenste kwaliteitsniveau inzichtelijk gemaakt. 77

80 3.2.6 Kwaliteitsniveau en onderhoudslasten per kapitaalgoed In onderstaande tabel is per kapitaalgoed het kwaliteitsniveau van onderhoud en de onderhoudslasten weergegeven zoals deze in de meerjarenbegroting zijn opgenomen. Het grootste bedrag voor groot onderhoud in 2019 betreft een reservering van onderhoudsgelden voor de Haarstraat 64. Dit bedrag maakt onderdeel uit van de besluitvorming over een toekomstbestendig Cultuurhuis. Besluitvorming hierover wordt in 2019 verwacht. In afwachting van besluitvorming wordt zeer terughoudend met de besteding van deze gelden omgegaan. Kwaliteitsniveau onderhoud kapitaalgoederen en bijbehorende onderhoudslasten (bedragen x 1.000) Kwaliteitsniveau Jaarlijkse storting in voorziening groot onderhoud Gepland groot onderhoud jaarschijf 2019 Jaarlijks budget regulier (klein) onderhoud Gebouwen: - woningen en panden normaal en instandhouding - onderwijspanden normaal en instandhouding panden Stichting Gorichemse Sportaccommodaties normaal panden t.b.v. kunstuitoefening normaal panden maatschappelijke zorg normaal gemeentelijk onroerend goed normaal Wegen zie VBOR Groen zie VBOR Riolering Conform vgrp Water Veerboten geen kwaliteitsniveau vastgesteld 3 geen kwaliteitsniveau vastgesteld Havens normaal Bruggen, kunstwerken en duikers normaal Monumenten normaal Parkeergarages normaal Buitensportaccommodaties normaal Openbare verlichting normaal Kunst normaal Totaal Bij de vaststelling van het beleidskader Visie en beleidsplan Openbare ruimte Schoon en heel (VBOR) is ook gekozen voor gebiedsdifferentiatie, waardoor - via maatwerk - verschillende kwaliteitsniveaus zijn vastgesteld. Deze verschillen dus per gebied/woonwijk en variëren van exclusief, bijzonder niveau, plus niveau tot standaard niveau. Zie hiervoor verder het beleidskader. 2. In (een bijlage van) het GRP worden de doelen, functionele eisen, maatstaven en meetmethoden beschreven. Dit is de kwaliteit die met het GRP wordt beoogd. 3. Het beheer van de watergangen is de verantwoordelijkheid van het Waterschap Rivierenland. Zij voeren hier de regie en stellen het kwaliteitsniveau vast. 78

81 3.3 Financiering Inleiding Financiering betreft de wijze waarop de gemeente leningen aantrekt en eventueel overtollig geld (tijdelijk) uitzet. Beleidskaders voor financiering zijn nodig om de rentelasten te beperken en de risico's te beheersen Vastgesteld beleid Naast de wettelijke kaders geldt voor de paragraaf Financiering het volgende raadsbeleidskader: Beleidskader Vastgesteld door de raad in Treasurybeleid 2017 Het Treasurybeleid verschaft duidelijkheid omtrent de vraag hoe gemeente Gorinchem haar financieringsbehoefte invult en het renterisico beheerst. Daarnaast heeft het college de volgende twee documenten vastgesteld: Relevant besluit college Vastgesteld door college in Treasurystatuut 2017 Notitie schuldpositie 2017 Het Treasurystatuut verschaft duidelijkheid omtrent de spelregels rondom Treasury. De notitie schuldpositie verschaft duidelijkheid omtrent de leningenportefeuille van Gorinchem en bevat sturingsmogelijkheden om de schuldpositie (positief) te beïnvloeden Financieringsportefeuille In onderstaande tabel wordt de meerjarige ontwikkeling van onze langlopende leningportefeuille, extra (her-) financieringsbehoefte en rente- en aflossingsverplichtingen weergegeven per 1 januari van het betreffende jaar. Financieringsportefeuille (bedragen x 1.000) Stand langlopende leningen per Aflossingsverplichtingen Financieringsbehoefte kort Rentebetalingsverplichtingen Financieringsbehoefte Om de financieringsbehoefte te bepalen zijn de volgende twee zaken belangrijk: (1) de boekwaarde van de investeringen en de voorraden gronden en (2) de financieringsmiddelen. Allereerst kijken wij naar de verwachte ontwikkeling van de boekwaarde van zowel lopende als nieuwe investeringen en gronden van 2018 tot en met Als tweede kijken wij naar de externe en de interne financieringsmiddelen. De externe financieringsmiddelen zijn de langlopende leningen en de kortlopende leningen. De interne financieringsmiddelen zijn de reserves en de voorzieningen. De financieringsbehoefte is vervolgens het saldo van de investeringen en de beschikbare financieringsmiddelen. Een financieringstekort lost de gemeente op door het aantrekken van nieuwe kortlopende of langlopende leningen. Conform het Treasurybeleid sluit gemeente Gorinchem kortlopende leningen af totdat de targetrente bereikt is, dan wel de kasgeldlimiet is bereikt. In bovenstaand overzicht zijn de langlopende leningen weergegeven en het bedrag dat kortlopend gefinancierd zal worden. De doelstelling van het Treasurybeleid is om het hieruit voortkomende renterisico zoveel mogelijk te beperken. De toename in de langlopende leningen is hoofdzakelijk 79

82 het gevolg van nieuwe investeringen die (voor)gefinancierd moeten worden. In bovenstaand overzicht is nog geen rekening gehouden met de verkoopopbrengst van de aandelen van Eneco. Hiervoor zal eerst een definitief besluit over de aandelen genomen moeten worden Renteontwikkeling Bij de Perspectiefnota 2019 is de rekenrente bepaald op 1,9%. Aan de grondexploitaties dient de werkelijke rente te worden toegerekend. Deze rente wordt bepaald op de verhouding vreemd vermogen en totaal vermogen en het gemiddelde rentepercentage van de leningenportefeuille. De rente voor grondexploitaties is voor 2019 bepaald op 1,62% Renterisico's Een gemeente moet haar renterisico's beheersen door middel van onder andere de kasgeldlimiet en de renterisiconorm. Kasgeldlimiet De overheid stelt grenzen aan het totaal van kort geld, omdat rentefluctuaties grote gevolgen kunnen hebben voor de rentelasten in de (meerjaren)begroting. De kasgeldlimiet bedraagt 8,5% van het begrotingstotaal. Kasgeldlimiet (bedragen x 1.000) kwartaal kwartaal kwartaal kwartaal 4 Toegestane kasgeldlimiet Werkelijke kasgeldlimiet Ruimte Elk kwartaal is er een ruimte van circa 1 mln. Hiermee voldoen we ruimschoots aan de kasgeldlimiet. Renterisiconorm De renterisiconorm beperkt de omvang van de jaarlijkse aflossingen en de leningen die voor renteherziening in aanmerking komen. De renterisiconorm is vastgesteld op 20% van het begrotingstotaal. Renterisiconorm (bedragen x 1.000) Toegestane renterisiconorm Werkelijke renterisiconorm Ruimte Uit bovenstaande tabel blijkt dat wij binnen de grenzen van de renterisiconorm opereren Schatkistbankieren Omdat onze gemeente niet structureel overtollige liquide middelen heeft, zal het verplichte schatkistbankieren voor onze gemeente in de praktijk niet snel een rol spelen. Wij monitoren dit aspect wel, want overtollige liquide middelen boven een drempelbedrag van circa 1 miljoen moeten naar de schatkist worden overgedragen. 80

83 3.4 Bedrijfsvoering Inleiding Op basis van het BBV is de gemeente verplicht om de stand van zaken en de beleidsvoornemens ten aanzien van de bedrijfsvoering te verstrekken. Onder bedrijfsvoering verstaan we de sturing en beheersing van de ondersteunende processen binnen de organisatie. De paragraaf Bedrijfsvoering schetst op hoofdlijnen de manier waarop onze organisatie haar ambities wil bereiken en welke middelen daarvoor nodig zijn Personeels- en organisatiebeleid Strategisch HRM Conform het Gorcums Akkoord gaan we aan de slag met de modernisering van ons HRM als ondersteuning aan de organisatieontwikkeling. Aandacht voor het ontwikkelen van management, medewerkers en diversiteit staat voorop. De arbeidsmarkt is dusdanig krap dat we niet alleen moeten zorgen de juiste mensen binnen te krijgen maar ook binnen te houden. Het bieden van uitdagend werk met eigen verantwoordelijkheid naast kansen om je verder te ontwikkelen via opleiding en training helpen daarbij. Hier gaan we fors op inzetten. Formatie Formatie Perspectiefnota Vervallen functie Totale aantal fte's Het hierboven getoonde verloop van de formatie sluit aan bij het overzicht dat is opgenomen in de perspectiefnota Omdat er in de perspectiefnota besloten is over een aantal tijdelijke capaciteitsuitbreidingen, loopt het aantal formatieplaatsen de komende jaren licht terug. Ziekteverzuim Voorkomen is beter dan genezen. Met dat in het achterhoofd willen we samen met de bedrijfsarts komen tot een daarbij behorend verzuimmanagement: tijdig in gesprek komen en blijven van medewerker en leidinggevende, inzetten van preventieve maatregelen en denken in mogelijkheden bij uitval wegens ziekte. Aandacht voor duurzame inzetbaarheid en oppakken van de aanbevelingen uit het project Duurzame inzetbaarheid dat in 2018 is afgerond, ondersteunt hierbij. We blijven voortdurend bezig met terugdringen van verzuim. Organisatie Naast de doorontwikkeling van de organisatie op de zachte kant die in 2017 van start is gegaan en in 2019 door zal lopen, zal begin 2019 ook de structuur van de organisatie er anders uitzien. Minder versnippering van taken, kortere lijnen, zowel verticaal als horizontaal en (minder) management dat zich vooral richt op de ontwikkeling van medewerkers. De raad wordt hierover, zoals afgesproken, regelmatig bijgepraat Informatisering en automatisering In 2019 starten we met de uitvoering van Gorinchem Duurzaam Digitaal (GDD). GDD vloeit voort uit het rekenkameronderzoek naar de digitale archieffunctie. Het levert een bijdrage aan een betere dienstverlening voor burgers en ondernemers. 81

84 We maken met GDD een start met de omslag van papier naar digitaal. De digitale toegankelijkheid, kwaliteit en vindbaarheid van informatie zijn bepalend. Het is voor de gemeente van belang goed voorbereid te zijn op ontwikkelingen en wetgeving die van invloed zijn op informatievoorziening en automatisering. Naast Archiefwet- en regelgeving valt te denken aan de Omgevingswet, de Wet Hergebruik van Overheidsinformatie, de Wet Openbaarheid Bestuur en de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). Een onderdeel van digitalisering is het aanbieden van online producten en informatie aan inwoners en bedrijven. Deze vorm van e-dienstverlening is de afgelopen jaren sterk toegenomen. We kennen in Gorinchem veel "toegangen" ofwel gemeentelijke websites. In 2019 brengen we in kaart hoeveel "online activiteiten" de gemeente inmiddels heeft en wat er nodig is om deze websites op een kwalitatief goed en bruikbaar niveau te brengen. Het gaat hier dan om beveiliging, toegankelijkheid, kwaliteit van informatie en vindbaarheid. Voor onze dienstverlening is het KCC zowel telefonisch als fysiek de eerste toegang tot de gemeente Gorinchem. In 2019 wordt gewerkt aan de verdere inzet van digitale post ( ) en social media (Whatsapp, Facebook & Twitter). De samenwerking tussen organisatie en KCC wordt verder uitgebreid en geprofessionaliseerd. We maken resultaten inzichtelijk om verdere verbeteringen door te voeren Financiën De financiële bedrijfsvoering (financieel beleid en financieel beheer) vervult een belangrijke plaats op het speelveld van de bedrijfsvoering. Het is de spil in de gemeentelijke planning en control (P&C). Voortdurend wordt gewerkt aan een cyclus die raad, college en management in staat stelt om tijdig de juiste beslissingen te nemen. In samenspraak met de gemeenteraad wordt constant gewerkt aan het doorontwikkelen van de P&C cylcus en aanverwante beleidsvelden. Daarbij wordt getracht om op transparante wijze aan te sluiten bij de informatiebehoefte van de gemeenteraad. In 2018 is een nieuwe budgetregeling in werking getreden die de basis legt voor een betere beheersing van en sturing op de budgetten in de begroting. Ook wordt maandelijks bij elke raadsvergadering de begroting bijgesteld voor die onderwerpen die een financieel effect hebben. Er is een voorbereiding getroffen voor de invoering van kwartaalrapportages, waarmee organisatie en college ieder kwartaal worden geïnformeerd over de financiële voortgang zodat tussentijdse bijsturing eenvoudiger wordt. Op 6 september 2018 heeft er een gesprek plaatsgevonden met de klankbordgroep financiën over de opzet van de begroting, de opzet van de perspectiefnota en de herijking van de financiële positie. Een aantal van de hieruit naar voren gekomen verbeteringen is reeds meegenomen in deze begroting, andere punten worden opgepakt voor de begroting In samenspraak met de raad zal bezien worden of een aangepaste opzet van de perspectiefnota de kaderstellende rol van de gemeenteraad kan versterken. En met het oversluiten van enkele hoogrentende leningen en het structureel verwerken van het wegvallen van het dividend van Eneco in het financieel meerjarenperspectief, zijn belangrijke stappen gezet in het herijken van de financiële positie. In 2018 is een start gemaakt met de opzet van risicomanagement, dit zal in 2019 verder zijn beslag krijgen in de ambtelijke organisatie. Het beleid op het gebied van investeren en afschrijven zal in 2019 opnieuw worden opgezet. Het lopende onderzoek naar de gemeentelijke overhead - conform de definities van het BBV, hoe verbeteren we de beheersing ervan, wat betekent dit voor kostentoerekening etc.- zal in 2019 worden afgerond. Er zal ook aandacht blijven voor de versterking van de financiële adviesrol. Dat geldt ook voor de digitalisering van onze (financiële) administratie, een belangrijk onderdeel hiervan vormt e-facturering. Wij zijn verplicht om uiterlijk 18 april 2019 e-facturen van leveranciers te kunnen ontvangen en verwerken. Daarbij zullen we ook kijken in hoeverre e-facturering ons kan helpen om de administratieve processen verder te stroomlijnen. 82

85 3.4.5 Inkoop en aanbesteding In 2019 volgen we de marktontwikkelingen op inkoopgebied en passen dit waar mogelijk toe. Mogelijk wordt samenwerking met een inkoopbureau ingezet. Maatschappelijk verantwoord inkopen wordt verder uitgerold. Dat houdt in: meer aandacht voor duurzaamheid en voor de sociale component (SROI) van inkoop Regionale samenwerking Gorinchem zal zich in 2019 op verschillende schaalniveaus richten. Op het niveau van de regio Alblasserwaard en Vijfheerenlanden zal de samenwerking vorm krijgen aan de hand van de Regionale Maatschappelijke Agenda. Wij monitoren ook in 2019 nadrukkelijk de impact van de Tweede Kamer motie ''Van der Molen'' waarin gevraagd is om aandacht voor de ontwikkeling van de centrumfunctie van Gorinchem in relatie tot het gewijzigde bestuurlijke landschap. Wij betrekken hierbij nadrukkelijk ook het Gorcums Akkoord Wij werken verder in 2019 aan het daadwerkelijk versterken van de zogeheten eigenaarsrol van Gemeenschappelijke Regeling. Dit past ook in het regionale traject ''Grip op verbonden partijen'' Bestuurlijke planning en control Rekenkameronderzoeken Digitalisering van de archiefketen In november 2017 heeft de raad opdracht gegeven om alle aanbevelingen vanuit het rekenkamerrapport Digitalisering van de archiefketen uit te werken in een plan van aanpak en dit inclusief een financiële onderbouwing aan te bieden aan de raad. Op 12 april 2018 heeft de raad het plan van aanpak met de werktitel Gorinchem duurzaam digitaal, in een I&O bijeenkomst gepresenteerd gekregen. Een apart raadsvoorstel is opgesteld. Wij verwijzen voor een nadere toelichting naar de paragraaf Informatisering en automatisering. Inwonersparticipatie De onderzoekers hebben bij het onderwerp Inwonersparticipatie gebruik gemaakt van een onderzoeksmodel dat laat zien op welke manier burgers betrokken zijn bij bestuur, politiek en samenleving. Op 21 juni 2018 heeft de raad een besluit over het rapport ''Kansen voor actieve burgers, kansen voor beleid'' genomen. Het streven is om participatietrajecten te ontwikkelen die een bijdrage leveren aan verantwoorde en onderbouwde besluitvorming. De uitwerking van dit rekenkamerrapport zal in 2019 zijn beslag krijgen. Controlerende taak raad De rekenkamercommissie gaat onderzoek doen naar de controlerende rol van de raad. Toezien op effect en verzilvering van de controlerende rol van de raad. Het onderzoek is gestart in augustus 2018 en wordt naar verwachting in maart 2019 afgerond. Centrale vraag hierbij is hoe de raad, het college en de organisatie omgaan met controlerende instrumenten van de raad in het algemeen en het instrument rekenkamercommissie in het bijzonder. Het onderzoeksbureau kijkt naar de manier waarop de raad controle uitoefent op de uitvoering en de doorwerking van de overgenomen aanbevelingen uit rekenkameronderzoeken waarover de raad een raadsbesluit heeft genomen. Collegeonderzoeken Collegeonderzoek 2018: Toezicht en handhaving Het college heeft in 2018 een onderzoek laten verrichten naar toezicht en handhaving, waarbij de doelstelling was inzicht te krijgen in de doelmatigheid en doeltreffendheid. Het onderzoeksrapport bevat aanbevelingen om de basis op orde te krijgen. Met de besluitvorming over de Perspectiefnota wordt de capaciteit op orde gebracht. Verder zal een visie, beleidsplan en uitvoeringsprogramma Toezicht en handhaving worden opgesteld met een doorlooptijd naar begin In 2019 wordt een monitoringsysteem opgesteld. In raadsinformatiebrief zijn de uitkomsten en de verbeterpunten nader toegelicht. 83

86 Collegeonderzoek 2019: kostendekkendheid tarieven In 2019 zal het onderzoek kostentoerekening aan en kostendekkendheid van de gemeentelijke tarieven als 213a collegeonderzoek worden uitgevoerd. Overige onderzoeken Burgerpeiling 2019 De gemeente Gorinchem kent de systematiek om de Burgerpeiling, Waar staat je gemeente om de twee jaar te herhalen. In 2017 is het onderzoek voor het laatst gehouden. Wij zijn van plan dit onderzoek in de eerste helft van 2019 te herhalen. Het betreft een gestandaardiseerd onderzoek waarbij de tevredenheid wordt gemeten ten aanzien van wonen, leven, veiligheid, zorg en dienstverlening. De rapportages zijn gestandaardiseerd en voorzien van benchmarkcijfers. De uitkomsten worden ook gepubliceerd op de website van Waar Staat Je Gemeente. De uitkomsten van de burgerpeiling 2019 worden ook gebruikt ter onderbouwing van het onderdeel ''Maatschappelijke effecten'' bij de programma's in de begroting Administratieve organisatie en interne controle De inrichting van administratieve processen is erop gericht om de doelmatigheid, doeltreffendheid en rechtmatigheid van ons handelen te waarborgen. De meest kritische bedrijfsprocessen zijn beschreven. Externe borging vindt plaats door controles van de accountant en de lokale Rekenkamercommissie. Intern wordt jaarlijks een intern controleplan opgesteld met de uit te voeren interne controles, zo ook voor Op basis van de belangrijkste geldstromen, risico s en ontwikkelingen wordt beoordeeld welke processen er gecontroleerd worden. Hiermee wordt de kwaliteit van deze processen bewaakt en voldoen we aan de vereisten voor de accountant, zodat deze kan steunen op de bevindingen van de interne controles. Recent is er een frauderisico analyse uitgevoerd. Deze analyse is gedaan om te zien of de gemeente hiervoor in control is en geen risico loopt. Deze analyse is gericht op het fenomeen gelegenheid. Met andere woorden, heeft de gemeente voldoende beheersmaatregelen getroffen om frauderisico s te voorkomen. Op grond van deze analyse zijn al een aantal verbeteringen in gang gezet. Verwacht wordt dat in 2019 alle verbeteringen zijn gerealiseerd. Daarnaast zijn de uitkomsten van deze analyse input voor het interne controleplan

87 3.5 Grondbeleid en vastgoedbeleid Inleiding In deze paragraaf wordt u geïnformeerd over de gemeentelijke grondexploitaties en treft u de belangrijkste cijfermatige informatie rondom het gemeentelijk vastgoed aan Vastgesteld beleid Beleidskader Vastgesteld door de raad in Nota Vastgoedbeleid 2014 Nota Grondbeleid Visie, beleid en uitvoering MPG Met het Meerjaren Programma Grondbedrijf (MPG) wordt in één totaaloverzicht de financiële stand van zaken en de bijbehorende risico s van de gemeentelijke grondexploitaties weergegeven. Met het MPG komt de gemeenteraad beter in positie om te sturen op de ruimtelijke projecten (kwalitatief en kwantitatief) en legt het college verantwoording af over de bereikte resultaten binnen de grondexploitaties. De afgelopen 2 jaar hebben we hier ervaring mee opgedaan. Het instrument wordt in 2019 verder uitgebreid en doorontwikkeld. Grondbeleid Grondbeleid vormt het kader waarbinnen het ruimtelijke beleid en de ruimtelijke doelstellingen vorm krijgen. Grondbeleid is een middel om deze ruimtelijke doelstellingen op een zo economisch verantwoord mogelijke wijze te realiseren. Het grondbeleid is dus geen doel op zich, maar een middel om de ruimtelijke projecten die voortvloeien uit de programma's te realiseren. De woonlocaties in de stedelijke vernieuwing en uitleggebieden maken onderdeel uit van programma 9 Volkshuisvesting, Ruimtelijke ordening en Stedelijke vernieuwing. De ontwikkeling van bedrijventerreinen maakt onderdeel uit van programma 4 Economie. Jaarlijks rapporteren wij in een apart boekwerk 'MPG' over de grondexploitatie, zowel financieel als beleidsmatig. In 2019 vindt een verdere doorvertaling plaats van de ambities uit het Gorcums Akkoord. Met name de groeiambitie van Gorinchem zal, als uitvloeisel van de nieuwe gemeentelijke Woon- en Transformatievisie, leiden tot een actualisatie van het Grondbeleid. Daarnaast vindt een lobby plaats richting provincie om extra woningen te mogen bouwen. Daarmee moet o.a. de ambitie uit de Visie van de Stad om te groeien naar inwoners worden gefaciliteerd en uiteindelijk gerealiseerd. Vastgoedbeleid De gemeente heeft geen actieve eigenaarsrol in vastgoed tenzij dit noodzakelijk is voor het bereiken van maatschappelijke of publieke doelstellingen. Gemeentelijk vastgoed kan dienen als een instrument om maatschappelijke of publieke doelstellingen te bereiken, bijvoorbeeld om ruimtelijke effecten van beleid te kunnen verwezenlijken (zoals het historisch aanzicht van de stad). De gemeente besluit vanuit strategische overwegingen over aan- en verkoop van vastgoed en voert tactisch portefeuillebeleid voor het gemeentelijk vastgoed. Vastgoed wordt verkocht als het de realisatie van beleidsdoelstellingen niet meer dient. Actualisatie Vastgoedbeleid De gemeente stuurt bij het uitvoeren van het vastgoedbeleid op maatschappelijk rendement, vanuit de drijfveer om maatschappelijke en publieke doelstellingen te effectueren. De gemeente voert ten aanzien van het vastgoedbeheer een efficiënte bedrijfsvoering, waarbij de kosten en opbrengsten van het gemeentelijk vastgoed transparant zijn. In 85

88 2019 wordt het gemeentelijk vastgoedbeleid onder de loep genomen en zal dit beleid, indien nodig, op bepaalde punten worden herijkt c.q. geactualiseerd Beleidsuitgangspunten reserves en voorzieningen Grondexploitaties In de geprognosticeerde resultaten van de grondexploitaties zijn de risico s met een grote kans van optreden verwerkt en afgedekt binnen de voorziening. De overige risico s zijn per plan benoemd, financieel vertaald en gekoppeld aan een kans van optreden. Voor deze laatste risico's wordt een bedrag in het weerstandsvermogen aangehouden. Vastgoed De voorzieningen betreffende vastgoed worden periodiek geactualiseerd Prognose grondexploitaties Onderstaande tabel geeft onder andere een prognose weer van de grondexploitaties. Deze is gebaseerd op de laatst vastgestelde herziening (jaarrekening 2017). Het betreft: De actuele boekwaarde per grondexploitatie per 31 december 2017; Een prognose van de boekwaarde per grondexploitatie per 1 januari 2019; Een actuele prognose van het resultaat per grondexploitatie (NCW = Netto Contante Waarde);. De prognose van het jaar waarin de grondexploitatie tot afwikkeling komt, is voor deze begroting geactualiseerd. Afgesloten grondexploitaties maken geen onderdeel uit van dit overzicht. Grondexploitatie (bedragen x 1.000) Verliesgevende grondexploitaties Boekwaarde per Boekwaarde per Actuele NCW per Voorziening per Reservering weerstandsvermogen 2019 Jaar van afwikkeling Mollenburg Groote Haar Subtotaal Winstgevende grondexploitaties Lingewijk Noord n.v.t Kleine Haarsekade n.v.t Oost II (exclusief winstneming) n.v.t Subtotaal Totaal Hieronder worden per grondexploitatie de meest actuele ontwikkelingen geschetst: Mollenburg De gronden worden fasegewijs bouw- en woonrijp gemaakte. Fase 1 van de uitgiften van de vrije kavels is in de verkoop gegaan. Oplevering van het openbaar gebied voor fase 2, 3 en 4 zal in 2019 gereed zijn. Omdat de ontwikkeling van de vrije kavels dan nog niet gereed is, zal er een tijdelijke oplossing voor bouwverkeer in het gebied worden bedacht. In 2019 worden tevens de maatregelen, om de verkoop van de vrije kavels te versnellen, geëvalueerd. Groote Haar Het bestemmingplan is onherroepelijk en de voorbereiding voor de realisatie is gestart. 86

89 De planning van de realisatie en uitgifte is nog afhankelijk van afspraken met Rijkswaterstaat (RWS). RWS heeft toegezegd een tussenmijlpaal voor de aansluiting Scheiwijk op te nemen in het contract voor realisatie van de verbreding A27 en de regio heeft aangedrongen op voorrang voor dit traject. In de tussenmijlpaal zal RWS een uiterste realisatiedatum opnemen. De bepaling en vaststelling van deze datum is nog onderwerp van onderzoek en overleg. Het college heeft besloten om een overeenkomst te willen aangaan met een consortium van Eneco en energiecoöperatie De Knotwilg voor de ontwikkeling en exploitatie van de windturbines op Groote Haar. Met het consortium wordt een dergelijke overeenkomst voorbereid. De voorbereidingen voor tijdelijke ontsluiting voor het bouwrijp maken en de bouw van de windturbines zal tot praktische uitvoering overgaan, zodra de tijdelijke ontsluiting van de A27 gereed is. Lingewijk Noord Een tender voor 8 woning op de locatie Merwedekanaal zal in 2019 tot mogelijke verkoop leiden. De grondverkoop voor 64 woningen zal naar verwachting volgend jaar tot een tender leiden. De uiteindelijke grondverkoop zal naar verwachting gefaseerd in 2020 en 2021 plaatsvinden. Daarna wordt er gebouwd, het gebied ingericht en tenslotte de exploitatie afgesloten. Kleine Haarsekade De koopovereenkomst met de ontwikkelaar is gesloten. Hierin zijn de afspraken verwoord omtrent het bouw- en woonrijp maken van het terrein en de grondprijs. Tot op heden zijn de 2 kavels voor vrijstaande woningen niet afgenomen. Mogelijk zal de grondverkoop pas in 2019 plaatsvinden. Daarna kan de exploitatie worden afgesloten. Oost II De uitgifte van het bedrijventerrein is vergevorderd. Ca 75% van het terrein is verkocht en 6,3 hectare is vrij beschikbaar. De uitgifte van de percelen verloopt minder voortvarend dan voorzien. Dit is mede het gevolg van een uitgebreide bestemmingsplanherziening ten behoeve van de vestiging van een grote hotelketen. De looptijd van de grondexploitatie moeten worden bijgesteld naar Hoog Dalem De ontwikkelingen met betrekking tot Hoog Dalem staan in de paragraaf Verbonden Partijen beschreven. Risico's grondexploitaties In de gemeentelijke grondexploitaties worden de geraamde risico s in het weerstandsvermogen met name veroorzaakt door Groote Haar. Dit heeft hoofdzakelijk te maken met de kans dat de verbreding van de A27 niet tijdig is gerealiseerd. Dit heeft een mogelijke vertraging van de grond in Groote Haar tot gevolg. Doordat de looptijd dan wordt verlengd, nemen de rentekosten toe.de kans bestaat dat de te verwerven grond duurder moet worden verworven dan tot nu toe aangenomen. Daarnaast bestaat er een kans dat door het niet integraal ophogen van het terrein de kavels niet voor de meest optimale grondprijs kunnen worden verkocht. Bij Mollenburg zijn er afzetrisico s voor met name de vrije kavels. Door de aangetrokken aannemersmarkt is het voor particulieren lastig geworden op korte termijn een geschikte aannemer tegen een redelijk tarief te vinden. Hierdoor zullen minder mensen overgaan tot zelfrealisatie. Daarnaast speelt de discussie over gasloos bouwen en de relatie tot de grondprijs een rol in de afweging van particulieren. De relatie tussen hogere bouwkosten en gelijke stijging van de VON-prijs is niet altijd recht evenredig. Hierdoor kunnen de grondprijzen onder druk komen te staan. De totale projectspecifieke risico s zijn begroot op ca 3,9 mln. Deze risico s zijn opgenomen in het weerstandsvermogen. Met de verlaging van de rekenrente voor de grondexploitaties is op dit moment nog geen rekening gehouden. Bij de eerstvolgende herziening van de grondexploitaties wordt de verlaagde rekenrente verwerkt. De verlaging zal een substantieel financieel voordelig effect hebben. Met name het geprognostiseerde verliesgevend resultaat van 87

90 grondexploitatie Groote Haar zal met enkele miljoenen afnemen. De resultaten van de komende herziening van de grondexploitaties zullen worden verwerkt in de jaarrekening Feitelijke gegevens van het gemeentelijk vastgoed De gemeente heeft 98 panden in eigendom. De onderverdeling van deze panden naar soort vastgoed vindt plaats volgens de vastgestelde vastgoedlijst en is in onderstaande, geactualiseerde, tabel opgenomen. Soort vastgoed Sublabel Aantal 2018 Aantal 2019 Maatschappelijk vastgoed Onderwijs Sport Welzijn Cultuur Economie en Toerisme Intern vastgoed (bestuurlijke en ambtelijke huisvesting) Commercieel vastgoed Horeca Kantoor Detailhandel Bedrijfsruimte Kinderdagverblijf/BSO Overig vastgoed Woningen Ontwikkelingsvastgoed Bijzonder vastgoed Erfgoed/Historie

91 3.6 Lokale heffingen Inleiding Lokale heffingen worden onderscheiden in heffingen waarvan de besteding gebonden dan wel ongebonden is. Bij de gebonden heffingen is de besteding daarvan gerelateerd aan een direct aanwijsbare tegenprestatie, zoals de afvalstoffenheffing, rioolbelasting, leges, begraafrechten en markt- en kadegelden. Deze heffingen worden daarom niet tot de algemene dekkingsmiddelen gerekend. Ongebonden lokale heffingen, zoals de onroerende-zaakbelasting (OZB), roerende-zaakbelasting (RZB), hondenbelasting, parkeerbelasting en precariobelasting worden tot de algemene dekkingsmiddelen gerekend. De besteding van die heffingen is niet gebonden aan een bepaalde taak Vastgesteld beleid Voor de lokale heffingen zijn de beleidsuitgangspunten gehanteerd die zijn vastgesteld in het raadsbesluit van 20 september 2018 over de Perspectiefnota Middels de Perspectiefnota is besloten de tarieven voor de OZB, RZB, precariobelasting, leges (voor zover niet aan een maximum gebonden) en markt- en kadegelden met 2% te laten stijgen. Deze stijging komt overeen met het gemiddeld gewogen prijsindexcijfer van het Centraal Plan Bureau (CPB). De tarieven van de rioolbelasting, afvalstoffenheffing en begraafrechten is het uitgangspunt kostendekkendheid Kwijtscheldingsbeleid Als een belastingplichtige als gevolg van financiële omstandigheden niet in staat is een belastingaanslag geheel of gedeeltelijk te betalen kan kwijtschelding worden verleend. De gemeentelijke kwijtscheldingsnormen mogen niet meer dan 100% van de bijstandsnormen bedragen, wel minder. In Gorinchem gelden de maximale normbedragen, wat er op neer komt dat een belastingplichtige met een inkomen op bijstandsniveau in beginsel voor kwijtschelding in aanmerking komt. De volgende belastingen komen voor kwijtschelding in aanmerking: de afvalstoffenheffing, rioolbelasting en de hondenbelasting voor de eerste hond. Met de kwijtschelding is in de begroting een bedrag gemoeid van zo'n De gederfde inkomsten wegens het verlenen van kwijtschelding van de afvalstoffenheffing en rioolbelasting worden verrekend via de desbetreffende tarieven. 89

92 3.6.4 Overzicht lokale heffingen De drie belangrijkste lokale heffingen zijn de OZB, de afvalstoffenheffing en de rioolbelasting. Onderstaand wordt ingegaan op de achtergronden en uitgangspunten 2019 voor deze heffingen. Daarnaast wordt kort stilgestaan bij de achtergronden en uitgangspunten van de overige belastingen, heffingen en rechten. Baten In de komende jaren worden de volgende baten uit lokale heffingen geraamd: Heffingssoort (bedragen x 1.000) Algemene dekkingsmiddelen: Onroerende-zaakbelasting (OZB) Roerende-zaakbelasting (RZB) Hondenbelasting Parkeerbelastingen Precariobelasting Subtotaal algemene dekkingsmiddelen Gebonden heffingen: Afvalstoffenheffing Rioolbelasting Leges Begraafrechten Marktgelden Kadegelden Subtotaal gebonden heffingen Totaal geraamde inkomsten lokale heffingen Algemene dekkingsmiddelen Deze opbrengsten mogen vrij worden besteed. Er gelden geen wettelijke beperkingen voor de mate waarin de tarieven mogen worden verhoogd. Per opbrengstsoort volgt een toelichting op de ontwikkelingen in Onroerende-zaakbelastingen De OZB is verreweg de belangrijkste gemeentelijke belasting. De opbrengst behoort tot de algemene dekkingsmiddelen en mag vrij worden besteed. De OZB tarieven worden uitgedrukt in een vast percentage van de economische waarde van de onroerende zaken. Als onderdeel van de uitgangspunten van de Perspectiefnota 2019 is het OZB tarief met 2% verhoogd. Hierop wordt een correctie toegepast voor de waardeontwikkeling. De waarde wordt getaxeerd conform de WOZ en wordt ieder jaar opnieuw vastgesteld. De taxaties zijn gebaseerd op het marktniveau op 1 januari van het jaar voorafgaand aan het belastingjaar. Voor 2019 wordt voor de woningen rekening gehouden met een gemiddelde waardestijging van 7,5%. Voor de niet woningen wordt een waarde ontwikkeling van 2,5% verwacht. Bij de tariefberekeningen is het uitgangspunt gehanteerd dat de hertaxatie op macroniveau niet tot verzwaring van de belastingdruk mag leiden, zodat de effecten van de hertaxatie zijn gecompenseerd via de tarieven. In de onderstaande tabel is de ontwikkeling van het heffingsareaal 2019 met de bijbehorende tarieven weergeven. 90

93 Woningen Heffingsareaal (x 1mln) Tarief 2018 Tarief 2019 Opbrengst (x 1.000) - Eigenaar ,1316% 0,1249% Niet woningen - Eigenaar 978 0,3106% 0,3090% Gebruiker 861 0,2527% 0,2514% Roerende-zaakbelasting De RZB is qua heffing te vergelijken met de OZB, met dien verstande dat de RZB wordt geheven voor roerende woonen verblijfsruimten. De tarieven zijn wettelijk gekoppeld aan de OZB tarieven. Het heffingsareaal van de RZB is beperkt van omvang en omvat alleen de ruim 70 woonarken. Hondenbelasting Hondenbelasting wordt geheven voor het houden van een hond. Naar aanleiding van de vorig jaar ingediende motie Blafdialoog is besloten om het tarief van de hondenbelasting vanaf 2018 te verlagen naar het landelijk gemiddelde. Daarnaast is het hogere tarief voor de 2 e en volgende hond(en) vervallen. Conform de uitgangspunten van de Perspectiefnota 2019 zijn de tarieven met 2% verhoogd. Hondenbelasting (bedragen in euro's) Per hond 76,00 77,50 Kennel 125,00 127,50 Parkeerbelasting Parkeerbelasting wordt geheven voor het parkeren van een voertuig op een aangewezen plaats en tijdstip of voor verleende parkeervergunningen. Met de heffing van parkeerbelasting worden algemene inkomsten verkregen. Wanneer een parkeerder geen of te weinig parkeergeld betaalt kan het verschuldigde parkeergeld via een naheffingsaanslag op de parkeerder worden verhaald, inclusief een opslag voor de kosten die met het opleggen van de aanslag zijn gemoeid. Het bedrag dat als opslag mag worden doorberekend is aan een wettelijk maximum gebonden. Conform gedragslijn wordt het wettelijk maximumtarief gehandhaafd, hetgeen op dit moment neerkomt op 62,70. Precariobelasting Precariobelasting wordt geheven voor het hebben van voorwerpen op, onder of boven voor de openbare dienst bestemde gemeentegrond. In 2017 is een wetswijziging van kracht geworden waarmee de mogelijkheid om precariobelasting te heffen op nutsnetwerken is afgeschaft. Voor gemeenten die op de datum waarop het wetsvoorstel is ingediend (10 februari 2016) al precariorechten voor dergelijke netwerken berekenden geldt een overgangstermijn van 5 jaar. Vanaf 2022 komen de inkomsten voor precariobelasting voor de nutsbedrijven te vervallen. Dit betekent vanaf 2022 een structurele verlaging van inkomsten van Hiermee is in deze begroting al rekening gehouden. Gebonden heffingen De opbrengst van deze zogeheten gebonden heffingen dient ter bestrijding van de kosten die de gemeente voor de betreffende dienstverlening maakt. Per heffingssoort wordt de opbouw van de lasten weergegeven, waarbij een onderscheid wordt toegepast in de volgende twee categorieën: Directe lasten op basis van de taakvelden (alle direct toe te rekenen lasten, exclusief overhead en rente) Indirecte lasten bestaande uit overhead en BTW 91

94 Voor het bepalen van het dekkingspercentage worden de lasten inzake overhead en BTW toegerekend, de indirecte lasten. De overhead wordt toegerekend op basis van een overheadtarief en het aantal begrote uren van de betreffende taakvelden per heffing. In 2019 wordt de huidige systematiek van kostentoerekening onderzocht en daar waar nodig verbeterd en bijgesteld. Afvalstoffenheffing De afvalstoffenheffing is een heffing ter bestrijding van kosten van beheer van huishoudelijke afvalstoffen. De heffing komt ten laste van gebruikers van percelen waarvoor de gemeente een inzamelverplichting voor huishoudelijk afval heeft. De heffing is afhankelijk van de omvang van het betreffende huishouden. Er worden twee tarieven gehanteerd, namelijk voor een- en meerpersoonshuishoudens. Bij éénpersoonshuishoudens wordt een korting verleend van 20% op het meerpersoonstarief. Door de sterke stijging van verwerkingskosten van afval en het op grote schaal bijplaatsen van grof huisvuil bij afvalcontainers, is de afvalinzameling en verwerking door Waardlanden niet meer uitvoerbaar binnen de huidige gemeentelijke tarieven. Het gemeentelijke uitgangspunt is dat de tarieven 100% kostendekkend zijn, dit leidt tot een noodzakelijke tariefstijging. De jaren 2016 en 2017 lieten al een negatief resultaat zien, maar dit is toen opgevangen vanuit de beschikbare reserves. Omdat verwacht wordt dat deze trend zich doorzet zal het tarief voor meerpersoonshuishoudens met 34 worden verhoogd (naar 260) en voor eenpersoonshuishoudens met 27 (naar 208). Opbouw tarieven Taakveld % in heffing Bedrag in heffing 7.3 Afval 100% Inkomensregelingen 2% Belastingen overig 15% 1 Bovenstaand overzicht geeft inzicht in de kostendekkendheid van het tarief. De begrote kwijtschelding afvalstoffenheffing is opgenomen onder taakveld 63. De lasten daarvan worden meegenomen in de berekening van de kostendekkendheid. De overige lasten betreffen de perceptiekosten voor de diverse belastingen. Hiervan wordt 15% toegerekend aan de afvalstoffenheffing. Dit percentage is bepaald op basis van ervaringscijfers. Het bedrag is in totaal het gewogen gemiddelde van tarieven voor de afvalstoffenheffing. 92

95 Omschrijving Bedragen (in x 1.000) Lasten taakvelden Inkomsten taakvelden, exclusief heffingen - Netto lasten taakvelden Toe te rekenen lasten (overhead en BTW) 140 Totale lasten Opbrengst heffingen Dekkingspercentage 100% Rioolbelasting Op grond van de Wet verankering en bekostiging gemeentelijke watertaken hebben de gemeenten de zorgplicht voor stedelijk afvalwater, hemelwater en grondwater. Om deze zorgplicht te bekostigen kan de gemeente ingevolge artikel 228a van de Gemeentewet rioolbelasting heffen. Evenals bij de afvalstoffenheffing wordt bij woningen een onderscheid gemaakt tussen één- en meerpersoonshuishoudens. Bedrijven betalen per 150 m 3 waterverbruik een vast tarief dat gelijk is aan het meerpersoonstarief. Uitgangspunt voor de vaststelling van de tarieven is 100% kostendekkendheid. Tot de kosten die gedekt worden uit de rioolbelasting worden naast de kosten voor rioolbeheer en onderhoud ook 50% van de kosten van straatreiniging en 20% van de kosten van waterbeheersing gerekend. Er is voor gekozen om de tarieven van de rioolbelasting over een periode van 25 jaar te bezien omdat dit een realistischer beeld geeft van de tariefsontwikkelingen. In deze systematiek wordt de egalisatievoorziening ingezet om de tariefschommelingen te vereffenen die zich gedurende deze periode kunnen voordoen. Hierdoor kunnen de tarieven, bij ongewijzigde omstandigheden, ook op de middellange termijn op een gelijk niveau worden gehouden. De tarieven zijn daarom gelijk aan die in de huidige meerjarenbegroting, namelijk 220 voor meerpersoonshuishoudens en 176 voor eenpersoonshuishoudens. Opbouw tarieven Taakveld % in heffing Bedrag in heffing 7.2 Riolering 96% Inkomensregelingen 2% Belasting overig 15% Verkeer en vervoer 7% 17 93