Cliëntperspectief. 1 Van competenties naar doelstellingen

Transcriptie

1 Cliëntperspectief In dit hoofdstuk brengen we een reeks oefeningen, die studenten laten reflecteren over een leven in armoede en de ervaring van afhankelijkheid van de hulpverlening. Deze oefeningen zijn aanvullend bij het inhoudelijk materiaal dat aangeboden wordt in de Bind-Krachtboeken. Driessens, K. en Van Regenmortel, T. (2006), Bind-Kracht in Armoede. Leefwereld en hulpverlening, Heverlee, Lannoo Campus. Deel II: Omgaan met uitsluiting en isolement. Een sociologische kijk op de leefwereld van gezinnen in armoede. (zie ook bijbehorende ppt) Deel III: Een krachtgerichte psychologische kijk op personen die in armoede leven Hoofdstuk 3: Veerkracht Hoofdstuk 4: Gehechtheid, interne beheersingsoriëntatie en het contextuele denkkader Vansevenant, K., Driessens, K. en Van Regenmortel, T. (2008), Krachtgerichte hulpverlening in dialoog, Heverlee, Lannoo Campus. Hoofdstuk 5: Stilstaan bij de binnenkant. De leef- en ervaringswereld 1 Van competenties naar doelstellingen 1. Competenties SOCIAAL WERK Realiseert authentiek contact in een professionele relatie. - Contact leggen of relatie aangaan met personen die ondermeer verscheiden zijn in leeftijd, levensbeschouwing, klasse, cultuur, etniciteit, gender-rol, Raadpleegt een breed geheel van bronnen om samen met de belanghebbenden een inschatting van de situatie te maken - Bekijkt de situatie vanuit feiten, subjectieve belevingen en opvattingen. - Ruimte bieden voor de eigen situatie-definities van de belanghebbenden. - Leeft zich in de situatie van de belanghebbenden in en waardeert de kijk van diverse betrokkenen op de situatie. Helpt de belanghebbenden verbinden met de samenleving en omgekeerd. - Reikt kaders aan voor een maatschappelijke analyse met het oog op een grotere bewustwording. De beginnend sociaal werker signaleert wrijvingen tussen de evoluerende samenleving en de belanghebbende én helpt verbinden. - Herkent kwetsbaarheid en uitdagingen bij de belanghebbende en ziet welke factoren volwaardige deelname aan de maatschappij belemmeren of bevorderen. Uit De Jong, M. & Dumoulin, W. (2009), Kader voor de Vlaamse opleidingen bachelor sociaal werk Baobap plus. Didactisch materiaal Cliëntperspectief 1

2 ORTHOPEDAGOGIE De PBA orthopedagogie bouwt op een professionele manier een begeleidingsrelatie op met de cliënt en het cliëntsysteem en draagt zorg voor het onderhouden en afronden ervan, vanuit een (ortho)(ped)agogische grondhouding. De PBA orthopedagogie ondersteunt de cliënt in het kwalitatief en duurzaam versterken van zijn netwerken, om het welzijn en de kans op maatschappelijke participatie te vergroten De PBA orthopedagogie werkt (multidisciplinair) samen en communiceert, ook in complexe en gespecialiseerde contexten, helder en respectvol met zijn cliënt, het cliëntsysteem, collega s en externen. 2. Doelstellingen Inzicht verwerven in de leefwereld en het eigen perspectief van mensen in armoede Zich bewust worden van het verschil in leefwereld, besef van het niet-weten ontwikkelen Realiseren welke effecten maatschappelijke uitsluiting hebben op de binnenkant van mensen 2 Enkele bedenkingen en randvoorwaarden Een eerste kennismaking kan in grotere groepen Diepgang wordt bevorderd wanneer kan gewerkt worden met kleinere groepen studenten, studenten in het tweede/ derde jaar bachelor. De link met stageervaringen werkt inzichtverhogend. Studenten moeten zich eerst voldoende bewust zijn van hun eigen leefwereldperspectief, van hun eigen rugzak. Materiaal om daar met studenten aan te werken vind je in het hoofdstuk over het hulpverlenersperspectief. Stilstaan bij de beleving van mensen in armoede vraagt tijd. De films waarnaar we verwijzen, zijn meestal gemaakt met beperkte middelen. Dit heeft gevolgen voor de beeld- en geluidskwaliteit maar inhoudelijk brengen ze een sterk verhaal. De mensen in armoede die meewerken aan de films, zijn niet gewoon om voor de camera te staan. Toch willen ze vertellen over hun ervaringen en ze stellen zich daarbij kwetsbaar op. Ze vinden het belangrijk dat studenten beseffen hoeveel impact zij als hulpverlener kunnen hebben op het leven van mensen in armoede. Door hun ervaringen te delen, willen zij bijdragen aan een kwaliteitsvolle opleiding van toekomstige hulpverleners. Geef deze boodschap vooraf mee aan je studenten. Didactisch materiaal Cliëntperspectief 2

3 3 Aan de slag Doel: 3. Een gesprek over inleven en niet alles kunnen begrijpen studenten reflecteren over hun inlevingsvermogen en dat van anderen aan de hand van concrete ervaringen. Studenten reflecteren over confrontaties met verschil studenten gaan na wat helpend of niet helpend is voor hun inlevingsvermogen. Tijdsinvestering: 60 minuten Materiaal: groot blad papier en stiften per groepje, plakband of magneten Verloop 5 min. De docent licht de opdracht toe. De studenten gaan per twee of drie zitten. Geef de helft van de groepjes opdracht 1, de andere helft opdracht min. Uitwisseling over opdrachten in groepjes 5 min. De docent licht de leervraag toe. 15 min. Uitwisseling over leervraag in groepjes 15 min. Verslag uit de groepjes 5 min. Afronding in grote groep Toelichting opdracht 1: niet begrepen worden Denk aan een situatie die je hebt meegemaakt en waarover je verteld hebt aan bijvoorbeeld een vriend én waarbij je het gevoel had dat die vriend niet begreep wat die ervaring voor je betekend heeft. Dat kan iets klein zijn of iets groot, maar het was iets dat belangrijk was voor jou. Heb je zo n situatie is je hoofd? Je mag vertellen wat de situatie was, maar dat moet niet. Je wisselt uit over de volgende vragen: - Hoe was dat voor je? - Heb je je toch ondersteund kunnen voelen door die ander? Wat maakt dat dat mogelijk was? Welke inzet heeft de ander gedaan? - Wat heb jij gedaan? Dit is een gesprek tussen jullie. We brengen over deze uitwisseling geen verslag uit in de grote groep. Noteer voor jezelf woorden die je belangrijk vindt. Didactisch materiaal Cliëntperspectief 3

4 Toelichting opdracht 2: de ander niet te begrijpen Denk aan een situatie waarbij bijvoorbeeld een vriend je iets vertelt en waarbij je je helemaal niet kan inleven in wat die vriend je vertelt. Heb je zo n situatie is je hoofd? Je mag vertellen wat de situatie was, maar dat moet niet. Je wisselt wel uit over de volgende vragen: - Wat maakte het in die situatie moeilijk voor je om in te leven? - Welke grenzen heb je gevoeld? - Hoe ben je daarmee omgegaan? Wat was het effect daarvan op de ander? Dit is een gesprek tussen jullie. We brengen over deze uitwisseling geen verslag uit in de grote groep. Noteer voor jezelf woorden die je belangrijk vindt. Toelichting leervraag in groepjes Als je terugkijkt op die uitwisseling in je groepje en de woorden die je noteerde, wat leer je dan uit deze uitwisseling? - Wat helpt om zelf begrepen te worden? Wat helpt niet? - Wat helpt om de ander te kunnen begrijpen? Wat helpt niet? Denk vijf minuten na over je antwoorden. Wissel je antwoorden uit in je groepje. Noteer kernwoorden op een flap en spreek af wie de flap straks toelicht. Verslag uit de groepjes Ieder groepje brengt zijn flap met kernwoorden. Het is wat mensen beleven als helpend en niet-helpend. Er wordt geen uitspraak gedaan over juist of niet juist. De studenten en de docent kunnen uitleg vragen als iets niet duidelijk is. De flappen worden opgehangen en blijven in beeld. Afronding in grote groep De docent brengt structuur in wat er verzameld is en duidt op het belang om te leren omgaan met verschillen, met niet volledig kunnen begrijpen en niet-weten, met verschillen in referentiekaders. Didactisch materiaal Cliëntperspectief 4

5 Doel: 4. Cijferspel: de zichtbare kenmerken van armoede Inzicht krijgen in de omvang van armoede in Vlaanderen Inzicht krijgen in de structurele factoren die armoede bepalen Tijdsinvestering: 25 minuten Materiaal: kopies van de tabel Verloop 2 min. De docent licht de opdracht toe en deelt de kopies uit. De studenten gaan per drie zitten. 8 min. Formulier invullen per groepje. 10 min. Oplossingen verzamelen en bespreken in klasverband. 5 min. Afronding. Toelichting opdracht Op het formulier vind je statistische gegevens over armoede-indicatoren. Verbind het juiste cijfer met de juiste vaststelling. Bespreking in grote groep De docent verzamelt per cijfer de oplossing van de groepjes en vraagt de groepjes waarop zij zich gebaseerd hebben om dit antwoord te kiezen. De docent geeft de juiste antwoorden. Afronding De docent maakt een rondje: Wat bedacht je bij deze cijfers? Wat blijft er bij je hangen? Bronnen Onderstaand materiaal dient constant geactualiseerd te worden. Recent cijfermateriaal kan je vinden in: Dierckx, D. e.a., Jaarboek Armoede en Sociale Uitsluiting, Leuven, Acco. (zie ook Didactisch materiaal Cliëntperspectief 5

6 Opdracht Op het formulier vind je een aantal statistische kerncijfers. Verbind het juiste cijfer met de juiste vaststelling. 1 29,2% A % schoolverlaters zonder diploma of getuigschrift 2 5,9% B % éénoudergezinnen die gezondheidszorgen moeten uitstellen om financiële redenen 3 12% C % mensen in armoede van Belgische afkomst 4 54% D % kinderen dat leeft in een huishouden zonder inkomen uit betaald werk E Aantal mensen op de wachtlijst voor een sociale huurwoning F Aantal budgetmeters voor electriciteit in Vlaanderen G Aantal sociale huurwoningen in Vlaanderen 8 9,6% H % mensen in armoede van Marokkaanse afkomst I Bedrag leefloon voor een alleenstaande ,61 J Aantal personen die gebruik maken van voedsel verstrekt door de voedselbank Oplossing (bron: augustus 2012) 1 B 29,2% % éénoudergezinnen die gezondheidszorgen moeten uitstellen om financiële redenen 2 D 5,9% % kinderen dat leeft in een huishouden zonder inkomen uit betaald werk 3 C 12% % mensen in armoede van Belgische afkomst 4 H 54% % mensen in armoede van Marokkaanse afkomst 5 G Aantal sociale huurwoningen in Vlaanderen 6 E Aantal mensen op de wachtlijst voor een sociale huurwoning 7 F Aantal budgetmeters electriciteit in Vlaanderen 8 A 9,6% % schoolverlaters zonder diploma of getuigschrift 9 J Aantal personen die gebruik van voedsel verstrekt door de voedselbank 10 I 785,61 Bedrag leefloon voor een alleenstaande Didactisch materiaal Cliëntperspectief 6

7 5. Film Armoede is, vzw Recht-op: Doel: inzicht verwerven in de verschillende facetten van het leven in armoede: de vicieuze cirkel, de verwevenheid van uitsluitingsmechanismen, de kwetsuren en de krachten van mensen in armoede. Tijdsinvestering: 1 uur. Materiaal: Film Armoede is een verhaal over wat het betekent om in armoede te leven. (8 min): Vindplaats of via de website van Recht-Op Verloop 5 min De docent licht de observatie-opdracht toe. De groep wordt in 3 groepen verdeeld. 9 min Film kijken 9 min Herhaling observatie-opdracht en herhaling film 5 min Persoonlijke werktijd 22 min Groepsgesprek 10 min Afronding Toelichting observatie-opdracht Elke groep bekijkt de film vanuit een bepaalde focus: Groep 1: focus op de levensdomeinen (de buitenkant): - Welke levensdomeinen benoemen deze vrouwen in armoede? - Wat geven zij aan over deze levensdomeinen? Groep 2: focus op de beleving van de kwetsuren - Welke gevoelens benoemen de vrouwen? - Wat geven ze aan over hun binnenkant? Groep 3: focus op krachten en dromen - Welke krachten verwoorden de vrouwen? - Welke zijn hun dromen? Na de 2 de filmsessie krijgen de studenten 5 minuten tijd om over de vragen na te denken. Ze mogen met hun buurman of vrouw overleggen. Didactisch materiaal Cliëntperspectief 7

8 Toelichting groepsgesprek De docent vraagt groep 1 naar de levensdomeinen en noteert ze op bord. Bij elk domein vraagt hij: - Wat geven mensen in armoede aan over dit domein? - Wat weten jullie er zelf over bijvoorbeeld vanuit andere opleidingsonderdelen? De docent vult eventueel aan en wijst op de verbanden. De docent vraagt groep 2 naar hun observaties en noteert kernwoorden op bord. De docent vult eventueel aan en wijst op verbanden. Idem voor groep 3. Op het bord kan je de samenhang en verwevenheid van levensdomeinen aangeven door het tekenen van een spinnenweb. Didactisch materiaal Cliëntperspectief 8

9 De tabel van een probleem- en krachtgerichte kijk op armoede, kan het bordschema zijn dat resulteert uit de bevindingen van groep 2 en 3. Focus op problemen, pijn, samenhang Multi-complexe problematiek Gevoelens van machteloosheid Gevoelens van afhankelijkheid Sociaal isolement/eenzaamheid Gevoelens van wantrouwen Gestoorde communicatie Berusting en apathie Verbintenisproblematiek Verloren kapitaal: een vicieuze negatieve spiraal Focus op krachten, inzet en potenties Openheid voor het unieke van elk levensverhaal/levensverhaal als potentie Aanwezige verbindingen/ hulpbronnen Trots en survival s pride Inzet en drijfveren Overlevingsstrategieën Vaardigheden en creativiteit Humor Restanten van vertrouwen/ zelfwaarde Zelfsturing/zelf initiatief nemen Toelichting afronding De docent maakt een rondje: Wat onthoud je van deze film of van de bespreking? Wat blijft er bij je hangen? Didactisch materiaal Cliëntperspectief 9

10 6. Het spinnenweb Doel: studenten krijgen zicht op de samenhang tussen de verschillende levensdomeinen en de complexiteit van sociale uitsluiting. Tijdsinvestering: 30 minuten. Materiaal: koord (bol wol, ) speldjes en kaartjes met verschillende levensdomeinen - gezin - gezondheid - wonen - justitie - inkomen en schulden - welzijn - onderwijs - arbeid en tewerkstelling - vrije tijd/cultuur - burgerzin Voor casussen: zie bronnenlijst. Verloop 5 minuten Docent licht opdracht toe en vraagt vrijwilligers of duidt ze aan. 5 minuten Opdracht uitvoeren. 15 minuten Bespreking. 5 minuten Afronding. Toelichting opdracht Tien studenten vormen een kring: zij krijgen een kaartje opgespeld met het levensdomein waar zij symbool voor staan. In het midden van de cirkel staat nog een student: hij staat symbool voor een persoon die in armoede leeft. Bij de start krijgt deze student een bol wol: hij blijft het begin van deze bol goed vasthouden tijdens de hele opdracht. De docent (of een student) vertelt een verhaal van mensen in armoede. Zodra er in dit verhaal een levensdomein aan bod komt, dan benoemt de groep dit levensdomein. De student die de bol wol heeft, houdt de draad goed vast en gooit de bol verder naar de student met dit levensdomein. Zo gaan er draden van het ene levensdomein naar het andere en ontstaat er een kluwen aan draden. De docent neemt een student die een levensdomein vertegenwoordigt bij de schouders en trekt hem naar achter. De andere domeinen worden meegesleurd. De persoon in armoede wankelt en moet terug evenwicht zoeken. Didactisch materiaal Cliëntperspectief 10

11 De docent vraagt aan de persoon in armoede hoe het voelt om in het midden van dit kluwen te staan en vraagt hem om te proberen eruit te geraken. Bespreking: De docent stelt vragen: - Wat gebeurt er met de persoon in armoede? - Wat zie je gebeuren als de cliënt gevraagd wordt om uit het kluwen te stappen? Wat gebeurt er met de verschillende levensdomeinen? - Wat gebeurt er als er aan één van de levensdomeinen gewerkt wordt? - Hoe zou de persoon in armoede zich voelen in dit web? Hoe voelt hij zich als er gevraagd wordt eruit te stappen? Wat beleeft hij als aan een van de levensdomeinen getrokken wordt? Kunnen we dat weten? De docent brengt het theoretisch kader in (spinnenweb, binnenkant en krachten). Toelichting afronding De docent maakt een rondje: Wat neem je mee van deze bespreking? Wat blijft er bij je hangen? Deze oefening is ook bruikbaar in een hoorcollege, voor in de aula. Didactisch materiaal Cliëntperspectief 11

12 7. Film Cliënt zoekt hulpverlener (De Keeting) Doel: studenten krijgen zicht op de beleving van hulpverlening Tijdsinvestering: 45 min. (film duurt min.) Materiaal: Film: Cliënt zoekt hulpverlener : boek met dvd, verkrijgbaar bij Vereniging waar armen het woord nemen De Keeting van Mechelen Verloop Studenten bekijken de film en beschrijven de belevingsaspecten over beroep doen op hulpverlening. Eveneens wordt stilgestaan bij wat cliënten in armoede verwachten van hulpverlening, wat voor hen werkt en niet werkt. De docent vult aan en duidt. Ervaring: Beklijvend en authentiek materiaal. Niet de hele film moet getoond worden om ermee aan de slag te kunnen. Je kan één of meerdere thema s selecteren. Dit materiaal biedt ook een ingang om het thema basishouding te bespreken. Didactisch materiaal Cliëntperspectief 12

13 Bronnenlijst Literatuur Wetenschappelijke teksten over de leefwereld van mensen in armoede Driessens, K. (1998), De geologie van de armoede, in Vranken, J., Geldof, D. en Van Menxel, G., Armoede en sociale uitsluiting : jaarboek 1998, Acco, Leuven, 1998, p (samenvatting van deel II uit Bind-Kracht boek) Driessens, K. en Van Regenmortel, T. (2006), Bind-Kracht in Armoede. Leefwereld en hulpverlening, Heverlee, Lannoo Campus. Geenen, G. en Corveleyn, J. (2010), Helpende handen. Gehechtheid bij kwetsbare ouders en kinderen, Heverlee, Lannoo Campus. Storms, B., Een budgetstandaard voor Vlaanderen (pdf downloadbaar) Van Robaeys, B. & Driessens, K. (2010), Gekleurde armoede en hulpverlening, Heverlee, Lannoo Campus. Vansevenant, K., Driessens, K., Van Regenmortel, T., (2008). Bind-kracht in armoede. Krachtgerichte hulpverlening in dialoog. Heverlee: LannooCampus. Getuigenissen/casussen/documenten van Verenigingen Blomme, M. & Naegels, T. (2010), Volk, Antwerpen, Epo. Kortverhalen van Groepsleden van Recht-Op. De Cirkel vzw (1996). Uit het huis, uit het hart? Innerlijke wortels van de armoede. Krachtlijnen voor een solidariserende armoedebestrijding, vzw De Cirkel/EPO, Berchem. Gezinnen in armoede vertellen over de betekenis van plaatsing van kinderen. Authentiek materiaal, gelinkt aan theoretische kaders zoals oa hechting De Doorzetters (2005), Kinderen hebben hun ouders nodig. Ervaringen rond kinderplaatsing, Antwerpen. De Jong, M. & Dumoulin, W. (2009), Kader voor de Vlaamse opleidingen bachelor sociaal werk Baobap plus. Didelez, Guy & De Pril, Lieven (2009), Ik ben iemand/niemand, Antwerpen, Manteau/Standaard Uitgeverij. Dossiers van Verenigingen waar armen het woord nemen. (zie en Groepen van mensen in armoede kaarten armoede-gerelateerde thema s aan (plaatsing, hoe omgaan met dossier, ). Een verzameling van getuigenissen, gekoppeld aan beleidsaanbevelingen Didactisch materiaal Cliëntperspectief 13

14 OSJB (ism Lieve Blanquaert) (2008), 't Is hier veel ça va. Een blik op de leefwereld van jongeren in de Bijzondere Jeugdzorg, Brussel. Pool, Mirjam (2007), Alle dagen schuld. Praktijkverhalen over armoede. Amsterdam, Augustus. Recht-Op, Ik ben die oorbel van 2 Euro. Verhalen van en door mensen in armoede. (downloadbaar van Verhulst, Dimitri (2006), De helaasheid der dingen, Amsterdam, Contact. Vlaminck, Erik (2002), Brieven van dikke Freddy, Van Halewijck. (zie ook website van Alert. Tijdschrift sociaal werk en politiek - Welzijnszorg (achtergronddossiers bij hun campagnes en DVD s Filmmateriaal en muziek CD Onze Rijkdom Hans Van Cauwenbergh in samenwerking met Recht-Op. Film De Missing Link In deze documentaire gaat regisseur Fabio Wuytack op zoek naar de binnenkant van armoede. In gesprekken met mensen die de armoede aan den lijve hebben ondervonden, wordt de psychologische kant van armoede belicht. Hun aangrijpende levenservaringen confronteren ons met de impact van sociale uitsluiting. Film Van dag tot dag Vzw Centrum Kauwenberg (5 mensen in armoede worden gevolgd) Recht-Op vzw (2001). Armoede is een verhaal over wat het betekent om in armoede te leven. Video, Hoboken, Recht-Op ( Recht-Op Jongeren, De Valies ( Films van Ken Loach o Raining Stones o Ladybird, ladybird Films van de gebroeders Dardenne o Rosetta o L Enfant o Le gamin au vélo Film van Laurent Cantet o Entre les murs Didactisch materiaal Cliëntperspectief 14

15 Websites (website van Welzijnszorg achtergronddossiers van campagnes) (databank met vormingsmateriaal, ppt s, verwijzingen naar literatuur en oefeningen) (Antwerpse Vereniging waar armen het woord nemen vele downloadbare dossiers) - Didactisch materiaal Cliëntperspectief 15