De dynamiek van getij, de inspiratie van samenwerking

Transcriptie

1 De dynamiek van getij, de inspiratie van samenwerking Visie op de natuur van de Zuidwestelijke Delta Grevelingen Schor met zeekraal Het continue heen-en-weer van eb en vloed. De ontmoeting van zoet en zout water. De dan weer groeiende en dan weer slinkende slikken, platen en geulen. Het is deze dynamiek die de natuur van de Zuidwestelijke Delta zo gevarieerd maakt. Tegelijkertijd is die dynamiek soms lastig of bedreigend, bijvoorbeeld voor onze veiligheid en de scheepvaart. Dat is precies de uitdaging voor het natuurbeheer in de Zuidwestelijke Delta: het rijke ecosysteem robuust en veerkrachtig houden binnen de voorwaarden van veiligheid en duurzaam gebruik. Staatsbosbeheer, de ecosysteembeheerder van het groene erfgoed, wil zich daarvoor inzetten. Samen met andere beheerders in het gebied. Programma Deltanatuur Nederland is één grote delta. De talloze watervogels die ons land jaarlijks bezoeken zijn de spiegel van onze unieke waterrijke natuur. Staatsbosbeheer richt met het strategisch Programma Deltanatuur speciale aandacht op de natuur in en om de grote Nederlandse wateren. We willen hier op landschapsschaal veerkrachtige ecosystemen ontwikkelen die ook de waterveiligheid bevorderen en de gevolgen van klimaatverandering kunnen opvangen. De ambitie is natuurlijke processen te herstellen, zodat een gevarieerde reeks leefgebieden ontstaat die samen een grote rijkdom aan planten en dieren mogelijk maken. We geven daarmee uitvoering aan de beleidsdoelstellingen van het Rijk en de provincies. Dat willen we bereiken in samenwerking met de andere beheerders, vooral met Rijkswaterstaat en de natuurbeheerders, de

2 provincies en de partijen die gebruik maken van het water. De Zuidwestelijke Delta is een van de focusgebieden van het Programma Deltanatuur. Over de waterrijke natuur van deze regio hebben de afgelopen jaren diepgaande discussies plaatsgevonden, bijvoorbeeld rond het Deltaprogramma, de Rijksstructuurvisie Grevelingen en Volkerak- Zoommeer, Haringvlietsluizen op een Kier, Verkenning Grote Wateren, Kaderrichtlijn Water en Natura Staatsbosbeheer heeft de resultaten van deze discussies gecombineerd met het landelijke beeld van de natuur van de grote wateren en zijn ervaringen als uitvoerend natuur- en landschapsbeheerder. Dat heeft een visie opgeleverd op de kansen voor robuuste en veerkrachtige natuur in de Zuidwestelijke Delta en de manier waarop Staatsbosbeheer daar met zijn gebieden, kennis en ervaring aan kan bijdragen. Daarmee wordt tevens bijgedragen aan de kwaliteit van de leefomgeving van mensen voor wonen, werken en recreëren. Van bosbeheer naar ecosysteembeheer Toen Staatsbosbeheer meer dan een eeuw geleden werd opgericht, was het beheer van woeste gronden door onder meer de aanplant van (productie)bossen de belangrijkste taak. In de loop van de tijd is de beheeropgave breder geworden. Naast productiebossen kreeg Staatsbosbeheer ook andere gebieden in beheer, bijvoorbeeld in de uiterwaarden, de delta en de duinen. Zo maakten we een ontwikkeling door van bosbeheerder naar een brede ecosysteembeheerder. Onze missie is nu: het kenmerkende groene erfgoed van Nederland beschermen en ontwikkelen, zodat Nederland nog vele generaties kan genieten van natuur en de natuur duurzaam kan beleven en benutten. Daar zetten we onze gebieden, ervaring en kennis voor in. Dat willen we bereiken samen met andere partijen. En daarover adviseren we betrokken bewindspersonen, provincies en Rijkswaterstaat. Streefbeeld Zuidwestelijke Delta De kernwaarde van de delta zit m in de vele overgangen: van diep naar ondiep, van zoet naar zout, van land naar water, van rivier naar zee. Door die overgangen is de variatie in leefgebieden uitzonderlijk groot. Vogels vinden hier bij eb uitgestrekte slikken vol schelpen, wormen, kleine visjes en ander voedsel en bij vloed hoge en droge rustgebieden. Vissen groeien veilig op in de luwte van ondiep water en trekken als volwassen vis naar de diepere getijdengeulen, de rivieren of de zee. Zeehonden en bruinvissen vinden er hun voedsel en kraamkamer. Zeearenden bouwen hun kolossale nest in de bomen van de Biesbosch en vinden hun voedsel in het grote open water. Het ecosysteem van de Zuidwestelijke Delta gedijt dankzij deze reeksen van overgangsgebieden. Kop van Schouwen Duinherstel (voor de werkzaamheden) Kop van Schouwen Duinherstel (na de werkzaamheden)

3 Veerkrachtige estuariene dynamiek Die overgangen ontstaan door dynamiek. De dynamiek van de getijdenstroming zorgt bijvoorbeeld voor snel en langzaam stromend water, waterverversing en aan- en afvoer van voedingsstoffen. De dynamiek van zout en zoet water zorgt voor leefgebieden met allerhande zout omstandigheden en vooral ook voor de unieke brakwaternatuur. De dynamiek van zand- en slibafzettingen leidt tot opbouw van platen en slikken op de ene plaats en afbraak op de andere plaats. het voormalige eilandenrijk van de Zuidwestelijke Delta is zoetwater van oudsher schaars goed. De deltawerken hebben een grote kunstmatige zoetwatervoorraad in het Volkerak-Zoommeer gebracht, maar het ecosysteem heeft hiermee een essentiële zoet-zoutovergang verloren. Herstel van die overgang is onlosmakelijk verbonden met een nieuwe, duurzame en klimaatbestendige bron van zoetwater voor de regio. Door klimaatverandering is dat overigens op termijn ook zonder herstel van de zoet-zoutovergang noodzakelijk. Juist die dynamiek is de afgelopen eeuw op veel plaatsen in de Zuidwestelijke Delta verdwenen, sterk verminderd of verstoord. Dat is vooral het gevolg van afdammingen, inpolderingen en intensief vaarwegonderhoud. De estuariene dynamiek waar mogelijk terugbrengen is dan ook essentieel om de natuur van de Zuidwestelijke Delta bijzonder te houden en veerkrachtig te maken. Iedere zorgvuldige, doordachte stap in die richting telt. Veiligheid is daarbij altijd een harde randvoorwaarde. En altijd moet de afweging plaatsvinden of het verlies van eventuele bestaande natuurwaarden opweegt tegen de winst van de estuariene dynamiek. Slim met zoetwater Slim omgaan met zoetwater is essentieel voor een robuust en veerkrachtig ecosysteem én voor de gebruikers van zoetwater in de regio (vooral drinkwater, landbouw, fruitteelt en industrie). In In de rol als ecosysteembeheerder wil Staatsbosbeheer daarom samen met zoetwatergebruikers en overheden goede alternatieve zoetwatervoorraden zoeken. De oplossingen zoeken we daar waar zoet water van nature in de delta aanwezig is: regenwater langer vasthouden in landbouw- en natuurgebieden, de zoetwatervoorraden in kreekruggen vergroten en de natuurlijke regenwaterlenzen robuuster maken. Grote, robuuste natuurgebieden De Zuidwestelijke Delta herbergt prachtige natuurgebieden. Staatsbosbeheer heeft verschillende van die gebieden in beheer, zoals de Kop van Schouwen, de Biesbosch en de Slikken van Flakkee. In totaal gaat het om een flink oppervlak, maar er zijn veel kleine natuurgebiedjes bij. Om het ecosysteem weerbaar te maken tegen klimaatverandering, zijn samenhangende en robuuste natuurgebieden nodig. Hompelvoet Duinvallei Moeraswespenorchis en grote ratelaar Grevelingen Slikken van Flakkee Slikken van Flakkee Parnassia

4 Door klimaatverandering warmt het water op en ook boven land stijgt de temperatuur. De winters worden natter en in de zomer kunnen we vaker stortbuien en langdurige droogte verwachten. De klimaatverandering zal wereldwijd grote verschuivingen in ecosystemen teweegbrengen en deels zijn die nu al zichtbaar. Planten en dieren zullen zich geleidelijk verplaatsen naar regio s waar ze zich kunnen handhaven. Naarmate de natuurgebieden groter zijn en de onderlinge verbindingen beter, is de kans groter dat ze deze onafwendbare volksverhuizing overleven. Daarom is het belangrijk dat terrein- en waterbeheerders en grondeigenaren in de Zuidwestelijke Delta samen de kansen benutten om natuur in de regio zo veel mogelijk te concentreren in grote aaneengesloten gebieden. De natuurbeheerders kunnen tegelijkertijd de beheersituatie ontsnipperen, bijvoorbeeld door onderling het beheer van natuurgebieden te ruilen. Flyway - Swimway - Walkway Natuurlijk samen in de Zuidwestelijke Delta Als het om waterrijke natuur gaat is het ecosysteembeheer sterk verbonden met het watersysteembeheer. Dat geldt zeker in de Zuidwestelijke Delta waar de natuurlijke processen van water, zout en sediment zo sturend zijn voor het ecosysteem. Het koesteren en versterken van de estuariene dynamiek - cruciaal voor de bijzondere natuur in deze regio - vraagt intensieve afstemming met de waterstaatkundige inrichting en het waterbeheer. Het op orde houden van de waterveiligheid en de waterkwaliteit vraagt op zijn beurt intensieve afstemming met de inrichting en het beheer van natuurgebieden langs de randen van de grote wateren. Staatsbosbeheer en Rijkswaterstaat zijn daarom natuurlijke partners bij het uitvoeren van duurzaam en maatschappelijk verantwoord beheer: Rijkswaterstaat als integraal waterbeheerder van het hoofdwatersysteem en Staatsbosbeheer als nationale ecosysteembeheerder. Biesbosch Kleine Noordwaard Natuurontwikkeling naar zoetwatergebied Haringvliet Eilandjes Westplaat

5 Grevelingen Kitesurfers Grevelingen Duikers Goed gebruiken, binnen de draagkracht De grote wateren en de rijke deltanatuur zijn op allerlei manieren in gebruik: als recreatiegebied, als scheepvaartroute, als visserijgebied, als kweekgebied voor schelpdieren, enzovoort. In het streefbeeld van Staatsbosbeheer voor de natuur van de Zuidwestelijke Delta hoort het benutten van de maatschappelijke en economische waarde er vanzelfsprekend bij. Het gaat dan om goed gebruik van de wateren: gebruik dat duurzaam in balans is met de draagkracht van het ecosysteem (wise use). In onze missie hebben we dat als volgt omschreven: dat huidige en toekomstige generaties de vele belangrijke waarden van natuur kunnen beleven, in balans met het duurzaam benutten van onze gebieden.... Samenwerken Hoe werken we samen aan robuuste en veerkrachtige natuur in de Zuidwestelijke Delta: natuur die past bij estuariene dynamiek, met al die bijzondere overgangszones, met klimaatbestendige zoetwatervoorraden en robuuste, aaneengesloten natuurgebieden? De visie die Staatsbosbeheer hiervoor ontwikkeld heeft, is voor ons geen blauwdruk maar een uitnodiging voor een gesprek met alle partijen die werken aan het be- Biesbosch brandganzen Biomassaliteit door schaalvergroting natuurontwikkeling Grevelingen Visserij

6 Staatsbosbeheer Smallepad MG Amersfoort T heer, de inrichting en het gebruik van de watersystemen en de ecosystemen in de Zuidwestelijke Delta. Als hoeder van het groene erfgoed van Nederland, zien wij het als onze taak dit gesprek te stimuleren en te ondersteunen en ook om de inwoners van deze regio en de rest van Nederland te laten zien en beleven hoe rijk en bijzonder de natuur hier is. Meer weten? Bel of mail Christine Lammerts: of c.lammerts@staatsbosbeheer.nl 2017 Staatsbosbeheer Tekstbureau Met Andere Woorden, Renske Postma Fotografie: Staatsbosbeheer, Rob de Wind, Han Sluiter, Marion Bilius, Sander Terlouw, Camiel Beijersbergen Natuur, beleving en benutting Staatsbosbeheer werkt via drie programma s aan de natuur, de beleving en de benutting van ons groene erfgoed: - Deltanatuur: voor robuuste en veerkrachtige natuur - Nationale Parken van Wereldklasse: voor topnatuur en topbeleving in Nationale Parken - Groene Metropool: voor een groen en waterrijk netwerk in en rond de grote steden. Slikken van Flakkee Excursie Grote Vijf