1. Fysieke en cognitieve ontwikkeling in de adolescentie

Transcriptie

1 1. Fysieke en cognitieve ontwikkeling in de adolescentie 1.1. BEGRIPPEN Wanneer en wat is de adolescentie? Overgang tussen kindertijd en volwassenheid (11-18 jaar) Aanvang wordt gekenmerkt door de puberteit, dit zijn verschillende biologische gebeurtenissen die uiteindelijk leiden tot een volwassen lichaam en seksuele maturiteit (in de biologische betekenis) Basis ontwikkelingstaken van deze periode zijn over de hele wereld hetzelfde. In de huidige geïndustrialiseerde samenlevingen zijn deze taken dermate complex dat de adolescentie een decade duurt. Puberteit: jaar Wat? Een reeks biologische gebeurtenissen leiden tot o volwassen gestalte /lichaam o seksuele rijpheid/maturiteit (in de biologische betekenis) Het biologisch onderdeel van de adolescentie Adolescentie jaar Wat? Overgang tussen kindertijd en volwassenheid Heeft verschillende aspecten: biologisch (pubertijd), sociaal,... Ontwikkkelingstaken en verwezenlijkingen Psychologische adaptatie aan (aanvaarding van) fysieke veranderingen (volgroeid lichaam) Verwerven van volwassen manieren van denken (bvb hypothetisch-deductief redeneren) Bereiken van emotionele en economische onafhankelijkheid Ontwikkeling van meer volwassen manieren van omgaan met leeftijdsgenoten van beide geslachten Identiteitsconstructie (veilig gevoel van zelf in seksuele, morele en maatschappelijke termen) 1.2. FYSIEKE ONTWIKKELING Visies op de adolescentie A. Biologisch perspectief Puberteit = rebellie & roekeloosheid Biologische opschudding zorgt voor verhoogde emotionaliteit & conflict (Storm and Stress perspectief, JJ Rousseau) Freud genitale fase; bewustwording van seksuele impulsen Storm and Stress Idee ontwikkeld door Hall en gebaseerd op Darwin De oorzaak van de heftige tijd komt uit de periode waar de wilden evolueerden in gecivileerde mensen De tijd wordt vooral gekenmerkt door hevige emoties (storm) en de stress Anna Freud Baseerde haar op de genitale fase van haar vader Seksuele impulsen ontwaken en veroorzaken een psychologisch conflict en opstandig gedrag Besluit: biologisch => niemand kan eraan ontkomen 1 P agina

2 B. Sociaal perspectief Sociale en culturele invloeden; ruime interindividuele en bepaalde interculturele (M. Mead) verschillen Het sociaal perspectief is een reactie op het biologisch perspectief omwille van het feit dat sommige dingen slechts een beperkt aantal personen overkomt (depressie, eetstoornissen,...) M. Mead zocht naar culturele invloeden op de ontwikkeling en kwam tot de conclusie: Als een bepaalde cultuur rustige sociale relaties én een openheid ten opzichte van seksualiteit kent, is de puberteit de plezantste tijd dat iemand kan kennen. Besluit: de sociale omgeving is helemaal verantwoordelijk voor de manier waarop men de pubertijd beleeft. C. Naar een evenwicht (gebalanceerd standpunt) Zowel biologische, psychologische en sociale invloeden Onderverdeling van de pubertijd omwille van het feit dat de pubertijd in geïndustrialiseerde landen sterk verlengd is (pubers langer afhankelijk van de ouders): o Vroege adolescentie 11 of 12 tot 14 jaar Snelle veranderingen van puberteit o Midden-adolescentie 14 tot 16 jaar Veranderingen puberteit bijna afgerond o Late adolescentie 16 tot 18 jaar Volledig volwassen uitzicht Voorbereiding op opnemen volwassen rollen (anticipatie van volwassen rollen) Puberteit: de fysische overgang naar volwassenheid A. Hormonale Veranderingen Lichamelijke ontwikkeling: Overzicht Puberteit: lichamelijke transitie tot volwassenheid Hormonale veranderingen, lichaamsgroei Motorische ontwikkeling, seksuele rijping Hersenontwikkeling, veranderende staten van opwinding Psychologische impact van puberteitsgebeurtenissen Reacties op puberale veranderingen: Emoties & sociaal gedrag Timing van puberteit Gezondheid Voeding, eetstoornissen Seks, SOA s Tienerzwangerschap en ouderschap Druggebruik Hormonale veranderingen tijdens de puberteit Genen beïnvloeden hormonale processen Groeihormoon en thyroxine o toename rond 8 9 jaar (voor de adolescentie) o pas later het effect ervan zien meisjes bereiken puberteit gemiddeld 2 jaar vroeger twee soorten veranderingen: o algemene groei van het lichaam o maturatie van seksuele kenmerken 2 P agina

3 Geslachtsverschillen bij hormonale veranderingen Oestrogenen o Meer bij meisjes (ook aanwezig bij jongens) o Eierstokken geven oestrogeen vrij o Bijnieren geven oestrogeen vrij Androgenen o Meer bij jongens (ook aanwezig bij meisjes) o Tentikels geven grote hoeveelheden testosteron vrij (maar ook kleine hoeveelheden oestrogeenà o Oestrogeen verhoogt GH productie bij jongens en meisjes (vroeger) Hormonen worden afgescheiden door: Hypofyse (hersenaanhangsel) Schildklier Interne geslachtsorganen o eierstokken (vrouw) o testes (man) Bijnieren (okselhaar bij de vrouwen) Gevolgen van hormonen: Vrouwen o Ontwikkelen van borsten o Verder ontwikkelen van baarmoeder en vagina o Vrouwelijke vormen krijgen o Vettoename Mannen o Spiertoename o Aerobic efficiency (meer rode bloedcellen => meer zuurstof => betere ademhaling) o Schouders breder o Langere benen Jongens Meisjes Groeispurt Begint op 12 1/2 jarige leeftijd Begint op 10-jarige leeftijd Proporties Schouders breder Heupen breder Benen langer Verhouding spier-vetweefsel Winnen meer aan spiermassa, aerobische efficiëntie Winnen meer aan vet Motorische ontwikkeling en fysieke activiteit Verschillende timing in ontwikkeling van motorische performantie: meisjes traag, neemt af vanaf 14-jarige leeftijd; jongens tonen latere spurt in kracht, snelheid & uithouding die langer duurt Lichamelijke opvoeding gebeurt voor beide geslachten afzonderlijk Athletische competentie sterker gerelateerd aan zelf-concept voor jongens 3 P agina

4 B. Lichamelijke activiteit Jongens meer sterkte, snelheid en uithouding (door aerobic efficiency) o voordelen in bepaalde sporten Prestatieversterkende middelen o Anabole steroïden (illegaal) o Vele nevenwerkingen acne, lichaamshaar, bloeddruk omhoog stemming, agressie schade aan lever, bloedsomloop, voortplantingsorganen (kleinere ballen) beschadigd C. Seksuele Rijping Primaire geslachts-kenmerken: Wat? Rijping voortplantings-organen Meisjes: menarche (eerste menstruatie) Jongens: spermarche (eerste ejaculatie) Secundaire kenmerken: Wat? Andere zichtbare lichaamssignalen van seksuele rijpheid Meisjes: borsten Jongens: haar aangezicht, stem verandert Beide: okselhaar Meisjes Gemiddelde leeftijd Jongens Gemiddelde leeftijd Leeftijdbereik Leeftijdbereik Borsten beginnen te groeien 10 (8-13) Testikels beginnen te groeien 11.5 ( ) Groeispurt begint 10 (8-13) Schaamhaar verschijnt 12 (10-15) Schaamhaar verschijnt 10.5 (8-14) Penis begint te groeien 12 ( ) Piek krachttoename 11.6 (9.5-14) Groeispurt begint 12.5 ( ) Piek groeispurt 11.7 ( ) Spermarche (eerste ejaculatie) 13.5 (12-16) Menarche (eerste menstruatie) 12.5 ( ) Piek groeispurt 14 ( ) Piek gewichtstoename 12.7 (10-14) Piek gewichtstoename 14 ( ) Volwassen gestalte bereikt 13 (10-16) Gezichtsbeharing begint te groeien 14 ( ) Borstgroei voltooid 14 (10-16) Stem begint te verzwaren 14 ( ) 4 P agina

5 Groei schaamhaar voltooid 14.5 (14-15) Groei penis en testikels voltooid 14.5 ( ) Piek krachttoename 15.3 (13-17) Volwassen gestalte bereikt 15.5 ( ) Groei schaamhaar voltooid 15.5 (14-17) Opmerking: Meisjes: menarche nà groeischeut (omdat er eerst genoeg vet hebben waardoor er een signaal naar de hersenen (liptine) wordt gestuurd dat het lichaam rijp is voor een eventuele zwangerschap) Jongens: spermache voor groeischeut (geen extra lichaamsvet nodig) D. Individuele Verschillen in Timing van Puberteit bij meisjes Erfelijkheid Voeding (hoe sneller gewichtstoename, hoe sneller de menarche) Lichaamsbeweging (hoe meer sport, hoe minder vet en hoe later de menarche) Regio (geografische locatie) (arme regio, minder goed eten, minder gewichtstoename) SES Etnische groep (zwarte meisjes krijgen meestal sneller hun menarche dan blanke) Familiale ervaringen Seculaire trend of generatie-bepaalde trend (meisjes krijgen nu vroeger hun menarche dan een eeuw geleden) E. Ontwikkeling hersenen Pruning gaat verder Frontale lobben Cognitieve vooruitgangen: Groei en myelinatie versnellen Versterken van verbindingen tussen Aandacht gebieden Planning Integratie van informatie Zelf-regulatie Neurotransmitter respons veranderingen Meer gevoelig voor opwindende boodschappen Intensifieert reacties op Stress Plezier, nieuwigheden Hersenen krijgen andere vorm niet-gebruikte synapsen vallen weg ( pruning ) gebruikte verbindingen versterkt (myeline) o Vooral verbindingen met frontale lob o Vele voordelen (aandacht, planning, integreren info, zelf-regulering) Neuronen gevoeliger voor neurotransmitters Vele nadelen (meer stress-reactiviteit, sterkere emoties, zoeken naar nieuwe ervaringen (drugs), meer kans op stoornissen (depressie en eetstoornissen)) 5 P agina

6 F. Slaapgewoonten Verandering in reguleren van slaap door hersenen (meer gevoelig voor avondlicht) maar behoefte aan slaap bijna even groot in adolescentie (9 uur) Men gaat dus later slapen omdat: o Biologische veranderingen ( phase delay ) (gevoeliger zijn) o Sociale gewoonten Gevolg is dat men slaperig is overdag waardoor: o Het verstoort de regulatie van aandacht, emotie o Lagere Prestati o Humeur/stemmingsproblemen o Slaap meer verstoord (weekend: sleep rebound ) o risicogedrag Psychologische impact van pubertijd A. Reactie op puberale veranderingen Reacties op menarche en spermarche zijn verschillend Menarche Meisjes zijn verrast om dat het er ineens is Een mengeling van positieve en negatieve gevoelens, maar nu meer positief dan vroeger Indien geen informatie op voorhand: heel shockerend en verwarrend Betrokkenheid vanwege vader helpt vaak. Dus: het belang van geïnformeerd zijn (vaak door familie) Spermarche Een mengeling van gevoelens Vroeger dan verwacht Informatie vaak opdoen door lezen Jongens krijgen veel minder sociale ondersteuning dan meisjes Voorbereiding helpt Kunnen voordeel hebben door erover te praten De rol van cultuur in transities naar volwassenheid Ruimere culturele context vormt ervaring van start van de puberteit Inititiatie ceremonies tonen aan dat cultuur de transitie en het opnemen van verantwoordelijkheid waardeert bar of bat mitzvah en quinceanera Verwarring in meeste Westerse culturen Grote variatie in leeftijden voor verschillende verantwoordelijkheden Blijven gedurende een zeer lange periode kinderen B. Puberale verandering van emoties en sociaal gedrag De stemming van de adolescent: Minder sterk gerelateerd aan hormoonniveaus Elektronische Beeper studie (Larson et al) 1 week, opgebiept op willekeurige momenten Schrijf neer wat je doet, met wie, en hoe je je voelt Meer negatieve levensgebeurtenissen bij adolescenten dan kinderen Sterkere reactie bij tieners (owv neurotransmittor activiteit) Stemmingswisselingen (verandert van vrolijk naar verdrietig en weer terug) Gerelateerd aan dagelijkse gebeurtenissen 6 P agina

7 Godzijdank, het is vrijdag! : Adolescent emoties doorheen de week Ouder-Kind relatie tijdens adolescentie Toename van conflict Psychologische verwijdering (modern alternatief voor het verlaten van de familie => langere economische afhankelijkheid) Verschillende standpunten over het al dan niet klaar zijn van tieners om hun verantwoordelijkheid op te nemen Meeste conflicten zijn niet ernstig Doorgaans over onbenullige, dagdagelijkse aangelegenheden Ouder-dochter (in het bijzonder moeder-dochter) conflicten zwaarder Ook affectie, steun Humeurig Relatie met hormonen: zwak Meer negatieve stemmingen Maar: meer negatieve gebeurtenissen en heftiger daarop reageren (door verandering hersenen) Gevoelens minder stabiel Maar: vaker van ene situatie in andere (thuis school vrienden hobby -...) Conclusie: oorzaak is biologisch en sociaal Conflict met ouders Dieren, niet-industriële samenlevingen: fysieke afstand Industriële samenleving: psychologische afstand Verschil in visie (ouders adolescent) (zie later: cognitieve ontwikkeling) Meeste conflicten: mild (beperkt) 7 P agina

8 C. Gevolgen van Timing van Puberteit Meisjes Vroege puberteit Niet populair, terugtrekken, laag zelfvertrouwen Meer afwijkend gedrag Negatief lichaamsbeeld Meer lange termijn problemen Late puberteit Populair Sociaal, levendig, leidersfiguren op school Positief lichaamsbeeld jongens Populair Zelfverzekerd, onafhankelijk Positief lichaamsbeeld Onpopulair Angstig, veel praten, aandacht zoeken Negatief lichaamsbeeld Verklaring voor het feit dat meisjes niet vroeg rijp mogen zijn en jongens niet laat rijp: Fysieke aantrekkelijkheid lichaamsbeeld Meisjes: meest willen dunner zijn Jongens: meest willen breder zijn Passen bij leeftijdsgenoten Voorkeur voor zelfde niveau van fysieke maturiteit Lichamelijke aantrekkelijkheid Lichaamsbeeld = opvatting over en houding tegenover eigen voorkomen Ideaal meisjes: late rijping (dun en smal) Ideaal jongens: vroege rijping (breed) Aansluiten bij leeftijdsgenoten Meisjes: vroeger => nog vroeger is extreem Jongens: later => nog later is extreem ook: aansluiting zoeken bij oudere adolescenten omdat deze hetzelfde voorkomen hebben probleem: aangezet tot volwassen activiteiten waarvoor ze nog niet klaar zijn Lange-termijn effecten Vaak blijvende nadelen voor meisjes (niet voor jongens) o depressie o minder goede sociale relaties o meer alcohol; minder hoog opgeleid Verklaring: o Minder goede sociale relaties (in vroege adolescentie) o Bij meisjes die al emotionele problemen hadden Gezondheidsproblemen A. Voeding bij Adolescenten Caloriebehoeften nemen toe door de enorme groeitoename Maar: keuzes vaak minder goed o Minder fruit, groenten, melk, ontbijten o Meer frisdrank, fast food o Ontbijt overslaan Dit terwijl er ijzer en vitamine tekorten zijn Oplossing: samen eten aan tafel zorgt voor meer groenten,... 8 P agina

9 B. Eetstoornissen Anorexia nervosa Hongeren zichzelf uit, uit angst om dik te worden Boulimia nervosa Streng dieet en beweging, overeten en purgeren Anorexia nervosa Wat? Eetstoornis waarbij jongeren zich uithongeren door angst om dik te worden Kenmerken o Hongeren zichzelf uit, uit angst om dik te worden o Buitensporig diëten, verlies van 25 tot 50% van lichaamsgewicht, extreem verstoord lichaamsbeeld o 1% Noord-Amerikaanse & West-Europese tienermeisjes getroffen door AN, 6% hiervan sterft o Homo- en biseksuele jongens ook kwetsbare groep o Sterke toename in de voorbije eeuw (slankheidsideaal) o Anorectische meisjes ontkennen hun probleem doorgaans, de behandeling verloopt moeizaam, minder dan 50% geneest volledig o extreem verstoord lichaamsbeeld (ze zijn graatmager, maar zien hunzelf als dik) o gewichtsverlies (25 tot 50% van hun verwachte gewicht voor hun lengte en leeftijd) o menstruatie blijft uit (voorwaarde menstruatie: meer als 15% lichaamsvet) o bleke huid o kleine dunne haartjes over het hele lichaam o extreme gevoeligheid voor koude o broze, verkleurde nagels Kenmerken in verder stadium o Hartspier kan krimpen o Nieren werken niet meer o Onomkeerbare hersenbeschadiging o Verlies van beendermassa Oorzaken o Erfelijkheid (ééneiïge tweelingen vs twee-eiïge tweelingen) o Maatschappelijk ideaal (magere modellen _ cultuurziekte) o Neurotransmitters hersenen abnormaal (angst, impulscontrole) o Gezin: overcontrolerend, overbescherming Moeder: vaak veel eisen op vlak van school, uiterlijk,... Vader: emotioneel afstandelijk Soms anorexia als revoltering tegen ouders o Adolescent: Perfectionisme Wanneer niets meer onder controle hebben, proberen ze dan controle te hebben op vlak van eten Voordien de ideale dochter o o Etnische groep: Afrikaanse meisjes hebben dit minder dan andere bevolkingsgroepen Geslacht: vrouwen meer als mannen 9 P agina

10 Bulimia nervosa Streng dieet en beweging Vreetbuien worden gevolgd door zelfopgewekt braken en purgeren door middel van laxeermiddelen 2-3% van de tienermeisjes getroffen door BN Overgewicht en vroege puberteit verhogen risico Gevoelens van depressie en schuld over eetgewoontes ( anorexia) Wanhopig voor hulp, veel gemakkelijker te behandelen, anti-depressiva, eetlustremmers, verandering van eetgewoontes Wat? Eetstoornis waarbij anorectisch gedrag (strikt dieet, veel lichaamsbeweging) afwisselt met vreetbuien en (opzettelijk) braken en gebruik laxeermiddelen. Verschillen met anorexie: o Ouders afstandelijk o Gaan eten om leegte te vullen o Depressief en schuldig voelen o Gaan vaak geholpen willen worden Gevolgen o Tandglazuur gaat weg van tanden o Levensgevaarlijke beschadiging aan de keel en maag Oorzaken o Erfelijkheid o Overgewicht o Soms omwille van perfectionisme o Geen zelf-controle o Veel winkelen o Alcoholmisbruik C. Seksuele Activiteit Noord-Amerikaanse attitudes relatief beperkend Media en familie zenden tegenstrijdige boodschappen uit Onthoudingsprogramma s Meer liberaal doorheen de voorbije 40 jaar Meesten vinden seks voor het huwelijk OK voor toegewijde partners Activiteit stemt overeen met attitudes Afname sinds 1990 Beperkt aantal partners Amerikanen meer dan Canadezen Impact van cultuur: Blootstelling aan seks, voorlichting,... verschillen over de hele wereld Warme, open gesprekken is geassocieerd met de overname van de ideeën van de ouders door de tieners én reductie van seksuele risico s nemen Geen informatie via de ouders: o Leren van vrienden, boeken, magazines, tv, films en internet o Probleem: via tv wordt seks als niets, normaal voorgedaan ondertussen het in de cultuur zelf doodgewezen wordt o Gevolg: weinig jongeren weten wat een verantwoordelijk seksleven inhoudt. 10 P agina

11 Praten Over Seks met adolescenten Zorg voor open communicatie Gebruik correcte termen Luister, discussieer, werk samen Eerst denken, dan praten Blijf in gesprek Seksuele activiteit in adolescentie Tieners hun seksuele attitudes en gedrag: Recente afname van seksuele activiteit doordat veel ouders toch met hun jongeren over seks beginnen praten omwille van de risico s die het meebrengt (aids, soa,...) Aanzienlijk percentage seksueel actief o Jongens vroeger dan meisjes (percentages 3-6% hoger) o Beperkt aantal partners (meerderheid 1 tegen einde middelbare school) o Amerikaanse, Canadese ratings hetzelfde als andere Westerse landen o Vroege seksuele betrekkingen doorgaans in achtergestelde gezinnen o Afwezigheid van vader predictor voor meisjes Contraceptie Gebruik Recente toename in gebruik van anticonceptie Toch: 27% Amerikanen, 13% Canadezen gebruikt geen voorbehoudsmiddel Redenen niet-gebruik: o Bezorgd om reputatie o Risico s nemen o Sociale omgeving o Gedwongen geslachtsgemeenschap Tieners die over seks praten met hun ouders gaan sneller hun gaan beschermen 11 P agina

12 Kenmerken van seksueel actieve tieners: Vroege pubertijd Scheiding Één-ouder gezin Pleeggezinnen Grote familie Weinig of geen religieuze toewijding Weinig parentale controle Slechte ouder-kind communicatie Seksueel actieve vrienden Oudere broer/zus Slechte schoolresultaten Lagere scholing Klein deliquent gedrag Alcohol en drug gebruik Bij vaderafwezigheid: meisjes vaak vroeger seksueel actief en sneller zwanger vaak kenmerken van lage SES Seksuele oriëntatie (oorzaken): 2-3% jonge mensen identificeert zichzelf als HOLEBI Een ongekend aantal heeft zich op die leeftijd nog niet ge- out Een factor: erfelijkheid (gedeelde homoseksuele oriëntatie hoger in identieke dan niet-identieke tweelingen) Mannelijke homoseksualiteit meer voorkomend in moeder dan vaderkant van de familie (x-gerelateerd) o o Een bepaald gen zou tijdens de zwangerschap de prenatale sekshormonen beïnvloeden Hierdoor worden hersenstructuren zo beïnvloed dat ze homoseksueel gedrag en oriëntatie veroorzaken Men denkt dat genen zowel niveau als impact van prenatale sekshormonen beïnvloeden Homoseksuele adolescenten zijn doorgaan niet gender afwijkend 50% van de adolescenten die homoseksuele daden rapporteren identificeert zichzelf als heteroseksueel Omgeving kan hetzelfde doen o Bv. Meisjes die aan hoge niveau s oestrogeen of androgeen zijn blootgesteld zullen sneller lesbisch zijn dan anderen o Hoe? Genetisch defect of medicatie voor geen miskraam Ook homoseksuele mannen zijn meestal de jongste van oudere broers o Dit komt doordat moeders antilichaampjes voor androgenen produceren (invloed op hersenen) Stadia van zich outen Social Issues Box, pg 376 Zich anders voelen leeftijd 6 12 Verwarring leeftijd Aanvaarding leeftijd varieert 12 P agina

13 Meest voorkomende SOAs Adolescenten hebben het hoogste percentage SOA s van alle leeftijdsgroepen 1 op 6 krijgt één van deze ziektes per jaar in de VS 1/5 AIDS gevallen in VS betreffen jonge mensen tussen 20 en 29 jaar oud, en hebben dus hun oorsprong in de adolescentie! AIDS Chlamydia Cytomegalovirus Genitale wratten Gonorrhea Herpes simplex 2 Syphilis Meisjes hebben twee keer zoveel risico besmet te worden Armoede is factor Tienerzwangerschap Hoge cijfers in Amerika, oorzaak: Weinig seksuele educatie Hoge prijzen anticonceptie 40 50% doet abortus 85% van tienermoeders ongehuwd. Problemen: School niet afmaken Huwelijkspatronen (minder interessant voor toekomstige partners + labiele huwelijke) Economische omstandigheden (geen schooldiploma => werkloos of laag loon) Opvoedingsvaardigheden en bekwaamheden o Vroeger onderzoek: slecht voor ontwikkeling kind, moeders hebben onrealistisch beeld van hun kind, kunnen geen sensitieve opvoeding geven o Nu: sommige moeders doen het goed, anderen niet één van die problemen niet hebben, is het meestal al meer doenbaarder Hulp bij tienerzwangerschappen Preventie Strategieën Meer seksuele voorlichting Vaardigheden om met seksuele situaties om te gaan Onthouding promoten Info over & toegang tot anticonceptie Academische & sociale competentie Betrokkenheid vanwege de school Betere toekomstvisie (degene die geen goede toekomst voor hun zien, gaan sneller risicovol seks hebben) Interventie met Tienerouders Gezondheidszorg Helpen op school te blijven Job & levens-management training Ouderschapsinstructie Zorg voor kinderen Volwassen mentors Steun voor vaders Kenmerken van tienermoeders Lage ouderlijke warmte en toewijding gekent Huishoudelijk geweld Misbruik Scheiding ouders en hertrouwen,... Volwassen modellen van ouders die niet getrouwd zijn Niet goed doen op schoool Alcohol en drugsgebruik Agressief en antisociaal gedrag 13 P agina

14 E. Druggebruik Hebben geprobeerd, tegen einde middelbaar: Sigaretten 40% Alcohol 63% Illegale drugs 38% Tegen einde middelbaar: 14% rookt regelmatig 28% recent hevig gedronken 50%+ heeft illegale drugs geprobeerd Adolescent druggebruikers Vergeleken met experimenteerders Meer antisociale, impulsieve daden Beginnen eerder Meer geneigd om beïnvloed te worden door genetische en omgevingsfactoren Gebruik = ooit, experimenteren, uitproberen Misbruik = Regelmatig, steeds meer, zwaardere middelen, negatieve effecten Wie? o impulsief, storend gedrag (als kind) o genetische en omgevingsfactoren 14 P agina

15 1.3. COGNITIEVE ONTWIKKELING Piagets Theorie: Formeel-Operationeel Stadium Overzicht: 1. Piaget s Formeel Operationele Fase 2. Het Informatieverwerkingsperspectief 3. Gevolgen van cognitieve veranderingen tijdens adolescentie 4. Geslachtsverschillen in Mentale Bekwaamheden 5. Leren op School Formeel operationele fase Formeel operationeel stadium = rond 11 jaar verkrijgen jongeren de capaciteit om abstract, systematisch en wetenschappelijk te denken Startpunt op 11-jarige leeftijd: moeilijk om verder te gaan dan eigen ervaringen Denken neemt complexe kwaliteiten aan: meerdere factoren tegelijk in rekening brengen, denken over hypothetische situaties die zeldzaam zijn in echte wereld of nooit gebeurden Verwerven van wetenschappelijke en mathematische principes Denken van de adolescent is meer verlicht, verbeeldend en rationeel capaciteit voor abstract, systematisch, wetenschappelijk denken ontwikkelt adolescenten doen bewerkingen op bewerkingen (concreet operationele kinderen opereren op realiteit) Hypothetisch-deductief redeneren Deductie van hypothesen vanuit algemene theorie Wat? Wanneer jongeren geconfronteerd worden met een probleem, starten ze met een hypothese of predictie over de variabelen dat tot een uitkomst zou kunnen leiden. Dan deduceren ze logische en testbare conclusies vanuit de hypothese en gaan ze systematisch variabelen isoleren en combineren om te zien welke conclusies juist zijn. Opmerking: ze gaan van mogelijkheden naar realiteit, ondertussen jongere kinderen met de realiteit beginnen. Slinger probleem o Verschillende variabelen: lengte touw, zwaarte van gewicht, hoogte en kracht o Welke heeft effect op aantal keer dat het gewicht zal zwaaien? o Nu: jongeren gaan elke variabele isoleren en elk ervan gaan testen met verschillende combinaties Propositioneel-denken Evaluatie van de logica van verbale proposities = De jongeren hun capaciteit om de logica van verbale uitspraken te evalueren zonder naar de echte wereld omstandigheden te referenen. Hypothetisch-deductief redeneren: Piagets Pendulum Probleem Deduceren van hypothesen vanuit algemene theorie Rekening houden met de invloed mogelijke variabelen hoogte van voorwerp gewicht van voorwerp duwkracht lengte van slinger Propositioneel denken Evalueren van de logica van verbale proposities (verbale beweringen) zonder referentie naar omstandigeden uit de echte wereld Experiment met schoolkinderen & adolescenten: 15 P agina

16 conditie 1: onderzoeker verberg voorwerp in haar hand conditie 2: rode of groene voorwerp is volledig zichtbaar Ofwel is het voorwerp in mijn hand groen ofwel is het niet groen Het voorwerp in mijn handis groen en het is niet groen Vervolgonderzoek op formeel operationeel denken Schoolkinderen beginnen met het ontwikkelen van abstract denken Problemen met propositioneel denken logische noodzakelijkheid wordt niet begrepen (conclusie hangt af van logische regels, niet vanuit info uit echte wereld Formele bewerkingen misschien niet universeel zelfs opgeleide volwassene hebben moeilijkheden Training, context spelen een rol Vallen vaak terug op gemakkelijkheidsdenken Evaluatie Piaget Hypothetisch-deductief redeneren: kinderen kunnen dit ook al vroeger als 11 jaar, indien het een vereenvoudigde situatie is Propositie-denken: nog moeilijk om niet met realiteit rekening te houden Niet iedereen bereikt het formeel-operationeel stadium omdat meeste mensen de neiging hebben om abstract en systematisch te denken in situaties waarbij ze meervoudige ervaringen mee hebben gehad Informatieverwerking: Vooruitgang in Adolescentie Verbetering op: Aandacht: meer selectiever en beter aangepast voor verandering van taken Inhibitie: neiging onderdrukken om irrelevante stimuli te bekijken en geleerde responsen te zeggen in situaties waar ze niet gepast zijn Geheugenstrategieën: meer effectiever, meer opslagplaatst, betere representative, Kennis: meer kennis, gemakkelijkere strategieën Metacognitie: verbreedt, leidt tot nieuwe inzichten over effectieve strategieën om informatie te verzamelen en problemen op te lossen Cognitieve zelf-regulering: beter, brengt betere moment bij moment begeleiding, betere evaluatie Snelheid van denken en verwerkingscapaciteit: sneller Coördineren theorie en evidentie Vb. tennisballen o Grootte o Kleur o Hard of zacht o Glad of geribbeld De jongsten: negeerden vaak conflicterende evidentie of deden het zo uitkomen dat het klopte met hun theorie het vermogen om theorie van evidentie te onderscheiden en logische regels te gebruiken om de relatie tussen verschillende variabelen te evalueren, verbetert langzaam aan. Hoe wetenschappelijke denken ontwikkelt Verzoenen van Theorie met Evidentie Verbetert met de Leeftijd o Van kindertijd tot volwassenheid o Individuen verschillen Bijdragende factoren o Werkgeheugencapaciteit 16 P agina

17 o Blootstelling aan complexe problemen o Metacognitief begrip Metacognitie (denken over denken) is de basis van wetenschappelijk denken o Geleidelijke ontwikkeling (door ervaring) o Ruimdenkendheid Geleidelijke ontwikkeling (door ervaring) Wetenschappelijke redeneertaak: Welke kenmerken beïnvloeden de kwaliteit van de opslag? grootte kleur textuur aan- of afwezigheid van uitsteeksels Gevolgen van Abstract Denken Overzicht: Zelf-Bewustzijn & Focus-op-het-Zelf Idealisme en Criticisme Planning en het Maken van Beslissingen Zelf-bewustzijn & Zelf-Gerichtheid (nieuwe vorm van egocentrisme) Imaginair publiek o overtuiging van adolescenten dat ze de focus van ieders aandacht en bezorgheid zijn. Doen er alles aan om schaamte te vermijden o Verklaart gevoeligheid voor kritiek en belang van uiterlijk Persoonlijke fabel/legende o omdat tieners zo zeker zijn dat anderen hen observeren, ontwikkelen ze een vervormde opinie over hun eigen belangrijkheid. Ze beginnen zich speciaal en uniek te voelen (bereiken grote momenten van glorie en zinken eveneens tot ongebruikelijke laagtes van wanhoop; onmogelijk te begrijpen voor anderen) o Overdreven idee van eigen belangrijkheid, zich speciaal en uniek voelen o Verklaart risicogedrag (omdat hen niets ka overkomen), als ze dan ook nog sensatiezucht hebben gaan ze meer seksuele risico s nemen, meer drugs gebruiken en meer deliquente dingen doen. Oorzaken: o Niet door egocentrisme zoals Piaget dacht, maar ze zijn het resultaat van winsten in perspective taking, wat veroorzaakt dat jonge tieners meer bezorgd zijn om wat anderen denken. o Emotionele reden: het bezorgd zijn om wat anderen denken helpt hun belangrijke relaties vast te houden terwijl ze vechten om los te komen van hun ouders en een onafhankelijk zelf-gevoel creeëren. Gevolgen van abstract redeneren: 1. Idealisme en Kritisch zijn o Door hun capaciteit om over mogelijkheden na te denken open teen wereld van idealen en perfectie o Generatiekloof, conflict met ouders Grote visies over een perfecte wereld hebben waar geen onrechtvaardigheid, discriminatie,... is Generatiekloof: het verschil in wereldvisies tussen ouderen en adolescenten Spanning tussen ouder kind Adolescenten gaan hun ideale ouders/siblings vergelijken met hun eigenlijke ouders en siblings en gaan daardoor veel kritiek hebben op iedereen die niet voldoet aan hun ideaal 17 P agina

18 2. Planning en maken van beslissingen o Onervaren o Overweldigende mogelijkheden o Niet rationeel denken: Voor en tegen identificeren Waarschijnlijkheid van uitkomsten inschatten Evaluatie (doelen bereikt?) Leren van eigen fouten o o o Hoe maken ze beslissingen? Terugvallen op intuïtieve inschattingen Waarom zo moeilijk? Niet voldoende kennis (nog te weinig ervaring) om mogelijke uitkomsten te voorspellen Keuzes met competitieve doelen (bv. gezond zijn of populair zijn) Té veel opties Kan verbeterd worden, maar nog veel fouten in het begin Geslachtsverschillen in Mentale Vaardigheden Vaardigheid Performantie Biologische invloed Omgevingsinvloed Verbaal Meisjes beter vanaf vroege leeftijd, doorheen school Meisjes: voordeel in linkerhemisfeer van brein Ouders praten meer tegen meisjes Taalkunde wordt als vrouwelijk gezien Rekenen Jongens beter in abstract redeneren Verschil groter op hogere niveaus, hoewel deze kleiner wordt Jongens: beter numerisch geheugen, spatiaal redeneren Wiskunde wordt als mannelijk gezien Ouderen zien jongens als beter in rekenen A. Verbale vaardigheden Meisjes beter op verbale tests Trend doorheen het middelbaar Meisjes steeds beter en beter Jongens steeds slechter, vooral schrijven Gevolg: o Vroeger: 60% van afgestudeerden mannelijk o Nu: 42% van afgestudeerden mannelijk Oorzaken: Meisjes worden van in het begin al meer gestimuleerd om te praten Genetisch o Man: ruimtelijk redeneren o Vrouw: linker (taal) hersenhelft Omgeving o Mannelijke en vrouwelijke vakken op school (taal vs wiskunde) o Onderwijsvorm (bv. High stakes testing ) Meer scheiding en buitenhuwelijkse geboorten zorgt ervoor dat kinderen vaker zonder vader opgroeien die vaak goed werken op school stimuleert. 18 P agina

19 B. Wiskunde Meisjes slechter als jongens in wiskunde Het verschil is vermindert over de laatste 30 jaar Oorzaken: Erfelijkheid Sociale druk o Voordat jongens beter worden als meisjes, zien we wiskunde al als mannelijk o Meisjes doen het slechter op wiskundetests omdat ze bang zijn beoordeeld te worden op een negatief stereotype (stereotypebedreiging) o Door ouders die stereotypes meegeven aan kinderen Leren op school A. Schoolovergangen in de Adolescentie Schoolcijfers lager bij iedere overgang Normen hoger Minder ondersteunende leraar-leerling omgeving (ipv persoonsgerichte, klasgerichte lessen) Lagere zelf-waardering/zelfvertrouwen Meisjes meer dan jongens Meer gevoel van anonimiteit en van normaal zijn Meer bij structuur dan bij 8 4 Schoolovergangen en studenten met problemen Adolescenten helpen zich aan te passen aan schoolovergangen Betrokkenheid en toezich vanwege ouders Kleinere eenheden binnen scholen Homeroom leraar relaties Klassen met bekende leeftijdsgenoten Minimaliseren van competitie, ieder behandelen volgens zijn eigen mogelijkheden 19 P agina

20 B. Ondersteunen Goede Schoolse Prestaties Opvoedingspraktijken Democratisch (Authoritative) Samen beslissingen nemen (gedeelde beslissingen) Ouders- schoolrelaties: Partners Invloed van leeftijdsgenoten Waarderen van sterke prestaties Kenmerken van school o Leerervaringen in de klas o Leraren denken op hoog niveau o Participatie leerlingen o Leren o Opvolgen Tewerkstellingsschema/ werken o Hoe meer, hoe slechter o Beroepsonderwijs: werken op aangepast niveau van de student Afstudeerpercentages van Middelbaar Onderwijs C. Drop Out Factoren gelinkt aan drop out: Academische problemen Begint al vroeg Slechte familieachtergrond (weinig academisce steun, zelf niet opgeleid, scheiding) Preventiestrategieën Beroepsonderwijs van hoog niveau Remediërend onderwijs Geïndividualiseerde begeleiding (gepersonaliseerde counseling) Factoren buiten school aanpakken Buitenschoolse activiteiten Voordelen van extracurriculaire activiteiten Academische performantie Sociale vaardigheden, aanvaarding door leeftijdsgenoten 20 P agina

21 Zelfvertrouwen Minder antisociaal gedrag Verbeterde familiale relaties Hogere prestatie later in het leven 21 P agina

22 2. Emotionele en sociale ontwikkeling in adolescentie 2.1. ERIKSON IDENTITEIT Identiteit = De grootste persoonlijkheidsbereiking van de adolescentie en het is een cruciale stap om een productieve en gelukkige volwassene te worden. Een identiteit creëren houdt in dat je bepaalt wie je bent, wat je belangrijk vind en de richting die je uitwil in het leven. Conflict van de adolescentie: identiteit versus rolverwarring Invloed vorige fasen geen vertrouwen, geen idealen om in te geloven geen autonomie/initiatief, gaan niet exploreren wat nodig is om alternatieven te vinden geen vlijt, geen beroepskeuze vinden die past bij hun intresses en vaardigheden Crisis of exploratie? Erikson: identiteitscrisis = tijdelijke periode van verwarring en onbehagen tijdens experimenteren met alternatieven Andere auteurs: exploratie = geleidelijke en rustige aanpak van vorming identiteit (crisis niet meer nodig) gevolgd door aangaan van bindingen Identiteit Bepalen wie je bent, wat belangrijk is, richting in leven. Bindingen inzake beroep, persoonlijke relaties, seksuele oriëntatie, ethnische groep, idealen. Oplossing voor identiteits-crisis of exploratie Identiteitsverwarring Gebrek aan richting en zelf-definiëring. Beperkte exploratie in adolescentie o Vroegere psychosociale conflicten niet opgelost o Maatschappij beperkt keuzes Niet voorbereid op stadia van volwassenheid 2.2. ZICHZELF BEGRIJPEN Veranderiungen in het zelf-concept In de vroege adolescentie zichzelf beschrijven dmv in grotere, abstractere trekken Kan verwijzen naar contradictorische trekken doordat er zoveel verschillende sociale situaties zijn die druk leggen op het feit dat ze soms iemand moeten zijn in verschillende relaties Wanneer ze zich dit gewaar worden gaan ze vaak gaan nadenken over: wie is de echte ik? In de late adolescentie: de trekken gecombineerd gebruiken in een georganizeerd systeem. gaan begrijpen dat hun psychologische kwaliteiten kunnen veranderen van de ene situatie op de andere hun beschrijvingen over hun eigen is vaak een reflectie over hun bezorgdheid om goed over te komen bij anderen Veranderingen in zelf-waardering Steeds meer gedifferentieerd en neemt meestal toe Individuele verschillen Overwegend hoog: goed aangepast, sociaal en gewetensvol Laag op alle domeinen: angst, depressie, antisociaal Zelfwaardering Invloeden o Democratische opvoeding (hoog) 22 P agina

23 o o o o Aanmoediging leraren (hoog) Etnische groep: blanke adolescenten lager dan Afro-Amerikaanse Geslacht: meisjes lager dan jongens Omgeving: eigen groep sterk (hoog) Vormen van Identiteit Vier categorieën of types van identiteit door James Marcia Worden identiteitsstatussen genoemd Geven het statuut aan dat adolescent heeft ten aanzien van de vorming van identiteit Combinatie van twee variabelen gebaseerd op Erikson: o Exploratie (van alternatieve opties) o Soorten: 1. Identity achievement: Binding (keuzes, standpunten) 2. Identity moratorium: 3. Identity Foreclosure: 4. Identity Diffusion: - Hoge exploratie - Hoge binding aan waarden, doelen,... - Hoge exploratie - Lage binding - Lage exploratie - Hoge binding - Lage exploratie - Lage binding: Individuele verschillen: Sommige adolescenten blijven in 1 status, anderen vertonen meerdere overgangen Vaak van een lagere status naar een hogere status Universiteitsstudenten: meer vooruitgang inzake identiteit (dan in SO) Werken: sneller tot identiteit komen Geen beroepskeuze: risico op Diffusion Meisjes: meer gesofisticeerd denken over relaties (verder geen verschil) Identiteit en Welbevinden Achievement en Moratorium Gezonde routes voor een volwassene zelf-definitie Moratorium: vaak meer angstiger dan die van achievement Beide gebruiken een informatie-georiënteerde cognitieve stijl: ze zoeken relevantie informatie, gaan het evalueren en gaan het kritisch reflecteren met hun eigne mening hogere zelfwaardering, kritischer denken, meer gevorderd moreel oordeel Foreclosure dogmatisch, niet-flexiebel, niet-tolerant Normatieve cognitieve stijl: internalizeren waarden en meningen van ouders of anderen zonder dat te delibereren. Diffusion geloven in geluk of toeval, meelopers, studieproblemen, drugs, hopeloosheid Diffuus- vermijdend cognitieve stijl: vermijden om om te gaan met persoonlijke beslissingen en problemen en laten huidige situationele durkke toe hun te dicteren wat ze moeten doen Factoren die Ontwikkeling Identiteit Beïnvloeden Persoonlijkheid Moratorium of Achievement: flexibel, open geest Foreclosed: de échte waarheid is er altijd Diffusion: twijfelen of ze ooit wel zeker zullen zijn van iets 23 P agina

24 Identiteitstatus is oorzaak en gevolg van persoonlijkheid Opvoedingspraktijken Authoritative: ouders die hun kinderen de vrijheid geven om te exploreren krijgen vaak kinderen die een goede zelf-gevoel hebben. Hechting: belangrijk zodat tieners zich veilig voelen om te exploreren Foreclosed: goede band met de ouders, maar geen kansen voor een gezonde separatie om zo te kunnen exploreren Difusion: weinig ouderlijke steun en weinig warmte Peers, vrienden: helpen om opties te exploreren door emotionele steun en rolmodellen te geven voor identiteitontwikkeling. School: hoog niveau van denken, verschillende activiteiten, leraren die lage SES-leerlingen encourageren, Gemeenschap, cultuur en maatschappelijke factoren 2.3. MORELE ONTWIKKELING Piagets Theorie van Morele Ontwikkeling Het eerste stadium: heteronome moraal Regels overgeleverd door autoriteit, blijvend, onveranderlijk, strikte gehoorzaamheid. Slechtheid beoordeeld vanuit resultaten, niet bedoelingen Het tweede stadium: autonome moraal Regels als sociale overeenkomst, veranderlijk Norm van ideale wederkerigheid Beoordeling van resultaten en intenties Kohlberg Baseerde zich op Piaget Methode: klinische interviews met morele dilemma s Belangrijk: manier van redeneren, niet inhoud van antwoord Enkel de twee hoogste stadia zijn in staat om aan morele redenering te doen en deze samen te brengen in een coherent ethisch systeem. A. Kohlberg s stadia van moreel begrijpen Belangrijke factoren voor cognitive groei (dezelfde als Piaget): Actief nadenken over morele kwesties en de zwakten herkennen in anderen hun redenering Meer in perspectief denken, waardoor ze morele conflicten effectiever gaan oplossen Pre-conventioneel Moraal gecontroleerd door instanties buiten persoon (= heteronome moraal) Stadium 1: Straf en gehoorzaamheid Kind kan niet letten op twee standpunten Ze negeren mensen hun intenties focussen hun op - angst voor autoriteit - vermijden van straf Stadium 2: Instrumentele gerichtheid Kind weet: er zijn 2 standpunten, maar het begrjipen is concreet Zien de juiste actie als dat wat beloond wordt en vinden wederdiensten belangrijk => eigenbelang 24 P agina

25 Conventioneel Conformiteit sociale regels (geen eigenbelang); behoud sociaal systeem Stadium 3: Brave jongen, braaf meisje (sociale samenwerking) Gaan zich houden aan de regels omdat er dan sociale harmonie is Willen de affectie en goedkeuring van vrienden en familie behouden Verstaan vanaf nu ideale wederkerigheid Stadium 4: Behoud sociale orde Morele keuzes gaan niet langer afhangen van dichte banden met anderen Niet volgen van regels is onmogelijk omdat ze belangrijk zijn voor: - Behoud van sociale orde - Coöperatieve relaties tussen individuen Post-conventioneel Overstijgen onvoorwaardelijke steun wetten, abstracte principes, altijd toepasbaar Stadium 5: Sociaal contract wetten samen gemaakt, daardoor veranderbaar en volgt iedereen ze (een sociaal contract) kunnen alternatieven vinden voor hun eigen sociale ordening en kunnen eerlijke procedures opstellen voor interpreteren en veranderen van wetten Stadium 6: Universele ethische principes Gelijke aandacht voor ieders aanspraken Respect voor ieders waarde/waardigheid B. Kohlberg - Onderzoek Longitudinaal onderzoek Meeste mensen doorlopen de eerste vier stadia Ontwikkeling erg traag en geleidelijk Post-conventioneel niveau Stadium 5: zelden bereikt Stadium 6: bestaat dit wel Stadia 3 en 4: ook al zekere morele rijpheid aangezien 5 en 6 zelden bereikt wordt Opmerkingen: Real-life dilemma s: lager stadium Reden: ze overwegen de praktische kant en mixen emoties met cognitie Geen zuivere ontwikkeling: morele stadia van mensen is afhankelijk van context Geslachtsverschillen in Moreel Redeneren? Gilligan: Kohlberg s theorie geeft niet de moraliteit van vrouwen en meisjes niet goed weer Zorgen voor anderen oriëntatie van moraliteit is niet aanwezig bij Kohlberg Onderzoek: Vrouwen tonen dezelfde redeneringen op hetzelfde of een hoger niveau dan mannen Thema van gerechtigdheid en verzorging komt bij beide sexen voor in het antwoord Kohlberg s theorie bedekt zowel gerechtigdheid en verzorging Opmerking: Vrouwen gaan toch meer de nadruk leggen op verzorging dan mannen Dit komt meer voor in real-life dillema s Reflecteerd waarschijnlijk vrouwen hun grotere betrokkenheid in de dagelijkse activiteit van verzorging van anderen 25 P agina

26 Cultuurgebonden Morele regels en sociale conventies 3 veranderingen 1. Persoonlijke keuze wordt belangrijk: - reflectie van zoektocht naar identiteit en onafhankelijkheid - bv. Kledij, vrienden,... zelf kiezen en niet langer laten coördineren door anderen - Hierdoor meer nadenken over het conflict tussen persoonlijke keuze en gemeenschapsverplichtingen 2. Meer subtiel denken 3. Sociale conventies belangrijk: - Ze gaan beseffen dat sociale conventies niet enkel opgelegd zijn door autoritaire figuren, maar belangrijk zijn voor een goede en rustige gemeenschap - Dit begrijpen is centraal in stadium 4 van Kohlberg Omgevingsinvloeden op Moreel Redeneren Opvoedingspraktijken: Verzorgend, ondersteunend Bespreken morele gevoeligheden ouders die preken, bedreigingen gebruiken of sarcastische opmerkingen maken bevorderen niet de morele ontwikkeling Opleiding: Aantal jaren school is een goede pedictor voor Kohlberg s 4e stadium of hoger School volgen => sociale kwesties die verder reiken dan hun omgeving (politiek of culturele groepen) Morele ontwikkeling door: - Meer academische perspectiefverbredende kansen (bv. Discussies in klas) - Meer gewaar worden van sociale verschillen Peer interacties Bevordering morele ontwikkeling: vrienden die de ander confronteren met andere meningen Hoe? Door discussieren en compromissen te maken met leeftijdsgenoten => besef dat het sociale leven gebaseerd is op coöperatie tussen gelijken Cultuur: Industriële samenleving: kinderen sneller ontwikkelen en hoger niveau bereiken dan kinderen in een dorpsgemeenschap Verklaring 1: in dorpsgemeenschappen is morele coöperatie gebaseerd op directe relaties tussen mensen waardoor ze niet leren de rol van grotere sociale structuren te respecteren Verklaring 2: antwoorden in morele dilemma s in dorpsgemeenschappen of collectivistisch gemeenschappen zijn meer gericht op anderen Vraag: Kohlbergs hoogste niveau is het een kwestie van universeel denken of is het cultuurgebonden (voornamelijk dan bij geïndustrialiseerde landen _ individualisme) Moreel oordeel en gedrag Kohlberg: moreel oordeel en gedrag komen samen op hoogste niveau Hogere stadia: meer prosociaal gedrag: helpen, delen, beschermen minder anti-sociaal: liegen en bedriegen Maar band niet zo sterk tussen moreel oordeel en gedrag moreel gedrag is beïnvloed door veel meer factoren dan cognitie bv. Empathie, sympathie, schuld (_ individuele verschillen in temperament) en het verleden Morele zelf-relevantie = mate waarin moraliteit centraal staat in zelf-concept bepaalt ook het moraal gedrag Onderzoek: Hoog prosociale jongeren gaan niet op een hoger niveau moraal redeneren dan hun leeftijdsgenoten 26 P agina

27 Religie en morele ontwikkeling Religie belangrijk in Noord-Amerika Formele betrokkenheid neemt af in adolescentie Religieus: vele voordelen in morele waarden en gedragingen gemeenschap, verantwoordelijk, minder wangedrag vertrouwen, empathie, prosociaal bezorgd om anderen, morele discussies innerlijke sterkte (o.a., morele zelf-relevantie) Belang religieuze instellingen voor moreel gedrag en ontwikkeling 2.4. GESLACHTSTYPERING Versterking geslachtsrollen in adolescentie: Meer gender stereotyping van houdingen en gedrag Geslachtsverschillen: meer bij meisjes dan bij jongens Biologische, sociale, cognitieve factoren Biologisch: Sekseverschillen verschijnen _ meer gaan denken als een meisje/jongen Sociaal: Die veranderingen zorgen ervoor dat de druk van anderen om op een normale manier zich te gaan gedragen wordt groter Cognitief: Ook meer zich gaan bezig houden met wat anderen denken Meer in vroege adolescentie, neemt af midden- tot late adolescentie Verschillen: Niet alle adolescenten gaan even ver in geslachtsrollen Meer androgyn als: - Verkennen van niet-geslachtsgetypeerde activiteiten - Kritiek bekijken van gender stereotypes voor hunzelf en gemeenschap Meisjes die meer androgyn zijn: - Psychologisch gezonder - Meer zelfvertrouwen - Meer hun eigen mening durven zeggen FAMILIE Autonomie = een gevoel van zichzelf als apart, zelf-bepalend individu Ouder-Kind Relaties Cognitieve ontwikkeling bevordert autonomie: langzaam gaan adolescenten problemen beter oplossen en meer effectieve beslissingen maken Door beter te kunnen redeneren => de-idealizeren van ouders ouders gaan zien als gewone mensen Gevolg: niet langer zo gemakkelijk buigen naar de authoriteit van de ouders Maar: toch nog steeds een gids en bescherming voor gevaarlijke situaties nodig Ouders die psychologisch controlerend zijn en geen geleidelijke toename van autonomie toelaten krijgen jongeren die: Depressief zijn Laag zelf vertrouwen 27 P agina

28 Antisociaal gedrag Conflict: verschil in time tables - Ouders: a mag pas op die leeftijd (willen toezicht houden) - Adolescenten: a mag vroeger dan die leeftijd Verschil in ontwikkelingsfase - Ouders: einde van ouderschap in zicht en willen nog even genieten van gezellig samen zijn - Adolescenten: willen bij peers zijn Kwaliteit van ouder-kind relatie is predictor voor mentale gezondheid Tegen eind adolescentie: meeste ouder-kind relaties zijn volwassen, wederkerig en harmonieus. Verschillen in omgeving: Gevaarlijke omgeving: - Meer vertrouwende relaties met ouders - Beter aanpassen aan strengere controle Ruwe omgeving: - Goede parentale verzorging: bij veel autonomie Cultuurverschillen in tijd doorbrengen met familie Broers en Zussen Veranderingen: Invloed oudere broers en zussen neemt af Interacties minder intens (zowel in positieve als negatieve zin) Kleine verschillen in affectie vanwege ouders leiden niet meer tot jaloersheid Samenhang: Als positieve band in vroege kindertijd, dan meer affectie en zorg in adolescentie Als ouders warm en ondersteunend, dan meer affectie en zorg tussen broers en zussen in adolescentie 2.6. LEEFTIJDSGENOTEN RELATIES Vriendschap in Adolescentie Minder aantal goede vrienden A. Kenmerken van vriendschap Meer intimiteit, loyaliteit Nabijheid, vertrouwen, Zelf-onthulling de persoonlijkheid van vriend leren kennen Vrienden gelijkaardig of worden meer gelijkaardig Identiteitsstatus, aspiraties, politiek, deviant gedrag B. Geslachtsverschillen Meisjes: emotionele intimiteit zelf-onthulling ondersteunend praten Jongens activiteiten, status samen competitieve spelletjes spelen Mogelijke nadelen van vriendschap: co-ruminatie: - herhaaldelijk herhalen van problemen en negatieve gevoelens met elkaar - zorgt voor angst en depressie 28 P agina

29 conflict => kan zorgen voor relationele agressie C. Vriendschap op Internet SMS wordt gebruikt voor vriend(inn)en te contacteren Internet: nieuwe mensen leren kennen vaak kinderen met conflicten met ouders, depressies, delinquentie,... Bevat gevaren, dus begeleiding door ouders is essentieel D. Voordelen van vriendschappen Mogelijkheid zelf-exploratie en leren iemand anders echt begrijpen Basis voor latere intieme relaties Helpen omgaan met dagelijkse stress Kan houding en betrokkenheid school bevorderen Cliques en Crowds Clique Kleine groep 5 7 Goede vrienden Bepaald door interesses, sociale status Behoren tot clique belangrijker voor meisjes (emotionele nabijheid) Eerst iedereen van hetzelfde geslacht, naarmate meer in dating geïntreseerd: mengeling van sekse Crowd Groter meerdere cliques Lidmaatschap gebaseerd op reputatie, stereotype Vaak verwisselingen van groepen _ meer vriendschappen en meer zelfvertrouwen Hoe komt het dat er cliques en crowds zijn? Onderzoek: - Jock, popular, nerds: ouders die authoritief zijn - Feesters, burnouts: veel toelatende ouders Conclusie: veel leeftijdsgroepgebonden waarden zijn verlengingen van waarden van thuis Dating bij Adolescenten Redenen voor dating (in vroege adolescentie): Ontspanning Status Naarmate ouder worden wordt de reden: meer intimiteit zoeken Vereiste: intern werkmodel Te vroeg dating : samenhang met problemen met wet en op school Voordelen: les in coöperatie, etiquette en met mensen omgaan in verschillende situaties zorgt voor meer gevoeligheid, empathie, sociale steun en identiteitsontwikkeling Conformiteit met leeftijdsgenoten Druk tot conformeren inzake: Kleding, uiterlijk, activiteiten Pro-adult gedrag ( braaf ) Onbehoorlijk gedrag ( stout ) Meer conformiteit in vroege adolescentie 29 P agina