Geachte voorzitter, 1. Maatschappelijke actualiteit en beleidsontwikkeling

Transcriptie

1 Typ teksttyp teksttyp tekst J. Wijsmuller Wethouder van Stadsontwikkeling, Wonen, Duurzaamheid en Cultuur 040 Retouradres: Postbus 12600, 2500 DJ Den Haag Aan de voorzitter van de Commissie Ruimte Datum 10 januari 2018 Onderwerp Voortgangsbericht Agenda Ruimte voor de Stad; woningbouwopgave en planvoorraad Den Haag RIS Contactpersoon G. Giele / R. Jansen / M. Wijermans Dienst Dienst Stedelijke Ontwikkeling Afdeling PmDH / Stedenbouw & Planologie Telefoonnummer adres gertjan.giele@denhaag.nl / rene.jansen@denhaag.nl / marcel.wijermans@denhaag.nl Geachte voorzitter, In december 2016 is de Agenda Ruimte voor de Stad door uw raad vastgesteld (RIS295016). Daarbij is afgesproken de groei van de stad binnenstedelijk te faciliteren en de verdichtingsopgave te combineren met vergroenen en verduurzamen en daartoe de nodige investeringen te doen. Over een aantal uitwerkingen is al gesproken in uw commissie: Op 23 augustus over hoogbouw in Den Haag en op 14 september over de woningbouwopgave en hoe de verschillende stakeholders (marktpartijen en corporaties) hier tegenaan kijken. In deze brief bericht ik u over de toekomstige woningbouwopgave en de ontwikkelingen in de planvoorraad. Tevens geef ik aan hoe het college de noodzakelijke aanvulling van de planvoorraad wil organiseren. Daarmee geef ik inhoud aan het besluit de voortgang van de woningbouwproductie en de planvoorraad te monitoren en halfjaarlijks aan uw raad te rapporteren. Opzet voortgangsbericht Ik zal de raad halfjaarlijks berichten over de ontwikkeling van de planvoorraad in relatie tot de voortgang van de Agenda Ruimte voor de Stad. Deze rapportage wordt elk jaar voor bespreking in december en in juni aangeleverd. Het voortgangsbericht wordt volgens de volgende indeling aan u voorgelegd: 1. Maatschappelijke actualiteit en beleidsontwikkeling; 2. Woningbouwopgave en planvoorraad; 3. Aanvullen planvoorraad: gebiedsverkenningen en strategische projecten; 4. Verdichten, vergroenen en verduurzamen; 5. Samen Stadmaken. 1. Maatschappelijke actualiteit en beleidsontwikkeling Den Haag ziet zich gesteld voor een grote uitdaging. In de afgelopen 5 jaar groeide de Haagse bevolking gemiddeld met bijna personen per jaar. De bevolkingsgroei van steden is nationaal en mondiaal waarneembaar en heeft grote impact op de economie, de leefbaarheid en sociale cohesie in steden. Om adequaat in te kunnen spelen op de gevolgen van de bevolkingsgroei voor Den Haag heeft het college na vaststelling van de Agenda Ruimte voor de Stad, onder meer de Woonvisie (RIS296833), Postbus T Spui DJ Den Haag Den Haag

2 de discussienotitie Haagse Mobiliteitsagenda (RIS297140), Op weg naar een duurzame warmtevoorziening in 2040 (RIS297287), de Welstandnota Den Haag 2017 (RIS297760) en recent de nota Haagse hoogbouw: Eyeline en Skyline (RIS298448) aan uw raad ter bespreking aangeboden. 1.1 Ontwikkelingen: conjunctuur, demografie en woningmarkt Waar komen we vandaan? Als gevolg van de economische en vastgoedcrisis alsmede het Vestia debacle was de stedelijke ontwikkeling min of meer stilgevallen. Masterplannen en andere projecten werden stopgezet of drastisch aangepast. Zo was de bouwproductie in 2013 gedaald tot circa 650 woningen. In die periode was ook de sociale woningbouwproductie vrijwel stilgevallen. De werkgelegenheid in Den Haag kromp als gevolg van bezuinigingen en veranderingen bij de (rijks)overheid en andere werkgevers. Het aantal inwoners bleef echter hard groeien. Studenten, starters en arbeidsmigranten wisten hun weg naar de stad te vinden. Deze tegenstelling van economische stagnatie versus demografische groei leidde tot spanning, die ook in de stad voelbaar was. Vanaf 2014 trekt de bouw weer langzaam aan en in 2015 komt de productie voor het eerst sinds 2010 weer boven de woningen te liggen. Ook de sociale woningbouw komt langzaam weer op gang; in 2015 werden 281 sociale woningen in aanbouw genomen en in 2016 startte de bouw van 397 sociale woningen. Investeerders hebben weer interesse in de stad. Den Haag groeit en de groei zet door Met de Agenda Ruimte voor de Stad is het ruimtelijke perspectief voor Den Haag richting 2040 bepaald. Eén van de opgaves uit de Agenda is het accommoderen van de groei van de stad. Deze opgave heeft grote ruimtelijke impact en raakt ook aan andere opgaves. Leidend daarbij is het principe: verdichten, vergroenen en verduurzamen. De afgelopen 15 jaar is de stad gegroeid van ongeveer inwoners in 2002 tot circa in De laatste vijf jaren groeide de stad met circa inwoners per jaar. Deze groei bestaat uit natuurlijke groei en migratie. De natuurlijke groei (door geboortes) zorgde jaarlijks voor een groei van gemiddeld inwoners en de buitenlandse migratie voor gemiddeld extra inwoners. Per 1 november 2017 heeft Den Haag inwoners. De Haagse bevolking blijft naar verwachting groeien (zie ook Bevolkingsprognose 2017, RIS298108). Deze recente Bevolkingsprognose 2017 van de gemeente Den Haag is overigens in lijn met eerdere prognoses en meer in lijn met de Primos-prognose voor de gemeente Den Haag. Op de korte termijn - tot groeit de Haagse bevolking naar ruim inwoners. Op de langere termijn - tot groeit Den Haag door naar tot inwoners. De grens van inwoners wordt naar verwachting bereikt in de periode Daarbij neemt het aandeel eenpersoonshuishoudens flink toe. Dit komt met name door de toename van starters (alleenstaande jongeren/studenten), scheidingen en alleenstaande ouderen. Dit leidt ook tot een andere huisvestingsbehoefte. De verwachting is dat het aantal huishoudens groeit met bijna huishoudens tot 2022 en met huishoudens tot Bron: Bevolkingsprognose Den Haag 2017, gemeente Den Haag (2017). 2/11

3 Figuur 1. Prognose bevolkingsgroei Den Haag Ontwikkelingen op de woningmarkt Om zicht te houden op ontwikkelingen op de markt, voor koop- en marktsectorhuurwoningen wordt ieder jaar de Monitor Haagse woningmarkt opgesteld (zie bijlage). Uit de monitor blijkt dat de gunstige economische ontwikkeling in combinatie met de lage rente en een hoog consumentenvertrouwen een grote stimulans zijn voor de woningmarkt en de bouwsector. Het aantal transacties is gestegen en woningen worden relatief snel verkocht. Al enige tijd is te zien dat het aanbod van bestaande koopwoningen afneemt. In de eerste helft van 2017 drukt het afnemend aanbod het aantal transacties. Daarmee is na lange tijd een einde gekomen aan de stijging van het aantal transacties. Dit zorgt ervoor dat markt voor bestaande koopwoningen steeds krapper wordt. De zogenaamde krapte-indicator 2 daalde in de eerste helft van 2017 naar 2,9. Voor elke verkochte bestaande woning staan 2,9 woningen te koop. Ter vergelijking in 2015 en 2016 was de krapteindicator resp. 7,8 en 4,5. In de nieuwbouw neemt het aanbod nieuwbouwkoopwoningen eveneens af. Dit is opvallend, omdat er geen gebrek is aan vraag. Het vertrouwen in de woningmarkt zou in principe moeten resulteren in een stijging van het aanbod van nieuwbouw koopwoningen, maar feitelijk stabiliseert dit. De korte verkooptijd bevestigt de gunstige markt voor nieuwbouw koopwoningen. In de nieuwbouw is de krapte-indicator in de eerste helft van 2017 gedaald naar 3,5. Ter vergelijking: begin 2013 stond de krapte-indicator voor nieuwbouwkoopwoningen op 21. Het steeds krapper worden van de markt voor bestaande en nieuwbouwwoningen uit zich onder meer in een stijgende gemiddelde verkoopprijs en een stijgende m2-prijs. De monitor onderstreept de urgentie en de noodzaak van een planvoorraad met voldoende nieuwe en goede woningbouwlocaties alsmede een stevige overheidsregie op (gebieds)ontwikkelingen en productie. Een groter aanbod is noodzakelijk om de verder oplopende druk op de woningmarkt en sterke prijsstijgingen te voorkomen. Nieuwbouw kan een bijdrage leveren aan het tegengaan van de krapte op de woningmarkt, hetzij door de bouw van koopwoningen, hetzij door de bouw van markthuurwoningen. Voor de ontwikkelingen in de sociale sector verwijs ik u naar de commissiebrief van 31 mei 2017 over het VH-journaal en de Monitor Volkshuisvesting 2016 (RIS297055). 2 De krapte-indicator geeft inzicht in de verhouding tussen de omvang van de verkoopportefeuille en het aantal verkopen. Een lage waarde duidt op een krappe markt, waarin het aantal te koop staande woningen laag is in verhouding tot het aantal verkopen. Een hoge waarde duidt op een ruime markt, waarin de consument meer keus heeft omdat er veel woningen te koop staan in verhouding tot het aantal verkopen. 3/11

4 2. Woningbouwopgave en planvoorraad Met de Agenda Ruimte voor de Stad kan de groei van de stad ruimtelijk gefaciliteerd worden. De groei van het aantal inwoners legt druk op de ruimte en de leefbaarheid in de stad. Teneinde de verwachte bevolkingsgroei op te kunnen vangen, is in de Agenda Ruimte voor de Stad een woningbouwambitie van gemiddeld tot woningen per jaar geformuleerd en vastgesteld. De Haagse Woonvisie 2030 geeft hier in kwalitatieve zin nadere invulling aan. Het bouwprogramma volgt de groei van de stad, er wordt betaalbaar gebouwd en er wordt gebouwd voor groepen, die bijdragen aan het internationale, gastvrije, levendige en economische profiel van Den Haag. In het bouwprogramma vertalen de ambities zich in 30% sociale woningbouw, 20% middeldure huur en het streven naar 25% middeldure koop. Ook is er ruimte voor kleinschalig en collectief opdrachtgeverschap, het inlopen van het tekort aan studentenhuisvesting tot 2020 en het bouwen voor speciale doelgroepen (bijvoorbeeld combinatie van wonen en zorg en groepswonen). De ruimtevraag voor de woningbouwopgave staat overigens niet op zich zelf. Naast een huis willen de (nieuwe) inwoners een opleiding, een baan, voorzieningen en dat alles in een aantrekkelijke, leefbare en goed bereikbare woonomgeving. Bovendien moet dit duurzaam zijn. Dit zijn randvoorwaarden voor een kwalitatief hoogwaardige verdichting. Start bouw in 2017: een uitzonderlijk goed bouwjaar Voor heel 2017 wordt op dit moment verwacht dat circa woningen in aanbouw worden genomen. De productie is naar verwachting als volgt verdeeld over de verschillende woningmarktsegmenten: circa sociale huurwoningen, markthuurwoningen en koopwoningen. Enkele projecten, die in 2017 in aanbouw zijn genomen, zijn: Sociale woningen: Leegwaterplein 481 woningen voor studenten Coevordenstraat 243 woningen Leyweg/Eurocinema 65 woningen Leyweg Escamplaan 185 woningen Markthuur en koopwoningen: Monarch, fase woningen, markthuur Maanplein 266 woningen, markthuur Harvest 177 woningen, markthuur Verhulstplein 157 woningen, 133 markthuur en 24 koop Laakhaven LW3 116 woningen, studenten Zuidlarenstraat 111 woningen, 76 koop, 30 markthuur en 5 sociaal Zicht op Leidschenveen 89 woningen, 43 koop en 46 markthuur Binck-eiland 75 woningen, 57 markthuur, 18 koop Esperantoplein 72 woningen, studenten Leyweg Escamplaan 277 woningen, 127 markthuur en 150 koop Hiermee wordt de ambitie van in aanbouw te nemen woningen, waarvan 750 sociale woningen, ruimschoots overtroffen. In historisch perspectief is de bouwproductie in 2017 dan ook uitzonderlijk hoog. Deze hoge cijfers worden onder andere verklaard door het herstelde vertrouwen in de economie en de ontwikkelingen op de woningmarkt. Daarnaast is er veel geld in de markt om te investeren in de vastgoedsector. Investeerders en beleggers willen investeren in woningbouwprojecten in Den Haag. 4/11

5 Vooruitblik 2018 t/m 2024 Zolang locaties beschikbaar zijn en het vertrouwen in de economie en de woningmarkt gunstig zijn, kan de productie flink oplopen. Op dit moment is de verwachting, dat in 2018 ongeveer eenzelfde aantal woningen in aanbouw worden genomen als in 2017, namelijk circa Voorbeelden van projecten, die in 2018 van start moeten gaan zijn (betreft deel start bouw 1e fase): Waldorp Four 767 woningen, 411 sociaal Grotiusplaats 601 woningen, 120 sociaal/goedkoop Laakhaven-West/Calandkade 474 woningen Erasmusveld 376 woningen, 91 sociaal Vroondaal 317 woningen Trekvlietzone 265 woningen Westhovenplein 186 woningen, 64 sociaal Binck-eiland (SDU-locatie) 170 woningen Deelplan woningen, sociaal Saturnusstraat (Frank is Binck) 146 woningen, 73 sociaal/goedkoop Scheveningen Haven 118 woningen Deelplan 20 Kavels Verhulstplein 179 woningen Loosduinsekade/Monstersestraat 128 woningen De start van zoveel woningen in enkele jaren, heeft invloed op de omvang van de planvoorraad in aanbouw te nemen woningen. Projecten en woningen behoren logischerwijs niet meer tot planvoorraad in aanbouw te nemen woningen als zij in aanbouw zijn genomen. Daarnaast zijn projecten het afgelopen jaar toegevoegd aan de planvoorraad. Het betreft projecten, waaraan binnen de gemeentelijke organisatie wordt gewerkt, hetzij op gemeentelijk initiatief, hetzij op initiatief van markt/particuliere partijen. Nieuwe projecten, die aan de planvoorraad zijn toegevoegd zijn onder andere Binckhorstlaan 135, Boekweitkamp, Leeghwaterplein 1, Leeghwaterplein (Rode Kruis), Monsterseweg (Parnassia-locatie) en een aantal kleine projecten/initiatieven. De huidige woningbouwlocaties (in aanbouw zijnde en in aanbouw te nemen woningen) zijn weergegeven in onderstaande kaart. Duidelijk herkenbaar zijn onder andere de woningbouwlocaties: Vroondaal, Kijkduin, Erasmusveld, Scheveningen Haven, Laakhaven-West, Petroleumhaven, deelplan 20, Binckhorst/Trekvlietzone. Figuur 1 Woningbouwlocaties en lopende planvoorraad Figuur 2 Lopende planvoorraad (actualisatie 1 november 2017) Den Haag kent, na het in aanbouw nemen van woningen in 2017, voor de jaren 2018 t/m 2024 een planvoorraad in aanbouw te nemen woningen van circa woningen. Rekening houdend met het doorschuiven van programma, staan er voldoende woningen gepland om tot en met 2020 de beoogde woningbouwproductie te halen. 5/11

6 De periode na 2020 laat nu een planvoorraad van circa woningen zien. Dat betekent, uitgaande van een jaarlijkse productie van woningen, dat er voor de periode t/m 2024 nog woningen aan de planvoorraad moeten worden toegevoegd in een bandbreedte van tot (incl. een gewenste overmaat in verband met vertragingen en planuitval). Om ervoor te zorgen, dat ook op middellange termijn de planvoorraad aangevuld en voldoende robuust is, dienen voor de periode na 2020 nu al de mogelijkheden te worden onderzocht voor verdere uitbreiding van de planvoorraad (zie verder onder 3). Vooruitblik sociale woningbouw De planvoorraad sociale woningbouw voor de komende 3 jaar bedraagt ongeveer woningen, waaronder projecten als Erasmusveld, deelplan 20, Saturnusstraat, Waldorpstraat, Bouwlust, KJplein, Spuikwartier en Assumburgweg. Hoewel in de afgelopen periode belangrijke vooruitgang is geboekt in de productie van sociale woningbouw en het aanvullen van de planvoorraad sociale woningbouw projecten, is duidelijk dat de pijplijn vanaf 2020 structureel nog onvoldoende gevuld is. Met corporaties worden gesprekken gevoerd de planvoorraad sociale woningbouw vóór en na 2020 verder aan te vullen. 3. Aanvulling planvoorraad: gebiedsverkenningen en strategische projecten De Agenda Ruimte voor de Stad onderscheidt zeven intensiveringsgebieden. In deze gebieden wordt verder gezocht naar mogelijkheden de binnenstedelijke woningbouwopgave in te vullen. Voor de binnenstedelijke opgave worden gebiedsverkenningen gedaan, waarbij omwonenden, marktpartijen en andere belanghebbenden worden betrokken en de opgaves verder worden aangescherpt (samen stad maken). Deze verkenningen leiden tot strategische projecten waar woningbouw in samenhang met andere opgaven tot ontwikkeling kan worden gebracht. Strategische projecten zijn cruciaal voor het realiseren van onze beleidsdoelen op het gebied van woningbouw, economie, groen, leefbaarheid, duurzaamheid en verkeer. Vaak vragen ze een publieke investering in buitenruimte, infrastructuur of voorzieningen. Daar staat een meerwaarde tegenover: een verbinding tussen twee geïsoleerde gebieden, een aantrekkelijke en groene buitenruimte, een nieuw woon-werk milieu et cetera. Het zijn gebieden waar de gemeente particuliere initiatieven faciliteert, een actieve inzet heeft in de vorm van anticiperend aankopen en/of investeren in publieke voorzieningen. Uiteindelijk wordt daarmee ook een stevig programma gerealiseerd voor de economie en de woningbouw in de stad. Binnen de strategische projecten worden ontwikkeleenheden opgezet. Deze zijn van een dusdanige schaal dat er afspraken kunnen worden gemaakt met ontwikkelaars en investeerders. 6/11

7 Figuur 3 Intensiveringsgebieden en gebiedsverkenningen In het kort schets ik de voortgang binnen de verschillende intensiveringsgebieden. Central Innovation District (CID) Het CID-gebied is een prominent onderdeel van de Agenda Ruimte voor de Stad en een belangrijk intensiveringsgebied van Den Haag. Het CID is de katalysator voor de vernieuwing van de economische basis van de stad en biedt uitzicht op forse nieuwe werkgelegenheid voor huidige en toekomstige generaties in de stad en wijde omtrek. Binnen het CID is de inzet de bereikbaarheid van Den Haag drastisch te verbeteren, de stad te verduurzamen, de realisatie van circa woningen tot 2040 en het overbruggen van ruimtelijke, economische en sociale barrières. Het CID wordt o.a. uitgewerkt in een maatschappelijke businesscase. Het college van B&W heeft voor 2018 programmageld beschikbaar gesteld voor de ontwikkeling van het CID. In 2017 is gewerkt aan het voorbereiden van een programma. De nadruk lag in deze fase op het verkennen van mogelijke investeringen en baten (economisch en ruimtelijk), het verkennen van belangen bij bedrijven, andere overheden, kennisinstellingen en bewoners. In het verlengde daarvan zijn de mogelijkheden verkend voor het opzetten van samenwerkingsverbanden en netwerken. Resultaten lobby en draagvlak: - onderdeel Haagse investeringsproposities Metropoolregio Den Haag; - MIRT-verkenning CID Binckhorst (aanpassingen auto- en OV-infrastructuur als voorwaarde voor de ontwikkeling van een hoogstedelijk innovatiemilieu); - stakeholdersgesprekken gevoerd met betrokken bedrijven, kennisinstellingen, vervoersbedrijven, woningcorporaties, ontwikkelaars en beleggers; - werkconferentie met kennisinstellingen, gehouden in april 2017; - organisatie van conferentie met kennisinstellingen op 20 november en voorbereiding van een samenwerkingsovereenkomst voor kennisontwikkeling; - deelname aan placemaking week, georganiseerd door Pakhuis de Zwijger; met als doel relatie tussen interacties en kwaliteit fysieke omgeving. 7/11

8 Uitwerkingen: - projecten in uitvoering, onder andere: realisatie fietsenstalling Koningin Juliana Plein, vernieuwing station Hollands Spoor zijde Laakhavens, realisatie Top Halte Hollands Spoor, Vijverhof (Leeghwaterplein); - lopende planvorming voor onder andere Grotiusplaats, de Monarch en omgeving station NOI; - vastgestelde kaders voor gebiedsuitwerkingen CS-Oost, Leeghwaterplein; - ambtelijke voorbereiding van Nota van Uitgangspunten voor verschillende deelgebieden in de spoorzone rond HS, Rivierenbuurt-Zuid en Binckhorst. Binckhorst + Laakhavens De Binckhorst is het grootste transformatie gebied in de stad. Het is een bijzondere plek in Den Haag. Het is een zeer divers gebied met industrie, bedrijven en kantoren. Door de ligging nabij het centrum, goede ontsluitingen voor verkeer en openbaar vervoer en de aanwezigheid van drie havens is het een gebied met enorm veel potentie. De Binckhorst heeft het in zich uit te groeien tot een innovatief, duurzaam woon-werkgebied waar pioniers trots zijn het ontstaan van een buitengewoon stuk stad mee te maken. Met een sterke, integrale inzet op de kwaliteit van de bereikbaarheid, de openbare ruimte, de gevestigde functies, de diversiteit en dichtheid van het gebied wordt een aantrekkelijk vestigingsklimaat geschapen voor groei van innovatie, werken, ontspanning en wonen. In de Binckhorst worden de komende jaren als eerste de gebieden rond de Binckhorsthaven, Maanplein en Trekvlietzone ontwikkeld. Er liggen kansen in andere zones bijvoorbeeld rond de havens, de begraafplaats en de afvalcentrale. Hier is een beperkende milieuzone. Dit vraagt om een (regionale) strategie om slim en innovatief met deze milieuhinderlijke bedrijvigheid om te gaan. In de Binckhorst is ruimte voor experiment, zowel in de fysieke uitwerking als in het proces. Zo is het gebied een pilot voor de nieuwe omgevingswet. Voor de Binckhorst heeft het ontwerp-omgevingsplan tot en met 1 november ter inzage gelegen. Binnenstad en Stadswijken De bestaande binnenstad en de stadswijken daaromheen zijn het hart van Den Haag. Dit hart wordt sterker en groter. Het Binnenstadsplan loopt tot 2020 en wordt de komende jaren herijkt. De binnenstad is en blijft een aantrekkelijke magneet voor bezoekers, ondernemers en bewoners. Met de Kern Bijzonder blijft de gemeente investeren in de buitenruimte. Het Spuikwartier met de theaters en het conservatorium wordt een culturele hotspot. Het nieuwe Museumkwartier vult dit aan. In 2017 is gewerkt aan bouwstenen voor het nieuwe Binnenstadsplan. In 2018 formuleert een nieuw college op basis hiervan de inzet voor de binnenstad. De stadswijken rond de binnenstad worden steeds aantrekkelijker voor een brede doelgroep die stedelijk georiënteerd is. Dit zijn studenten, starters en ook gezinnen. Wel vragen voornamelijk de Schilderswijk, Transvaal en Laak investeringen teneinde de duurzaamheid, de woningkwaliteit en de woonomgeving up-to-date te maken. De komende periode voeren we gesprekken met corporaties over hun inzet in deze wijken. Kust Scheveningen Den Haag heeft een unieke ligging aan zee. Geen andere stad in Nederland heeft zo n troefkaart. Niet voor niets is ook voor de kust een investeringsvoorstel gedaan bij de Metropoolregio. De kust heeft kansen de economie te verbreden en daarmee het toeristische seizoen te verlengen. De kusteconomie is dynamischer en vitaler dan gedacht. Vis, voedsel, sport, wellness, offshore, innovatie, onderwijs en energie zijn sectoren met onderling onverwacht veel vernieuwingskracht en synergie. Er moet worden geïnvesteerd in betere bereikbaarheid, aantrekkelijkere buitenruimte en een breder aanbod van economische functies. Dit wordt uitgewerkt in een investeringspropositie. 8/11

9 Den Haag Zuidwest De Zuidwestflank van Den Haag ligt enigszins perifeer binnen de Metropoolregio. Ook hier liggen kansen voor ontwikkeling, verdichting rond voorzieningen concentraties en betere landschappelijke relaties. Voorwaarde is een betere regionale ontsluiting met OV en de fiets. Die opgave is bij het rijk en regio geagendeerd in het MIRT onderzoek Bereikbaarheid Rotterdam Den Haag. Daarnaast liggen er kansen voor het verduurzamen van de vroeg naoorlogse woningbouwvoorraad. Dit vraagt investeringen van de woningcorporaties. Tegelijkertijd moet het gasleiding netwerk op afzienbare tijd worden vernieuwd en dit biedt mogelijkheden om verduurzaming, vergroening én verdichting te combineren. Deze inzet is besproken op de werkconferentie Zuidwest (13 september 2017). Hierbij waren de relevante stakeholders aanwezig (corporaties, bewoners, architecten, gemeente). De sessie heeft input opgeleverd voor vervolgstudies. De komende periode wordt gewerkt aan: - Gebiedsaanpak Moerwijk Oost (voorbereidingsfase, samenwerking met WOM Den Haag Zuidwest, Vestia en de gemeente); - Morgenstond, Bouwlust en Vrederust (verkenning-fase) - Stadshart Leyweg (idee-fase); - Lozerlaan (idee-fase); - Strategisch groenplan (idee-fase). Voorzieningen knooppunten De omgeving van knooppunten van openbaar vervoer en rond voorzieningenconcentraties wordt versterkt door hier programma s te concentreren. Dit vergroot het draagvlak en draagt bij aan duurzame stadsontwikkeling. Dit betekent dat deze omgevingen meer stedelijk worden en een hoge mate van functiemix kennen. Omdat ze uitstekend bereikbaar zijn met openbaar vervoer is de parkeerbehoefte laag. Komende periode wordt gewerkt aan: - Driehoek Rosenburg (verkenning is geweest, uitwerken naar projecten); - Knoop Moerwijk (verkenning-fase starten naar ecologische verbindingszone, showcase energietransitie en verdichtingsmogelijkheden). A4/Vlietzone De A4/Vlietzone ligt strategisch centraal in een regionaal stedelijk veld aan de binnenring van de Randstad en heeft landschappelijke kwaliteiten. Het gebied is nu echter gefragmenteerd door snelwegen. De komende periode wordt gestudeerd op het ontwikkelen van een robuuste landschappelijke onderlegger en opties voor circulaire economie. 4. Verdichten, vergroenen, verduurzamen In het dictum van het raadsbesluit over de Agenda Ruimte voor de Stad is het college gevraagd zorg te dragen dat verdichten, vergroenen en verduurzamen in samenhang plaatsvinden en dat over de gevolgen van de verdichting voor de vergroening en verduurzaming jaarlijks wordt gerapporteerd. Over concrete gevolgen valt in dit stadium nog weinig te rapporteren; verdichtingsprojecten kennen immers een flinke doorlooptijd voordat tot realisatie kan worden overgegaan. Wel kan worden aangegeven hoe het college deze opgave heeft opgepakt. - Bij alle nieuwe gebiedsontwikkelingen en projecten wordt de opgave van verdichten, vergroenen en verduurzamen meegenomen. Zoals bij de ontwikkelingen rond Rosenburg (zie onder Samen Stadmaken) en de ontwikkeling op het KJ-Plein. Ook bij beoordeling van verdichtingsvoorstellen van initiatiefnemers is dit aspect onderdeel van de beoordeling; 9/11

10 - Voor nieuwbouwprojecten wordt gasloos bouwen bevorderd en zodra de wet door het rijk hierop is aangepast, kan dit ook verplicht worden; - In het kader van de energietransitie en de daarmee samenhangende ambitie om in 2040 CO2 neutraal te zijn, worden per wijk energieplannen opgesteld; - In de nota Haagse hoogbouw: Eyeline en Skyline zijn expliciete regels en ambities opgenomen voor groen en duurzaamheid; - Het college steunt de inzet voor natuurinclusief bouwen en deze inzet wordt uitgewerkt in normen; - Tenslotte kan worden gemeld dat ambtelijk gestart is met een verkenning (nieuwe) groen-blauwe structuren te ontwikkelen en te versterken in Den Haag. Op het Stadsatelier van 3 oktober is voor deze verkenning in een aantal werksessies inspiratie opgehaald bij partijen uit de stad. 5. Samen Stadmaken De aanpak van co-creatie of Samen Stadmaken, die met de Agenda Ruimte voor de Stad is gestart, wordt ook bij de uitwerkingsacties gevolgd. Bij verdichtingsprojecten zoals binnen de driehoek Rosenburg, het gebied tussen Oude Haagweg, Groen van Prinstererlaan, Thorbeckelaan en De Savornin Lohmanlaan, kwamen binnen korte tijd verschillende bouwplannen binnen bij de gemeente Den Haag. Er is daarop gekozen deze niet apart te behandelen, maar gezamenlijk aan de inwoners te presenteren en direct input aan hen te vragen. Het ging hier vooral om nieuwe bouwprogramma s en de interactie van deze programma s met de buitenruimte. Nieuwbouw kon zo gekoppeld worden aan wensen voor groen, speel- en ontmoetingsruimte. Er zijn drie werksessies gehouden waarbij de bewoners hun wensen op verschillende manieren kenbaar konden maken en waarbij men dieper kon ingaan op de mogelijkheden. De laatste bijeenkomst was eind september. Er wordt nu gewerkt aan een gebiedsvisie. Uit de groep deelnemers is een klankbordgroep ontstaan die gedurende het proces betrokken blijft en aanspreekpunt voor de buurt. Ook in Den Haag Zuidwest en in de Binckhorst zijn inmiddels vergelijkbare bijeenkomsten georganiseerd. Op basis van de ervaringen die hier zijn opgedaan, wordt gewerkt aan een Toolkit Samen Stadmaken zodat betrokkenen op een herkenbare Haagse manier kunnen samenwerken aan de ruimtelijke ontwikkelingen in de stad. Op 3 oktober vond het jaarlijkse Stadsatelier Ruimte voor de Stad plaats. In het gebouw van de Campus Den Haag van de Universiteit Leiden spraken 300 bewoners, investeerders, ontwikkelaars en ambtenaren met elkaar over de toekomst van Den Haag. Naast prikkelende en inspirerende ideeën en opvattingen waren er vijftien workshops met verschillende thema s. Tijdens de workshops, georganiseerd door stadmakers zijn ideeën, projecten en dromen met elkaar en met beleidsmakers gedeeld. 6. Koers houden In deze brief heb ik u geïnformeerd over de woningbouwopgave van de stad en hoe we, in relatie tot de uitwerking van de Agenda Ruimte voor de Stad werken aan aanvulling van de planvoorraad. Er is in de afgelopen periode een kentering in gang gezet, mede als gevolg van de economische ontwikkelingen, maar zeker ook door organisatorisch adequaat in te spelen op een nieuwe en moderne manier van stadsontwikkeling. De woningbouwproductie en de planvoorraad zijn zichtbaar toegenomen. Het aandeel sociale woningbouw is, mede door het herstel van de corporatiesector en nieuwe samenwerkingsverbanden, weer toegenomen. De planontwikkeling van het middeldure huursegment is door het beschikbaar stellen van locaties en samenwerking met institutionele partijen, voor de komende periode goed geborgd. De investeerders, marktpartijen en corporaties hebben vertrouwen in de Haagse woningmarkt. We sturen daarnaast op kwaliteit door vergroenen en verduurzamen. We geven door co-creatie en Samen Stadmaken ruimte aan bewoners en andere betrokkenen bij de ontwikkeling van de stad. 10/11

11 Den Haag heeft in de afgelopen periode laten zien dat het goed uit de crisis naar voren is gekomen. De stad is vitaal en aantrekkelijk voor bedrijven en (nieuwe) inwoners. De stad groeit en daar hebben we ons zowel qua visie met de vaststelling van de Agenda Ruimte voor de Stad en de Haagse woonvisie als organisatorisch op voorbereid. Onze goede uitgangspositie laat onverlet, dat we er nog niet zijn en dat ons nog het nodige te doen staat. De opgave voor de periode tot 2025 is duidelijk. Met de voorgenomen gebiedsverkenningen kunnen we in Den Haag binnenstedelijk ruimte vinden voor tot woningen. De voorbereidingstijd van projecten is lang. Planontwikkelingsprocessen zijn complex en kapitaal- en organisatie-intensief. Dit betekent dat op ons de verantwoordelijkheid rust verder te gaan op de ingeslagen weg teneinde een robuuste planvoorraad te organiseren. De ambitie is verdichten te koppelen aan vergroenen en verduurzamen. Met een duurzame, groene leefomgeving en een gezond vestigingsklimaat is Den Haag een aantrekkelijke stad voor bewoners, bedrijven en bezoekers. Met vriendelijke groet, Joris Wijsmuller 11/11