Samenvatting Strafprocesrecht

Transcriptie

1 Inhoudsopgave Titel 3: Algemene beginselen strafprocesrecht Hoofdstuk 1: Definitie 1. Begrip 2. Onderscheid tussen materieel en formeel strafrecht A. Personen tot wie de regels gericht zijn B. Inhoud van de regels C. Sanctionering van schendingen 3. Doelstellingen van het strafprocesrecht A. Waarheidsvinding B. Bescherming van de individuele grondrechten C. Onderlinge afweging van waarheidsvinding en individuele grondrechten Hoofdstuk 2: Accusatoire en inquisitoire rechtspleging 1. Principe De accusatoire rechtspleging De inquisitoire rechtspleging 2. Praktijk Hoofdstuk 3: Verloop van het strafproces 1. Het vooronderzoek A. Opsporingsonderzoek en gerechtelijk onderzoek B. Kenmerken van het vooronderzoek (1) Het geheim karakter van het vooronderzoek (2) Het niet-tegensprekelijke karakter en sturing van vooronderzoek (3) Het schriftelijk karakter van het vooronderzoek 2. Het onderzoek ten gronde (1) Openbaarheid van terechtzitting en uitspraak (2) Het tegensprekelijk karakter van de procedure (3) Mondeling karakter van de rechtspleging Hoofdstuk 4: Actoren in het strafproces 1. De verdachte A. Situering! 1

2 B. De verschillende statuten van verdachte C. De advocaat 2. Het slachtoffer 3. De 4. De 5. De A. Situering B. De verschillende statuten van het slachtoffer burgerlijk aansprakelijke partij (vrijwillig of gedwongen) tussenkomende partij politie A. Situering B. Taken van de politie C. Statuut van de politie D. Toezicht op de politiediensten E. Internationale politiediensten F. Staatsveiligheid 6. Het openbaar ministerie A. Taken van het openbaar ministerie B. Statuut van het openbaar ministerie C. Overzicht D. Toezicht op het openbaar ministerie 7. De onderzoeksrechter A. Situering B. Taken van de onderzoeksrechter C. Statuut van de onderzoeksrechter D. Toezicht op de onderzoeksrechter 8. De onderzoeksgerechten A. Situering B. De raadkamer C. De kamer van inbeschuldigingstelling 9. De vonnisgerechten A. Taak van de vonnisgerechten B. Het statuut van de rechter C. Toezicht op rechters D. Indeling van de vonnisgerechten E. Samenstelling en bevoegdheid van de vonnisgerechten 10. Strafuitvoeringsrechtbanken A. Samenstelling B. Bevoegdheid 11. Justitieassistenten en justitiehuizen Hoofdstuk 5: Beleidsorganen in het strafprocesrecht 1. De minister van justitie 2. Het college van procureurs-generaal 3. De procureur des Konings 4. De raad van de procureurs des Konings! 2

3 Titel 4: Strafprocesrecht Deel I: De rechten van de verdediging in strafzaken Hoofdstuk 1: Algemene begrippen 1. Begrip en oorsprong 2. Toepassingsgebied rechten van de verdediging in strafzaken A. Rechten van de verdediging in strafzaken B. Het begrip strafzaak C. De rechten van de verdediging in de verschillende fasen van de strafrechtspleging Hoofdstuk 2: Overzicht 1. Recht op toegang tot de rechter A. Betekenis B. Recht op toegang tot de bevoegde rechter C. Recht op een onafhankelijk en onpartijdig rechter 2. Het recht op een eerlijk proces A. De gelijkheid van wapens (equality of arms) B. Recht op een eerlijke bewijsvoering C. Onmiddelijkheidsbeginsel 4. Recht op de behandeling van zijn zaak binnen een redelijke termijn A. Begrip B. Begin- en eindpunt C. Criteria ter beoordeling van de redelijkheid van de duur van het proces D. Sanctie bij overschrijding van de redelijke termijn 5. Recht niet gedwongen te worden tegen zichzelf te getuigen A. Principe B. Toepassingen C. Het zwijgrecht in België 6. Vermoeden van onschuld A. Vermoeden van onschuld en bewijslast B. Vermoeden van onschuld en de uitspraak over de grond van de zaak C. Vermoeden van onschuld en materieel strafrecht Hoofdstuk 3: Wettelijke waarborgen bij beperkingen van bepaalde grondrechten 1. Recht op persoonlijke vrijheid 2. Recht op eerbiediging van de private levenssfeer! 3

4 Deel II: De vorderingen die uit het misdrijf voortvloeien Hoofdstuk 1: De strafvordering 1. Algemene beginselen A. Strafvordering en vervolging B. Strafvordering, burgerlijke vordering en tuchtvordering 2. Personen die de strafvordering uitoefenen A. Principe B. Ambtenaren openbaar ministerie die de strafvordering uitoefenen C. Uitzonderingen D. Bevoegdheidsconflicten 3. Wijze waarop de strafvordering wordt uitgeoefend A. Beleid inzake de strafvordering B. Vervolging C. Niet-vervolging: Het sepot (Rangschikking zonder gevolg) D. Buitengerechtelijke afhandeling door het parket 4. Personen tegen wie de strafvordering wordt uitgeoefend A. Principe B. De immuniteiten C. Bijzondere regels voor bepaalde categorieën van personen 5. (Extra)territoriale gelding van de strafvordering A. Misdrijven op Belgisch grondgebied gepleegd B. Misdrijven in het buitenland gepleegd 6. Prejudiciële vragen en prejudiciële geschillen A. Prejudiciële vragen B. Prejudiciële geschillen 7. Verval van de strafvordering A. De opheffing of vernietiging van de strafwet (Art. 2 al. 2 Sw.) B. Amnestie C. De klachtafstand bij klachtmisdrijven D. De dood van de verdachte E. De verjaring (Art VTSv.) F. Het rechterlijk gewijsde G. De buitengerechtelijke afhandeling Hoofdstuk 2: De burgerlijke vordering 1. Algemene beginselen 2. Personen die de burgerlijke vordering uitoefenen A. Personen die rechtstreeks door het misdrijf werden benadeeld B. Uitzonderlijk: verenigingen en instellingen van openbaar nut 3. Personen tegen wie de burgerlijke vordering wordt uitgeoefend A. De verdachte! 4

5 B. De burgerlijk aansprakelijke C. De rechtsopvolgers van de verdachte 4. Gevallen waarin geen burgerlijke partijstelling mogelijk is 5. Voorwerp van de burgerlijke vordering 6. Wijze waarop de burgerlijke vordering wordt uitgeoefend Deel III: Het vooronderzoek in strafzaken Hoofdstuk 1: Wijze waarop het onderzoek gevoerd wordt 1. Opsporingsonderzoek en gerechtelijk onderzoek 2. Wijze waarop misdrijven ter kennis komen van de overheid A. Klachten, aangiften en ambtelijke vaststellingen B. Proces-Verbaal en strafdossier 3. Wijze waarop misdrijven worden opgespoord en vastgesteld A. Situering B. Permissieve regel, legaliteit en loyauteit C. Sanctionering van onregelmatige opsporingshandelingen D. Opsporing en vaststelling van misdrijven en het EVRM Hoofdstuk 2: Personen belast met de opsporing en vaststelling van misdrijven 1. Algemene beginselen 2. De leidinggevende magistraten A. Het openbaar ministerie (enerzijds) B. De onderzoeksrechter (anderzijds! gerechtelijk onderzoek) 3. De politiediensten A. Opsporingstaken van de geïntegreerde politiedienst B. Verhouding leidinggevende magistraten politiediensten Hoofdstuk 3: Het opsporingsonderzoek 1. Begrip 2. De heterdaadprocedure A. Verrichtingen bij betrapping op heterdaad B. Gewone verrichtingen 3. De proactieve recherche A. Algemeen B. Voorwaarden (Art. 28bis 2 Sv.) 4. De bijzondere opsporingsmethoden A. Algemeen B. Wettelijke regeling 5. Het kaapluk-onderzoek! 5

6 6. Afsluiting van het opsporingsonderzoek A. Niet-vervolging: Sepot, minnelijke schikking of bemiddeling B. Vordering tot onderzoek C. Dagvaarding of oproeping voor het vonnisgerecht Hoofdstuk 4: Het gerechtelijk onderzoek 1. Begrip 2. Taakomschrijving van de onderzoeksrechter 3. Saisine van de onderzoeksrechter A. Wijze waarop de onderzoekrechter geadiëerd wordt B. Omvang van de saisine C. Gevolgen van de saisine 4. Verhouding onderzoeksrechter - procureur des Konings A. Situering B. Vorderingen van de procureur des Konings ten aanzien van de onderzoeksrechter C. Rechtsmiddelen 5. Rechten inverdenkinggestelde, burgerlijke partij en derde-beslagene tijdens het gerechtelijk onderzoek A. Het recht inzage te vragen in het strafdossier (Art. 61ter Sv.) B. Het strafrechtelijk kortgeding (Art. 28sexies, 61quater en 61sexies Sv.) C. Het recht bijkomende onderzoekshandelingen te vragen (Art. 61quinquies Sv.) 6. Afsluiting van het gerechtelijk onderzoek: de regeling van de rechtspleging A. Situering B. Procedure C. Procedure voor de raadkamer D. Mogelijke beslissingen van de raadkamer E. Rechtsmiddelen tegen de beschikking over de rechtspleging 7. Controle door de kamer van inbeschuldigingstelling A. Ambtshalve toezicht op het verloop van de gerechtelijke onderzoeken B. Toezicht op langdurige onderzoeken C. Toezicht op de regelmatigheid van de rechtspleging Hoofdstuk 5: Onderzoeksverrichtingen 1. Het opnemen van klachten en aangiften 2. Identiteitscontroles en houden van gegevensbestanden A. Verzamelen van informatie B. Houden van een gegevensbestand C. Misdaadanalyses 3. Plaatsbezoek (Belangrijke fase) 4. Observatie 5. Ondervraging van de verdachte A. Minimumrechten ondervraagde persoon! 6

7 B. Ondervraging verdachte binnen opsporingsonderzoek C. Ondervraging verdachte binnen gerechtelijk onderzoek D. Ondervraging met behulp van audiovisuele media E. De vrijheidsberoving van de verdachte 6. Inverdenkingstelling van de verdachte A. Principe B. Rechten inverdenkinggestelde C. Impliciete inverdenkingstelling D. Inverdenkingstelling en loyauteitsplicht 7. Getuigenverhoor A. Getuigenverhoor binnen het raam van een opsporingsonderzoek B. Getuigenverhoor binnen het raam van een gerechtelijk onderzoek C. Anonieme getuigen D. Bedreigde getuigen E. Verhoor met behulp van audiovisuele media 8. Inwinnen gegevens bankrekeningen en banktransacties en bevriezen van banktegoeden 9. Deskundigenonderzoek A. Het deskundigenonderzoek binnen het raam van een B. Het deskundigenonderzoek binnen het raam van een gerechtelijk onderzoek 10. DNA-onderzoek A. DNA-onderzoek in het raam van een opsporingsonderzoek B. DNA-onderzoek in het raam van een gerechtelijk onderzoek 11. Inobservatiestelling 12. Fouillering 13. Onderzoek aan het lichaam 14. Huiszoeking A. Begrip en grondslag B. Grond- en vormvoorwaarden C. Huiszoeking bij betrapping op heterdaad D. Huiszoeking met toestemming van de bewoner van het huis E. Beperkingen 15. Andere zoekingen 16. Inkijkoperatie 17. Inbeslagneming A. Algemeen B. Zaken die in beslag kunnen worden genomen C. Kunnen zaken die zich bevinden bij een derde worden in beslag genomen? D. Zaken die niet in beslag kunnen worden genomen E. Beheer van in beslag genomen goederen F. Inbeslagneming van onroerende goederen 18. Databeslag en netwerkzoeking A. Databeslag (Art. 39bis Sv.) B. Netwerkzoeking (Art. 88ter Sv.)! 7

8 19. Uitgestelde tussenkomst, gecontroleerde aflevering en gecontroleerde doorlevering A. Uitgestelde tussenkomst (Art. 40bis Sv.) B. gecontroleerde aflevering en doorlevering 20. Schending briefgeheim A. Het onderscheppen van post (Art. 46ter Sv.) B. Lezen van post (Art. 88sexies Sv.) 21. Identificatie telefoonnummers en opsporen & lokaliseren van telecommunicatie A. Algemeen kader B. Identificatie van telefoonnummers C. Opsporen of lokaliseren van telecommunicatie 22. Afluisteren van privé(tele)communicatie A. Situering B. Beschermde communicaties C. Grondvoorwaarden (Art. 90ter Sv.) D. Personen, zaken en plaatsen die het voorwerp van een afluistermaatregel kunnen uitmaken (Art. 90ter 1 al. 3 Sv.) E. Vormvoorwaarden (Art. 90quater Sv.) F. Duur van de maatregel G. Afluistering en het beroepsgeheim H. Praktische uitvoering van de maatregel 23. Bijzondere opsporingsmethoden A. Algemeen B. Stelselmatige observatie C. Infiltratie D. Gebruik van informanten 24. Voorlopige maatregelen ten aanzien van rechtspersonen 25. Beknopt voorlichtingsrapport en maatschappelijke enquête Hoofdstuk 6: Voorlopige Hechtenis 1. Algemene beginselen A. Begrip B. Bronnen o De Grondwet o De wet o De mensenrechten C. Kenmerken o De voorlopige hechtenis is steeds uitzonderlijk o De voorlopige hechtenis is geen straf o De voorlopige hechtenis is geen onderzoeksmaatregel o De voorlopige hechtenis is steeds voorlopig o De voorlopige hechtenis kan enkel door een rechter worden bevolen D. De voorlopige hechtenis en andere vrijheidsberovingstitels o De bestuurlijke aanhouding o De kortstondige vrijheidsbeneming in het kader van een fouillering! 8

9 o De aanhouding op grond van het vattingsbevel 2. Arrestatie (Art. 1 en 2) A. Begrip o Personen bevoegd tot arrestatie o Misdrijven vatbaar voor arrestatie o Rechten van de gearresteerde B. De termijn van 24 uur o Oorspronkelijke termijn o Bevel tot verlenging 3. Bevel tot medebrenging (Art. 3 en 4) 4. Aanhoudingsbevel (Art. 16) A. Grondvoorwaarden o Er moeten ernstige schuldaanwijzingen zijn o Het feit moet strafbaar zijn met een gevangenisstraf van 1 jaar of meer o De aanhouding moet volstrekt noodzakelijk zijn en de wettelijke redenen voor de verlening van een aanhoudingsbevel moeten aanwezig zijn B. Vormvoorwaarden o De ondervraging door de onderzoeksrechter o Het aanhoudingsbevel moet gemotiveerd zijn o Het aanhoudingsbevel moet binnen de 24uur aan de verdachte worden betekend 5. Verbod van vrij verkeer (Art. 20 al. 2) 6. Opheffing aanhoudingsbevel (Art. 25) 7. Aanhoudingsbevel ten aanzien van een in vrijheid gelaten of gestelde verdachte 8. Rechterlijk toezicht op de voorlopige hechtenis A. Art. 5 EVRM B. Rechtsmiddelen tegen het aanhoudingsbevel C. Handhaving van het aanhoudingsbevel door de raadkamer o Draagwijdte van de controle o Procedure o Rechtsmiddelen 9. Voorlopige hechtenis en regeling van de rechtspleging 10. Onmiddellijke aanhouding ter terechtzitting 11. Alternatieven voor de voorlopige hechtenis A. Vrijheid en invrijheidstelling onder voorwaarden o Voorwaarden waaraan de vrijheid of invrijheidstelling onder voorwaarden moet voldoen o Voorwaarden die kunnen worden opgelegd o Toezicht op de naleving van de voorwaarden o Rechtsmiddelen B. Vrijheid of invrijheidstelling met borgsom 12. Onwerkzame hechtenis A. Onrechtmatige hechtenis B. Onwerkdadige hechtenis 13. Het Europees aanhoudingsbevel! 9

10 A. Begrip B. Bronnen C. Vormvoorwaarden en verband met het feit waarvoor de overlevering wordt gevraagd o Drempelstraf: 12 maanden o Dubbele incriminatie o Dubbele jurisdictie en dubbele verjaring? o Litispendentie in de staat van tenuitvoerlegging o Politieke misdrijven: niet langer een beletsel D. Voorwaarden in verband met de gezochte persoon o Nationaliteit: niet langer een beletsel o Minderjarigen worden niet overgeleverd E. Voorwaarden in verband met de rechtsbedeling in de verzoekende staat o Discriminatieclausule o Respect voor mensenrechten o De doodstraf en de levenslange gevangenisstraf F. Andere weigeringsgronden! 2 verplichte weigeringsgronden o Amnestie o Nebisinidem G. Procedure o Gewoneprocedure o Procedure in geval van instemming o Specialiteit Deel IV: Het onderzoek ter terechtzitting Leerstof: Titel 3: Algemene beginselen strafprocesrecht! 10

11 Overzicht: Hoofdstuk 1: Definitie 1. Begrip 2. Onderscheid tussen materieel en formeel strafrecht A. Personen tot wie de regels gericht zijn B. Inhoud van de regels C. Sanctionering van schendingen 3. Doelstellingen van het strafprocesrecht A. Waarheidsvinding B. Bescherming van de individuele grondrechten C. Onderlinge afweging van waarheidsvinding en individuele grondrechten Hoofdstuk 1: Definitie 1. Begrip wat?: Het strafprocesrecht is het geheel der rechtsregels betreffende de opsporing, vervolging en berechting van personen die ervan worden verdacht een misdrijf gepleegd te hebben. Het beschrijft de vormvoorschriften en bepaalt de positie van de verschillende actoren in het strafproces (de overheid, de verdachte, het slachtoffer,...) In het strafprocesrecht wordt het materieel strafrecht gerealiseerd. Zonder afdwinging zijn rechtsregels immers zinloos. Er bestaat een inherente band tussen beiden. Men zal dus regelmatig moeten teruggrijpen naar begrippen uit het materieel strafrecht. Strafprocesrecht bevat vele formele voorschriften die bepalen hoe materieelrechterlijke voorschriften moeten worden toegepast. ( Bv: de correctionalisering van een misdrijf(materieel strafrechterlijke rechtsfiguur) heeft vele implicaties voor het strafprocesrecht. Zaak komt niet voor het HvA. Dit omdat het HvA overbelast is. De techniek van de correctionalisering wordt aangewend om van misdaden wanbedrijven te maken en ze alsnog voor de correctionele rechtbank te brengen.) Het verloop van het proces is een formeel strafrechterlijk aspect. Synoniemen voor strafprocesrecht: Formeel strafrecht( meer in Nederland), strafrechtspleging, strafvordering 2. Onderscheid tussen materieel en formeel strafrecht! 11

12 Het onderscheid op 3 punten-> betrekking op de personen tot wie de regels gericht zijn, hun inhoud, en op de sancties indien zij worden geschonden. A.Personen tot wie de regels gericht zijn o De regels van het materieel strafrecht zijn tot de gehele bevolking gericht. Tot iedereen dus. (Burgers en overheid) Vb: Als je niet mag stelen, dan mag de overheid ook niet stelen. o De regels van het strafprocesrecht richten zich in de eerste plaats tot de overheid (de personen die met de toepassing van het strafprocesrecht belast zijn= de politie, en de staande en zittende magistratuur. Dit vloeit voort uit het inquisitoir karater van het strafprocesrecht. Het is een proces tussen de gemeenschap en de verdachte. De bedoeling van de strafprocedure is het opleggen van beperkingen aan de overheid mbt tot het toepassen van het materieel strafrecht. Beperkingen mbt het vervolgen van bepaalde personen. Iemand die macht heeft zal daarvan gebruik gaan maken( al sinds de oude tijden). Aan die macht moeten bepaalde grenzen worden gesteld. Een overheid die bepaalde bevoegdheden heeft, heeft de neiging om die bevoegdheid te gebruiken en die macht uit te breiden. Vb: huiszoeking: Waarom bestaan regelen hieromtrent? Om te vermijden dat om het even welke overheidsinstantie om het even welk moment uw huis binnen kan vallen om een huiszoeking te doen. Daarom bestaan er procedure regels en alsmede beperkingen mbt wnn men mag over gaan tot een huisonderzoek. Procedure regels= bevel van de overheid, of toestemming van de bewoner. Het eerste wetboek dat een dictator die aan de macht komt wijzigt is het wetboek van stravordering. Dit om de bevoegdheden van politiediensten, etc. uit te breiden = meer macht aan de overheid. B. Inhoud van de regels o Inhoudelijk vallen de regels van het materieel strafrecht op door hun vanzelfsprekendheid!ze beschermen een reeks fundamentele waarden (Je mag niet doden, slaan of stelen,...). Wettelijke bepalingen die aangeven welke feiten strafbaar zijn onder welke voorwaarden en wie daarvoor kan worden vervolgd. Wat mag en wat mag niet? Welke zijn de constitutieve bepalingen van het misdrijf? Zijn er verzachtende omstandigheden. Deze figuren vertolken het algemeen rechtsgevoel op een juridische manier. Het is evident dat je procedures nodig hebt om dit toe te passen. o De meeste regels van het strafprocesrecht hebben die vanzelfsprekendheid niet. Ze zijn meestal niet aan bepaalde waarden(het leven, fysieke integriteit, eigendom, etc.) gekoppeld en berusten vaak op de afweging van verschillende belangen ( waarheidsvinding, grondrechten waaronder de rechten van verdediging). Specifieke procedureregels.! 12

13 De inhoud is vaak diffuus en makkelijker vatbaar voor verandering C. Sanctionering van schendingen o De sanctionering van schending van regels van het materieel strafrecht is vrij eenvoudig: op elk misdrijf staat een straf. Is dus zeer simpel. Sanctioneren is dus zeer duidelijk. De rechter moet de wet toepassen, en hij moet een straf opleggen die ligt tussen het minimum en het maximum. o De schending van een strafprocesrechtelijke norm wordt anders gesanctioneerd. De wet bepaalt zelden wat de precieze sanctie is (de wetgever ging ervan uit dat de professionelen de wet wel zouden volge). De rechtspraak speelt hier dan ook een belangrijke rol en houdt onder meer rekening met de vraag of de rechten van de verdediging geschonden zijn (want er is nood aan een belangenafweging met de waarheidsvinding). Ook kan het niet naleven van proces beginselen een misdrijf uitmaken en wordt deze krachtens het materieel strafrecht gesanctioneerd. Volgens sommige politici moet dit niet worden gesanctioneerd. Als men als wetgever zegt dat geen enkele procedureregel tot sanctionering moet leiden dan is het bestaan van de procedureregels opzich overbodig. Ze hebben ze zelf gestemd. BV; de huiszoeking-> Als men bij de huiszoeking een schriftelijke toestemming moet geven, dan werd dit gestemd omdat er misbruik van werd gemaakt. Voor deze nieuwe wet moest men enkel een mondelinge toestemming geven. De politie schreef gewoon in het proces-verbaal dat men had toegestemd, terwijl dit niet zo was. De nieuwe wet stelt dat de toestemming voorafgaand aan de huiszoeking moet en schriftelijk moet worden opgesteld om misbruiken te vermijden. Nu krabelt men erop terug. Het debat omtrent de sanctionering van de regels van het formeel strafrecht is een zeer moeilijk debat. De rechtspraak bepaalde vroeger hoe men moest overgaan tot de sanctionering. Als de wet iets niet regelt dan moet de rechter zelf op grond van art. 6 Ger. W. zelf bepaalde jurisprudentiele regels ontwerpen. Uiteindelijk werd dit wettelijk geregeld in de Wet Landuyt- > in bepaalde gevallen is er bewijs uitsluiting, maar meestal is dit niet zo. Een aantal sancties zijn denkbaar: De proceshandeling of het hele proces kan nietig zijn. Soms moet de rechter een onrechtmatig verkregen bewijsstuk buiten zijn beschouwingen houden -> hier moet men wel rekening houden met de antigoon rechtspraak. Soms wordt de strafvordering onontvankelijk Soms is er helemaal geen sanctie Soms is de sanctie onzeker (nog niet duidelijk)! 13

14 De problematiek mbt het sanctioneren van het formeel strafrecht is een internationaal probleem. Er is een toenemende repressieve tendens=> toenemend dat men minder gaat sanctioneren. Een repressief regime gaat minder streng gaan optreden. De rechtspraak van het EHRM gaat ook uit van een repressieve regime (sinds begin jaren 90 <> verdachte vriendelijke aanpak) VB: voor een lange tijd was er discussie binnen het EHRM omtrent de overschrijding van de redelijke termijn ex. Art. 6 EVRM. 2 opties 1) onontvankelijkheid van de strafvordering 2) de vermindering van de straf. Het hof heeft de bovenhand verleend aan de vermindering van de straf. 3. Doelstellingen van het strafprocesrecht In het strafproces staan verschillende belangen tegenover elkaar: o Het belang van de gemeenschap (bestraffing van de criminaliteit) o Het belang van het slachtoffer (schadevergoeding) o Het belang van de verdachte (eerlijk proces) Het strafproces heeft de ontdekking van de waarheid tot doel, maar deze waarheidsvinding mag echter niet tot stand komen met miskenning van de individuele grondrechten Dubbele finaliteit: De waarheidsvinding (A) De bescherming van de individuele grondrechten (B) Het is de taak van het strafprocesrecht om deze, vaak tegenstrijdige belangen met elkaar te verzoenen A. Waarheidsvinding o Het strafrecht maakt deel uit van het publiek recht: het conflict dat ontstaat ten gevolge van het plegen van een strafbaar feit wordt gezien als een conflict tussen de gemeenschap en de dader, niet als een conflict tussen dader en slachtoffer!de invalshoek van waaruit de regels van het strafprocesrecht zijn opgesteld, is voornamelijk die van het openbaar belang(finaliteit en wijze van het opstellen van het strafprocesrecht) De taak van de advocaat van de verdachte= toezien op de toepassing van de regels van het strafproces. o Het strafproces in zijn geheel (opsporing en vervolging van misdrijven, berechting van de! 14

15 daders) heeft, vanuit dit perspectief, als voornaamste doel de waarheidsvinding. Men moet de waarheid vinden. Maar soms is dit niet altijd mogelijk. Onderscheid tussen de 1) gerechtelijke waarheid 2) reële waarheid. De gerechtelijke waarheid kan men achterhalen, want de jury (rb) heeft dit beslist. Maar vaak weten we niet wat er concreet is gebeurd. We moeten zoveel mogelijk de waarheid gaan bepalen, maar het strafrecht is slechts een middel om de waarheid te achterhalen. Men kan niet altijd de absolute waarheid gaan bepalen. Bv: Als er te weinig elementa a charge zijn-> twijfel-> in dubio pro reo=vrijspraak. B. Bescherming van de individuele grondrechten o Vanuit de optiek van de individuele burger heeft het strafprocesrecht een andere functie!de eerbied voor de individuele grondrechten o In het kader van de waarheidsvinding worden aan de overheid belangrijke bevoegdheden toegekend die een verregaande beperking van bepaalde grondrechten kunnen inhouden (niet enkel ten aanzien van personen die ervan verdacht worden een misdrijf te hebben gepleegd, maar tevens ten aanzien van derden)!het beschermde belang is hier dus ruimer dan de loutere rechten van de verdediging in strafzaken in de mate dat er meer voorrang wordt verleend aan de individuele grondrechten zal het achterhalen van de waarheid moeilijker worden. o De rechten van de verdediging(verzamelnaam voor reeks van grondrechten) gelden specifiek voor personen die vervolgd worden wegens een misdrijf Art. 6 EVRM en Art. 14 I.V.B.P.R (voornaamste rechtsbronnen) C.Onderlinge afweging van waarheidsvinding en individuele grondrechten o Het strafprocesrecht probeert deze belangen te verzoenen. Dat is een delicate evenwichtsoefening. Gedurende de 19 e en de eerste helft van de 20 e eeuw stond de waarheidsvinding centraal. Sinds de totstandkoming van het EVRM is er meer aandacht voor de bescherming van de individuele grondrechten, dat een zelfstandig doel van het strafprocesrecht is geworden. De waarheid moet worden gevonden, maar op om het even welke manier. o De voornaamste waarborg! Het wettelijk kader van het overheidsoptreden VB: De telefoontap is enkel mogelijk in bepaalde gevallen. Er moet voorrang worden gegeven aan de rechten van de verdediging De beperking van grondrechten moet steeds op wettelijke basis berusten ( legaliteitsbeginsel):! 15

16 Art. 12 al. 2 GW! Vervolging kan slechts plaatsvinden in de gevallen die de wet bepaalt en in de vorm die zij voorschrijft ( verwijzing naar het strafprocesrecht) Huiszoeking = art. 15 GW Echter was het zo dat er geen inhoudelijke vereisten werden gesteld mbt dat optreden. Het was voldoende dat het overheidsoptreden op wettelijke basis berustte, opdat het rechtmatig zou zijn. o EVRM brengt hier verandering in! Het volstaat vandaag niet meer dat het overheidsoptreden ENKEL op een wettelijke basis berust. De wet moet in vele gevallen zekere voorwaarden vervullen opdat de inbreuk op individuele grondrechten zou geoorloofd zijn Vrijheidsberoving-> het is niet voldoende dat de vrijheidsberoving op een wettelijke basis berust en door een rechter wordt bevolen ( art. 12 GW). Moet ook worden voldaan aan de voorwaarden van art. 5 EVRM(1 &3) Huiszoeking De belangen van de burger in het algemeen (grondrechten), en van de verdachte in het bijzonder (rechten van de verdediging) wegen meer door in het strafproces dan voorheen. Het belang van de waarheidsvinding zal dus in bepaalde gevallen hiervoor moeten wijken Vb: wet franchimont: enkele verdedigingsrechten worden nu uitdrukkelijk bepaald m.b.t. het gerechtelijk onderzoek. o De concrete afweging van het belang van de waarheidsvinding en dat van de bescherming van de grondrechten gebeurt door de rechtspraak. In deze onderlinge afweging kan men een slingerbeweging vaststellen. Oorspronkelijk primeerde het belang van de waarheidsvinding. In 1933 is een autoritaire regime op een democratische verkozen manier aan de macht gekomen. Deze individuele grondrechten werden compleet aan de kant geschoven. Onder invloed van de internationale ontwikkeling van de mensenrechten (sinds de jaren 60 en het onstaan van het EVRM) is het belang van de bescherming van de grondrechten centraal komen te staan. Men wou een situatie zoals in 1933 vermijden. Dus de bovenhand aan mensenrechten. Een deel van de rechtsleer en een groot deel van de publieke opinie wijst op een te groot formalisme (overprocessualisering) dat tot maatschappelijk ongewenste resultaten leidt (zoals de vrijlating van verdachten waarvan de schuld quasi-vaststond)-> De wet franchimont heeft deze discussie nog meer aangewakkert. In de rechtspraak is een tegenreactie merkbaar!de Antigoonrechtspraak (Hof van! 16

17 Cassatie) heeft de sanctionering van onregelmatigheden begaan bij de bewijsvoering aanzienlijk versoepeld. Vanaf de jaren 90= meer repressieve aanpak (kaderen in het gevoel van de jaren 80 met de bende van nijvel, etc.) Ook merken we meer wetten die tot stand komen (witwaswetgeving,..) waar de waarheidsvinding zijn voorrang verkrijgt. Waar vroeger dit onrechtmatig bewijs steeds onbruikbaar werd in het strafproces, werd de regel in 2003 omgedraaid. Onrechtmatig bewijs moet door de strafrechter enkel nog in 3 hypothesen buiten beschouwing worden gelaten o Wanneer de miskende vormvoorwaarde op straffe van nietigheid is voorgeschreven o Wanneer de begane onrechtmatigheid de betrouwbaarheid van het bewijs heeft aangetast o Wanneer het gebruik van het bewijs in strijd is met het recht op een eerlijk proces Recente evoluties (tegen terrorisme en georganiseerde criminaliteit) Anti-terroristische wetgeving waardoor de rechten van de verdediging wordt beperkt= nieuwe vormen van criminaliteit die vaak internationale dimensies aannemen. Hier was er een nood aan een versoepeling van de proces voorschriften. o Speciale Politietechnieken zoals infiltratie en het gebruik van undercoveragenten = imperking van de grondrechten. De problemen doen zich vooral voor mbt tot het feit dat deze normaal enkel maar mogen worden aangewend voor specifieke vormen van criminaliteit maar toch algemeen worden gebruikt. Overzicht: Hoofdstuk 2: Accusatoire en inquisitoire rechtspleging 1. Principe De accusatoire rechtspleging De inquisitoire rechtspleging 2. Praktijk Hoofdstuk 2: Accusatoire en inquisitoire rechtspleging 1. Principe Een zuivere toepassing van deze 2 principes vind je niet meer. Doch is het interessant om hier nog op in te gaan. VB: Salduz-wetgeving: De tegenstanders van de wetgeving zeggen dat het recht van bijstand van een advocaat=puur een accusatoire rechtspleging terwijl wij in België Inquisitoire zijn. De accusatoire rechtspleging! 17

18 o Horizontale processtructuur! De aanklager en de verdediging staan op gelijke voet en vechten met gelijke wapens (equality of arms). De beide partijen staan op gelijke voet. VB: burgerlijk proces, want 2 particulieren die op gelijke voet met elkaar staan. Ze staan op complete voet van gelijkheid met elkaar waarbij beiden dezelfde rechten hebben. o Passieve rol van de rechter! Hij moet in hoofdzaak erop toezien dat de procedure correct verloopt en dat de partijen het proces fair spelen De taak van de rechter bestaat erin, na het aanhoren van de argumenten van beide partijen, te beslissen welke van beide juridisch gelijk heeft o Een accusatoir proces is volledig openbaar, zowel ten aanzien van de partijen als ten aanzien van het publiek. Deze is alsmede tegensprekelijk De inquisitoire rechtspleging o Verticale processtructuur! De overheid weegt door op de procesvoering en bepaalt het procesverloop. Men staat dus niet op gelijke voet. Er is een openbare aanklager, die niet namens het slachtoffer maar ambtshalve, namens de gemeenschap optreedt. o Actieve rol van de rechter! Zijn bestaat erin de waarheid te ontdekken Verregaande bevoegdheden Actieve leiding van het proces De rechter kan zelf het onderzoek leiden en eventueel bijkomende onderzoeksverrichtingen gaan bevelen. In de Angelsaksische landen ondergaat de rechter de procedure veel meer en hebben de partijen de bevoegdheid om de beklaagde te ondervragen. Tout juge est procureur-general ( er werd vroeger geen onderscheid gemaakt tussen de rechter en echt OM, nu wel dus)= weerspiegeling van het inquisitoir karakter. o Geheim en niet-tegensprekelijk karakter! Geheim! Achter gesloten deuren (noch de verdachte, noch het publiek is op de hoogte van het verloop van het onderzoek) 2. Praktijk Zuiver accusatoire of inquisitoire procedures komen vrijwel nergens (meer voor). In de common law is de accusatoire procedure het best bewaard gebleven. De beroepsrechter heeft enkel als taak erop toe te zien dat de bewijsvoering volgens de regels gebeurt. Die bewijsvoering is volledig in handen van de partijen. De procedure is alsook nie echt geheimelijk. De procedure in de continentale traditie was eerder inquisitoir( ook landen die! 18

19 hun model daarop hebben geinspireerd) Vandaag is ze (ook in België) eerder gemengd. Aan het onderzoek ten gronde gaat een vooronderzoek vooraf dat inquisitoir en dus geheim en niet- tegensprekelijk verloopt. In tweede fase gebeurt de terechtzitting, die wel accusatoir is. De rechter speelt dus een actievere rol ( zie hierboven). Wat het vooronderzoek betreft= Zuiver inquisitoir-> het openbaar ministerie heeft veel meer macht. Ook is zij geheim ( niet rekeninghoudend met de lekking in de media) en niet - tegensprekelijk: de verdachte moet ondergaan wat er gebeurd in het vooronderzoek (zie hiervoor het vooronderzoek; men moet dit ondergaan en er is hier geen beroep voor mogelijk. Zie telefoontap: hier kan je ook niks aan doen, want kom je pas te weten nadat dit is uitgevoerd. Niet-tegensprekelijk! De beklaagde wordt niet de mogelijkheid geboden om de tegen hem verzamelde bewijzen te weerleggen en de argumenten voor zijn verdediging naar voren te brengen. De verdachte wordt beschouwd als het object van de rechtspleging, niet als drager van rechten De terechtzitting= grondwet schrijft voor dat de terechtzitting openbaar is. Dit deel van het proces is tegensprekelijk. Hier heb je als verdachte recht op inzage van het strafdossier ( 1 uitz: BOM). Het is alsmede mondeling. Dit onderscheid moet dus sterk worden gerelativeerd. De rechtspraak van het EHRM zorgt ervoor dat deze procedures naar elkaar toegroeien. Wij (inquisitoire traditie) zijn meer en meer accusatoire tradities aan het opnemen. Ook in de Common Law landen worden aspecten van ons systeem overgenomen. VB: jury bij elke procedure wordt afgenomen, meer schriftelijke procedure. De raad van europa telt 47 lidstaten, dus de arresten van het EHRM die bepaalde normen opleggen hebben dus een zeer verregaande strekking. Deze landen hebben verschillende tradities. Hierdoor groeien de tradities tot elkaar. Het arrest Salduz v. Turijke: Salduz was een turkse minderjarige die omwille van activiteiten voor de PKK Art. 6 EVRM moet zo worden geinterpreteerd dat iemand die van zijn recht beroofd wordt heeft onmiddellijk recht op bijstand van zijn advocaat en niet pas na 24uur. Salduz-wet: De bijstand van een advocaat moet worden uitgebreid naar alle procedures (wat nu nog niet het geval). Onder invloed van de kleine Franchimont (1998)!Wijziging van de strafprocedure om de procedure van het vooronderzoek weg te trekken van het inquisitoire De grote Franchimont heeft het niet gehaald (zelfde doelstelling!procedure minder inquisitoir maken)!gesneuveld in het parlement! 19

20 3. Strafrechtshervorming in Europa!Niet kennen. Ons wetboek van strafvordering is zeer oud (van 1808). Wij zijn het enige land die zo n oud wetboek hebben. Deze dateert zelfs van voordat Belgie bestond. 1808= Code d instruction criminelle van Napoleon. Deze was volgens Napoleon de slechtste. Deze wordt dus in Belgie van kracht : verhuizen naar de Nederlandse regime. Het wetboek van 1808 wordt voorlopig gehandhaafd, maar de jury wordt afgeschaft (Nederland heeft hier een afkeer van). In 1830 (de Belgische onafhankelijkheid) wordt er in de grondwet een artikel opgenomen dat er nieuwe wetboeken moeten komen, voorlopig wordt het wetboek van 1808 gehandhaafd en de jury wordt weer ingevoerd. Het strafwetboek is nieuw, maar het wetboek v. Strafvordering is er niet gekomen. Dit artikel in de grondwet (verbintenis tot nieuwe wetboeken) werd uit de grondwet genomen. Wel hebben we de Voorafgaande titel van de wetboek van Strafvordering (VtSV). Men had een volledig nieuwe wetboek geschreven, maar enkel de eerste 30 artikelen werden opgenomen. In de loop van de tijd werden wel bepaalde artikels toegevoegd, doch is er nooit een nieuw wetboek gekomen. Wel waren er pogingen: 1.Commissie Franchimont: bepaalde dringende hervormingen en een nieuw wetboek De eerste doelstelling is behaald (wet franchimont). De Maxi-franchimont (ontwerp wetboek van strafvordering) werd echter niet aangenomen. Dit werd gestemd in de senaat, maar werd niet in de kamer aangenomen (omdat het werkveld niet klaar was voor dergelijke hervormingen). in 2006 al wordt er in dit ontwerp een bepaling voorzien dat wnn een verdachte van zijn vrijheid wordt beroeft (een nacht of 8uur) dan heeft men het recht om door een advocaat te worden bijgestaan. Nog geen 3 jaar nadien zegt het EHRM in zijn Salduz rechtspraak dat NIET na 8uur of een nacht MAAR onmiddellijk bij het ontnemen van uw vrijheid dan heeft men het recht op bijstand van de advocaat. Wat zegt de EU: in een richtlijn: Niet enkel wanneer je van vrijheid wordt berooft maar ALTIJD heeft men recht op bijstand van een advocaat. Deze tendensen duiden op het probleem van ons huidig wetboek van strafvordering, er zal dus een nieuwe wetboek van strafvordering moeten komen. De gevoeligheid van het onderwerp zorgt voor deze lange duurtijd. De gewone burger komt hier meer mee in aanraking. De tijd is nog nooit zo gunstig geweest voor een nieuw wetboek. De legislatuur wordt bij de volgende verkiezing op 5 jaar gebracht en er is maar 1 kamer. Men zal dus 5 jaar hebben om een wetboek van strafvordering uit te schrijven, voor advies van de RVS te sturen en dan in 1! 20

21 kamer te stemmen (vroeger 2 kamers en 4 jaar). Overzicht: Hoofdstuk 3: Verloop van het strafproces 1. Het vooronderzoek A. Opsporingsonderzoek en gerechtelijk onderzoek B. Kenmerken van het vooronderzoek (1) Het geheim karakter van het vooronderzoek (2) Het niet-tegensprekelijke karakter en sturing van vooronderzoek (3) Het schriftelijk karakter van het vooronderzoek 2. Het onderzoek ten gronde (1) Openbaarheid van terechtzitting en uitspraak (2) Het tegensprekelijk karakter van de procedure (3) Mondeling karakter van de rechtspleging Hoofdstuk 3: Verloop van het strafproces Het strafproces verloopt in 2 fasen:(onderscheid met burgerlijk proces) 1 Een geheime fase! Het vooronderzoek (grotendeels inquisitoir)-> hier komt meer en meer nadruk op gelegd. Dit kan jaren duren, terwijl de terechtzitting veel sneller gaat. 2 Een openbare fase! Het onderzoek ten gronde (grotendeels accusatoir) 1. Het vooronderzoek Het vooronderzoek is de fase die het onderzoek ter terechtzitting vooraf gaat en waarin gepoogd wordt de verdachte te identificeren en na te gaan of er voldoende bezwaren tegen hem bestaan. Is dit niet zo dan wordt het onderzoek stopgezet en wordt de tweede fase, het onderzoek ten gronde, niet aangevat. Over de grond van de zaak wordt in deze fase nog geen uitspraak gedaan. De onderzoeksverrichtingen tijdens het vooronderzoek zijn voorlopig. Alle onderzoeksverrichtingen zullen opnieuw moeten worden gesteld wanneer er een beoordeling ten gronde komt. Als je een casus krijgt dan moet je je als eerst afvragen of het een opsporingsonderzoek is, of een gerechtelijk onderzoek (regels verschillen). A.Opsporingsonderzoek en gerechtelijk onderzoek! 21

22 o Het vooronderzoek kan de vorm aannemen van een opsporingsonderzoek of van een gerechtelijk onderzoek o Het opsporingsonderzoek is het onderzoek dat wordt gevoerd door de procureur des Konings ( O.M.) en zijn hulpofficieren (zonder tussenkomst van de onderzoeksrechter). Een opsporingsonderzoek kan worden afgesloten met een beslissing tot niet-vervolging of met een dagvaarding voor het vonnisgerecht. Meer dan 90% van de zaken wordt op deze manier afgehandeld. Geen tussenkomst van de onderzoeksrechter vereist. o Het opsporingsonderzoek kan ook met een buitengerechtelijke afdoening worden besloten(2 vormen): Een minnelijke schikking (Art. 216bis Sv.) Een bemiddeling (Art. 216ter Sv.) o Het gerechtelijk onderzoek wordt gevoerd door de onderzoeksrechter, op vordering van de procureur des Konings. Dat gebeurt voor de zwaarste misdrijven, waarbij dwangmaatregelen (zoals een huiszoeking, telefoontap, aanhoudingsbevel) moeten gebeuren die de procureur niet zelf kan bevelen. De 10% die hieronder valt zijn de zwaarste zaken. Wanneer men een onderzoek kan voeren zonder dat er een huiszoeking, etc. nodig is dan zal de procureur des Konings dit zelfstandig afhandelen. Het onderscheid tussen het O.M. en de rechter is essentieel. Ze zijn beiden magistraat, maar het statuut van het O.M. is minder onafhankelijk want zij bevinden zich in een hiërarchische positie. Dit zorgt ervoor dat in het opsporingsonderzoek veel minder maatregelen kunnen worden getroffen. VB: huiszoek: Hier heb je een rechterlijk bevel nodig dus kan dit niet in de opsporingsonderzoek. VB: ondervraging van getuigen is ook Er is vraag naar het al dan niet behouden van het gerechtelijk onderzoek: In andere landen wend men zich gewoon naar de rechter in bepaalde gevallen. Het is dus slechts een opsporingsonderzoek. Waarom is dit onderscheid belangrijk? B.Kenmerken van het vooronderzoek o Het vooronderzoek is: geheim (1), niet-tegensprekelijk (2) en schriftelijk(3). Het vooronderzoek heeft dus een uitgesproken inquisitoir karakter. Dit inquisitoir karakter wordt afgezwakt door de kleien Franchimont van 12 maart Deze heeft hierdoor een meer horizontale processtructuur gekregen doordat de partijen in de mogelijkheid worden gesteld de gang van zaken mee te beïnvloeden. Men kan een controle uit! 22

23 gaan oefenen wanneer men zich binnen een gerechtelijk onderzoek bevindt( geld dus niet voor het opsporingsonderzoek). (1)Het geheim karakter van het vooronderzoek Het vooronderzoek is in principe geheim o Art. 28quinquis 1 Sv.!Opsporingsonderzoek o Art Sv.!Gerechtelijk onderzoek Doel: Enerzijds ervoor zorgen dat het onderzoek niet wordt gedwarsboomd. Anderzijds vermijden dat er onnodige publiciteit aan de zaak zou worden gegeven, wat nadelig zou kunnen zijn voor de verdachte(wanneer na verloop van tijd zijn onschuld zou blijken). Draagwijdte: Interne en externe openbaarheid. 1o Interne openbaarheid (t.a.v. verdachte en slachtoffer) De verdachte is niet aanwezig bij de onderzoeksverrichtingen en heeft in deze fase van het onderzoek geen inzage in het strafdossier. Deze wordt niet betrokken bij de onderzoeksverrichtingenhetzelfde geldt voor zijn advocaat en voor het slachtoffer Milderingen op de interne openbaarheid (door Wet Franchimont): Iedereen die wordt ondervraagd heeft recht op een gratis kopie van zijn proces-verbaal van ondervraging te vragen. Vroege als je werd ondervraagd en er een PV werd opgesteld dan kreeg je er geen kopij van. Nu heb je minstens een kopie van je eigen ondervraging. Art. 28quinquies 2 Sv en Art Sv..: Dit wordt onmiddellijk afgegeven, of binnen 3 maanden. Waarom is die bepaling ingevoerd? Te verkomen dat men andere personen kan briefen om gelijklopende verklaring af te leggen (collities voorkomen). Is dit nuttig? Wel je kan gewoon je antwoorden opschrijven als je thuis bent. (Beperkte) inzage in het strafdossier! Art. 61ter Sv.: geld enkel voor de zaak die bij wijze van een gerechterlijk onderzoek wordt onderzocht. Zie ook art voorlopige hechteniswet en art. 127 Sv. Voor uitz. op dit principe mbt het gerechterlijk onderzoek. 2o Externe openbaarheid (t.a.v. het publiek/media en pers) Alle onderzoeksverrichtingen en procedurehandelingen vinden in het geheim plaats, zonder dat het publiek wordt toegelaten<> groot onderscheid met de common law landen! 23

24 Zowel voor de reputatie van de persoon zelf alsmede om het onderzoek niet te belemmeren. Grondwettelijk hof: Het geheim karakter houdt aldus verband met het vermoeden van onschuld. Bij de terechtzitting is dit geheim karakter niet aanwezig. Dit omdat er reeds een onderzoek werd gevoerd. Milderingen op de externe openbaarheid Indien het openbaar belang dit vereist kan de procureur des Konings persmededelingen doen Art. 28quinquies 3 Sv. En Art Sv.: De wet van 12 maar 1989: Het recht opgenomen voor het O.M.om pers medelingen te doen, met inbegrip van bepaalde voorwaarden en de rechten van verdediging. Algemene informatie wordt aan het publiek ter kennis gegeven. De advocaat op grond van Art. 28quinquies 4 Sv. En Art Sv.: Hij kan namens zijn cliënt informatie aan de pers verstrekken. De advocaat heeft hiervoor toestemming van zijn cliënt nodig. Hij moet alsmede zijn deontologie respecteren. Het mag dus niet uitdraaien in een pleidooi voor uw cliënt. Sanctionering: o Eenieder die beroepsmatig zijn medewerking verleent aan het onderzoek is tot geheimhouding verplicht = belang van de strafvordering en het vermoeden van onschuld. Deze geheimhoudingsverplichting geld ook t.a.v personen en bedrijven uit de privésector die gehouden zijn gevolgen te geven aan bepaalde vorderingen van de overheid. Art. 28quinquies 1 Sv. En Art Sv. : Deze schending van het geheim heeft niet de nietigheid van het proces tot gevolg. Het hof van cassatie stelt dat het recht op een eerlijk proces niet in het gedrang komt als men als verdachte negatief in het beeld komt. Deze kan wel de nietigheid van de opsporingshandeling tot gevolg hebben Er is een vaste persrechter die de contacten met de pers regelt. De magistraat die het vonnis heeft geveld mag nooit voor de camera zijn vonnis gaan uitleggen. een rechter spreekt via zijn vonnisen en voor de rest zwijgt hij Een magistraat van het parket heeft dit niet, of toch minder (want moet niet objectief zijn). o Schending van deze verplichting kan invloed hebben op de geheimhouder (sanctie=strafrechterlijk misdrijf ex. Art. 458 SW.) en op de strafprocedure zelf (nietigheid! 24

25 van bepaalde opsporingshandelingen) Spanningsveld geheimhouding en de pers o De journalist is niet gebonden door het geheime vooronderzoek, enkel de personen die beroepshalve meewerken aan dat vooronderzoek! De journalist is dus niet gebonden door de geheimhoudingsplicht Ook bestaat er de speciale rechtsfiguur van het persmisdrijf-> moeilijk procedure waardoor dat persmisdrijven meestal onbestraft blijven. o Journalisten hebben sinds 2005 het wettelijk recht hun informatiebronnen te beschermen! Bronnengeheimhouding Delicate evenwichtsoefening tussen de geheimhouding van het vooronderzoek en het bronnengeheim waarop de media zich kan beroepen (2)Het niet-tegensprekelijke karakter en sturing van vooronderzoek Tijdens het vooronderzoek heeft de verdachte in principe niet het recht de tegen hem verzamelde bewaren te weerleggen en verweermiddelen aan te voeren. Hij zal deze mogelijkheid pas krijgen wanneer de zaak aan de vonnisrechter wordt voorgelegd, bij het onderzoek ten gronde ( hier wordt er immers geen uitspraak ten gronde gedaan) Mildering van dit principe t.a.v. het gerechtelijk onderzoek! De partijen kunnen het onderzoek mee sturen door aan de onderzoeksrechter specifieke onderzoeksdaden te vragen!sturing ex Art. 61quinquies Sv. <> art. 47bis 1 b SV. Wat niet veel voorstelt met betrekking tot het opsporingsonderzoek. (3)Het schriftelijk karakter van het vooronderzoek(strafdossier) Alle verrichtingen tijdens het vooronderzoek zijn schriftelijk! Van elke onderzoeksverrichting wordt een geschrift (proces-verbaal) opgemaakt, dat wordt toegevoegd aan het strafdossier. Dit strafdossier vormt de basis voor het latere onderzoek ter terechtzitting Het onderzoek is geheim, maar om controle te houden op wat er in het vooronderzoek werd gevoerd is er een strafdossier nodig. Als dit niet schriftelijk was dan zou elke latere controle door de rechter onmogelijk zijn. VB: ondervraging van een verdachte. Hier is een PV nodig, want anders kan men zeggen wat men wil. Art. 47bis Sv.! Regels opnemen van processen-verbaal van verhoren 2. Het onderzoek ten gronde! 25

26 Het onderzoek ten gronde is de onderzoeksfase waarin uitspraak wordt gedaan over de grond van de zaak. Er wordt nagegaan of de feiten lastens de beklaagde bewezen zijn en over de eventuele straf. Het onderzoek ten gronde vindt plaats voor de vonnisgerechten, in aanwezigheid van de beklaagde, die nu het openbaar ministerie kan tegenspreken De algemene kenmerken van de procedure zijn tegengesteld aan die van het vooronderzoek! Het onderzoek ten gronde is openbaar (1), tegensprekelijk (2) en mondeling (3) (1) Openbaarheid van terechtzitting en uitspraak De openbaarheid van de terechtzitting en de uitspraak is door de grondwet gewaarborgd (Art G.W.) Belangrijk want hier kan het publiek een controle functie uitgeoefend door het publiek, doch wordt dit vaak waargenomen door de pers. Op de openbaarheid van de terechtzitting bestaan twee uitzonderingen: o De rechter kan bevelen dat de zitting achter gesloten deuren plaatsvindt als de openbare orde of de goede zeden in gevaar komen (Art. 148 G.W.) -> vaak zeden zaken. Enkel de partijen in de zaak en de advocaat mogen aanwezig zijn. Het is niet de bedoeling dat de advocaat dan aan de pers verteld wat er gebeurd is, evident ogv de deontologie. o Op grond van Art. 6 EVRM kan dat ook als het privé-leven van de partijen in het gedrang komt Van het beginsel van de openbaarheid van de uitspraak kan niet worden afgeweken (Art. 149 G.W.) Moet altijd openbaar. De openbaarheid geldt niet voor de onderzoeksgerechten, tenzij in de gevallen dat die zich uitspreken over de grond van de zaak (Art. 9 Wet Bescherming Maatschappij; Art. 6 Probatiewet) De openbaarheid speelt op twee niveaus: o Interne openbaarheid: De beklaagde en het slachtoffer krijgen automatisch inzage in het strafdossier, en wel het volledige dossier (uitz. Bijzonder dossier van de BOM). o Externe openbaarheid: Voor de openbare opinie (en de pers) heeft de openbaarheid een controlefunctie. Het laat het publiek toe toezicht uit te oefenen op de strafrechtspleging.! 26

27 (2) Het tegensprekelijk karakter van de procedure Het recht op tegenspraak is de essentie van het recht op verdediging. Het onderzoek verloopt in de vorm van een debat tussen de vervolgende partij (het openbaar ministerie) en verdedigende partij (de beklaagde). Het gaat om een recht, niet om een plicht. De beklaagde kan verstek laten gaan. Equality of arms! Openbaar ministerei en beklaagde staan op gelijke voet In de praktijk wordt aan het principieel tegensprekelijk karakter van de rechtspleging ten gronde afbreuk gedaan door het grote gewicht dat uitgaat van het strafdossier o In de praktijk steunt de bewijsvoering ter terechtzitting doorgaans hoofdzakelijk op de stukken in het strafdossier!dus op de bewijzen die tijdens het vooronderzoek op niettegensprekelijke wijze vergaard zijn! De taak van de vonnisrechter is in grote mate herleid tot die van een verificatierechter, die de stukken uit het strafdossier nagaat (3) Mondeling karakter van de rechtspleging De verrichtingen tijdens het onderzoek ten gronde gebeuren mondeling, al wordt wel een proces-verbaal van de terechtzitting opgesteld (Art. 155 en 190ter Sv.) o Het openbaar ministerie vordert mondeling ( tegenover het schriftelijke van het vooronderzoek) o Onderzoeksverrichtingen, pleidooien gebeuren eveneens mondeling-> moet echter worden gerelativeerd. Juridische argumenten worden aangevoerd in een schriftelijke conclusie wat later gekoppeld wordt aan een mondeling pleidooi. Echter gelet op de toevloed aan strafzaken is het zo dat pleidooien ook geen uren mag duren. Een correctionele rechter moet soms op 1 voormiddag 6/7 zaken beoordelen.! 27