Samenvatting Biologie Hoofdstuk 8 t/m 12 en 15

Transcriptie

1 Samenvatting Biologie Hoofdstuk 8 t/m 12 en 15 Samenvatting door een scholier 1821 woorden 10 november ,4 15 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar H8 Gedrag 8.1 De eerste ontmoeting. Signalen zijn opvallende kleuren, geuren, vormen, geluiden en gebaren die voor soortgenoten informatie bevatten. (signaalhandeling) Rituelen zijn een vaste serie handelingen met als doel een voorbereiding op het eigenlijke gedrag (paring of voeding) Baltsgedrag is elkaar testen. 8.2 Wanneer je met méér bent. Communicatie is een combinatie van complexe signalen en handelingen. Door verschillende filters en, omdat het blootstaat aan ruis, kunnen er misverstanden ontstaan. Een rolpatroon is een organisatievorm waarbij de rechten en plichten van een mens door traditie worden bepaald. Door maatschappelijke veranderingen kunnen deze rolpatronen onhandig zijn. 8.3 Aanpassen of uitsterven. Er zijn verschillende manieren van leren: Imitatie, Inzicht, Proefondervindelijk leren, Gewenning, Inprenten, Conditioneren 8.4 Leren als een blokkendoos. Gedrag is als volgt georganiseerd: Een gedragssysteem bestaat uit een aantal gedragsketens, soms gekoppeld door losse gedragselementen. Een ethogram is een plaatje of een omschrijving in woorden van één of meer gedragselementen die passen in jouw onderzoeksvraag. 8.5 Hoe het begon. Factoren waardoor gedrag wordt bepaald: Inwendige factoren (motivatie) en uitwendige factoren (prikkels). Sleutelprikkel is een prikkel waarop altijd het zelfde gedrag op volgt. Een overdreven sleutelprikkel is een supranormale prikkel (prikken naar rode kleur op snavel) Drempelwaarde is wanneer de motivatie hoog genoeg is. Voorbij deze drempelwaarde wordt het gedrag uitgevoerd. H9 Voedselproductie 9.1 Je maaltijd zelf bereiden (genetisch gemodificeerde) micro-organismen kunnen worden gebruikt voor de voedselproductie. Pagina 1 van 5

2 Gistcellen en soorten bacteriën kunnen na toevoeging van stukjes DNA weer gebruikt worden voor het produceren van bepaald voedsel. 9.2 Voedsel uit eigen tuin. Klonen zijn nakomelingen uit één individu, verkregen door stekken en weefselkweek. Celkweek is het kweken van weefsel van de plant. Celfusie is het losmaken van cellen met enzymen, deze cellen samenvoegen zodat de kernen versmelten en nieuwe cellen groeien. Door deze technieken ontstaan meerdere planten dan voorheen. 9.3 Gezonde voeding. Bouwstoffen van het menselijke lichaam: Eiwitten (voor je cellen) en calcium (voor je botten en gebit) Brandstoffen van het menselijke lichaam: Koolhydraten (glucose) en vetten. 9.4 Leven van de zon. Een plant neemt stoffen op uit de omgeving, heeft gaswisseling (Diffusie = het binnenstromen van gas via huidmondjes als de concentratie in de bladcellen lager is dan in de lucht), en verplaatst inwendige stoffen. Water verdampt en komt bij de wortels van de plant weer binnen (stroming en osmose). De wortelcellen selecteren de zouten die via actieftransport door enzymen in de celmembranen worden opgenomen. Fotosynthese = 6 CO2 (g) + 6 H2O (l) -> C6H12O6 (aq) + 6 O2 (g) Belangrijke factoren bij fotosynthese zijn bladgroenkorrels, water, CO2 en licht, goede luchtvochtigheid en goede omgevingstemperatuur. 9.5 Verstandig boeren. Dissimilatie is de afbraak van organische stoffen en dit proces levert energie op. Voortgezette assimilatie is de productie van organische stoffen en dit proces kost energie. De brutoproductie zijn alle stoffen die tijdens de assimilatie ontstaan. Om de Nettoproductie te krijgen verminder je deze massa met de hoeveelheid organische stoffen die tijdens dissimilatie verdwijnen. H10 Ecologie 10.1 Een, twee, veel. De populatiegrootte kan worden bepaald door tellen, steekproeven nemen en sporen zoeken. Deze grootte is afhankelijk van het geboortecijfer, het sterftecijfer, de immigratie en de emigratie Extreem tolerant. Tolerantiegrens is de grens waarbij het dier er niet meer tegen kan. Deze grens ligt bij het maximum (hoge tolerantiegrens) en bij het minimum (lage tolerantiegrens). Optimumwaarde is de waarde waarbij het organisme optimale omstandigheden heeft. De beperkende factor is de factor die het verst van het optimum afligt. Modificaties zijn individuele aanpassingen binnen één soort bijvoorbeeld aan planten waardoor het verspreidingsgebied groter of kleiner wordt Soorten komen en gaan. Successie is de ontwikkeling van de begroeiing (de vegetatie). Een beginnende vegetatie kan zich ontwikkelen van enkele pioniers tot een soortenrijk ecosysteem. Het eindstation van deze successie heet climaxvegetatie. Dus hoe meer successie, hoe meer soorten Vriend en vijand Intraspecifieke competitie is concurrentie tussen dezelfde soort (intra = binnen). Pagina 2 van 5

3 Interspecifieke competitie is concurrentie tussen verschillende soorten (inter = tussen) Mutualisme, symbiose (= Samenleven), beide soorten hebben er voordeel bij (+/+). Commensalisme, wanneer de één er voordeel van heeft, maar de andere geen nadeel. Parasitisme, Wanneer de één er voordeel van heeft en de ander er nadeel van heeft (+/-) Orde of chaos. Plagen ontstaan door het overschrijden van de draagkracht van het ecosysteem. Als er te veel individuen op een plaats zijn waar te weinig ruimte en voedsel is wordt de draagkracht overschreden en spreek je van een plaag. H11 Bloed en bloedsomloop 11.1 Het klopt. Bij een ontspannen hartspier stroomt bloed uit de aders via de boezems naar de kamers. Vanuit de kamers stroomt het bloed in de slagaders. Klappen zorgen ervoor dat bloed niet terug stroomt. Hartminuutvolume is de hoeveelheid bloed die het hart in 1 minuut wegpompt. Slagvolume is het volume bloed per hartslag. De hoeveelheid slagen in 1 minuut is de hartfrequentie Druk in de vaten. Door de slagaders en het hart wordt op het bloed een bepaalde druk gezet. Bij bovendruk zijn de kamers samengetrokken. Als deze kamer weer ontspannen ontstaat er een onderdruk. De termen boven- en onderdruk worden gebruikt bij bloeddrukmetingen. De Stroomsnelheid is afhankelijk van de weerstand/wrijving in de bloedvaten. Ook is de snelheid afhankelijk van de grootte van het bloedvat. Waar het smal is moet toch de zelfde hoeveelheid bloed doorheen waardoor het sneller gaat stromen Bloed. Het bloed bestaat uit verschillende onderdelen zoals bloedplasma (plasma eiwitten, stollingsfactoren en antistoffen) en bloedcellen (rode bloedcellen en bloedplaatjes). Bij een wond zetten beschadigde bloedcellen de bloedstolling in gang. Bloedplaatjes, rode bloedcellen en fibrine vormen een bloedstelpende prop. Het transport van zuurstof gaat met behulp van hemoglobine. De zuurstof wordt voor 98% aan hemoglobine gebonden en getransporteerd. Door concentratieverschillen tussen bloed en haarvaten geeft hemoglobine zuurstof af. De koolstofdioxideconcentratie in het bloed is laag vergeleken met de concentraties in het weefsel dus er vind diffusie plaats naar het bloed. Het grootste deel van de CO2 wordt via het bloedplasma getransporteerd naar de longen Buiten de bloedbaan. In je haarvaten zorgt bloeddruk ervoor dat water en stoffen die tussen de cellen door kunnen, de weefselvloeistof in wordt geperst (filtratie). Water, met daarin opgeloste stoffen, stroomt door osmose vanuit de weefselvloeistof terug naar het bloed (resorptie). Zo worden stoffen in de weefsels ververst en gaan afvalstoffen mee met het bloed. Het lymfevaatstelsel zorgt ervoor dat een deel van de weefselvloeistof terug kan naar de bloedsomloop. Uit de haarvaten gelekte eiwitten komen op deze manier terug in de bloedbaan. Lymfeknopen bevatten grote aantallen witte bloedcellen Ouderdom komt met gebreken. Een moeilijk woord is atherosclerose. Dit betekent het vernauwen van de bloedvaten. Dit ontstaat door dat Pagina 3 van 5

4 vetachtige deeltjes achter niet gerepareerde stukjes in het bloedvat blijven hangen. Door vernauwing van het bloedvat stijgt de bloeddruk. Trombose is een bloedprop waardoor bloedvaten verstopt kunnen raken. H12 Vertering 12.1 Van groot naar klein. Het is nodig voedsel te verkleinen om de voedingstoffen te kunnen opnemen in je bloed. Dit verkleinen kan mechanisch en chemisch. Mechanisch gebeurt met je mond, en chemisch verkleinen (verteren) gaat m.b.v. enzymen. De enzymen in het verteringskanaal spelen een rol bij het verteren van voeding. Amylase zet zetmeel om in glucose en maltose. Peptase zet lange ketens aminozuren om in polypeptiden (kleine ketens aminozuren) Lipase zet vet om in losse vetmoleculen, glycerol en vetzuren. Peptidase (di- tripeptidase) zetten ketens aminozuren om in losse aminozuren. Gal zorgt ervoor dat grote vetklontjes verkleind worden tot kleine vetdruppeltjes Gereedschap voor je lichaam. Enzymen passen als puzzelstukjes in het substraat. Als deze enzymen aan het substraat zijn gebonden wordt de binding tussen de moleculen in het substraat verbroken en laat het enzym de twee aparte onderdelen weer los. Één enzym past dan ook maar op één soort substraat. Enzymen zijn vaak temperatuurgevoelig. Ze werken bij een te hoge of een te lage temperatuur slecht, en kunnen zelfs bij een te hoge temperatuur definitief kapot gaan. De enzymwerking kun je het beste zien in een optimumkromme (bij lichaamstemperatuur de beste werking). Ook door de PH kan de enzymwerking aangetast worden. Ook dit kun je het beste zien in een optimumkromme ( bij PH = 7 de beste werking) Van darmholte naar bloed. De wand van het verteringskanaal bestaat uit slijmvlies en een dubbele spierlaag. De dunne darm heeft een grootoppervlak door de plooien, darmvlokken en microvilli. Verteringsproducten en andere stoffen kunnen de darmwand passeren d.m.v. resorptie en komen dan in het bloedplasma en de lymfe terecht. Wat niet wordt geresorbeerd verlaat je lichaam als afvalproduct. In de dikke darm leven veel bacteriën van de niet verteerde voedingsstoffen. Door de activiteit van de bacteriën ontstaan voor je lichaam bruikbare stoffen (vitamine B en K). Via de darmwandcellen gaat water van de dikke darm naar het bloed Alles onder controle. De lever heeft een speciale plaats in de bloedsomloop. Dit is noodzakelijk omdat de lever de samenstelling van het bloed controleert en omdat hij opgenomen voedingsstoffen verwerkt. Ook neemt de lever een centrale plaats in bij de handhaving van de glucoseconcentratie van het bloed. Functies van de lever zijn: - Opslag (van met name glycogeen): Dan heb je nog een voorraad om glucose te maken. Als de opslag vol is dan zet de lever het overtollige glucosemoleculen om in vetmoleculen. - Opbouw van moleculen (ureum): Overtollige aminozuren komen terecht in je lever. De aminozuren worden omgezet in andere aminozuren en onbruikbare aminozuren breken ze af. Daarbij ontstaat het giftige Ureum dat via het bloed en nieren in de urine terecht komt. - Afbraak van giftige stoffen (medicijnen en alcohol): De lever slaat stoffen op en maakt giftige stoffen onschadelijk. Pagina 4 van 5

5 - De productie van Gal: In de levercellen ontstaat gal wat zich verzamelt in kleine galbuisjes. Via steeds grotere galgangen komt het in de galblaas. Als er voedsel komt gaat gal via de galblaas in het verteringskanaal waar het vet zal gaan emulgeren De grote schoonmaak. De nieren scheiden water en afvalstoffen uit in de vorm van urine. In de nieren bevinden zich grote aantallen nierfiltertjes. Door de activiteit van je nieren blijft je bloed ongeveer in de zelfde samenstelling. De wanden van de glomerulus en het kapsel van Bowman vormen samen een zeer fijn (ultra)filter voor het bloed. De vloeistof die dan ontstaat heet voorurine. Door meer of minder opgeloste stoffen terug te halen uit de voorurine regelen de nieren de samenstelling van het bloed. Dit terug halen (via de cellen van de wand van het nierkanaaltje en de cellen van de haarvatwand) heet terugresorptie. Wat overblijft is urine. Het terug halen kan met actief en passief transport. Actief transport kost energie (glucosetransport tegen concentratieverval in) en passief transport kost geen energie (gaat m.b.v. concentratie verschillen). H15 Energie-, Koolstof- en Stikstofkringloop 15.1 Chemische energie wordt vastgelegd in de biomassa. Als een organisme dood gaat krijgt het volgende organisme energie van zijn biomassa. Assimilatie is het maken van organische stoffen bijvoorbeeld glucose (wordt energie gebruikt). Dissimilatie is het afbreken van organische materialen in koolstofdioxide (komt energie vrij) Bruto primaire productie = wat er allemaal is. Netto primaire productie = wat er allemaal gebruikt wordt. In de piramide van biomassa komst steeds minder biomassa voor omdat er bij elke consument een gedeelte biomassa verdwijnt in de vorm van verbranding of afval Koolstofkringloop: CO2 -> Planten -> consument 1e orde -> consumenten 2e orde -> dood organisch materiaal -> rottingsbacteriën -> CO Stikstofkringloop: Planten -> consument 1e orde -> dood organisch materiaal -> rottingsbacteriën -> Ammoniak -> Nitrietbacteriën -> Nitriet -> Nitraatbacteriën -> Nitraat -> Planten De overheid heeft zich tot doel gesteld milieuproblemen op te lossen. In het Nationaal Milieu Beleidsplan staan milieugegevens en doelen. In veel gevallen zijn de maatregelen ontoereikend om de gestelde doelen te bereiken. Gebruik van alternatieve energiebronnen stimuleren. Pagina 5 van 5