Samenvatting Biologie Hoofdstuk 4, Voeding en vertering

Transcriptie

1 Samenvatting Biologie Hoofdstuk 4, Voeding en vertering Samenvatting door een scholier 1766 woorden 9 maart ,5 10 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar Hoofdstuk 4: voeding en vertering Voedingsmiddelen: - voedingsstoffen-> eiwitten (20 aminozuren), koolhydraten(brandstof), vetten, vitamines, mineralen, water, vezels (voedsel gaat snel door je darmen, daardoor krijgen giftige stoffen minder lang kans op de cellen van darmwand in te werken) - bevat bouwstoffen, brandstoffen en beschermende stoffen en ADI-waarde (max. dosis aditieven(toegevoegd om smaak, geur, kleur of houdbaarheid te verbeteren) dagelijks van een stof) E-nummer-> door EG goedgekeurde hulpstoffen verontreiniging gezond eten (gevarieërd) Groene Revolutie-> landbouwproductie moest omhoog om de groeiende wereldbevolking te blijven voeden landbouw veranderde - kunstmest en bestrijdingsmiddelen werden meer gebruikt dan vroeger - landbouwers gingen nieuwe rassen telen met een hogere productie Gifstoffen in voedsel - biologisch geteeld-> vanuit de omgeving (snelweg, fabrieken) - planten die zelf giftige stoffen maken-> aantal wordt door koken onschadelijk gemaakt - meststoffen kunnen ook schadelijk zijn-> bladgroenten (sla, andijvie) veel nitraat-> bacteriën kunnen in verteringskanaal nitraat omzetten in nitriet-> nitriet kan met aminen uit je voedsel (vis) schadelijke nitrosaminen vormen (kunnen afwijkingen in de cellen van je maag, darm en lever veroorzaken en kunnen tumoren ontstaan) Carcinogeen: de kans op het ontstaan van bepaalde vormen van kanker verhogen (kans verlagen door eten van minder vet, meer voedingsvezels en meer groenten/fruit) Functional foods : het idee erachter is dat niet de voeding als geheel, maar bepaalde ingrediënten een actieve rol kunnen spelen op iemand gezondheid (oorzaak: andere leef/eetgewoonten) Enzymen: eiwitten die bepaalde reacties kunnen versnellen-> dmv zich binden aan substraat (de om te zetten stof of stoffen) door deze binding ontstaan kleine wijzigingen in de substraatmoleculen, waardoor ze gemakkelijker reageren. Gebruiksaanwijzing: Pagina 1 van 5

2 - de enzymvorm niet wijzigen, als de vorm verandert past het substraat er niet meer in - enzymen niet verhitten, eiwitten zijn over het algemeen niet erg hittebestendig; door verhitting verandert hun vorm en verliezen ze hun werking. Bij 45 a 50 C gaan ze denaturen (vervormen, kapot gaan) - voorzichtig met zuren en basen, eiwitten reageren als buffer: bij een laag ph nemen ze H+ ionen op, bij een hoge ph staan ze H+ af. Zo verandert hun lading en daardoor de opvouwing van eiwitketen en dit heeft direct gevolg voor vorm en werking (optimum-ph: voor elke enzym 1 ph waarbij het enzym het beste werken) De weg van de spijsvertering: 1. Koolhydraatvertering Mond: Speeksel een mengsel van oa water, slijm (mucine) en het enzym amylase-> breekt het zetmeel (is polysacharide, dat bestaat uit lange ketens glucosemoleculen) af tot kleinere brokstukken -> er ontstaan disachariden (maltose), kleinere polysachariden en glucose (je proeft hoever de vertering gevorderd is, doordat zetmeel niet zoet smaakt en disachariden en glucose wel)-> speekselslijm plakt kleine voedseldeeltjes weer aan elkaar (hierdoor loop je minder risico dat losse stukjes in de luchtpijp schieten) 2. Eiwitvertering Maagwand is bekleed met slijmvlies waar cellen in zitten die zoutzuur (HCl) afscheiden (ph 1,5). Bepaalde slijmvliescellen maken eiwitsplitsende enzym peptase (splitst de lange aminozuurketens in kleinere ketens) aan. Maar cellen bestaan ook uit eiwitten! Dus daarom niet peptase, maar pepsinogeen (inactieve vorm van dat enzym) scheidt het af. Daarnaast produceren andere cellen slijm dus dat beschermt je maagwand ook tegen de inwerking van peptase en zoutzuur. 3. Vetvertering Twaalfvingerige darm: je alvleesklier produceert natriumbicarbonaat (NaHCO3, een base die maagzuur neutraliseert). Galblaas vetten worden geëmulgeerd met gal (lever gemaakt, bestaat uit afbraakproducten van hemoglobine en van cholesterol). Emulgeren: galzouten verlagen oppervlaktespanning van water waardoor de vetdruppeltjes makkelijker uiteenvallen in kleine vetdruppeltjes-> kleine vetdruppeltjes kun je beter met water mengen en hebben groter opp, verloopt vertering van vetten beter. Alvleesklier - Lipase uit alvleessap breekt vet af tot losse vetzuren en monoglyceriden - Andere enzymen zetten de koolhydraat- en eiwitvertering voort 4. Dunne darm enzymen uit het darmslijmvlies voltooien de vertering - korte suikerketens worden gesplitst tot enkelvoudige suikers - korte aminozuurketens worden gesplitst in losse aminozuren 5. Vertering door bacteriën Dikke darm 1. Bacteriën zetten klein deel van cellulose uit plantencelwanden (voedingsvezels) om 2. Colibacteriën zorgen ervoor dat vitaminen worden opgenomen (K; bloedstolling) 3. Water en zouten op nemen De resten gaan door naar de endeldarm als feces (uitwerpselen, bevat ook afgestorven darmwandcellen, dode en levende bacteriën en ijzer uit de gal) Darmwand - bestaat uit slijmvlies met kliercelen, kring- en lengtespieren en tussen en omheen ligt bindweefsel (sterk geplooid) - inwendig milieu: als voedingsstoffen de cellen van de darmvlokken passeren Pagina 2 van 5

3 1. Slikreflex Peralistische golf: voor de voedselbrok ontspannen de kringspieren, erachter trekken ze samen, zodat hap met speeksel naar je maag kan (bewegingen over je hele darm)-> zenuwcellen geven impulsen door aan je kliercellen in maag- en darmwand zodat sapafscheiding toeneemt. 2. Portierreflex In darmkanaal bevinden kleppen en kringspieren die de doorgang van spijsbrij tijdelijk kunnen blokkeren. Bijv. maagportier, portier gaat dicht zodra milieu in 12vingerige darm zuur wordt. Pas als het geneutraliseerd is, ontspant de kringspier zich en gaat de portier weer open. Passeren van de darmwand: 1. Resorptie zorgt de dunne darm voor: water en door vertering verkleinde voedselmoleculen passeren de darmwand-> passeren de bloedvatwand-> ze komen terecht in bloed of lymfe (inwendig milieu) Actief transport aminozuren, suikers en ionen worden voornamelijk door actief transport opgenomen (membranen van de dekweefselcellen bevatten kleine poortjes met transportenzymen die meehelpen)-> daardoor verschilt de osmotische waarde waardoor 90% van het water door osmose naar het bloed gaat. Voor osmose is geen energie nodig, voor actief transport is wel ATP nodig. 2. Glycerol en vetzuren volgen een andere route en passeren het dekweefsel passief. In het endoplasmatisch reticulum worden ze samengevoegd tot nieuwe vetten en omhuld door membraan-> die verlaten de darmwandcel door exocytose en komen in een lymfevat terecht door openingen tussen de dekweefselcellen en de lymfevatwand-> lymfe in bloedbaan (borstbuis, groot lymfevat, mondt uit in de linker ondersleutelbeenader) Als bacteriën en virussen niet door speeksel en maagzuur zijn verdwenen-> reageert het afweersysteem meteen op deze antigenen en worden lymfocyten geactiveerd die bij een volgende actie van die antigenen meteen in actie komen. De bacteriën uit je darmwand worden door het immuunsysteem met rust gelaten. Polymeren (bijv. eiwitten, zetmeel en glycogeen) - lange ketenvormige moleculen - bestaat je voedsel uit - water is nodig om die te splitsten, maar water hoeveelheid is gering; niet de moeite om aan te vullen - ze moeten in kleine stukjes worden geknipt anders resorbeert de dunne darm ze niet-> - verteerd door hydrolyse splitsen met behulp van water - gevormd door polycondensatie (vorming van polymeren uit losse eenheden, waarbij water vrijkomt) - bijv. eiwitten zijn polymeren van aminozuren: zuurgroep+aminogroep -> peptidebinding een aminozuurketen noem je een dipeptide, tripeptide of polypeptide (eiwit: één of meer polypeptiden) 2 typen enzymen die eiwitten splitsten tot aminozuren (allebei verbreken peptidebindingen door hydrolyse): 1. endopeptidasen: knippen eiwitten ergens midden in keten van aminozuren door (bijv peptase/tryptase) 2. exopeptidasen: knippen aan het uiteinde van een aminozuur los Vertering van: 1. koolhydraten, snel beschikbare energiebron (bijv zetmeel en andere polysachariden), hydrolyse - water splitst de onvertakte keten van of meer glucosemoleculen (omgekeerd komt water vrij bij vorming van zetmeel uit glucose) - amylase knipt de lange ketens in stukken van 2-9 glucose-eenheden - in de dunne darm vervolgen di- en trisacharasen het werk Pagina 3 van 5

4 - uiteindelijk ontstaat glucose, dat wordt geresorbeerd 2. vetten, energiebron geschikt om op te slaan, vertering door hydrolyse - vetzuren een voor een verwijderd, dat gebeurd door hydrolyse van de esterbindingen - het laatste vetzuur wordt niet altijd verwijderd, want een monoglyceride is klein genoeg om een membraan passief te passeren - de geresorbeerde vetbestanddelen gaan via lymfe naar het bloed uitzondering: korte vetzuren van max 10 C-atomen; zij gaan rechtstreeks naar het bloed vetzuren kunnen kort, lang, verzadigd of onverzadigd zijn - glycerol: drievoudige alcohol, daardoor kun je er max drie vetzuren aan binden (met esterbindingen) - 3: triglyceride, 2: diglyceride, 1: monoglyceride - ze hebben allemaal een zuurgroep, verschillen in de staart (lengte kan variëren van 1 tot 19 C-atomen) - onverzadigde hebben dubbele bindingen - korte en/of onverzadigde zijn vloeibaar en worden oliën genoemd Na eten-> na resorptie gehalte aan voedingsstoffen in je bloed tijdelijk iets verhoogd-> voor cellen waren extra glucose, aminozuren, nucleotiden, vetzuren en glycerol beschikbaar Honger-> glucosegehalte gedaald, dan komen hormonen in actie-> glucagon geeft lever de opdracht om wat van zijn glucogeenvoorraad om te zetten in glucose en af te geven aan je bloed - cellen hebben energie (en bouwstoffen) nodig want ze zijn altijd bezig (eiwitten maken, actief stoffen opnemen en afgeven, beschadigde onderdelen herstellen of vervangen) - hersencellen verdragen geen grote schommelingen in glucoseconcentratie van je bloed (laag-> flauwvallen) - hormonen zetten de drie resorptiepieken (na 3x eten) om in constante glucose-aanvoer naar je cellen Als je niet eet, hoe komen cellen aan stoffen en energie? - lever en spieren bevatten glycogeenrantsoen (ong 0,5 kg en een dag vooruit) - als glycogeen op is, begin je aan vetrantsoen: je mobiliseert de vetten die in je vetweefsel zijn opgeslagen en zet deze in als brandstof (man: 12 kg, vrouw: 17) Cellen: - die zelf eten en verteren dmv endocytose een voedseldeeltje van buiten de cel wordt omsloten door een stukje celmembraan-> dit snoert zich af en vormt zo een voedselvacuole die meteen in de cel ligt-> wanneer een voedselvacuole en een lysosoom (bevat de cel: membraanblaasjes met verteringsenzymen, soort maagjes ) versmelten begint de vertering-> het blaasje geeft verteringsproducten af aan het grondplasma en brengt de onverteerde resten met exocytose buiten de cel - die zichzelf opeten dmv autofagie dan vormt het ER een membraan rond verouderde of beschadigde organellen-> de blaasjes die zo ontstaan versmelten met een lysosoom en de ingesloten stoffen worden verteerd-> de verterinsproducten kunnen op deze wijze worden gebruikt om nieuwe celonderdelen op te bouwen (komt voor bij mensen die lange tijd vasten) - als je lichaam overschakelt op vetverbranding-> hebben hersencellen en rode bloedcellen een probleem want zij kunnen alleen glucose verbranden-> lever maakt daarom uit eiwit (en glycerol, niet vetzuren) glucose: van aminozuren wordt de aminogroep verwijderd en het resterende zuur wordt omgezet in glucose-> de overtollige aminogroepen worden onschadelijk gemaakt door er ureum van te maken en dat wordt met de urine afgegeven Pagina 4 van 5

5 nadeel: 100 gram eiwit levert 55 gram glucose op - als eerste worden je actieve eiwitten als enzymen afgebroken - als laatste eet je je spieren op: zowel de eiwitten die de spier doen samentrekken, als de enzymen die in de spier glucose afbreken-> dan past de persoon zich aan door vermindering van zijn activiteit Bij weinig voedsel dus: 1. eerst afbraak van glycogeen 2. dan afbraak van vet 3. dan de afbraak van actieve eiwitten zoals enzymen 4. de spieren-> de eiwitten die de spier laten samentrekken en de enzymen die in de spier glucose afbreken Pagina 5 van 5