Poldergraslanden als waterbuffer of Hoe poldergraslanden veel ecosysteemdiensten leveren

Transcriptie

1 Poldergraslanden als waterbuffer of Hoe poldergraslanden veel ecosysteemdiensten leveren Prof. dr. Patrick Meire Universiteit Antwerpen Ecosystem management research group

2 Inleiding De polders en de meer specifiek, de poldergraslanden, hebben een grote ecologische waarde maar,. de voorbije jaren zien we, niettegenstaande diverse beschermingsmaatregelen, op verschillende plaatsen de natuurwaarden achteruitgaan of verdwijnen

3 Poldergraslanden zijn deel van een groter geheel, zowel ecologisch.

4 4 Poldergraslanden zijn deel van een groter geheel, zowel ecologisch, fysisch (abiotisch)

5 5 Poldergraslanden zijn deel van een groter geheel, zowel ecologisch, fysisch (abiotisch) als socio-economisch.

6 Poldergraslanden zijn deel van een groter geheel, zowel ecologisch, fysisch (abiotisch) als socio-economisch en daarbij komt het vaak tot conflicten Landbouw Natuur Economie Ecologie

7 Poldergraslanden zijn deel van een groter geheel, zowel ecologisch, fysisch (abiotisch) als socio-economisch. Het behoud van die poldergraslanden moet dan ook gezien worden in dit groter geheel Hoe kunnen we dit breder kader benaderen? Ecosysteemdiensten een concept dat ecologie en economie verbindt

8 Ecosysteemdiensten zijn De directe en indirecte bijdragen van ecosystemen aan het menselijk welzijn (TEEB, 2010)

9 2005

10

11

12 12

13 Ecological functioning versus Economy Goods and services (Costanza et al., Nature 1997) Habitat Value per ha ($/ha/j) total value ($/j x 10 9 ) Sea Estuaries Land Forest wetlands Arable land Total

14 De Groot et al Ecosystems Services De Groot et al. 2012

15 Concept ES vindt ook ingang in economische kringen Pavan Sukhdev, the Deutsche Bank economist leading a European study on ecosystems, reported end November 2008, that we are losing natural capital worth between US$2 trillion and US$5 trillion every year as a result of deforestation alone. The losses incurred so far by the financial sector amount to between US$1 trillion and US$1.5 trillion. Sukhdev arrived at his figure by estimating the value of the services such as locking up carbon and providing fresh water that forests perform, and calculating the cost of either replacing them or living without them.

16 Wat zijn Ecosysteemdiensten?

17 17 Wat zijn nu die ecosysteemdiensten van de polders?

18 INTERMEDIAIRE DIENSTEN Functioneren hydrologische systemen FINALE DIENSTEN Waterretentie en -berging Vermijden erosie, verzilting & droogteschade Cyclering van nutriënten Vermeden eutrofiëring Noordzee Opslag van koolstof in ecosystemen Cyclering van stikstof en fosfor in ecosystemen Primaire produktie Biodiversiteit Energiedissipatie door natuurlijke structuren Beïnvloeden geluid door natuurlijke structuren Adsorptie polluenten door natuurlijke structuren Verminderen broeikas-effect Zuiveren grond- en oppervlaktewater Groei gewassen Groei hout Aanwezigheid groene ruimte Natuurlijke pestcontrole Natuurlijke pollinatie Kraamkamerfunctie Vermijden overstroming Aanwezigheid stilte en natuurgeluiden Zuiveren lucht MEA-CATEGORIEËN Supporting services Regulating services Cultural services Provisioning services

19 19 voorzienende diensten

20 Regulerende diensten Het functioneren van het hydrologisch systeem leidt tot de ecosysteemdienst waterretentie, berging en vermijden van overstromingen Hangt af van veel factoren!

21 Neerslag afstroming infiltratie Voeding van het grondwater

22 22 Graslanden infiltreren beter water Water retentie Aanvulling grondwater

23 23 Mogelijkheden voor het bergen van water

24 24 In periodes van hoge debieten is de polder een bijzonder belangrijke buffer waardoor de afvoer via de kanalen a priori voor bovenafvoer kan voorbehouden worden

25 25 Berging van water Bescherming tegen overstroming

26 Hoge waterpeilen zijn een essentiële buffer tegen verzilting Grote hoeveelheden water nodig om in de zomer de peilen hoog genoeg te houden (Oostkustpolders: > 10 mio m³/jaar) Diepte van zout grondwater 26

27 Klimaat regulatie Het vastleggen van koolstof in de bodem 27

28 Fysische geschiktheid voor SOC opslag in Vlaanderen. Dit is de geschiktheid van een standplaats om koolstof vast te leggen in de bodem Lettens S., Demolder H., Van Daele T. (2014). Hoofdstuk 24 Ecosysteemdienst regulatie van het globaal klimaat. (INBO.R ). Technisch rapport. Mededelingen van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, INBO.M , Brussel. 28

29 Grasland legt meer koolstof vast dan akkers akker graslanden Lettens S., Demolder H., Van Daele T. (2014). Hoofdstuk 24 Ecosysteemdienst regulatie van het globaal klimaat. (INBO.R ). Technisch rapport. Mededelingen van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, INBO.M , Brussel. 29

30 Zuiveren grond- en oppervlaktewater Een goede waterkwaliteit is niet alleen cruciaal voor het leven in de polder zelf, maar ook voor de bescherming van de kustzee! Verwijderen van voedingsstoffen N en P uit water is zeer belangrijk

31 31

32 32

33 Culturele diensten mogelijkheid tot Recreatie

34 Conclusie 1 De polders leveren heel wat ecosysteemdiensten ESD leveren een belangrijke maatschappelijke economische baat een baat die nu nog niet meegerekend wordt De levering van ecosysteemdiensten is gekoppeld aan het landgebruik en waterbeheer graslanden met een aangepast waterbeheer leveren het grootste aandeel aan ecosysteemdiensten 34

35 Wat brengt de toekomst? Toenemende druk

36 De aarde warmt op! Warmest 12 years: 1998,2005,2003,2002,2004,2006, 2001,1997,1995,1999,1990,2000 Period Rate Years /decade

37 Veranderingen in temperatuur hebben grote gevolgen. In de ijstijden was ons land een toendra Maximale uitbreidingen van het Scandinavische landijs tijdens drie verschillende glacialen. Rode lijn: Weichselien; Gele lijn: Saalien; Blauwe lijn: Elsterien

38 Smelten van de ijskappen zorgt voor een stijging van de zeespiegel van bijna 120 meter kleine veranderingen in temperatuur hebben gigantische gevolgen de leefbaarheid van bepaalde regio s verandert dramatisch

39 Stijging van de zeespiegel tegen 2100: cm! Risico op overstromingen stijgt 39

40 Gevolgen van zeespiegelrijzing op saliniteit van grondwater Verdere intrusie van zout water

41 Meer zoet water zal nodig zijn om verzilting tegen te gaan bevloeiing van de polder met zoet water is essentieel ter bestrijding van de verzilting. Maar hoe zit het met het aanbod van zoet water? 41

42 Verwachte invloed klimaatverandering Bovendebieten zomer Huidig klimaat ( ) tot : afname neerslagvolumes: 0 tot -70% aantal natte zomerdagen: 0 tot -50% toename temperatuur en verdamping: +2 tot 7 C Verdroging!! Afname laagwaterafvoeren: tussen -30% en -70% Gevolgen voor waterbeschikbaarheid (drinkwater, industrieel water, landbouw, scheepvaart), waterkwaliteit, ecologie Low scenario Low scenario, Runoff peaks LOW FL (-88%) (-87%) - (-68%) (-67%) - (-63%) (-62%) - (-55%) (-54%) - (-48%)

43 Urbanisatie, klimaatverandering, Rivierdebiet Meer tijdsvariatie / Meer hydrologische extremen: WINTER ZOMER Tijd

44 Verwachte invloed klimaatverandering Bovendebieten zomer Huidig klimaat ( ) tot : afname neerslagvolumes: 0 tot -70% aantal natte zomerdagen: 0 tot -50% toename temperatuur en verdamping: +2 tot 7 C Verdroging!! Neerslagoverschot:

45 Nu al problemen met zoetwater Kanaal Gent-Te Verdrag met Nederland: min. 13 m 3 /s gemiddeld over 2 maanden Studie WL: : 37 van de 40 jaar niet gehaald (gem. 1.5 m 3 /s lager, max. 6.5 m 3 /s lager 13 m 3 /s

46 Wat nu?

47 Toekomst MITIGATION - ADAPTATION - SUFFERING Adaptation: die maatregelen nemen die de negatieve gevolgen van CC verzachten Cruciale rol voor ecosystemen en het herwaarderen van ecosysteemdiensten ECOSYSTEM BASED ADAPTATION

48 Ecosystem based adaptation: spelen de polders een rol?? Beschikbaarheid van water zal een cruciale rol spelen! Poldergraslanden moeten een cruciale rol spelen als buffer voor water in de winter zodat het in de zomer beschikbaar is Beschikbaarheid van water is cruciaal voor Voorzienende diensten: Landbouwproductie Regulerende diensten: Klimaatregulatie (C opslag, afkoeling) Waterzuiverende functies Bescherming tegen verzilting

49 Regulerende diensten: Buffering van water (en bescherming tegen overstroming elders) 49

50 Elke poel is verbonden via grachtjes met ande

51 Water storage Surface runoff Surface runoff Voor maatregelen voor maatregelen Surface runoff na maatregelen

52 Waterbehoefte gewassen Watertekort zonder poelsysteem Watertekort met poelsysteem

53 Extra voordelen Sediment trap: 8*10 6 kg.jaar -1 Reductie in P vracht: 95%

54

55 MAAR: Behoud van de poldergraslanden niet alleen een cruciaal onderdeel van adaptatie tegen klimaatwijziging, maar ook onderdeel van een globale duurzame ontwikkeling. Immers ontwikkelingen in de polder zijn mede het gevolg van globalisering en veranderende gewoonten

56 Soya handel

57 EU mio tonnes (2008) Brazil and Argentina Soy area +13 mio ha 57

58 EU-27 47% 30 mio tonnes (2008) Brazil and Argentina Soy area +13 mio ha Forest -8 mio ha Grassland -5 mio ha 58

59 EU-27 47% Brazil and Argentina 16 mio tonnes 30 (2008) mio tonnes (2008) Soy area +13 mio ha Forest -8 mio ha Grassland -5 mio ha 38% EU: Changes in meat production 13 mio tonnes (2008) Soy area +13 mio ha Forest -8 mio ha EC,

60 EU-27 Grassland -10 mio ha 30 mio tonnes (2008) 47% Cropland (maize, cereals) +1 mio ha *re-forestation *urbanisation Brazil and Argentina Soy area +13 mio ha Forest -8 mio ha Grassland -5 mio ha 60

61 EU-27 Grassland -10 mio ha => - 25 billion $/y 30 mio tonnes (2008) Cropland (maize, cereals) +1 mio ha *re-forestation *urbanisation => + 2 billion $/y Brazil and Argentina Soy area +13 mio ha => + 3 billion $/y Forest -8 mio ha => billion $/y Grassland -5 mio ha => - 15 billion $/y 61

62 EU-27 Grassland -10 mio ha => - 25 billion $/y 30 mio tonnes (2008) Cropland (maize, cereals) +1 mio ha *re-forestation *urbanisation => + 2 billion $/y Brazil and Argentina Soy area +13 mio ha => + 3 billion $/y Forest -8 mio ha => billion $/y Grassland -5 mio ha => - 15 billion $/y Loss in 2008: -135 billion $/y 62

63 Het verlies aan graslanden is gevolg van globalisering en maatschappelijke veranderingen. Dit leidt wereldwijd tot een verlies aan ecosysteemdiensten en grote economische verliezen op de lange termijn naast een enorm verlies aan biodiversiteit. Behoud van graslanden vereist een aanpassing die net gebruik ervan economisch meer rendabel maken dan ze om te zetten (de landbouw aanpassen aan de omgeving en niet omgekeerd) 63

64 Het herwaarderen van poldergraslanden omvat een stap naar herstel van een meer duurzaam landbouwsysteem gericht op een niche markt (natuurvlees, hoeveproducten) gericht op een consumptiepatroon dat kwaliteit verkiest boven kwantiteit. gericht op lokale ketens gekoppeld aan een herstel EN waarderen van ecosysteemdiensten een transitie in die richting is nodig en beleidsinstrumenten moeten dat aantrekkelijk maken 64

65 Algemene conclusie Poldergraslanden hebben een grote ecologische waarde EN ze leveren ook veel ecosysteemdiensten. Poldergraslanden moeten een belangrijk onderdeel zijn van de ecosystem based adapation om te impact van de klimaatswijziging te milderen. Het behoud en beheer van poldergraslanden levert ESD wat een win-win betekent voor zowel, landbouw, natuur als maatschappij. 65

66 Algemene conclusie MAAR: behoud en beheer van poldergraslanden vereist een integrale aanpak waarbij ecologische en socio-economische aspecten worden geïntegreerd en niche landbouw in combinatie met natuurbehoud kan hier een sterk duo vormen. Essentieel is het inzicht in het functioneren van het globale en gekoppelde ecologische en socio-economisch systeem. 66

67 Poldergraslanden zijn deel van een groter geheel, zowel ecologisch, fysisch (abiotisch) als socio-economisch en daarbij komt het vaak tot conflicten Landbouw Natuur Economie Ecologie Is dit een conflict of is dit het resultaat van onvoldoende kennis?

68 Natuur Landbouw Ecologie Ecosystem services Economie

69 69 Met dank aan Annelies Boerema, Floor Vandevenne, Jan Staes, Katrien Van der Biets,