Eerste verkenning op de toetsen

Transcriptie

1 Eerste verkenning op de toetsen Bldz 22 De Klankregisters Naast het toetsenbord bevinden zich de registerschakelaars, deze dienen om uit de diverse klankmogelijkheden een keus te maken. Wanneer er twee of drie schakelaars zijn is je instrument tweekorig ; een driekorig instrument (kijk naar bldz. 48 en track 15 op de CD) bezit minstens 5 schakelaars. Voor de eerste stukken neem je het beste het tremolo - register, dat tegenwoordig meestal op deze wijze wordt gemerkt. Toetsen en toon-namen van witte toetsen De tonen van de witte toetsen worden door letters aangeduid, die vanaf C met een sprong het alfabet omhoog volgen. Namelijk: c d e f g a b De achtste toon heet weer c en de namen herhalen zich, daarom noemt men deze toonrij ook wel stamtoonrij Omdat de namen zich steeds herhalen wordt toonhoogt van de tonen met gelijke namen kenbaar gemaakt door hooggeplaatste strepen achter de toonletters; bijvoorbeeld c' = enkelgestreept c, c'' = dubbelgestreept, enzovoort. Het bereik van een toon tot de volgende met dezelfde naam, bijv. c' c'' heet oktaaf. Iedere accordeon heeft minstens een toonomvang van 2 oktaven, van c' tot c'''. Hoeveel toetsen zich nog daarboven of daaronder bevinden hangt af van de grootte van je accordeon. [tip] Doordat het toetsenbord gekanteld is, liggen de lage, donkere tonen boven, tot aan je kin. Wanneer je tijdens het spelen de hand naar beneden beweegt, zal iedere muzikant zeggen dat de melodie omhoog gaat. Laat je niet in verwarring brengen! Het Notenschrift Om de noten op te schrijven heeft men een systeem met 5 lijnen nodig, de zogenaamde notenbalk.. De tonen worden op de lijnen, of op de tussenruimten genoteerd. Hoe hoger de tonen op de balk liggen, hoe hoger de toonhoogte (klank) is. Vooraan de balk staat altijd een (noten)sleutel, in dit geval de viool- of G-sleutel, die het systeem bepaalt. Historisch is dit teken uit een gestyleerde g ontstaan en het geeft aan waar de toon 'g' gevonden kan worden.

2 Bldz 23 De noten in de vioolsleutel De grafiek rechts toont de noten voor het bereik c'- c'' c''', omvat dus twee oktaven. De noottekens leer je stukje bij beetje kennen voorbij hoofdstuk 2 van het boek. In dit hoofdstuk worden alleen de noten c'-d'-e'-f'-g'- die in de grafiek rechts aangegeven zijn. Vingerzetting Zoals reeds geleerd voor de linkerhand, geven vingerzetting cijfers van 1 (duim) tot 5 (pink) aan welke vinger moet spelen. Voorlopig speelt elke vinger van de rechterhand slechts een enkele toon. De allereerste wals Je eerst stuk op de toetsen. Noten en greepbereik zijn in de afbeelding boven beschreven. Om het ritme te ontsleutelen helpt je de tabel op de volgende bladzijde. Boven de notenbalken vind je de welbekende tekens voor de balgbeweging. [let op] De derde toon in elke regel is door een zogenaamde verbindingsboog met dezelfde noot in de volgende maat verbonden. Die tweede noot wordt dan niet nog een keer gespeeld, doch zijn waarde wordt verlengd, De toon duurt daardoor 6 tellen (3 + 3)1 [tip] Luister goed naar de melodie op de CD. Wanneer je het ingestudeerd hebt kan je je nu door de CD laten begeleiden (begeleiding = rechter kanaal)!

3 maat en nootwaarde Bldz 24 Reeds bij de eerste begeleidings oefeningen heb je de bastonen de ene keer tel voor tel gespeeld, een andere keer langer aangehouden. Hoe kort of lang een noot moet klinken, welke nootwaarde zij heeft, wordt door de grafische vormgeving van de noot duidelijk gemaakt. (heeft zij een stok? Is de kop dicht of open?) kijk naar de afbeelding. De overgeleverde namen van de nootwaarde klinken als breuk- berekeningen, je zult echter geen wiskunde nodig hebben om je snel met de tekens vertrouwd te maken. De maatstrepen zullen je helpen. De kwartnoot heeft een dichte kop en een stok. Zij is eigenlijk de tel-eenheid ( bij muziekles voor kinderen word zij de éen tel noot' genoemd) want zij duurt precies een telslag lang. Deze kwart heb je reeds bij de eerste begeleidings oefeningen in de tel-lijst meegeteld De halve noot (twee tel noot) heeft een open kop. Zij duurt twee tellen lang. Als ze op een begint, word zij op twee nog aangehouden en pas bij drie onderbroken. De driekwartsnoot, of gepunteerde halve noot lijkt op de halve noot, maar de daarachter staande punt verlengt de waarde met de helft. Dat betekent dat zij i.p.v. Twee tellen, drie tellen duurt. Als zij op een' begint, wordt zij bij twee' en drie nog aangehouden. De hele noot heeft een open kop en geen stok. Zij heeft een waarde van 4 tellen Als zij met een' begint, wordt zij bij twee drie en vier nog aangehouden Tonen die over een maat heengaan worden als meerdere noten door een verbindingsboog met elkaar worden verbonden. De eerste toon in dit voorbeeld duurt zes (4+2 ) tellen Later zul je zien dat ook binnen de maatsrepen verbindingsbogen worden gebruikt om de ritmische struktuur beter aan te geven.

4 nog een paar schrijfregels en het notenbeeld is klaar. Bldz 25 De maat Reeds bj de knop-oefeningen heb je de maatstreep leren kennen, die de muziek in stukjes verdeelt. Twee van deze maatstrepen begrenzen een maat, die een vastgesteld aantal teltijden ofwel een bestemd aantal maatslagen bevat. De slotstreep Aan het eind van een muziekstuk staat achter de gewone maatstreep nog een bijzondere maatstreep. Die is wat vetter als de gewone maatstrepen en laat zien dat het stuk klaar is. De maatsoort Aan het begin van een stuk staat naast de sleutel de notering van de maatsoort. Het ziet er uit als een breuk; twee getallen boven elkaar-, het heeft echter niets met rekenen te maken. Het laat zien hoe in het muziekstuk dat volgt geteld moet worden. Het onderste getal zegt welke notenwaarde geteld moet worden. Meestal staat daar een 4, want bijna altijd met de kwarten geteld. Dat is echter niet altijd het geval, wat je later aan de hand van de 6/8 maat zult zien. Het bovenste getal zegt hoeveel van die tellen in een maat gaan. Het onderscheid tussen een driekwartsmaat (L'Aventure) en een vierkwartsmaat (Een circusmars) ken je al. Deze beide maatsoorten zijn inderdaad de meest voorkomende. Er zijn echter ook, bijv. in Oost-Europesche folklore, stukken met kromme maatsoorten zoals een 5/4 maat.

5 L'Aventure Bldz 26 De boog die hierin verschillende delen van de melodie verbindt, is de zogenaamde Legato boog. Het betekent dat de melodie gebonden (Italiaans 'Legato') gespeeld moet worden. Iedere toon duurt precies zo lang tot de volgende begint. Men moet dus geen pauzes tussen de tonen, maar ook geen 'over- elkaar-heen' smeren horen. Luister naar de CD! Op de volgende bladzijden zul je meer te horen krijgen over legatospel en de beste manier. [tip] ook bij dit stuk kun je je door de CD laten begeleiden, zodra je de melodie goed kunt spelen.

6 ldz. 27 Een Cirkusmars De melodie lijkt erg veel op die van L'aventure (zie vorige bldz.). Door het andere ritme (in dit stuk een vierkwartsmaat i.p.v. Een driekwartsmaat) krijgt het echter een geheel ander karakter. Er is nog iets anders nieuw wat de klank veranderd: hier moeten de kwart-tonen niet gebonden gespeeld worden (legato) doch kort en zeker aangeslagen en weer losgelaten worden, zoals je dat reeds met de begeleidingsknoppen met de linkerhand hebt gedaan (zie bldz. 19) Deze manier van spelen noemt men stacato (Italiaans = gestoten). Stacatospel wordt aangegeven door de punten boven of onder de notenkoppen. [let op] De beide hele noten aan het eind van elke regel zijn niet stacato, maar worden hun gehele waarde aangehouden. Dat wordt met de horizontale streep bij de notenkop aangegeven (Tenutostreep) Vingersla vermijden! Bij de eerste pogingen kunnen je vingers zich mogelijk op de meest idiote maneren verkrommen en spreiden (foto1) Bij de optimale speelhouding blijft de hand rustig en behoud zijn ronde vorm. De vingers maken geen overbodige bewegingen (foto2). Als je dat van begin af aan aanleert bespaart dat je later veel moeite. Je moet de vingers echter ook niet krampachtig rustig houden. Als je nieuwe grepen langzaam en met liefdevol geduld oefent leert je hand om het nodige te doen zonder zich te verkrampen.

7 Bldz.28 Legato en Staccato Legato (gebonden) en staccato (kortaf) zijn fundamentele mogelijkheden om een melodie te 'artikuleren'. Legato: (Italiaans=gebonden); iedere toon klingt zolang door tot de volgende begint. Er wordt een naadloze verbinding van de tonen mee bedoeld, zie de melodie 'L'Aventure' op bldz. 26. Schrijfwijze: een boog over een groep van twee of meerdere tonen (niet ver verwarren met de fermateboog!) Staccato: (Italiaans=kortaf); iedere toon wordt kort en zeker aangeslagen en gelijk weer losgelaten. Daardoor ontstaan er duidelijke openingen tussen de tonen, zie de melodie 'Een cirkusmars' op de vorige bladzijde. Schrijfw: een punt boven of onder elke notenkop. Kleine Legato oefeningen Hier mag elke vinger met zijn buurman spelen. Oefen langzaam om een goed nauwkeurig legato te bereiken! Let op de aanbevelingen voor de handhouding in vingersla vermijden!

8 Bldz. 29 Melodieën, die iedereen kent 1 Ik zou een viooltje willen hebben Er is een man in een put gevallen Jingle Bells Opdat je dit lied nu al kan spelen heb ik de melodie wat vereenvoudigd. bldz 30 Hans en Grietje...verdwalen in het woud, kwamen bij een huisje van lekkere peperkoeken...en konden natuurlijk hun tengels er niet vanaf houden. Hoe het afliep staat in het sprookjesboek.

9 bldz. 31 Dynamiek. Velen noemen de accordeon wel 'trekzak'; de Duitsers zeggen wel Quetschkommode [= zoiets als (samen)druk-kast (kommode = deftig woord voor 'kast')] In Thüringen hoort men 'trekluis'. De Engelsen noemen het ook wel 'Squeeze-box' [drukdoos]. Inderdaad: men trekt en drukt, maar met voldoende oefening kan men het laten zingen als een blaasinstrument. Met de volgende stukjes kan je proberen met de 'adem' van de accordeon te spelen. Dynamiek - is de vakterm voor onderscheid in geluidsterkte in de muziek, dus het kontrast tussen 'zachte' (piano=stil) en 'harde' (forte=luid) tonen. De klassiekers hebben meerdere tekens voor de dynamiek ontwikkeld waarvan je er nu twee leert kennen. < : de opengaande haak betekent dat de luidsterkte moet toenemen; > : de dichtgaande haak betekent dat de luidsterkte moet afnemen. Deze luidsterkte veranderingen bereik je door de balg meer- of minder krachtiger uit te trekken- of in te drukken. hard en zacht! I.p.v. afzonderlijke tonen druk je hier met alle vingers, of met de vlakke hand een aantal naast elkaar liggende witte en zwarte toetsen in: Eerst (regel 1 en 2) met hele hoge tonen, dan (regel 3 en 4) met hele lage tonen. In de moderne muziek en 'Free-Jazz' noemt men zoiets een Cluster. Iedere klank (lang klinkend en niet door balgwissel onderbroken) moet zeer zachtjes beginnen, dan steeds luider worden en na het hoogtepunt weer gelijkmatig zachter worden en uitsterven. In de eerste regel staat de regieaanwijzing; de daarop volgen regels moeten precies zo gespeeld worden. Laat de hoge Cluster als een kasteelspook van verre door een kruisgang naderbij komen en dan weer laten verdwijnen! Bij de lage Cluster kun je je een Intercity-trein voorstellen die uit de verte kom, langskomt en dan weer aan de horizon verdwijnt. Beluister het effect op de CD. [CD6] hier een Cluster met hoge tonen indrukken zeer zacht beginnen......steeds luider tot hoogtepunt......en weer laten afsterven hier een Cluster met lage tonen indrukken

10 bldz. 32 Een sentimentele melodie waait door de binnenplaats... Weet je wat een binnenplaats is? Een vriendin van het land beweerde dat allen Berlijners dat woord zouden kennen. Stel je groep straten met huurkazernes voor, waar de achtervensters op een spaarzaam begroeid plaatsje met achtervenstergevels uitzien, zoals bijvoorbeeld op deze foto., en plotseling komt van ergens een kleine accordeonmelodie als in een verdwaasde droom...! Hier kun je het spel met Hard en Zacht in een melodie toepassen. Met de luidsterkte behoef je nier niet zo te overdrijven hier past geen intercity!- maar maak er een gevoelig genoegen van begin en einde van elke regel zo zacht mogelijk te spelen. Als het mogelijk is let dan op de balvoeringstekens, dat betekent speel elke regel zonder balgwisseling in een 'ademtocht'. Δ Onafhankelijk van het feit of zulke aanduidingen op de muziek genoteerd staan- of niet, moet elke melodie met zacht aan- en afzwellen gespeeld worden. Dit doen wij ook met onze stem bij het spreken of als we een liedje voor onszelf neurieen. [CD7] Eekhoorntjes avondlied bldz. 33 Wat vingergymnastiek! Extreem staccato (zie bldz. 28): laat je vingers als kleine hamertjes op de toetsen vallen en weer terugsnellen. Ieder vinger krijgt een beurt. De laatste toon van elke notenregel wordt lang aangehouden. Het polsgewricht mag bij deze puls meehelpen.

11 bldz 34 Luister-Quiz Intervallen Uit hoofd op gehoor kunnen spelen: een wensdroom voor velen! In feite is het eigenlijk zelfs makkelijker dan het verwerven van technische vaardigheden (jammer genoeg wordt het in het klassieke onderricht vaak veronachtzaamd). Ook hier moet je natuurlijk klein beginnen [CD9] Luister naar track 9 op de CD! Eerst hoor je de tonen c'-d'-e'-f'-g', de toonvoraad van hoofdstuk 1. De melodieen bewegen langs deze tonen op en neer als op een ladder (men heeft het ook over een toonladder ). Vervolgens hoor je toonsprongen (latijns = Intervallen) vanaf c' naar boven naar de andere tonen en dan weer terug naar de c'. De latijnse namen voor deze intervallen worden door musici dagelijks veel gebruikt. Het zijn eenvoudigweg de Latijnse telwoorden: primus = de eerste, secundus = de tweede enzovoort. Probeer je die klanken in te prenten en ze te onthouden en herkennen. de 1. toon (grondtoon) de 2. toon de 3. toon de 4. toon de 5. toon priem seconde terts kwart kwint Na de afzonderlijke intervallen hoor je op de CD vier eenvoudige korte melodiemotieven. Vind ze zelf op je eigen accordeon! Het kan een hulp zijn om ze eerst mee te zingen, vervolgens de CD te stoppen ze dan nog een keer te zingen om ze dan met de toetsen te spelen. Noteer ze! Hieronder staan ze in notenschrift, maar in verkeerde volgorde. Kun je ze herkenne in dit boek en op de CD worden enkele malen kleine gehoor-oefeningen gepresenteerd. Voor een volledige kursus in horen is niet genoeg plaats. Vraag je leraar om meer intervallen en kleine melodieen voor te spelen.