vastleggen: van grafisch naar traditioneel

Transcriptie

1 1 Hoe werk je met grafische notatie in de onderbouw en hoe kom je tot traditionele notatie? Een uitleg met praktijkvoorbeelden van eenvoudig naar complex. Vastleggen: van grafisch naar traditioneel Hans van Eerden Probeer het maar eens op te schrijven wat je hoort, wat je hebt gespeeld. Moeilijk zeg! Dat kun je een kind op de basisschool niet aandoen. Of toch? Binnen het vak muziek kennen wij verschillende domeinen. Eén van die het domeinen is het domein vastleggen. Vastleggen heeft onder andere als doel voor de brede ontwikkeling van het kind dat het kind leert om een akoestisch gegeven te transformeren naar een visueel gegeven en omgekeerd: een visueel gegeven wordt getransformeerd naar een akoestisch gegeven. Dit vraagt (stimuleert de) creativiteit. Muzikaal ontwikkelen kinderen vanuit dit domein een specifieke vorm van klankvoorstelling. Vastleggen is een domein waarbinnen veel valt en waarbinnen veel kan. Natuurlijk is daar: 1 noteren van muziek en 2 het lezen en vervolgens uitvoeren van opgeschreven muziek (composities) het belangrijkst. Maar hoe doe je dat nou in de klas met kinderen op de basisschool? In dit artikel wil ik een aantal mogelijkheden beschrijven. Steeds gedacht vanuit de leerlijn; van enkelvoudig naar complex. Begrippen binnen het vastleggen zijn traditionele notatie, symbool notatie en grafische notatie. Traditionele notatie Traditionele notatie is een heel complexe manier van noteren. In één symbool zit ontzettend veel informatie gepropt. Bijvoorbeeld: Hierin zien de geoefende muzieklezers een noot g die in deze maat één tel duurt en op de derde tel moet klinken. Kortom het traditionele notenschrift geeft veel informatie door middel van tekens. Het is complex dus in mijn leerlijn niet geschikt om mee te starten wanneer je kinderen muziek wilt laten vastleggen. Symbool notatie Een enkelvoudige manier van noteren is symbool notatie. Heel geschikt om mee te beginnen. Voorbeeld Een kind wil de klank van enkele tikkende regendruppels noteren en tekent daarvoor een aantal druppels.wanneer het hard moet regenen, tekent het kind veel druppels, als het zacht regent tekent het kind weinig druppels.

2 2 Moeilijker wordt het bij de grafische notatie wanneer wordt geprobeerd om de klank te tekenen. Van het kind wordt verwacht dat de meest opvallende klankeigenschap wordt weergegeven. Alle andere klankeigenschappen worden buiten beschouwing gelaten. Drie voorbeelden Grafische notatie vanuit de klankeigenschap hard-zacht. Grafische notatie vanuit de klankeigenschap hoog-laag. Grafische notatie vanuit de klankeigenschap kort-lang. Grafische notatie in de onderbouw Wanneer een kind voor het eerst met notatie aan de gang gaat is de leerlijn van symboolnotatie, naar grafische notatie, naar traditionele notatie een logische.wat is het nut om kinderen het traditionele notatiesysteem aan te leren. Er zijn verschillende redenen om kinderen het traditionele notatiesysteem aan te leren. Het belangrijkste is dat een basisschool kinderen competent maakt om in de maatschappij goed te kunnen functioneren. Daarbij hoort natuurlijk ook de (globale) kennis van het notenschrift. Een kind dat het traditionele schrift kan lezen kan gemakkelijk participeren in de culturele werkelijkheid waarin het leeft, meespelen in een muziekensemble op school of als buitenschoolse activiteit. Daarnaast geeft de kennis van het notenschrift kinderen handvatten om muziek te doorgronden. Het meelezen van de muziek tijdens het beluisteren geeft inzicht in wat er klinkt. Wanneer kinderen het traditionele notenschrift beheersen kunnen ze heel concreet hun eigen muzikale vondsten noteren. Kinderen kunnen muziek die andere mensen hebben genoteerd uitvoeren. En naast deze vier muziekinhoudelijke argumenten is er een mathematisch argument dat kinderen door het traditionele notenschrift beter gaan rekenen en meer inzicht in wiskundige grafieken hebben. Kortom, het traditionele notenschrift verdient een plaats binnen het vak muziek in het basisonderwijs.

3 3 Het is goed om bij de kleuters al te beginnen met grafische notatie. Dat kan op heel verschillende manieren. Ik zal voorbeelden vanuit de verschillende klankeigenschappen geven. 1 Door middel van lange en korte draadjes/stokjes op te plakken kan een kind in groep een/twee een eigen compositie neerleggen en/of opplakken voor een triangel of metallofoon. 2 Geef de kinderen een aantal knopen/schelpen van verschillende grootte. Deze knopen zijn uitgangspunt voor een compositie met hard en zacht. De kinderen leggen en/of plakken de knopen op een lijn en het kind, of een ander kind, kan de compositie uitvoeren op een instrument waarop het hard en zacht kan spelen. 3 Plak op de toetsen van een keyboard kleurtjes (f = geel, g = blauw, a = rood enzovoort). Noteer een liedje op kleuren. Dus vader Jacob f - g - a - f, f - g - a - f wordt genoteerd als; geel - blauw - rood - geel, geel - blauw - rood - geel. Een kind van groep een/twee kan dat spelen. Een kind van groep een/twee kan vervolgens ook de eigen melodieën op kleur noteren. Na het werken met grafische notatie per klankeigenschap is het goed mogelijk om twee klankeigenschappen in één notatiesysteem te combineren en in eén partituur te verwerken. Grafische notatie met de klankeigenschappen toonhoogte en toonduur. Ook voor andere combinaties van klankeigenschappen bestaat notatie of kunnen kinderen zelf notatie bedenken.

4 4 Van grafische naar traditionele tekens in de middenbouw De overgang van grafische notatie naar traditionele notatie is het makkelijkst als er vanuit één klankeigenschap wordt gewerkt bijvoorbeeld ritme. Het ritme Grafisch Traditioneel De melodie Grafisch Traditioneel Conclusie die ik wil trekken is dat werken naar het hanteren van grafische notatie niet zeer ingewikkeld hoeft te zijn.wat er echter wel van een leerkracht wordt gevraagd: kleine (didactische) stapjes te zetten. Enkelvoudig beginnen en zo langzaam richting complex te werken. Gun de kinderen de tijd om het geleidelijk aan te ontdekken. Neem er uw tijd voor. Een kind zit immers wel acht jaar op de basisschool. Thee muziek (onderbouw ) Praktijkvoorbeeld 1 Doelgroep Onderbouw Doelen Tekst in de goede volgorde uitbeelden. Muziek bedenken en uitvoeren bij verschillende afbeeldingen Benodigdheden Instrumenten, acht plaatjes die bij het lied horen, bord om op te schrijven, cassetterecorder. Omschrijving lesactiviteit Het eerste plaatje wordt getoond en de kinderen wordt gevraagd om dit plaatje in muziek om te zetten. Stel per plaatje vragen aan de kinderen als: - Wat moet er precies klinken? - Is dat een geluid dat lang of kort is? - Hoe zouden we dat kunnen noteren? - Welk instrument kan dat het beste spelen? - Is het een geluid dat hard of zacht klinkt? - Hoe zouden we dat kunnen noteren? - Welk instrument kan dat het beste spelen?

5 5 Eén of meerdere kinderen mogen dit laten horen. Eén van de geluiden wordt uitgezocht. De leerkracht vraagt om dit geluid op het bord onder plaatje één te noteren. Op dezelfde manier komen de andere zeven plaatjes aan de beurt. Uiteindelijk zal er een heel muziekstuk op het bord staan. Het hele stuk wordt uitgevoerd. De leerkracht of één van de kinderen is daarbij de dirigent en wijst op volgorde de plaatjes aan. Terwijl het stuk wordt opgevoerd wordt er een geluidsopname van gemaakt. Deze opname wordt later afgeluisterd en besproken met de kinderen. Later kunnen de kinderen met behulp van het werkblad zelfstandig aan de gang en een eigen compositie maken. Natuurlijk wordt die later voor de klas besproken, bekeken en beluisterd. Thee zetten, Hans van Eerden

6 6 Werkblad bij praktijkvoorbeeld 1

7 7 Stuur een sms-je naar Mustafa! (middenbouw ) Praktijkvoorbeeld 2 Doelgroep Bovenbouw Doelen Een ritme spelen van notatie. Een ritme herkennen. Benodigdheden Claves, staafspelen, papier, dikke stift. Omschrijving lesactiviteit Inleiding Er wordt een inleidend gesprek gehouden over oosterse melodieën. Vervolgens wordt op klankstaven (voorkeur voor metallofoon/klokkenspel) het onderstaande notenbeeld gespeeld. Kern Het lied Mustafa (zie onder) wordt aangeleerd. De muzikale inleiding, het tussenspel en de afsluiting worden door de klankstaven gespeeld. Selecteer een aantal woorden uit de tekst die als steunteksten gaan fungeren. Voorbeeld: Mustafa Hammam Moe Thee drinken Stoom en water

8 8 Zet de steunteksten in een volgorde en spreek de zin ritmisch uit. Bijvoorbeeld: Mustafa-Hammam-Mustafa-Moe-Thee drinken-stoom en water-hammam. Onder de tekst wordt een grafische notatie gezet (voorbeeld) Mustafa Hammam Mustafa Moe Thee drinken Stoom en water Hammam Spreek en klap samen met de klas de zin ritmisch. Klap samen met de klas de zin ritmisch. (De les wordt moeilijker wanneer de steunteksten van het bord verdwijnen.) Onder de grafisch notatie wordt de traditionele notatie geplaatst (zie voorbeeld) Mustafa - Hammam - Mustafa - Moe - Thee drinken - Stoom en water - Hammam Klap samen met de klas de zin ritmisch. Afsluiting: Stuur een sms-je Een gesprekje met de klas over de tekstinhoud maakt de verbinding met het volgende deel van de les: Mustafa belt op naar zijn vrouw dat hij nog even in de hammam wil blijven. In dit geval stuurt Mustafa een sms-je naar zijn vrouw. Op het bord worden vijf ritmes genoteerd in de traditionele notatie. ritme 1 ritme 2 ritme 3 ritme 4 ritme 5

9 9 De leerlingen kiezen voor zichzelf een telefoonnummer van drie cijfers (gekozen mag worden uit een tot en met vijf). Bijvoorbeeld: Het ritme dat daarbij hoort is Het nummer wordt op en papier genoteerd (dus niet het ritme) en dat zet de leerling voor zich neer. Het is ook mogelijk om alle namen van de kinderen op het bord te noteren met hun gekozen nummer erbij. Er kan ook gekozen worden om alle namen op het bord te schrijven met de sms-code er achter. U ziet dan meteen of er dubbele nummers zijn. Eén van de leerlingen (A) mag een sms versturen naar een andere leerling (B). Leerling (A) speelt het ritme van leerling B op de claves. Wanneer leerling B zijn eigen nummer herkent zegt hij: Hallo. Vervolgens mag hij zelf een sms gaan versturen naar een andere leerling. Herhaal dit enige malen. N.B: De les is makkelijker te maken door minder ritmes te geven (bijvoorbeeld als aanpassing voor groep zes). De les is moeilijker te maken door steunteksten van het bord weg te halen. Ook het weghalen van de grafische notatie maakt de les moeilijker. Mustafa, Hans van Eerden