Neuromyelitis optica (ziekte van Devic): een zware variant van multiple sclerose
|
|
- Jacobus Sanders
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 7 Dewey KG, Peerson JM, Brown KH, Krebs NF, Michaelsen KF, Persson LA, et al. Growth of breast-fed infants deviates from current reference data: a pooled analysis of US, Canadian, and European data sets. World Health Organization Working Group on Infant Growth. Pediatrics 1995;96(3 Pt 1): Dewey KG, Peerson JM, Heinig MJ, Nommsen LA, Lonnerdal B, Lopez de Romaña G, et al. Growth patterns of breast-fed infants in affluent (United States) and poor (Peru) communities: implications for timing of complementary feeding. Am J Clin Nutr 1992;56: Shrimpton R, Victora CG, de Onis M, Lima RC, Blössner M, Clugston G. Worldwide timing of growth faltering: implications for nutritional interventions. Pediatrics 2001;107:E Olling CC, Magendans-Post AP, Post AG, Wauters EA. De eiwitbehoefte van de jonge zuigeling. Het effect van het eiwitgehalte in de voeding op de groei, de eiwitopname en de eiwitbenutting. Tijdschr Kindergeneeskd 1985;53: Brown K, Dewey KG, Allen RH. Complementary feeding of young children in developing countries: a review of current scientific knowledge. Genève: World Health Organization; De Onis M, Onyango AW. The Centers for Disease Control and Prevention 2000 growth charts and the growth of breastfed infants. Acta Paediatr 2003;92: Garza C, de Onis M. A new international growth reference for young children. Am J Clin Nutr 1999;70:169S-72S. 14 Faber M, Jogessar VB, Benade AJ. Nutritional status and dietary intakes of children aged 2-5 years and their caregivers in a rural South African community. Int J Food Sci Nutr 2001;52: Schroeder DG, Martorell R. Fatness and body mass index from birth to young adulthood in a rural Guatemalan population. Am J Clin Nutr 1999;70(1 Pt 2):137S-44S. 16 De Onis M, Blössner M. Prevalence and trends of overweight among preschool children in developing countries. Am J Clin Nutr 2000;72: Bhat IA, Shah GN, Dhar GM, Mehnaz S. A study on the impact of maternal knowledge and practice on the nutritional status of infants. Indian J Matern Child Health 1992;3: Rao S, Rajpathak V. Breastfeeding and weaning practices in relation to nutritional status of infants. Indian Pediatr 1992;29: Guldan GS, Fan HC, Ma X, Ni ZZ, Xiang X, Tang MZ. Culturally appropriate nutrition education improves infant feeding and growth in rural Sichuan, China. J Nutr 2000;130: Monte CM, Ashworth A, Nations MK, Lima AA, Barreto A, Huttly SR. Designing educational messages to improve weaning food hygiene practices of families living in poverty. Soc Sci Med 1997; 44: Aanvaard op 24 december 2003 Casuïstische mededelingen Neuromyelitis optica (ziekte van Devic): een zware variant van multiple sclerose r.f.neuteboom, m.p.j.garssen en r.q.hintzen Multiple sclerose (MS) is een aandoening van de hersenen en het ruggenmerg die zich kenmerkt door een onvoorspelbaar en divers beloop. 1 Van oudsher werd MS als een aparte ziekte-entiteit beschreven. Echter, steeds meer groeit het inzicht dat MS onderverdeeld kan worden in meerdere klinisch en pathologisch te onderscheiden ziektebeelden. 12 Wij presenteren in dit artikel 3 patiënten die in de afgelopen jaren werden opgenomen op onze afdeling met zowel myelitis transversa als neuritis optica. Bij hen werd de diagnose neuromyelitis optica (ziekte van Devic) gesteld. Wij bespreken aan de hand van deze ziektegeschiedenissen de klinische en preklinische aspecten van dit ziektebeeld met speciale nadruk op de verschillen tussen neuromyelitis optica en de klassieke vorm van MS. ziektegeschiedenissen Patiënt A, een 20-jarige Joegoslavische vrouw met een blanco medische voorgeschiedenis, had sinds een maand progressieve klachten van continue tintelingen in beide benen en onzeker lopen met het rechter been. Tevens had zij een positief teken Erasmus Medisch Centrum, afd. Neurologie, MS-centrum ErasMS, Dr. Molewaterplein 40, 3015 GD Rotterdam. Hr.R.F.Neuteboom en hr.m.p.j.garssen, assistent-geneeskundigen; hr.dr.r.q.hintzen, neuroloog-immunoloog. Correspondentieadres: hr.dr.r.q.hintzen (rhintzen@xs4all.nl). samenvatting Bij 3 vrouwen van respectievelijk 20, 34 en 21 jaar oud, met een combinatie van neuritis optica en myelitis transversa werd de diagnose neuromyelitis optica (ziekte van Devic) gesteld. Alledrie werden behandeld met methylprednisolon. De eerste patiënte overleed ruim 2 jaar na de eerste klachten aan respiratoire insufficiëntie bij een tetraparese, de beide anderen herstelden in meer of mindere mate. Op grond van een combinatie van klinisch onderzoek en MRI, aangevuld met laboratoriumbepalingen, kan men neuromyelitis optica meestal onderscheiden van multiple sclerose. Bij neuromyelitis optica wordt gekozen voor een zwaardere vorm van immuunsuppressie. Ondanks de beschreven verschillen blijft het mogelijk dat beide ziekten onderdeel uitmaken van één spectrum, waarbij vooral de genetische achtergrond bepalend is. De onderliggende stoornis lijkt bij neuromyelitis optica met name te liggen op het gebied van de humorale immuunrespons. van Lhermitte (elektrische sensaties langs de wervelkolom met uitstraling naar de armen bij buigen van de nek). Bij onderzoek was er een rechtszijdig piramidaal syndroom en een licht verminderde tastzin van het rechter been. Een MRI-scan van de hersenen liet geen afwijkingen zien, maar een scan van de cervicale wervelkolom toonde een intramedullaire afwijking ter hoogte van Ci tot en met Cvii (figuur 1). Onderzoek van de liquor toonde 48 mononucleaire cellen per µl. De IgG-index, dat is de liquor-serum-ratio voor IgG gecorrigeerd voor albu- Ned Tijdschr Geneeskd mei;148(22) 1097
2 a b CII CII CIII CVII figuur 1. Sagittale MRI-scans van de cervicale wervelkolom bij patiënt A met neuromyelitis optica (ziekte van Devic): (a) T 2 - gewogen opname met vanaf boven Ci tot aan Cvii een hyperintense afwijking met zwelling van het ruggenmerg ter plekke; (b) T 1 -gewogen opname na toediening van gadoliniumcontraststof: de afwijking kleurt diffuus enigszins aan, met een uitgesproken scherpe grens van aankleuring in het rostrale deel hoog cervicaal. minelekkage, was 0,55 (niet-afwijkend) en oligoklonale banden waren niet aanwezig. Het aanvullend onderzoek bracht geen verdere afwijkingen aan het licht. De diagnose myelitis transversa werd gesteld en patiënte werd behandeld met methylprednisolon 1000 mg intraveneus per dag gedurende 3 dagen. Er trad een redelijk herstel op en patiënte werd zelfstandig voor de algemene dagelijkse levensverrichtingen. Echter, 1, 3 en 8 maanden later had zij weer episoden met hernieuwde neurologische uitval, alle passend bij ontstekingshaarden in het ruggenmerg, waarbij er in de laatste episode een tetraparese ontstond. Op de tijdstippen van weer 2 en 4 maanden later was de tetraparese ernstig toegenomen en ontstond er een respiratoire insufficiëntie. Patiënte klaagde zo nu en dan over wazig zien met beide ogen. Onderzoek met visueel geëvokeerde potentialen (VEP s) toonde beiderzijds verlengde pieklatentietijden, passend bij een verlaagde geleidingssnelheid in het traject van de oogzenuwen. In de periode van 9-15 maanden nadat de respiratoire insufficiëntie was ontstaan, werd patiënte opgenomen op de afdeling Neuro-intensive Care, ditmaal vanwege een ileus en respiratoire insufficiëntie. Behandeling met methylprednisolon gevolgd door plasmaferese had geen effect. Tot haar overlijden 3 maanden na de opname, ruim 2 jaar na het begin van de klachten, was patiënte verpleeg- en beademingsbehoeftig en verbleef zij in een verpleeghuis, alwaar zich een maand voor het overlijden een klinisch manifeste rechtszijdige neuritis optica ontwikkelde. Uiteindelijk werd de diagnose neuromyelitis optica gesteld. Patiënt B, een 34-jarige Surinaamse vrouw, met een blanco medische voorgeschiedenis, kreeg in enkele weken progressief tintelingen in beide armen en een verminderd gevoel in haar linker arm en been. Gelijktijdig ontstond er een visusdaling van het rechter oog en later van het linker. Bij onderzoek bedroeg de visus minder dan 2/60. Er bestond een dubbelzijdige parese 1098 Ned Tijdschr Geneeskd mei;148(22)
3 CII CVI a ruggenmerg figuur 2. T 2 -gewogen MRI-opnamen van de cervicale wervelkolom van patiënt B met neuromyelitis optica (ziekte van Devic): (a) sagittale opname met vanaf boven de medulla oblongata tot aan Cvi een hyperintense afwijking met zwelling van het ruggenmerg ter plekke; (b) transversale opname ter hoogte van Civ met midden in het myelum een rondvormige hyperintense afwijking. b van de armen met hyperreflexie, links meer dan rechts, en beiderzijds aanwezige pathologische voetzoolreflexen. De sensibiliteit was verminderd vanaf dermatoom C5 naar caudaal. Aanvullend laboratoriumonderzoek liet geen afwijkingen zien, behoudens een positieve titer van 1:320 voor antinucleaire antistoffen (ANA) en de aanwezigheid van antistoffen tegen dubbelstrengs-dna: 29,5 IU/ml. MRI van de hersenen gaf nietafwijkende beelden te zien, maar MRI van de cervicale wervelkolom toonde een intramedullaire afwijking ter hoogte van Cii tot en met Cvi (figuur 2). Onderzoek van de liquor toonde 3 mononucleaire cellen per µl. De liquor-serum-igg-ratio was verhoogd: 0,68, maar er werden geen oligoklonale banden gevonden. De diagnose luidde neuromyelitis optica, waarna behandeling volgde met methylprednisolon 1000 mg intraveneus per dag gedurende 3 dagen. Vervolgens kreeg patiënte een onderhoudsbehandeling met prednison en azathioprine. De parese aan de armen en de visus van het linker oog verbeterden hierna, de visus van het rechter oog daarentegen niet. Bij de laatste follow-up was er geen nieuwe ziekteactiviteit geweest en kon patiënte zelfstandig goed functioneren. Patiënt C, een 21-jarige vrouw, afkomstig uit Thailand, was bevallen van een gezonde dochter. Het betrof een ongecompliceerde zwangerschap, maar binnen enkele weken na de bevalling kreeg zij in een toenemende mate een parese van de benen, gevolgd door respiratoire insufficiëntie, waarna overplaatsing naar de afdeling Neuro-intensive Care volgde. Bij neurologisch onderzoek waren er geen afwijkingen aan de hersenzenuwen. Patiënte had een tetraplegie met een verminderde sensibiliteit vanaf dermatoom C6 en een totale areflexie. MRI van de hersenen liet enkele intracerebrale, voornamelijk infratentoriële afwijkingen zien en MRI van het ruggenmerg toonde een forse intramedullaire afwijking over bijna de gehele lengte van het ruggenmerg, maar het meest uitgesproken op cervicaal niveau. Onderzoek van de liquor toonde 3 mononucleaire cellen per µl. De liquor-serum-igg-ratio was verhoogd: 1,1, met tevens aanwezigheid van oligoklonale banden bij elektroforese. Verder aanvullend onderzoek liet geen afwijkingen zien. Met als diagnose acute myelitis werd patiënte behandeld met methylprednisolon 1000 mg intraveneus per dag gedurende 3 dagen in combinatie met plasmaferese. Na Ned Tijdschr Geneeskd mei;148(22) 1099
4 een maand verbeterde de tetraplegie tot een score op de schaal van de Medical Research Council (MRC) van graad 3 tot 4 van de armen en graad 2 tot 3 van de benen (graad 0 betekent paralyse, graad 5 normale kracht; graad 3 duidt een kracht aan, net voldoende om de zwaartekracht te overwinnen). Tijdens haar verblijf op de verpleegafdeling ontwikkelde zich bij patiënte een visusdaling van het rechter oog op basis van neuritis optica. Hierna werd de diagnose neuromyelitis optica gesteld. Zij werd overgeplaatst naar een revalidatiecentrum voor verdere behandeling. Bij de laatste follow-up liep en functioneerde patiënte weer zelfstandig. beschouwing Bij neuromyelitis optica zijn er aanvallen van een demyeliniserende ontsteking in het ruggenmerg (myelitis) en in één of beide oogzenuwen (neuritis optica). 3 De aandoening werd van oudsher beschouwd als een uitingsvorm van MS en de meeste patiënten voldoen ook aan de geldende criteria voor MS. 4 Inmiddels zijn er in toenemende mate aanwijzingen dat neuromyelitis optica op meerdere gronden kan worden onderscheiden van MS. 2-6 In het navolgende gaan wij in op de verschillende preklinische en klinische aspecten van deze aandoening. Daarnaast geven wij duidelijke verschillen met MS aan. Diagnostische criteria voor neuromyelitis optica. In 1999 werden criteria opgesteld voor de diagnose van neuromyelitis optica (tabel 1). 3 Noodzakelijk voor de diagnose zijn de aanwezigheid van neuritis optica en acute myelitis. Deze verschijnselen kunnen gelijktijdig voorkomen, maar mogen ook onafhankelijk van elkaar optreden en in tijd uiteenliggen tot een maximaal en arbitrair gekozen interval van 2 jaar. Anders dan bij MS is er geen klinische ziekteactiviteit waarneembaar in andere structuren in het centrale zenuwstelsel dan oogzenuw en ruggenmerg. De overige criteria gelden als ondersteunend. Waar MRI van de hersenen bij MS specifieke kenmerken laat zien, 4 toont dit onderzoek bij neuromyelitis optica in de regel geen of nauwelijks afwijkingen, hoewel er bij patiënt C wel enige, voornamelijk infratentoriële, afwijkingen zichtbaar waren. De typische afwijking bij MRI van het cervicale ruggenmerg betreft een langgerekte afwijking over 3 of meer ruggenmergsegmenten op T 2 -gewogen opnamen, gepaard gaand met zwelling en vaak aankleurend met contrastmiddel (zie figuur 1b). Bij MS worden eveneens vrijwel altijd afwijkingen in het ruggenmerg gevonden, maar deze zijn in de regel kleiner van omvang en reiken zelden over meer dan 1 à 2 ruggenmergsegmenten. 7 Bij onderzoek van de liquor is er vaak een verhoogd aantal cellen van meer dan 50/mm 3, hetgeen bij MS juist zelden wordt gezien. Oligoklonale banden in de liquor worden bij ongeveer 90% van de patiënten met MS gezien, maar slechts bij 30 tot 40% van patiënten met neuromyelitis optica. Diagnostisch veelbelovend is de serologische bepaling van neuromyelitis-optica(nmo)-ig, een autoantistof die specifiek gecorreleerd lijkt te zijn aan de ziekte. 8 Beloop en prognose. Het ziektebeeld kan een monofasisch beloop hebben, zoals bij patiënt B en C, maar ook polyfasisch ( relapsing remitting ) verlopen, zoals TABEL 1. Criteria voor de diagnose neuromyelitis optica (ziekte van Devic) 3 voor de diagnose neuromyelitis optica dient aan de 3 onderstaande absolute criteria voldaan te worden en aan tenminste 1 van de sterk wegende of tenminste 2 van de secundair wegende ondersteunende criteria absolute criteria 1. neuritis optica 2. acute myelitis 3. geen neurologische manifestaties van andere lokalisaties dan de oogzenuw en het ruggenmerg ondersteunende criteria sterk wegend 1. geen afwijkingen bij MRI van de hersenen bij aanvang van de eerste klachten 2. ruggenmergafwijkingen bij MRI die zich uitbreiden over 3 of meer vertebrale segmenten 3. celaantal in de liquor cerebrospinalis 50/mm 3 of 5/mm 3 neutrofiele granulocyten secundair wegend 1. bilaterale neuritis optica 2. ernstige neuritis optica met visus slechter dan 0,1 van minstens één oog 3. zeer ernstige aanvalsgerelateerde spierzwakte (MRCgraad 2)* in een of meer extremiteiten MRC = Medical Research Council. *MRC-graad 0 betekent paralyse, graad 5 normale kracht; graad 3 duidt een kracht aan, net voldoende om de zwaartekracht te overwinnen. bij patiënt A. Risicofactoren die samenhangen met een polyfasisch beloop zijn onder andere een hogere leeftijd, vrouwelijk geslacht, een langer tijdsinterval tussen twee opflakkeringen en de aanwezigheid van een systemische auto-immuunziekte. 6 Indien bij aanvang van de symptomen slechts geïsoleerde myelitis of neuritis optica bestaat, verhoogt dit de kans op een polyfasisch beloop. De prognose van neuromyelitis optica is beduidend slechter dan van MS. Aangezien de cervicale afwijking vaak doorloopt in de richting van het ademhalingscentrum ter hoogte van Civ, bestaat er veel vaker respiratoire insufficiëntie. Deze maakt opname op een intensivecareafdeling veelal noodzakelijk, zoals ook bij patiënt A en C het geval was. Genetische aspecten. Er is een opvallende samenhang van neuromyelitis optica met niet-blanke rassen, in tegenstelling tot wat wereldwijd wordt waargenomen bij MS. Interessant is dat in Japan ongeveer 43% van de patiënten met MS lijdt aan een specifieke opticospinale vorm van de ziekte, die sterk lijkt op de polyfasische vorm van neuromyelitis optica. 9 Voor het westerse type van MS geldt een sterke genetische samenhang met het HLA-DR2-allel, terwijl de opticospinale vormen juist met andere allelen samengaan. Ook proefdiermodellen laten aanwijzingen zien voor een immunogenetische component in de etiologie van opticospinale demyelinisatie. 10 Zo leidt een bepaald standaard-immunisatieprotocol voor de inductie van demyelinisatie in het centra Ned Tijdschr Geneeskd mei;148(22)
5 le zenuwstelsel alleen bij bepaalde rattenstammen tot de selectieve aantasting van ruggenmerg en oogzenuw. Voorts is de samenhang met bindweefselziekten opvallend. Hoewel er bij familieleden van patiënten met MS een verhoogde frequentie wordt gevonden van autoimmuunziekten, is het ongebruikelijk dat de MS-patiënten zelf ook lijden aan een andere auto-immuunziekte. 11 Bij patiënten met neuromyelitis optica heeft echter een groot percentage tevens een auto-immuunziekte. Nog vaker worden autoantistoffen zoals ANA bij patiënt B, antineutrofielencytoplasma-antistoffen (p-anca en c-anca) of anticardiolipineantistoffen aangetroffen. Voor samengaande autoimmuniteit worden in de literatuur getallen van 30-50% genoemd (tabel 2). Histopathologie. De afwijkingen bij neuromyelitis optica worden gekenmerkt door uitgebreide demyelinisatie en verlies van oligodendrocyten tezamen met vooral perivasculair gelegen infiltraten vol eosinofiele en neutrofiele granulocyten. Hiernaast worden er uitgesproken deposities van IgM gevonden, tezamen met tekenen van complementactivatie. 14 Bij MS daarentegen zijn een dergelijke infiltratie met granulocyten en de hiergenoemde tekenen van een humorale immuunreactie veel minder duidelijk aanwezig. Het is onduidelijk waardoor de pathologische afwijkingen bij neuromyelitis optica zich beperken tot het ruggenmerg en de oogzenuw. Wellicht is er specifieke aanwezigheid van een nog onbekend autoantigeen ter plekke. Opvallend is in dit verband dat dezelfde specifieke lokalisatie wordt gezien bij proefdiermodellen waarbij geïmmuniseerd werd met het myeline-eiwit myeline-oligodendrocytglycoproteïne. 15 Een alternatieve verklaring luidt dat vooral op deze neuroanatomische lokalisaties de bloed-hersenbarrière verhoogd doorlaatbaar is voor serumeiwitten en bloedcellen. Differentiaaldiagnose. Gezien de specifieke neurologische uitval en de bijbehorende MRI-afwijkingen is het bij gecombineerde uitval van ruggenmerg en oogzenuw in de regel niet moeilijk de diagnose neuromyelitis optica te stellen. Echter, wanneer er louter myelitis is met uitbreiding over meerdere segmenten, hangt het van het verdere beloop af, dat wil zeggen het eventuele later ontstaan van neuritis optica, of de diagnose neuromyelitis optica gesteld kan worden. Te allen tijde is het natuurlijk mogelijk dat neurologische uitval op basis van een afwijking in ruggenmerg en oogzenuw veroorzaakt wordt door de klassieke vorm van MS. 12 De criteria uit tabel 1 en de klinische factoren uit tabel 2 zijn dan nuttig om het onderscheid te maken. Indien de diagnose neuromyelitis optica gesteld wordt, is het van belang om vast te stellen of het de primaire, idiopathische vorm betreft of een secundaire vorm, die samenhangt met systeemaandoeningen zoals het syndroom van Sjögren, sarcoïdose, lupus erythematodes disseminatus en de ziekte van Behçet. Een enkele maal werden (para-)infectieuze oorzaken van neuromyelitis optica beschreven zoals varicella-zostervirus, Epstein-Barr-virus en tuberculose. Vooral bij vrouwelijke patiënten uit het Caribische gebied moet men denken aan de mogelijkheid van samenhang met een hormonale afwijking zoals hypothyreoïdie en hyperprolactinemie. 16 Therapie. In het algemeen worden geneesmiddelen met een sterk immuunsuppressief effect toegepast, hoewel de effecten hiervan nooit zijn bewezen in blinde, gecontroleerde trials. Wel zijn er positieve resultaten gerapporteerd in studies met veelal kleine aantallen patiënten. 17 Een veelgekozen behandeling in de acute fase is een kuur met intraveneus methylprednisolon, in dosis variërend van mg per dag, gedurende een periode van 3 tot 5 dagen. In een gerandomiseerde studie werd een gunstig effect van plasmaferese gesuggereerd als deze behandeling onvoldoende resultaat heeft. 18 Na de behandeling in de acute fase kan een onderhoudsbehandeling gegeven worden, bestaande uit een combinatie van oraal prednison en azathioprine gedurende meerdere maanden. Vooral patiënten met de hierboven beschreven risicofactoren voor een polyfasisch beloop zullen hiervoor in aanmerking komen. Positieve resultaten van behandeling met cyclofosfamide of mitoxantron werden beschreven in onderzoeken bij kleine patiëntengroepen. 17 conclusie Op grond van een combinatie van klinisch onderzoek en MRI, aangevuld met laboratoriumbepalingen, is het meestal mogelijk om neuromyelitis optica te onderscheiden van MS. Dit is relevant voor de patiënt, aangezien de prognose van de eerstgenoemde ziekte in alge- TABEL 2. Verschillen tussen neuromyelitis optica (ziekte van Devic) en multiple sclerose 12 neuromyelitis optica multiple sclerose verdeling alleen oogzenuw en ruggenmerg witte stof van het gehele centrale zenuwstelsel ernst van de acute uitval meestal ernstig meestal licht tot matig respiratoire insufficiëntie 30% van de patiënten zeer zeldzaam blijvende uitvalsverschijnselen gerelateerd aan de aanvallen gerelateerd aan de late progressieve fase MRI van de hersenen geen afwijkingen multipele periventriculaire wittestofafwijkingen MRI van het ruggenmerg afwijking over meerdere vertebrale afwijking beperkt tot hooguit 2 vertebrale segmenten segmenten cellen in de liquor aantal 50 cellen/µl, soms aantal zelden 50 cellen/µl, voornamelijk polymorfonucleaire cellen mononucleaire cellen oligoklonale banden in de liquor meestal afwezig meestal aanwezig man-vrouwratio 1:2 tot 1:9 13 1:2 coëxistente auto-immuunziekte frequent: 30-50% zeldzaam Ned Tijdschr Geneeskd mei;148(22) 1101
6 mene zin verschilt van die van MS. Gezien de ernst van de aandoening wordt in het algemeen bij neuromyelitis optica gekozen voor een zwaardere vorm van immuunsuppressie dan bij MS. Ondanks de beschreven verschillen blijft het mogelijk dat beide ziekten onderdeel uitmaken van één spectrum, waarbij vooral de genetische achtergrond bepalend is. De onderliggende stoornis lijkt bij neuromyelitis optica met name te liggen op het gebied van de humorale immuunrespons. Prof.dr.PJ.Koudstaal, neuroloog, gaf commentaar op het manuscript. Belangenconflict: geen gemeld. Financiële ondersteuning: MScentrum ErasMS wordt ondersteund door de Stichting MS Research. abstract Neuromyelitis optica (Devic s disease): a severe variant of multiple sclerosis. In three women aged 20, 34 and 21, with a combination of optic neuritis and transverse myelitis, the diagnosis of neuromyelitis optica (Devic s disease) was made. All three were treated with methylprednisolone. The first patient died from respiratory failure associated with tetraparesis, over two years after experiencing initial symptoms. The other two women recovered to varying extents. By employing a combination of clinical investigations and MRI supplemented by laboratory investigations, it is possible to differentiate neuromyelitis optica from multiple sclerosis. Neuromyelitis optica is treated by a stronger form of immunosuppression. Despite recorded differences it remains possible that these conditions form part of the same spectrum in which the genetic background is important. In neuromyelitis optica the underlying condition seems to be in the field of the human immune response. literatuur 1 Noseworthy JH, Lucchinetti C, Rodriguez M, Weinshenker BG. Multiple sclerosis. N Engl J Med 2000;343: Lucchinetti C, Bruck W, Parisi J, Scheithauer B, Rodriguez M, Lassmann H. Heterogeneity of multiple sclerosis lesions: implications for the pathogenesis of demyelination. Ann Neurol 2000;47: Wingerchuk DM, Hogancamp WF, O Brien PC, Weinshenker BG. The clinical course of neuromyelitis optica (Devic s syndrome). Neurology 1999;53: McDonald WI, Compston A, Edan G, Goodkin D, Hartung HP, Lublin FD, et al. Recommended diagnostic criteria for multiple sclerosis: guidelines from the International Panel on the diagnosis of multiple sclerosis. Ann Neurol 2001;50: De Seze J, Lebrun C, Stojkovic T, Ferriby D, Chatel M, Vermersch P. Is Devic s neuromyelitis optica a separate disease? A comparative study with multiple sclerosis. Mult Scler 2003;9: Wingerchuk DM, Weinshenker BG. Neuromyelitis optica: clinical predictors of a relapsing course and survival. Neurology 2003;60: O Riordan JI, Gallagher HL, Thompson AJ, Howard RS, Kingsley DP, Thompson EJ, et al. Clinical, CSF, and MRI findings in Devic s neuromyelitis optica. J Neurol Neurosurg Psychiatry 1996; 60: Weinshenker BG, Wingerchuk DM, Lucchinetti CF, Lennon VA. A marker autoantibody discriminates neuromyelitis optica from multiple sclerosis. Neurology 2003;60:A Kira J. Multiple sclerosis in the Japanese population. Lancet Neurol 2003;2: Storch MK, Stefferl A, Brehm U, Weissert R, Wallstrom E, Kerschensteiner M, et al. Autoimmunity to myelin oligodendrocyte glycoprotein in rats mimics the spectrum of multiple sclerosis pathology. Brain Pathol 1998;8: Broadley SA, Deans J, Sawcer SJ, Clayton D, Compston DA. Autoimmune disease in first-degree relatives of patients with multiple sclerosis. A UK survey. Brain 2000;123( Pt 6): Weinshenker BG. Neuromyelitis optica: what it is and what it might be. Lancet 2003;361: Cree BA, Goodin DS, Hauser SL. Neuromyelitis optica. Seminar Neurol 2002;22: Lucchinetti CF, Mandler RN, McGavern D, Bruck W, Gleich G, Ransohoff RM, et al. A role for humoral mechanisms in the pathogenesis of Devic s neuromyelitis optica. Brain 2002;125(Pt 7): Stefferl A, Brehm U, Storch M, Lambracht-Washington D, Bourquin C, Wonigeit K, et al. Myelin oligodendrocyte glycoprotein induces experimental autoimmune encephalomyelitis in the resistant Brown Norway rat: disease susceptibility is determined by MHC and MHC-linked effects on the B cell response. J Immunol 1999; 163: Vernant JC, Cabre P, Smadja D, Merle H, Caubarrère I, Mikol J, et al. Recurrent optic neuromyelitis with endocrinopathies: a new syndrome. Neurology 1997;48: Noseworthy JH. Treatment of multiple sclerosis and related disorders: what s new in the past 2 years? Clin Neuropharmacol 2003;26: Noseworthy JH, O Brien PC, Petterson TM, Weis J, Stevens L, Peterson WK, et al. A randomized trial of intravenous immunoglobulin in inflammatory demyelinating optic neuritis. Neurology 2001;56: Aanvaard op 30 januari jaar geleden Fiat justitia! München. Het hoogste gerechtshof van Beyeren heeft uitgemaakt, dat een vrouw, die het artsexamen heeft afgelegd, de verloskunde niet mag uitoefenen, tenzij zij ook het diploma van vroedvrouw verwerft. De Gewerbeordnung spreekt nl. niet van Aerztinnen, omdat deze gewaardeerde vakgenooten nog niet bestonden toen de Gewerbeordnung werd gemaakt. En daar de wet slechts den Arzt en de vroedvrouw noemt als bevoegden tot de uitoefening der verloskunst spreekt het vanzelf, dat de Aerztin niet mag verlossen. Een niet juridisch getraind cerebrum zou zoo iets niet dadelijk hebben ontdekt. (Berichten Buitenland. Ned Tijdschr Geneeskd 1904;48I:1432.) Gelogenstraft gerucht Berlijn. Een van de Berlijnsche bladen heeft het praatje verteld, dat de kinderen van den Keizer niet waren ingeënt. Ook elders is dit beweerd, met de klaarblijkelijke bedoeling om de meening te verspreiden, dat de inenting eigenlijk niet zoo noodig is en dat men van dien last wel kan afkomen, als men maar keizer is. De keizer heeft nu aan de Zeitschr. f. Aerztl. Fortbildung vergunning gegeven, een verklaring van den lijfarts der keizerin op te nemen, dat de prinsen en de prinses ingevolge de wet van 8 April 1874 de inenting en de herinenting hebben ondergaan. (Berichten Buitenland. Ned Tijdschr Geneeskd 1904;48I:708.) 1102 Ned Tijdschr Geneeskd mei;148(22)
pathogenese en beloop Rogier Hintzen, neuroloog-immunoloog Erasmus MC, Rotterdam ErasMS
MS pathogenese en beloop Rogier Hintzen, neuroloog-immunoloog Erasmus MC, Rotterdam MS lesie ruggenmerg stoornissen bij MS gevoel motoriek zien oogbewegingen cognitie continentie moeheid pijn wat hoort
Nadere informatieKinderneurologie.eu. www.kinderneurologie.eu. Neuritis optica
Neuritis optica Wat is neuritis optica? Neuritis optica is een aandoening waarbij de oogzenuw ontstoken raakt en kinderen problemen krijgen met het zien door één of twee ogen. Hoe wordt neuritis optica
Nadere informatieNieuwe diagnostische criteria voor multiple sclerose in de praktijk
Klinische lessen Nieuwe diagnostische criteria voor multiple sclerose in de praktijk b.w.van oosten, f.barkhof en c.h.polman Dames en Heren, Multiple sclerose (MS) kenmerkt zich door een grote verscheidenheid
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting GENETISCHE EN RADIOLOGISCHE MARKERS VOOR DE PROGNOSE EN DIAGNOSE VAN MULTIPLE SCLEROSE Multiple Sclerose (MS) is een aandoening van het centrale zenuwstelsel (hersenen en ruggenmerg)
Nadere informatieNederlandse Samenvatting. Chapter 5
Nederlandse Samenvatting Chapter 5 Chapter 5 Waarde van MRI scans voor voorspelling van invaliditeit in patiënten met Multipele Sclerose Multipele Sclerose (MS) is een relatief vaak voorkomende ziekte
Nadere informatieEen tumefactieve demyeliniserende afwijking
Casuïstiek Een jonge vrouw met een centrale facialisparese Christiaan M. Broere, B.R. (René) de Witte en J.F.H.M. (Franka) Claes Achtergrond Casus Conclusie Het onderscheid tussen een centrale en perifere
Nadere informatieSummary in dutch / Nederlandse samenvatting
Summary in dutch / Nederlandse samenvatting 115 Van diagnose tot prognose Multiple sclerose (MS) is een chronische progressieve auto-immuum ziekte met onbekende origine die word gekarakteriseerd door laesies
Nadere informatieMRI van de hersenen bij congenitale cytomegalovirus infectie
MRI van de hersenen bij congenitale cytomegalovirus infectie Department of Pediatrics / Child Neurology Center for Childhood White Matter Disorders VU University Medical Center Amsterdam, NL Hersenen en
Nadere informatieWerkstuk ANW Multiple Sclerose (MS)
Werkstuk ANW Multiple Sclerose (MS) Werkstuk door een scholier 2007 woorden 27 oktober 2006 6,6 33 keer beoordeeld Vak ANW Inhoudsopgave 1. Geschiedenis van MS 2. De diagnose 3. MS aanvallen 4. De verschillende
Nadere informatieHet Multipele Sclerose Formularium een praktische leidraad
Het Multipele Sclerose Formularium een praktische leidraad NB: Het voorschrijven van geneesmiddelen geschiedt onder de exclusieve verantwoordelijkheid van de behandelend arts. Voor uitgebreidere informatie
Nadere informatieNederlandse samenvatting proefschrift Renée Walhout. Veranderingen in de hersenen bij Amyotrofische Laterale Sclerose
Nederlandse samenvatting proefschrift Veranderingen in de hersenen bij Amyotrofische Laterale Sclerose Cerebral changes in Amyotrophic Lateral Sclerosis, 5 september 2017, UMC Utrecht Inleiding Amyotrofische
Nadere informatieKwalitatieve ondervoeding door onjuiste bijvoeding bij boslandcreoolse kinderen in Suriname
tieve hartkatheterisatie proximaal in de linker kransslagader wandonregelmatigheden gezien, maar geen ernstige stenosen. In de nacht voor de opname had patiënte pijn op de borst gehad met uitstraling naar
Nadere informatieWat is neuromyelitis optica? Neuromyelitis optica is een aandoening waarbij de oogzenuw en het ruggenmerg ontstoken raken.
Neuromyelitis optica Wat is neuromyelitis optica? Neuromyelitis optica is een aandoening waarbij de oogzenuw en het ruggenmerg ontstoken raken. Hoe wordt neuromyelitis optica ook wel genoemd? Neuromyelitis
Nadere informatieSam envatting en conclusies T E N
Sam envatting en conclusies T E N Samenvatting en conclusies Samenvatting en conclusies Sinds de zeventigerjaren van de vorige eeuw zijn families beschreven met dominant overervende herseninfarcten,dementie
Nadere informatieA two year, double-blind, randomized, multicenter, active-controlled study to evaluate the safety en efficacy of fingolimod administered orally once
A two year, double-blind, randomized, multicenter, active-controlled study to evaluate the safety en efficacy of fingolimod administered orally once daily versus interferon beta-1a i.m. once weekly in
Nadere informatieWaarde van MRI bij diagnose en behandeling
Waarde van MRI bij diagnose en behandeling Dr. P.J. Jongen, neuroloog Afd. Sociale Geneeskunde UMCG, Groningen MS4 Research Institute, Nijmegen www.ms4ri.nl Belangenverstrengeling Niet betrokken bij MRI
Nadere informatieMultiple sclerose en Kwaliteit van Leven
Multiple sclerose en Kwaliteit van Leven Dokter op Dinsdaglezing 24 september 2013 Dr. Brigit de Jong, neuroloog Jeroen Bosch Ziekenhuis en UMC St Radboud Programma + MS + Verschijnselen van MS + Medicamenteuze
Nadere informatieMultiple sclerose bij kinderen
casuïstische mededelingen Multiple sclerose bij kinderen R.F.Neuteboom, C.E.Catsman-Berrevoets en R.Q.Hintzen Bij 2 kinderen, een jongen en een meisje van 7 jaar, werd multiple sclerose (MS) gediagnosticeerd.
Nadere informatieWetenschappelijk onderzoek en MS bij kinderen. Kinder MS dag 2014 Efteling Kaatsheuvel Daniëlle van Pelt, Arts-onderzoeker. ErasMS
Wetenschappelijk onderzoek en MS bij kinderen Kinder MS dag 2014 Efteling Kaatsheuvel Daniëlle van Pelt, Arts-onderzoeker Kinder MS dag 2013 Blijdorp Rotterdam Kinder MS dag 2013 Onderzoek Risicogenen
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting HET BEGRIJPEN VAN COGNITIEVE ACHTERUITGANG BIJ MULTIPLE SCLEROSE Met focus op de thalamus, de hippocampus en de dorsolaterale prefrontale cortex Wereldwijd lijden ongeveer 2.3
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/21710 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Buurma, Aletta Title: On the pathology of preeclampsia : genetic variants, complement
Nadere informatieKinderneurologie.eu ADEM. www.kinderneurologie.eu
ADEM Wat is ADEM? ADEM is een aandoening waarbij kinderen vrij plotseling klachten krijgen, zoals problemen met de balans, veranderd gedrag of verminderde alertheid, omdat de hersenen als gevolg van een
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
NEDERL ANDSE SAMENVAT TING HET OOG ALS WEERSPIEGELING VAN HET BREIN Optische coherentie tomografie in MS Meer dan een eeuw geleden schreef een van de eerste neurologen die gebruik maakte van de oogspiegel,
Nadere informatieDe puzzel MS oplossen
De puzzel MS oplossen Een korte inleiding in MS Wat is het VUmc MS Centrum Amsterdam Wat voor MS-onderzoek wordt er gedaan Wat is MS? Chronische ziekte van het centraal zenuwstelsel Auto-immuunziekte,
Nadere informatieMultiple Sclerose Neurodegeneratieve ziekten. 13 september 2011
Multiple Sclerose Neurodegeneratieve ziekten Nederlandse Vereniging voor Farmaceutische Geneeskunde 13 september 2011 Dr. Brigit A. de Jong, neuroloog Medisch Hoofd Radboud MS Centrum Afdeling Neurologie
Nadere informatieHoe meet je ziekteprogressie? NL/CPX/16/0027
Post-ECTRIMS Nascholing Hoe meet je ziekteprogressie? NL/CPX/16/0027 Disclosures Definitie ziekteprogressie Healthy CIS CIS CDMS RRMS SPMS Voorspellende factoren Kliniek Gender EDSS Genetica CSF Relapsen
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting 99 Nederlandse Samenvatting Depressie is een veel voorkomend en ernstige psychiatrisch ziektebeeld. Depressie komt zowel bij ouderen als bij jong volwassenen voor. Ouderen en jongere
Nadere informatieMultiple Sclerose is een ziekte van de hersenen en het ruggenmerg. Deze ziekte wordt ook wel MS genoemd. In deze folder leest hier meer over.
Multiple Sclerose Multiple Sclerose is een ziekte van de hersenen en het ruggenmerg. Deze ziekte wordt ook wel MS genoemd. In deze folder leest hier meer over. Wat is multipele Sclerose (MS) MS is een
Nadere informatieJe gaat het pas zien als je het doorhebt. (Johan Cruijff)
Je gaat het pas zien als je het doorhebt. (Johan Cruijff) Chapter 6 NEDERLANDSE SAMENVATTING Nederlandse Samenvatting 6 Nederlandse samenvatting Multiple sclerose (MS) is een neuro-inflammatoire en neurodegeneratieve
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Addendum A 173 Nederlandse samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift was om de rol van twee belangrijke risicofactoren voor psychotische stoornissen te onderzoeken in de Ultra
Nadere informatiePatiënt ziet niets en oogarts ziet niets?
Patiënt ziet niets en oogarts ziet niets? Oogafwijkingen bij Multiple Sclerose Francien Ooijman, oogarts Jeroen Bosch Ziekenhuis MSMS, 2 december 2013 1 Klassiek: wat is MS MS: ontstekingsreactie in witte
Nadere informatieOnderhoudsmedicatie bij Multiple Sclerose
Multiple Sclerose Centrum Noord Nederland Patiënteninformatie 1707 Multiple Sclerose Centrum Noord Nederland Alle medicijnen hebben voor- en nadelen. Het belangrijke voordeel van onderhoudsmedicatie bij
Nadere informatieLichamelijke factoren als voorspeller voor psychisch. en lichamelijk herstel bij anorexia nervosa. Physical factors as predictors of psychological and
Lichamelijke factoren als voorspeller voor psychisch en lichamelijk herstel bij anorexia nervosa Physical factors as predictors of psychological and physical recovery of anorexia nervosa Liesbeth Libbers
Nadere informatieBehandeling van bindweefselziekten en het secundair optreden van het Sjögrensyndroom. aandoeningen
Behandeling van bindweefselziekten en het secundair optreden van het Sjögrensyndroom bij reumatische aandoeningen M. Walravens, reumatoloog K. Thevissen, reumatoloog i.o. Hoboken, 12 oktober 2013 Opbouw
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 203 Nederlandse samenvatting Wittere grijstinten Klinische relevantie van afwijkingen in de grijze stof in multipele sclerose, zoals afgebeeld met MRI Multipele sclerose (MS) is
Nadere informatieINHOUD Dit protocol is gebaseerd op de NVN richtlijn 2011 Prognose van post-anoxisch coma. 1 september 2012
INHOUD Dit protocol is gebaseerd op de NVN richtlijn 2011 Prognose van post-anoxisch coma. 1 september 2012 Inleiding: Een post-anoxisch coma wordt veroorzaakt door globale anoxie of ischemie van de hersenen,
Nadere informatiePrognostische factoren bij de ziekte van Parkinson. Daan Velseboer Afdeling Neurologie AMC, 29 November 2013
Prognostische factoren bij de ziekte van Parkinson Daan Velseboer Afdeling Neurologie AMC, 29 November 2013 Nut van prognostische data De patiënt wil (vaak) weten: Hoe snel zullen mijn klachten toenemen?
Nadere informatieMultipele Sclerose (MS)
Multipele Sclerose (MS) MS is een ziekte van de hersenen en het ruggenmerg, die vooral bij jonge volwassenen voorkomt. In de eerste jaren komen de verschijnselen vaak in aanvallen, ook wel Schub of relapse
Nadere informatieBerekening energiebehoefte en meting lichaamssamenstelling bij ALS, zinvol? Dea Schröder, Coby Wijnen, Ilse Batten 2016
70 kg Berekening energiebehoefte en meting lichaamssamenstelling bij ALS, zinvol? Dea Schröder, Coby Wijnen, Ilse Batten 2016 Voedingstoestand Daling van het gewicht (BMI) en ALSFRS-R gerelateerd, wijst
Nadere informatieHERSENATROFIE GEMETEN MET BEHULP VAN MRI BIJ MULTIPELE SCLEROSE
HERSENATROFIE GEMETEN MET BEHULP VAN MRI BIJ MULTIPELE SCLEROSE Samenvatting 193 Het doel van dit proefschrift was het onderzoeken van de waarde van hersenatrofie gemeten met behulp van MRI voor het vervolgen
Nadere informatieMultiple sclerose (MS)
Multiple sclerose (MS) T +32(0)89 32 50 50 F +32(0)89 32 79 00 info@zol.be Campus Sint-Jan Schiepse bos 6 B 3600 Genk Campus Sint-Barbara Bessemerstraat 478 B 3620 Lanaken Medisch Centrum André Dumont
Nadere informatieOntregeling van het immuunsysteem bij psychose
Ontregeling van het immuunsysteem bij psychose Hans van Mierlo Jacqueline Counotte Psychiaterdag PsyQ 26-6-218 Beloop Begin in vroege volwassenheid Patroon van exacerbaties en herstel Invloed van stress?
Nadere informatiePLS is een broertje van ALS
PLS is een broertje van ALS Juni 2018 Wetenschappelijk onderzoek specifiek naar primaire laterale sclerose (PLS) gebeurt slechts op zeer kleine schaal. Deze motorneuronziekte is zo zeldzaam, dat het moeilijk
Nadere informatieCentraal zenuwstelsel betrokkenheid in cutaan T-cel lymfoom. MDO-praatje
Centraal zenuwstelsel betrokkenheid in cutaan T-cel lymfoom MDO-praatje Casus Patient CutaanT-cel lymfoom, type mycosis fungoides met aanwijzingen voor lymfeklierbetrokkenheid (niet PA-bewezen). Buikproblemen
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/31686 holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/31686 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Zirkzee, Els Title: Care for patients with (neuropsychiatric) SLE Issue Date: 2015-02-03
Nadere informatieSummary in Dutch / Nederlandse Samenvatting. Chapter 7
Summary in Dutch / Nederlandse Samenvatting Chapter 7 Chapter 7 3D en Subtractie MRI bij MS: Verbeterde detectie van spatiotemporele ziekteactiviteit Multiple sclerosis (MS) is een inflammatoire, demyeliniserende
Nadere informatieMorbus Waldenström en IgM geassocieerde polyneuropathie. Anna van Rhenen Klinische dag NVVH
Morbus Waldenström en IgM geassocieerde polyneuropathie Anna van Rhenen Klinische dag NVVH 1 Inhoud Casus Morbus Waldenström IgM geassocieerde polyneuropathie Literatuur Conclusies Dia 2 1 zou deze dia
Nadere informatiesamenvatting 127 Samenvatting
127 Samenvatting 128 129 De ziekte van Bechterew, in het Latijn: Spondylitis Ankylopoëtica (SA), is een chronische, inflammatoire reumatische aandoening die zich vooral manifesteert in de onderrug en wervelkolom.
Nadere informatieParoxysmale kinesiogene chorea en paroxysmale kinesiogene dystonie zijn dus vormen van een paroxysmale kinesiogene dyskinesie.
Paroxysmale kinesiogene dyskinesie Wat is paroxysmale kinesiogene dyskinesie? Paroxysmale kinesiogene dyskinesie is een bewegingsstoornis waarbij een kind aanvallen heeft waarbij zijn/haar lichaam onbedoelde
Nadere informatieZenuwcellen die door hun uitlopers de spieren aansturen (motorische neuronen) zijn zowel in de hersenen gelokaliseerd (centraal gelegen motorische neu
Zenuwcellen die door hun uitlopers de spieren aansturen (motorische neuronen) zijn zowel in de hersenen gelokaliseerd (centraal gelegen motorische neuronen) als in de hersenstam en het ruggenmerg (perifeer
Nadere informatieKinderneurologie.eu. Oftalmoplegische migraine
Oftalmoplegische migraine Wat is oftalmoplegische migraine? Oftalmoplegische migraine is een aandoening waarbij kinderen last krijgen van pijn rondom het oog, gevolgd door een periode van een aantal weken
Nadere informatieChapter 11. Nederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting 129 Multiple Sclerose (MS) is een chronisch aandoening van het centraal zenuwstelsel, welke gekenmerkt wordt door inflammatoire demyelinisatie en axonale degeneratie. Alle huidige
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 137 138 Het ontrafelen van de klinische fenotypen van dementie op jonge leeftijd In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, komt dementie ook op jonge leeftijd voor. De diagnose
Nadere informatieDutch summary. Mitochondriaal dysfunctioneren in multiple sclerosis
Mitochondriaal dysfunctioneren in multiple sclerosis Multiple sclerose (MS) is een ingrijpende aandoening van het centraal zenuwstelsel en de meest voorkomende oorzaak van niet-trauma gerelateerde invaliditeit
Nadere informatieEnterovirussen & het Centraal Zenuwstelsel. Coretta Van Leer Arts-microbioloog/viroloog Universitair Medisch Centrum Groningen
Enterovirussen & het Centraal Zenuwstelsel Coretta Van Leer Arts-microbioloog/viroloog Universitair Medisch Centrum Groningen Enterovirusen: gecompliceerde familie Name origineel gegeven door kweek en
Nadere informatieSamenvatting Klinische uitkomstmaten in progressieve multiple sclerose
Klinische uitkomstmaten in progressieve multiple sclerose SV Achtergrond Multiple Sclerose (MS) is een chronische neurologische ziekte, waarbij er sprake is van demyelinisatie (verlies van het myeline
Nadere informatieDisease morbidities 1; Polyneuropathy, Bing Neel, Amyloid
International Waldentrom s Patient Meeting 9 oct 2016, Amsterdam Disease morbidities 1; Polyneuropathy, Bing Neel, Amyloid Monique Minnema, internist-hematoloog Morbus Waldenström Kankercellen : Waldenström
Nadere informatieMultiple sclerose (MS) Poli Neurologie
00 Multiple sclerose (MS) Poli Neurologie 1 Inleiding U heeft MS. Deze woorden veranderen in één keer je leven. Gevoelens van ongeloof, verdriet en angst. Maar misschien ook opluchting, omdat de vage klachten
Nadere informatie1 Epidemiologie van multipel myeloom en de ziekte van Waldenström
1 Epidemiologie van multipel myeloom en de ziekte van Waldenström Dr. S.A.M. van de Schans, S. Oerlemans, MSc. en prof. dr. J.W.W. Coebergh Inleiding Epidemiologie is de wetenschap die eenvoudig gezegd
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 200 NEDERLANDSE SAMENVATTING Duizeligheid is een veel voorkomend probleem bij ouderen. Tot 30% van de thuiswonende ouderen van 65 jaar en ouder ervaart enige vorm van duizeligheid.
Nadere informatie5-jaars Follow-up van de FAME studie
5-jaars Follow-up van de FAME studie WCN Congres 2015, Amsterdam 20-11-2015 Drs. L.X. van Nunen namens de FAME studiegroep Potential conflicts of interest Ik, Lokien X. van Nunen, heb GEEN conflicts of
Nadere informatieInhoud. predictie predictie afasie predictiemodel ontwikkeling predictiemodel afasie predictiemodel afasie conclusies aanbeveling
VOORSPELLEN VAN VERBAAL COMMUNICATIEVE VAARDIGHEID VAN AFASIEPATIËNTEN NA KLINISCHE REVALIDATIE AfasieNet Netwerkdag 31.10.2014 Marieke Blom-Smink Inhoud predictie predictie afasie predictiemodel ontwikkeling
Nadere informatieCategorie Aanvallen Klinisch Paraklinisch Liquor bewijs bewijs. 2 2 2 1 en 1. 2 1 of 1 + 1 2 + 1 1 en 1 + 2 +
De diagnose MS Bob van Oosten, Neuroloog Omdat er geen specifieke laboratoriumtest voor MS bestaat, wordt de diagnose relapsing remitting MS in feite nog steeds gesteld door het aantonen van dissociatie
Nadere informatieHet ontstaan en beloop van MS
MS Centrum Erasmus MC, Rotterdam Het ontstaan en beloop van MS Dr. Marvin M. van Luijn Groningen, 15 mei 2019 MS: aanval van afweercellen op zenuwweefsel Verstoring in de afweer www.biomaatschappij.nl
Nadere informatieMedicamenteuze behandeling van MS
Medicamenteuze behandeling van MS MS anno 2013 Symposium voor zorgprofessionals Dorine Siepman, neuroloog Multipele sclerose - behandeling algemeen aanvalsbehandeling ziektemodulerend (immunomodulatie)
Nadere informatieWat is depressie? Oorzaak, omvang, gevolg
Wat is depressie? Oorzaak, omvang, gevolg Prof. Dr. Brenda Penninx Vakgroep psychiatrie / GGZ ingeest Neuroscience Campus Amsterdam Mental Health EMGO+ Institute for Health and Care Research b.penninx@vumc.nl
Nadere informatieAcknowledgement. Acknowledgement
Acknowledgement Acknowledgement This study is part of TREND (Trauma RElated Neuronal Dysfunction), a Dutch Consortium that integrates research on epidemiology, assessment technology, pharmacotherapeutics,
Nadere informatieMULTIPLE SCLEROSE MEERWAARDE EN KRACHT VAN MULTIDISCIPLINAIRE AANPAK PROF. DR BART VAN WIJMEERSCH
MULTIPLE SCLEROSE MEERWAARDE EN KRACHT VAN MULTIDISCIPLINAIRE AANPAK PROF. DR BART VAN WIJMEERSCH BESCHRIJVING VAN TOEN Generally one of the lower limbs is first and solely affected. The other limb is
Nadere informatieAdjuvante systeemtherapie Patiënte: DM type 2
Take home messages Een 59 jarige vrouw met mammacarcinoom en diabetes. An Reyners Internist-oncoloog UMCG Kankerbehandeling: houd rekening met bijwerkingen op korte en langere termijn Stem af wie waarvoor
Nadere informatieMeten van ziekteprogressie in MS: komen de perspectieven van
Samenvatting proefschrift Jolijn Kragt Meten van ziekteprogressie in MS: komen de perspectieven van patiënten en dokters met elkaar overeen? Multipele sclerose (MS) is een chronische progressieve neurologische
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING Nederlandse Samenvatting 195 NEDERLANDSE SAMENVATTING DEEL I Evaluatie van de huidige literatuur De stijgende incidentie van slokdarmkanker zal naar verwachting continueren in
Nadere informatieMedicamenteuze behandeling van moeheid bij MS
Medicamenteuze behandeling van moeheid bij MS Jop Mostert Neuroloog Inhoud Hoe deed ik het tot nu toe? Richtlijn Aanpak nazoeken medicamenteuze behandelingen MS Amantadine Modafinil Overige medicijnen
Nadere informatieALS Onderzoek. ALS biobank en database. ALS Onderzoek. Onderzoeksprojecten
ALS Onderzoek ALS Centrum Nederland doet onderzoek naar ALS, PLS en PSMA met als doel om zo snel mogelijk een behandeling voor deze ziektes te vinden. We verzamelen gegevens van zoveel mogelijk patiënten.
Nadere informatieInformatie over onderhoudsmedicatie voor (zeer) actieve Multiple Sclerose
Multiple Sclerose Centrum Noord Nederland Informatie over onderhoudsmedicatie voor (zeer) actieve Multiple Sclerose Patiënteninformatie 1905 Informatie over onderhoudsmedicatie voor (zeer) actieve Multiple
Nadere informatienederlandse samenvatting
Nederlandse Samenvatting NEDERLANDSE SAMENVATTING Inleiding Hartfalen is een syndroom, waarbij de pompfunctie van het hart achteruitgaat en dat onder andere gepaard kan gaan met klachten van kortademigheid
Nadere informatieAcademisch MS Centrum Limburg. Neurologie
Academisch MS Centrum Limburg Neurologie Academisch MS Centrum Limburg Zuyderland Medisch Centrum (Zuyderland Medisch Centrum) en het academisch ziekenhuis Maastricht (azm) werken samen aan de behandeling
Nadere informatieMCTD (mixed connective tissue disease)
MCTD (mixed connective tissue disease) Wat is MCTD? MCTD is een zeldzame systemische auto-immuunziekte. Ons afweersysteem (= immuunsysteem) beschermt ons tegen lichaamsvreemde indringers, zoals o.a. bacteriën
Nadere informatieAddendum bij de multidisciplinaire richtlijn Dreigende Vroeggeboorte gepubliceerd in 2011. Opgesteld door de Otterlo Werkgroep, versie 2014
Addendum bij de multidisciplinaire richtlijn Dreigende Vroeggeboorte gepubliceerd in 2011 Opgesteld door de Otterlo Werkgroep, versie 2014 Uitgangsvraag: Leidt een rescue -behandeling met corticosteroïden
Nadere informatiePrimair-progressieve. Primair-progressieve multiple sclerose. Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds
Primair-progressieve Primair-progressieve multiple scerose multiple sclerose Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds Wagenstraat 25 3142 CR Maassluis telefoon: 010-591 98 39 fax: 010-592 86 86 e-mail:
Nadere informatiewww.printo.it/pediatric-rheumatology/be_fm/intro De Ziekte van Behçet Versie 2016 2. DIAGNOSE EN THERAPIE 2.1 Hoe wordt het gediagnosticeerd? De diagnose is voornamelijk klinisch. Het kan een tot vijf
Nadere informatieZeldzame Juveniele Primaire Systemische Vasculitis
www.printo.it/pediatric-rheumatology/be_fm/intro Zeldzame Juveniele Primaire Systemische Vasculitis Versie 2016 2. DIAGNOSE EN THERAPIE 2.1 Wat voor types vasculitis zijn er? Hoe wordt vasculitis geclassificeerd?
Nadere informatieBijwerkingen en monitoring van nieuwe MS behandelingen
Bijwerkingen en monitoring van nieuwe MS behandelingen Bob van Oosten, neuroloog MS Centrum Amsterdam VUmc MSMS 2013 Disclosures Geen VUmc MS centrum Amsterdam ontvangt financiële ondersteuning voor onderzoeksactiviteiten
Nadere informatieKinderneurologie.eu. Hashimoto encefalopathie
Hashimoto encefalopathie Wat is een Hashimoto encefalopathie? Een Hashimoto encefalopathie is een aandoening waarbij de hersenen niet goed functioneren als gevolg van afweerstoffen die gericht zijn tegen
Nadere informatieEetstoornissen. Rubriekhouder: Prof. dr. H.W. Hoek, Parnassia Groep en UMCG ( en ) Inleiding
Eetstoornissen Rubriekhouder: Prof. dr. H.W. Hoek, Parnassia Groep en UMCG (1985-1989 en 1995-2015) Inleiding Anorexia nervosa en boulimia nervosa zijn ernstige eetstoornissen waarvan het onduidelijk is
Nadere informatieProgramma RIOG reumatologie d.d. 23 november 2005
Programma RIOG reumatologie d.d. 23 november 2005 Programmacommissie: Organisatie: B.A.C. Dijkmans en A.E. Voskuyl P.W.B. Nanayakkara Voordrachten Doel: onderwijs en state of the art Voorzitter B.A.C.
Nadere informatieDe Relatie tussen Angst en Psychologische Inflexibiliteit. The Relationship between Anxiety and Psychological Inflexibility.
RELATIE ANGST EN PSYCHOLOGISCHE INFLEXIBILITEIT 1 De Relatie tussen Angst en Psychologische Inflexibiliteit The Relationship between Anxiety and Psychological Inflexibility Jos Kooy Eerste begeleider Tweede
Nadere informatieMet MRI kijken naar neuropsychiatrische SLE
Prof. dr. Tom Huizinga (l) en prof dr. Mark van Buchem leiden al jaren het onderzoek naar NPSLE Martijn Steenwijk, Bsc; prof. dr. Mark van Buchem, neuroradioloog; drs. Margreet Steup-Beekman, internist-reumatoloog;
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING 188 Type 1 Diabetes and the Brain Het is bekend dat diabetes mellitus type 1 als gevolg van hyperglykemie (hoge bloedsuikers) kan leiden tot microangiopathie (schade aan de kleine
Nadere informatieSamenvatting en Discussie
101 102 Pregnancy-related thrombosis and fetal loss in women with thrombophilia Samenvatting Zwangerschap en puerperium zijn onafhankelijke risicofactoren voor veneuze trombose. Veneuze trombose is een
Nadere informatieDe Relatie tussen Voorschoolse Vorming en de Ontwikkeling van. Kinderen
Voorschoolse vorming en de ontwikkeling van kinderen 1 De Relatie tussen Voorschoolse Vorming en de Ontwikkeling van Kinderen The Relationship between Early Child Care, Preschool Education and Child Development
Nadere informatiewww.printo.it/pediatric-rheumatology/nl/intro De Ziekte Van Behçet Versie 2016 2. DIAGNOSE EN THERAPIE 2.1 Hoe wordt het gediagnosticeerd? De diagnose is voornamelijk klinisch. Het kan een tot vijf jaar
Nadere informatieDokter, is het M(i)S?
Dokter, is het M(i)S? Jan Meilof, neuroloog Martini Ziekenhuis UMC Groningen MS: Multiple Sclerose casus Man, 38 jaar Blanco voorgeschiedenis Last van aanvallen: Plots moeite met praten/zingen en gebruik
Nadere informatieDe Invloed van Perceived Severity op Condoomgebruik en HIV-Testgedrag. The Influence of Perceived Severity on Condom Use and HIV-Testing Behavior
De Invloed van Perceived Severity op Condoomgebruik en HIV-Testgedrag The Influence of Perceived Severity on Condom Use and HIV-Testing Behavior Martin. W. van Duijn Student: 838797266 Eerste begeleider:
Nadere informatieAutologe Stamcel therapie voor MS: een doorbraak? Uitleg vanuit MS Centrum Rotterdam Erasmus MC (vervolg op facebookpagina 22 januari 2016)
Autologe Stamcel therapie voor MS: een doorbraak? Uitleg vanuit MS Centrum Rotterdam Erasmus MC (vervolg op facebookpagina 22 januari 2016) -Stamceltransplantatie (HSCT) nu is in wezen niet anders dan
Nadere informatieDe beschermende invloed van flavonoïden op ons brein
Prof. dr. Jerome Hendriks Universiteit Hasselt An apple a day keeps the doctor away De beschermende invloed van flavonoïden op ons brein Jerome Hendriks Vitamine C Flavonoïden Albert Szent-Györgyi 1 Flavonoïden
Nadere informatiePlasma volume expansie in ernstige hypertensieve aandoeningen van de zwangerschap
Samenvatting Plasma volume expansie in ernstige hypertensieve aandoeningen van de zwangerschap Samenvatting Dit proefschrift beschrijft het effect van plasma volume expansie in de behandeling van ernstige
Nadere informatieCasusbespreking Sinustrombose of Trombosehoofd
Casusbespreking Sinustrombose of Trombosehoofd Lotte Sondag, AIOIS neurologie Ewoud van Dijk, neuroloog Inhoud Casusbeschrijving Cerebraal veneuze sinustrombose Anatomie Pathofysiologie Epidemiologie en
Nadere informatieChapter 5. Summary in Dutch (Nederlandse samenvatting)
Chapter 5 Summary in Dutch (Nederlandse samenvatting) Chapter 5 Summary in Dutch (Nederlandse samenvatting) 146 Multiple Sclerose (MS) is een chronische ontstekingsziekte van de hersenen en het ruggenmerg
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting nelleke tolboom binnenwerk aangepast.indd 161 28-12-2009 09:42:54 nelleke tolboom binnenwerk aangepast.indd 162 28-12-2009 09:42:54 Beeldvorming van Alzheimerpathologie in vivo:
Nadere informatie