Waarde van MRI bij diagnose en behandeling

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Waarde van MRI bij diagnose en behandeling"

Transcriptie

1 Waarde van MRI bij diagnose en behandeling Dr. P.J. Jongen, neuroloog Afd. Sociale Geneeskunde UMCG, Groningen MS4 Research Institute, Nijmegen

2 Belangenverstrengeling Niet betrokken bij MRI research

3 Om te onthouden Na diagnose CIS of RRMS én na starten van behandeling regelmatig MRI onderzoek van hersenen: Toename T2 haarden? Toename of aankleuring T1 haarden? Afname van hersenvolume (wijdere holtes)? Waar zitten de haarden?

4 Waarde van MRI bij 1. Diagnose 2. Prognose 3. Monitoren van beloop 4. Monitoren van behandeling

5 Technische termen MRI, magnetische resonantie imaging T2 hyper-intense haarden ( wit ) (T2 haarden) T1 hypo-intense haarden ( zwart ) (T1 haarden) Aankleurende T1 haarden: wit na contrast CIS, clinically isolated syndrome RRMS, relapsing remitting multiple sclerose EDSS, expanded disability status scale

6 Waarde van MRI bij diagnose

7

8

9

10 Rond hersenholtes Nabij hersenschors Kleine hersenen en hersenstam Ruggenmerg

11 Waarde van MRI bij prognose

12 EDSS score

13 Uit het natuurlijk beloop van RRMS blijkt: De tijd tot het optreden van lopen met enkelzijdige steun (EDSS 6.0) en lopen met rollator (EDSS 6.5) hangt af van de tijd om EDSS 3.0 tot 4.0 te bereiken De tijd tot het bereiken van EDSS 3.0 tot 4.0 hangt af van de ziekteactiviteit in de eerste twee jaren

14 Vroege verschijnselen die een slechtere lange termijnuitkomst voorspellen: Onvolledig herstel van de eerste relapse Kort periode tussen eerste en tweede relapse Groot aantal relapses in de eerste twee jaar

15 Bij CIS is het risico op een 2 de terugval vergroot bij: 1 of meer T2 haard(en) 1 of meer haard(en) in kleine hersenen of hersenstam 1 of meer haard(en) rondom hersenholtes 1 of meer aankleurende T1 haard(en) (contrast) Verspreide haarden Minder volume van hersenen Wijde hersenholtes

16 CIS Bij CIS is het risico op een tweede terugval groter bij aanwezigheid van 4 of meer T2 hersenhaarden dan bij aanwezigheid van 1-3 haarden.

17 Haarden in kleine hersenen en hersenstam Bij CIS vergroot de aanwezigheid van 1 of meer haard(en) in kleine hersenen, en met name in de hersenstam de kans op bereiken van EDSS score 3.0 Bij CIS voorspelt de aanwezigheid van 2 of meer haarden in kleine hersenen en hersenstam de beperkingen op middellange termijn

18 Barkhof-criteria om bij CIS het optreden van een tweede terugval te voorspellen 1 aankleurende T1 haard of 9 of meer T2 haarden 3 haarden rond hersenholtes 1 haard in kleine hersenen of hersenstam 1 haard nabij hersenschors

19 Barkhof-criteria 45% van de patiënten die aan 3 of meer criteria voldoen, krijgen binnen 24 maanden een tweede terugval

20 Waarde van MRI bij monitoren van beloop

21 Vroege toename T2 haarden hersenen bij CIS Nieuwe T2 hersenhaarden vergroten het risico op een tweede terugval Vroege toename van T2 hersenhaarden (volume) houdt verband met beperkingen op lange termijn

22 Optreden 2 de terugval houdt verband met: Toename van T2-haarden Toename van aankleurende T1-haarden Verwijding van hersenholtes Afname van hersenvolume

23 Bij recente diagnose RRMS Houdt afname van hersenschors verband met toename van beperkingen 2 jaar later Voorspelt de toename in hersenholtes de toename van beperkingen op middellange termijn

24 Bij RRMS Houdt toename van T1 haarden verband met beperkingen op lange termijn Houdt aantal T1 haarden bij diagnose verband met beperkingen op lange termijn

25 Om te onthouden Na diagnose CIS of RRMS regelmatig MRI onderzoek van hersenen: Toename T2 haarden? Toename of aankleuring T1 haarden? Afname van hersenvolume (wijdere holtes)? Waar zitten de haarden?

26 Waarde van MRI bij monitoren van behandeling

27 Monitoren op Progressieve Multifocale Leucencephalopathie (PML)

28 MRI activiteit tijdens behandeling Bij RRMS patiënten die 2 jaar of langer waren behandeld, hield ernstige toename van lange termijnbeperkingen verband met het optreden van aankleurende T1-haarden en nieuwe T2 haarden tijdens behandeling

29 Slaat de behandeling aan? Is iemand responder of non-responder? Canadese Treatment Optimization Recommendation (TOR)-model Rio-model

30 Uit: Hengstman et al TOR-model

31 Uit: Hengstman et al. 2015

32 Uit: Hengstman et al Rio-model

33 Uit: Hengstman et al. 2015

34 NEDA No Evidence of Disease Activity (geen aanwijzingen voor ziekteactiviteit) 1. Geen ziekteactiviteit op MRI (T2, T1-contrast) 2. Geen terugvallen (relapses) 3. Geen toename van klachten en beperkingen

35

36 Om te onthouden Na starten van behandeling regelmatig MRI onderzoek van hersenen: Toename T2 haarden? Toename of aankleuring T1 haarden? Afname van hersenvolume (wijdere holtes)? Waar zitten de haarden?

37 Protocol: Hoe en hoe vaak MRI onderzoek?

38

39

40

41 Canadian Consensus Recommendations 2015

42 Om niet te vergeten Na diagnose CIS of RRMS én na starten van behandeling regelmatig MRI onderzoek van hersenen: Toename T2 haarden? Toename of aankleuring T1 haarden? Afname van hersenvolume (wijdere holtes)? Waar zitten de haarden?

Multiple sclerose en Kwaliteit van Leven

Multiple sclerose en Kwaliteit van Leven Multiple sclerose en Kwaliteit van Leven Dokter op Dinsdaglezing 24 september 2013 Dr. Brigit de Jong, neuroloog Jeroen Bosch Ziekenhuis en UMC St Radboud Programma + MS + Verschijnselen van MS + Medicamenteuze

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting. Chapter 5

Nederlandse Samenvatting. Chapter 5 Nederlandse Samenvatting Chapter 5 Chapter 5 Waarde van MRI scans voor voorspelling van invaliditeit in patiënten met Multipele Sclerose Multipele Sclerose (MS) is een relatief vaak voorkomende ziekte

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting GENETISCHE EN RADIOLOGISCHE MARKERS VOOR DE PROGNOSE EN DIAGNOSE VAN MULTIPLE SCLEROSE Multiple Sclerose (MS) is een aandoening van het centrale zenuwstelsel (hersenen en ruggenmerg)

Nadere informatie

Hoe meet je ziekteprogressie? NL/CPX/16/0027

Hoe meet je ziekteprogressie? NL/CPX/16/0027 Post-ECTRIMS Nascholing Hoe meet je ziekteprogressie? NL/CPX/16/0027 Disclosures Definitie ziekteprogressie Healthy CIS CIS CDMS RRMS SPMS Voorspellende factoren Kliniek Gender EDSS Genetica CSF Relapsen

Nadere informatie

Summary in dutch / Nederlandse samenvatting

Summary in dutch / Nederlandse samenvatting Summary in dutch / Nederlandse samenvatting 115 Van diagnose tot prognose Multiple sclerose (MS) is een chronische progressieve auto-immuum ziekte met onbekende origine die word gekarakteriseerd door laesies

Nadere informatie

De puzzel MS oplossen

De puzzel MS oplossen De puzzel MS oplossen Een korte inleiding in MS Wat is het VUmc MS Centrum Amsterdam Wat voor MS-onderzoek wordt er gedaan Wat is MS? Chronische ziekte van het centraal zenuwstelsel Auto-immuunziekte,

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting NEDERL ANDSE SAMENVAT TING HET OOG ALS WEERSPIEGELING VAN HET BREIN Optische coherentie tomografie in MS Meer dan een eeuw geleden schreef een van de eerste neurologen die gebruik maakte van de oogspiegel,

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 177 Nederlandse samenvatting De ironie van ijzer Multipele sclerose (MS) is met een prevalentie van ongeveer 1 op 1000 een relatief veel voorkomende chronische aandoening van het

Nadere informatie

Wetenschappelijk onderzoek en MS bij kinderen. Kinder MS dag 2014 Efteling Kaatsheuvel Daniëlle van Pelt, Arts-onderzoeker. ErasMS

Wetenschappelijk onderzoek en MS bij kinderen. Kinder MS dag 2014 Efteling Kaatsheuvel Daniëlle van Pelt, Arts-onderzoeker. ErasMS Wetenschappelijk onderzoek en MS bij kinderen Kinder MS dag 2014 Efteling Kaatsheuvel Daniëlle van Pelt, Arts-onderzoeker Kinder MS dag 2013 Blijdorp Rotterdam Kinder MS dag 2013 Onderzoek Risicogenen

Nadere informatie

Multiple Sclerose Neurodegeneratieve ziekten. 13 september 2011

Multiple Sclerose Neurodegeneratieve ziekten. 13 september 2011 Multiple Sclerose Neurodegeneratieve ziekten Nederlandse Vereniging voor Farmaceutische Geneeskunde 13 september 2011 Dr. Brigit A. de Jong, neuroloog Medisch Hoofd Radboud MS Centrum Afdeling Neurologie

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting Multiple Sclerose (MS) is een chronische ziekte met onbekende oorzaak van hersenen en ruggemerg. De ziekte begint vaak op jong volwassen leeftijd. In de loop van de ziekte treden veelal steeds

Nadere informatie

Marianne van Walderveen. Hypo-intense laesies ( Black holes ) op T 1 -gewogen SE MR-beelden in multipele sclerosis

Marianne van Walderveen. Hypo-intense laesies ( Black holes ) op T 1 -gewogen SE MR-beelden in multipele sclerosis Marianne van Walderveen Hypo-intense laesies ( Black holes ) op T 1 -gewogen SE MR-beelden in multipele sclerosis Magnetic resonance imaging (MRI) is sensitief voor het visualiseren van de afwijkingen

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting proefschrift Renée Walhout. Veranderingen in de hersenen bij Amyotrofische Laterale Sclerose

Nederlandse samenvatting proefschrift Renée Walhout. Veranderingen in de hersenen bij Amyotrofische Laterale Sclerose Nederlandse samenvatting proefschrift Veranderingen in de hersenen bij Amyotrofische Laterale Sclerose Cerebral changes in Amyotrophic Lateral Sclerosis, 5 september 2017, UMC Utrecht Inleiding Amyotrofische

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Sinds de eerste pathologische beschrijving van multiple sclerose (MS) door Jean-Martin Charcot (1868) zijn er bijna twee eeuwen gepasseerd. Vandaag de dag worden patiënten en artsen

Nadere informatie

Leven met MS. Wat is MS?

Leven met MS. Wat is MS? 1 Leven met MS Wat is MS? Dit boekje is samengesteld door Biogen. De informatie is met grote zorgvuldigheid tot stand gekomen, maar vervangt niet de mening, de diagnose of het advies van een behandelend

Nadere informatie

Evidence-based evaluation of treatment response to immunomodulatory drugs in multiple sclerosis: a few practical models

Evidence-based evaluation of treatment response to immunomodulatory drugs in multiple sclerosis: a few practical models Evidence-based effectiviteitsmonitoring immunomodulerende therapieën bij multiple sclerose: enkele praktische modellen Evidence-based evaluation of treatment response to immunomodulatory drugs in multiple

Nadere informatie

Onderhoudsmedicatie voor zeer actieve Multiple Sclerose

Onderhoudsmedicatie voor zeer actieve Multiple Sclerose Multiple Sclerose Centrum Noord Nederland Onderhoudsmedicatie voor zeer actieve Multiple Sclerose Patiënteninformatie 1707 Multiple Sclerose Centrum Noord Nederland Alle medicijnen hebben voor- en nadelen.

Nadere informatie

Multipele sclerose in beeld

Multipele sclerose in beeld Multipele sclerose in beeld 14214_BW_Casusboek MS in beeld.indd 1 29-07-13 11:53 14214_BW_Casusboek MS in beeld.indd 2 29-07-13 11:53 Multipele sclerose in beeld Onder redactie van: Dr. G.J.D. Hengstman

Nadere informatie

Patiënt ziet niets en oogarts ziet niets?

Patiënt ziet niets en oogarts ziet niets? Patiënt ziet niets en oogarts ziet niets? Oogafwijkingen bij Multiple Sclerose Francien Ooijman, oogarts Jeroen Bosch Ziekenhuis MSMS, 2 december 2013 1 Klassiek: wat is MS MS: ontstekingsreactie in witte

Nadere informatie

Multipele Sclerose (MS)

Multipele Sclerose (MS) Multipele Sclerose (MS) MS is een ziekte van de hersenen en het ruggenmerg, die vooral bij jonge volwassenen voorkomt. In de eerste jaren komen de verschijnselen vaak in aanvallen, ook wel Schub of relapse

Nadere informatie

Informatie over onderhoudsmedicatie voor (zeer) actieve Multiple Sclerose

Informatie over onderhoudsmedicatie voor (zeer) actieve Multiple Sclerose Multiple Sclerose Centrum Noord Nederland Informatie over onderhoudsmedicatie voor (zeer) actieve Multiple Sclerose Patiënteninformatie 1905 Informatie over onderhoudsmedicatie voor (zeer) actieve Multiple

Nadere informatie

dr. Wiepke Cahn UMCUtrecht

dr. Wiepke Cahn UMCUtrecht dr. Wiepke Cahn UMCUtrecht Ypsilon 30 jaar Schizofrenie onderzoek staat in Nederland nu 20 jaar op de kaart - Ypsilon en onderzoekers trekken met elkaar op sinds die tijd Epidemiologische studies genetica

Nadere informatie

inzake uitingen van Biogen over de geneesmiddelen Tysabri (natalizumab) en Tecfidera (dimethylfumaraat).

inzake uitingen van Biogen over de geneesmiddelen Tysabri (natalizumab) en Tecfidera (dimethylfumaraat). Citeerwijze: CGR 2 maart 2015, LS&R 1080; K14.012 (Merck tegen Biogen Idec) www.lsenr.nl 2 maart 2015 De Codecommissie (Kamer I) heeft het navolgende overwogen en beslist naar aanleiding van de klacht

Nadere informatie

Over multiple sclerose. Appendix. Over multiple sclerose. Nederlandse samenvatting Dankwoord List of publications Curriculum vitae

Over multiple sclerose. Appendix. Over multiple sclerose. Nederlandse samenvatting Dankwoord List of publications Curriculum vitae Over multiple sclerose Appendix Over multiple sclerose Nederlandse samenvatting Dankwoord List of publications Curriculum vitae Appendix 258 Over multiple sclerose Over multiple sclerose Multiple sclerose

Nadere informatie

MS en medicatie Brigit de Jong neuroloog

MS en medicatie Brigit de Jong neuroloog MS en medicatie Brigit de Jong neuroloog Inhoud Uw vragen! Multiple Sclerose Verschijnselen van MS Medicamenteuze behandeling van MS Multiple Sclerose Definitie: harde plekken die op meerdere plaatsen

Nadere informatie

Bijwerkingen en monitoring van nieuwe MS behandelingen

Bijwerkingen en monitoring van nieuwe MS behandelingen Bijwerkingen en monitoring van nieuwe MS behandelingen Bob van Oosten, neuroloog MS Centrum Amsterdam VUmc MSMS 2013 Disclosures Geen VUmc MS centrum Amsterdam ontvangt financiële ondersteuning voor onderzoeksactiviteiten

Nadere informatie

Multiple Sclerose is een ziekte van de hersenen en het ruggenmerg. Deze ziekte wordt ook wel MS genoemd. In deze folder leest hier meer over.

Multiple Sclerose is een ziekte van de hersenen en het ruggenmerg. Deze ziekte wordt ook wel MS genoemd. In deze folder leest hier meer over. Multiple Sclerose Multiple Sclerose is een ziekte van de hersenen en het ruggenmerg. Deze ziekte wordt ook wel MS genoemd. In deze folder leest hier meer over. Wat is multipele Sclerose (MS) MS is een

Nadere informatie

inzake uitingen van Biogen over de geneesmiddelen Tysabri (natalizumab) en Tecfidera (dimethylfumaraat).

inzake uitingen van Biogen over de geneesmiddelen Tysabri (natalizumab) en Tecfidera (dimethylfumaraat). 2 maart 2015 De Codecommissie (Kamer I) heeft het navolgende overwogen en beslist naar aanleiding van de klacht in kort geding (CGR nummer: K14.012) op de voet van artikel 30 van het Reglement voor de

Nadere informatie

(naam) (voornaam) (aansluitingsnummer)

(naam) (voornaam) (aansluitingsnummer) BIJLAGE A : Model van het formulier bestemd voor de ziekenhuisapotheker Formulier bestemd voor de ziekenhuisapotheker voorafgaandelijk aan de facturatie van de specialiteit TYSABRI ( 4410000 van hoofdstuk

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting 99 Nederlandse Samenvatting Depressie is een veel voorkomend en ernstige psychiatrisch ziektebeeld. Depressie komt zowel bij ouderen als bij jong volwassenen voor. Ouderen en jongere

Nadere informatie

Academisch MS Centrum Limburg. Neurologie

Academisch MS Centrum Limburg. Neurologie Academisch MS Centrum Limburg Neurologie Academisch MS Centrum Limburg Zuyderland Medisch Centrum (Zuyderland Medisch Centrum) en het academisch ziekenhuis Maastricht (azm) werken samen aan de behandeling

Nadere informatie

Primair-progressieve. Primair-progressieve multiple sclerose. Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds

Primair-progressieve. Primair-progressieve multiple sclerose. Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds Primair-progressieve Primair-progressieve multiple scerose multiple sclerose Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds Wagenstraat 25 3142 CR Maassluis telefoon: 010-591 98 39 fax: 010-592 86 86 e-mail:

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING Het doel van dit proefschrift was om de klinische nut te evalueren van een aantal biologische markers, gemeten met behulp van MRI en in lichaamsvloeistoffen, voor ziekteprogressie

Nadere informatie

Zorgtraject Multiple Sclerose

Zorgtraject Multiple Sclerose Zorgtraject Multiple Sclerose Het traject dat een patiënt met Multiple Sclerose doorloopt Zorgtraject MS, april 2017 1 Universitair Medisch Centrum Groningen Martini Ziekenhuis Ommelander Ziekenhuis Groep

Nadere informatie

Samenvatting Klinische uitkomstmaten in progressieve multiple sclerose

Samenvatting Klinische uitkomstmaten in progressieve multiple sclerose Klinische uitkomstmaten in progressieve multiple sclerose SV Achtergrond Multiple Sclerose (MS) is een chronische neurologische ziekte, waarbij er sprake is van demyelinisatie (verlies van het myeline

Nadere informatie

Multiple Sclerose (fysiotherapeutische behandeling)

Multiple Sclerose (fysiotherapeutische behandeling) Multiple Sclerose (fysiotherapeutische behandeling) Remco Muller MNR, Fysiotherapeut Lid MS Zorgnet RMC Groot Klimmendaal Expertisecentrum voor volwassenen Inhoud Inleiding Evidence based practise Fysiotherapeutisch

Nadere informatie

Dokter, is het M(i)S?

Dokter, is het M(i)S? Dokter, is het M(i)S? Jan Meilof, neuroloog Martini Ziekenhuis UMC Groningen MS: Multiple Sclerose casus Man, 38 jaar Blanco voorgeschiedenis Last van aanvallen: Plots moeite met praten/zingen en gebruik

Nadere informatie

Cognitive achteruitgang bij multiple sclerose

Cognitive achteruitgang bij multiple sclerose Cognitive achteruitgang bij multiple sclerose Een veelzijde dynamische aanpak Multiple sclerose (MS) is een chronische inflammatoire degeneratieve ziekte van de hersenen en het ruggenmerg (centrale zenuwstelsel).

Nadere informatie

FORMULIER VOOR START VAN DE BEHANDELING MET TYSABRI

FORMULIER VOOR START VAN DE BEHANDELING MET TYSABRI De Europese gezondheidsautoriteiten hebben bepaalde voorwaarden verbonden aan het in de handel brengen van TYSABRI. Het verplichte plan voor risicobeperking in België, waarvan deze informatie deel uitmaakt,

Nadere informatie

Overactieve blaas en bekkenbodem bij MS

Overactieve blaas en bekkenbodem bij MS Overactieve blaas en bekkenbodem bij MS Frank Van der Aa, MD, PhD Functionele en Reconstructieve Urologie Neurourologie Departement Urologie, UZ Leuven Nationaal MS centrum Melsbroek hersenen blaas T10-L2

Nadere informatie

HERSENATROFIE GEMETEN MET BEHULP VAN MRI BIJ MULTIPELE SCLEROSE

HERSENATROFIE GEMETEN MET BEHULP VAN MRI BIJ MULTIPELE SCLEROSE HERSENATROFIE GEMETEN MET BEHULP VAN MRI BIJ MULTIPELE SCLEROSE Samenvatting 193 Het doel van dit proefschrift was het onderzoeken van de waarde van hersenatrofie gemeten met behulp van MRI voor het vervolgen

Nadere informatie

Medische diagnostiek naar gehoor bij meningitis: het landelijk protocol

Medische diagnostiek naar gehoor bij meningitis: het landelijk protocol 2e VUmc nascholingsdag over het jonge slechthorende kind: Medische diagnostiek naar gehoor bij meningitis: het landelijk protocol Paul Merkus Postmeningitis follow up in Nederland Eén jaar na meningitis

Nadere informatie

Behandeling van MS ziekteverloop beïnvloeden

Behandeling van MS ziekteverloop beïnvloeden MS Centrum Amsterdam Behandeling van MS ziekteverloop beïnvloeden Er is een aantal middelen beschikbaar die de kans op nieuwe schubs verkleint en mogelijk ook de kans op verdere blijvende verslechtering.

Nadere informatie

Onderhoudsmedicatie bij Multiple Sclerose

Onderhoudsmedicatie bij Multiple Sclerose Multiple Sclerose Centrum Noord Nederland Patiënteninformatie 1707 Multiple Sclerose Centrum Noord Nederland Alle medicijnen hebben voor- en nadelen. Het belangrijke voordeel van onderhoudsmedicatie bij

Nadere informatie

Werkstuk ANW Multiple Sclerose (MS)

Werkstuk ANW Multiple Sclerose (MS) Werkstuk ANW Multiple Sclerose (MS) Werkstuk door een scholier 2007 woorden 27 oktober 2006 6,6 33 keer beoordeeld Vak ANW Inhoudsopgave 1. Geschiedenis van MS 2. De diagnose 3. MS aanvallen 4. De verschillende

Nadere informatie

niet heeft gereageerd op een behandeling met interferon β en glatirameer, of

niet heeft gereageerd op een behandeling met interferon β en glatirameer, of > Retouradres Postbus 320, 1110 AH Diemen Zorginstituut Nederland Pakket Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ S-GRAVENHAGE 0530.2016088937 Eekholt 4 1112 XH Diemen

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 203 Nederlandse samenvatting Wittere grijstinten Klinische relevantie van afwijkingen in de grijze stof in multipele sclerose, zoals afgebeeld met MRI Multipele sclerose (MS) is

Nadere informatie

Wat is een neurocytoom? Een neurocytoom is een hersentumor die ontstaat uit tumorcellen die heel veel lijken op normale zenuwcellen.

Wat is een neurocytoom? Een neurocytoom is een hersentumor die ontstaat uit tumorcellen die heel veel lijken op normale zenuwcellen. Neurocytoom Wat is een neurocytoom? Een neurocytoom is een hersentumor die ontstaat uit tumorcellen die heel veel lijken op normale zenuwcellen. Hoe wordt een neurocytoom ook wel genoemd? Er bestaat geen

Nadere informatie

Het Multipele Sclerose Formularium een praktische leidraad

Het Multipele Sclerose Formularium een praktische leidraad Het Multipele Sclerose Formularium een praktische leidraad NB: Het voorschrijven van geneesmiddelen geschiedt onder de exclusieve verantwoordelijkheid van de behandelend arts. Voor uitgebreidere informatie

Nadere informatie

Multiple sclerose (MS) Poli Neurologie

Multiple sclerose (MS) Poli Neurologie 00 Multiple sclerose (MS) Poli Neurologie 1 Inleiding U heeft MS. Deze woorden veranderen in één keer je leven. Gevoelens van ongeloof, verdriet en angst. Maar misschien ook opluchting, omdat de vage klachten

Nadere informatie

Chronische Cerebrospinle Veneuze Insufficiëntie (CCSVI) E.A.C.M. Sanders, neuroloog 19 maart 2011

Chronische Cerebrospinle Veneuze Insufficiëntie (CCSVI) E.A.C.M. Sanders, neuroloog 19 maart 2011 Chronische Cerebrospinle Veneuze Insufficiëntie (CCSVI) E.A.C.M. Sanders, neuroloog 19 maart 2011 Paolo Zamboni (2006) Chronic CerebroSpinal Venous Insufficiency CCSVI CCSVI Vasculaire stoornis als oorzaak

Nadere informatie

Behandeling. Schub behandelen

Behandeling. Schub behandelen Behandeling Schub behandelen Wat is een schub Men spreekt van een schub bij het optreden van duidelijke nieuwe verschijnselen van uitval die in de loop van uren tot dagen ontstaan, minstens 24 uur duren

Nadere informatie

Beter multiple sclerose kunnen diagnostiseren, beter de verschillende evolutieve vormen

Beter multiple sclerose kunnen diagnostiseren, beter de verschillende evolutieve vormen CHARCOT STICHTING MULTIPLE SCLEROSE OVERWINNEN DOOR ONDERZOEK Nummer 44 November 2018 Op weg naar een personalisatie van de behandeling NIEUWSBRIEF Charcot Stichting Stichting van openbaar nut Onder de

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting HET BEGRIJPEN VAN COGNITIEVE ACHTERUITGANG BIJ MULTIPLE SCLEROSE Met focus op de thalamus, de hippocampus en de dorsolaterale prefrontale cortex Wereldwijd lijden ongeveer 2.3

Nadere informatie

INHOUD Dit protocol is gebaseerd op de NVN richtlijn 2011 Prognose van post-anoxisch coma. 1 september 2012

INHOUD Dit protocol is gebaseerd op de NVN richtlijn 2011 Prognose van post-anoxisch coma. 1 september 2012 INHOUD Dit protocol is gebaseerd op de NVN richtlijn 2011 Prognose van post-anoxisch coma. 1 september 2012 Inleiding: Een post-anoxisch coma wordt veroorzaakt door globale anoxie of ischemie van de hersenen,

Nadere informatie

Omgaan met oogklachten

Omgaan met oogklachten Deze brochure kwam tot stand met medewerking van Leven met Multipele Sclerose uitgave 8 dr. Erik van Munster. Van Munster is neuroloog in het Jeroen Bosch Ziekenhuis te Den Bosch. Zijn aandachtsgebied

Nadere informatie

Je gaat het pas zien als je het doorhebt. (Johan Cruijff)

Je gaat het pas zien als je het doorhebt. (Johan Cruijff) Je gaat het pas zien als je het doorhebt. (Johan Cruijff) Chapter 6 NEDERLANDSE SAMENVATTING Nederlandse Samenvatting 6 Nederlandse samenvatting Multiple sclerose (MS) is een neuro-inflammatoire en neurodegeneratieve

Nadere informatie

Syringomyelie. Wat is syringomyelie? Syringomyelie is een verwijding van de centrale holte die normaal door het ruggenmerg loopt.

Syringomyelie. Wat is syringomyelie? Syringomyelie is een verwijding van de centrale holte die normaal door het ruggenmerg loopt. Syringomyelie Wat is syringomyelie? Syringomyelie is een verwijding van de centrale holte die normaal door het ruggenmerg loopt. Hoe wordt syringomyelie ook wel genoemd? De term syringomyelie is samengesteld

Nadere informatie

het woord neurologie bestaat uit twee delen: neuro (dat betekent zenuw) en logos (dat betekent leer, kennis) neurologie is dus de leer van de zenuwen

het woord neurologie bestaat uit twee delen: neuro (dat betekent zenuw) en logos (dat betekent leer, kennis) neurologie is dus de leer van de zenuwen Neurologie het woord neurologie bestaat uit twee delen: neuro (dat betekent zenuw) en logos (dat betekent leer, kennis) neurologie is dus de leer van de zenuwen een dokter in de neurologie noem je een

Nadere informatie

Meten van ziekteprogressie in MS: komen de perspectieven van

Meten van ziekteprogressie in MS: komen de perspectieven van Samenvatting proefschrift Jolijn Kragt Meten van ziekteprogressie in MS: komen de perspectieven van patiënten en dokters met elkaar overeen? Multipele sclerose (MS) is een chronische progressieve neurologische

Nadere informatie

Update. Neurologie. De relevantie van MRI bij behandelbeslissingen bij MS. Optimaliseren van de behandeling bij MS;

Update. Neurologie. De relevantie van MRI bij behandelbeslissingen bij MS. Optimaliseren van de behandeling bij MS; November 2013 nummer 3 jaargang 2 Update Neurologie Een uitgave van Van Zuiden Communications B.V. De relevantie van MRI bij behandelbeslissingen bij MS Met Magnetic Resonance Imaging (MRI) kunnen afwijkingen

Nadere informatie

Copaxone. Copaxone Een remmende medicatie. Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds

Copaxone. Copaxone Een remmende medicatie. Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds Copaxone Copaxone Een remmende medicatie Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds 1 Wagenstraat 25 3142 CR Maassluis Telefoon: 010-591 98 39 Fax: 010-592 86 86 E-mail: info@nationaalmsfonds.nl www.nationaalmsfonds.nl

Nadere informatie

Therapie(on)trouw bij MS en het Nocebo-effect

Therapie(on)trouw bij MS en het Nocebo-effect en het Nocebo-effect Christine Westerweel, GZ-psycholoog MS-Expertisecentrum Nieuw Unicum MSMS, 18 december 2018 Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk

Nadere informatie

ALS Onderzoek. ALS biobank en database. ALS Onderzoek. Onderzoeksprojecten

ALS Onderzoek. ALS biobank en database. ALS Onderzoek. Onderzoeksprojecten ALS Onderzoek ALS Centrum Nederland doet onderzoek naar ALS, PLS en PSMA met als doel om zo snel mogelijk een behandeling voor deze ziektes te vinden. We verzamelen gegevens van zoveel mogelijk patiënten.

Nadere informatie

ONTSTEKING VAN HET CENTRAAL ZENUWSTELSEL

ONTSTEKING VAN HET CENTRAAL ZENUWSTELSEL ONTSTEKING VAN HET CENTRAAL ZENUWSTELSEL Therapie in Neurologie: Multiple Sclerose Immuun component Relapsing Progressive Neurodegeneratieve component Prof. dr. Bénédicte Dubois Expanded Disability Status

Nadere informatie

Werkstuk MS 2009 gr. 8 Door Ehlana Haring 2 G H MS

Werkstuk MS 2009 gr. 8 Door Ehlana Haring 2 G H MS Werkstuk MS 2009 gr. 8 Door Ehlana Haring G H 2 MS Inleiding MS de afkorting van Multiple Sclerose. De oorzaak van MS is nog steeds niet bekend. Meestal treft MS mensen tussen hun twintig- en veertigste

Nadere informatie

WAARSCHUWINGSKAART VOOR PATIËNTEN DIE BEHANDELD WORDEN MET TYSABRI (NATALIZUMAB)

WAARSCHUWINGSKAART VOOR PATIËNTEN DIE BEHANDELD WORDEN MET TYSABRI (NATALIZUMAB) (RMA gewijzigde versie 01/2016) WAARSCHUWINGSKAART VOOR PATIËNTEN DIE BEHANDELD WORDEN MET TYSABRI (NATALIZUMAB) Dit geneesmiddel is onderworpen aan aanvullende monitoring. Toon deze kaart aan elke arts

Nadere informatie

Chapter 5. Summary in Dutch (Nederlandse samenvatting)

Chapter 5. Summary in Dutch (Nederlandse samenvatting) Chapter 5 Summary in Dutch (Nederlandse samenvatting) Chapter 5 Summary in Dutch (Nederlandse samenvatting) 146 Multiple Sclerose (MS) is een chronische ontstekingsziekte van de hersenen en het ruggenmerg

Nadere informatie

Multiple Sclerose Nieuwe medicamenteuze behandelmogelijkheden

Multiple Sclerose Nieuwe medicamenteuze behandelmogelijkheden Multiple Sclerose Nieuwe medicamenteuze behandelmogelijkheden MS Centrum St Antonius ziekenhuis Nieuwegein - Utrecht Erwin Hoogervorst 15-04-2013 Multiple Sclerose Behandeling: Heden en toekomst Momenteel

Nadere informatie

Multiple sclerose (MS)

Multiple sclerose (MS) Multiple sclerose (MS) T +32(0)89 32 50 50 F +32(0)89 32 79 00 info@zol.be Campus Sint-Jan Schiepse bos 6 B 3600 Genk Campus Sint-Barbara Bessemerstraat 478 B 3620 Lanaken Medisch Centrum André Dumont

Nadere informatie

Dure geneesmiddelen Pieter Hoo)man, landelijk implementa3ecoördinator add-on 2017 h<p://www.add-on-2017.nl

Dure geneesmiddelen Pieter Hoo)man, landelijk implementa3ecoördinator add-on 2017 h<p://www.add-on-2017.nl Dure geneesmiddelen 2017 Pieter Hoo)man, landelijk implementa3ecoördinator add-on 2017 h

Nadere informatie

Tysabri. Tysabri (Natalizumab) Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds

Tysabri. Tysabri (Natalizumab) Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds Tysabri Tysabri (Natalizumab) Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds ms Wagenstraat 25 3142 CR Maassluis Telefoon: 010-591 98 39 Fax: 010-592 86 86 E-mail: info@nationaalmsfonds.nl www.nationaalmsfonds.nl

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting In het promotieonderzoek dat wordt beschreven in dit proefschrift staat schade aan de bloedvaten bij dementie centraal. Voordat ik een samenvatting van de resultaten geef zal ik

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Dit proefschrift beschrijft een aantal studies naar de klinische toepassing van hoog veld MRI in Multiple Sclerose. Daarbij is vooral gekeken naar sequenties die waardevol bleken

Nadere informatie

MS MS is de afkorting van multiple sclerose. Dat zijn 2 Latijnse woorden. Multiple betekent vele en sclerose verhardingen. Bij iedereen lopen de

MS MS is de afkorting van multiple sclerose. Dat zijn 2 Latijnse woorden. Multiple betekent vele en sclerose verhardingen. Bij iedereen lopen de MS MS is de afkorting van multiple sclerose. Dat zijn 2 Latijnse woorden. Multiple betekent vele en sclerose verhardingen. Bij iedereen lopen de zenuwen vanuit de hersenen door het ruggenmerg naar de rest

Nadere informatie

Incidentie en prognostische factoren van postoperatieve frozen shoulder na schouderoperaties. Rinco Koorevaar

Incidentie en prognostische factoren van postoperatieve frozen shoulder na schouderoperaties. Rinco Koorevaar Incidentie en prognostische factoren van postoperatieve frozen shoulder na schouderoperaties Rinco Koorevaar Doel van schouderoperaties: afname pijn toename functie goede stabiliteit geen complicaties

Nadere informatie

Chapter 11. Nederlandse Samenvatting

Chapter 11. Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting 129 Multiple Sclerose (MS) is een chronisch aandoening van het centraal zenuwstelsel, welke gekenmerkt wordt door inflammatoire demyelinisatie en axonale degeneratie. Alle huidige

Nadere informatie

Nieuwe therapieën bij MS. Freek Verheul 5 november 2014

Nieuwe therapieën bij MS. Freek Verheul 5 november 2014 Nieuwe therapieën bij MS Freek Verheul 5 november 2014 (klassieke) eerste lijn medicatie Interferonen (avonex, betaferon, rebif ) Glitiramer acetaat (copaxone ) (klassieke) eerste lijn medicatie effectiviteit

Nadere informatie

Transient neurological attacks. Schoppen tegen een heilig huisje?

Transient neurological attacks. Schoppen tegen een heilig huisje? Transient neurological attacks Schoppen tegen een heilig huisje? Frank van Rooij 18 april 2019 Transient ischemic attack (TIA) Transient ischemic attack (TIA) Transient ischemic attack (TIA) TIA? TIA?

Nadere informatie

WAARSCHUWINGSKAART VOOR PATIËNTEN DIE BEHANDELD WORDEN MET TYSABRI (NATALIZUMAB)

WAARSCHUWINGSKAART VOOR PATIËNTEN DIE BEHANDELD WORDEN MET TYSABRI (NATALIZUMAB) (RMA gewijzigde versie 10/2016) WAARSCHUWINGSKAART VOOR PATIËNTEN DIE BEHANDELD WORDEN MET TYSABRI (NATALIZUMAB) Dit geneesmiddel is onderworpen aan aanvullende monitoring. Toon deze kaart aan elke arts

Nadere informatie

Diagnose en therapie. Prof dr Martin J van den Bent Neuroloog

Diagnose en therapie. Prof dr Martin J van den Bent Neuroloog Diagnose en therapie Prof dr Martin J van den Bent Neuroloog Hersentumoren: soorten en maten Verschillende tumoren, sterk verschillende uitkomsten - Meningeomen: doorgaans goedaardige hersentumoren, uitgaande

Nadere informatie

Radiologie Uterus Myomatosus

Radiologie Uterus Myomatosus Radiologie Uterus Myomatosus Leiomyosarcoom Adenomyosis J. van den Bergh Abdomen Radioloog AUMC (Potentiële) belangenverstrengeling Geen Radiologie Uterus - CT - MRI - Echo Radiologie Uterus - CT: - slecht

Nadere informatie

Spreekbeurt van Claudia over MS (november 2005)

Spreekbeurt van Claudia over MS (november 2005) Spreekbeurt van Claudia over MS (november 2005) Inleiding Stel je hebt een chronische ziekte, namelijk MS. Je weet dat de ziekte een hoop klachten met zich mee brengt. Je weet alleen niet wanneer je een

Nadere informatie

Erfelijke spastische paraparese

Erfelijke spastische paraparese Erfelijke spastische paraparese He althy Ageing: moving to the next generation WAT IS EEN ERFELIJKE SPASTISCHE PARAPARESE? Erfelijke spastische paraparese is feitelijk een groep aandoeningen. Deze aandoeningen

Nadere informatie

MRI van de hersenen bij congenitale cytomegalovirus infectie

MRI van de hersenen bij congenitale cytomegalovirus infectie MRI van de hersenen bij congenitale cytomegalovirus infectie Department of Pediatrics / Child Neurology Center for Childhood White Matter Disorders VU University Medical Center Amsterdam, NL Hersenen en

Nadere informatie

A two year, double-blind, randomized, multicenter, active-controlled study to evaluate the safety en efficacy of fingolimod administered orally once

A two year, double-blind, randomized, multicenter, active-controlled study to evaluate the safety en efficacy of fingolimod administered orally once A two year, double-blind, randomized, multicenter, active-controlled study to evaluate the safety en efficacy of fingolimod administered orally once daily versus interferon beta-1a i.m. once weekly in

Nadere informatie

Leven met MS. De behandelmogelijkheden

Leven met MS. De behandelmogelijkheden 3 Leven met MS De behandelmogelijkheden bij RRMS Inhoud 1. Inleiding 4 2. Doel van de behandeling 7 3. Vroeg en effectief behandelen 9 4. Geneesmiddelen gericht op het afremmen van het ziekteproces (immunomodulatie)

Nadere informatie

Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG

Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG > Retouradres Postbus 320, 1110 AH Diemen Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG 0530.2014071645 Zorginstituut Nederland Pakket Eekholt 4 1112 XH Diemen Postbus

Nadere informatie

Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG

Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG > Retouradres Postbus 320, 1110 AH Diemen Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG 0530.2015030029 Zorginstituut Nederland Pakket Eekholt 4 1112 XH Diemen Postbus

Nadere informatie

PLS is een broertje van ALS

PLS is een broertje van ALS PLS is een broertje van ALS Juni 2018 Wetenschappelijk onderzoek specifiek naar primaire laterale sclerose (PLS) gebeurt slechts op zeer kleine schaal. Deze motorneuronziekte is zo zeldzaam, dat het moeilijk

Nadere informatie

University of Groningen. Fluoxetine as disease modifying treatment in multiple sclerosis Mostert, Jop Pieter

University of Groningen. Fluoxetine as disease modifying treatment in multiple sclerosis Mostert, Jop Pieter University of Groningen Fluoxetine as disease modifying treatment in multiple sclerosis Mostert, Jop Pieter IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish

Nadere informatie

Summary in Dutch / Nederlandse Samenvatting. Chapter 7

Summary in Dutch / Nederlandse Samenvatting. Chapter 7 Summary in Dutch / Nederlandse Samenvatting Chapter 7 Chapter 7 3D en Subtractie MRI bij MS: Verbeterde detectie van spatiotemporele ziekteactiviteit Multiple sclerosis (MS) is een inflammatoire, demyeliniserende

Nadere informatie

HET BALANCERENDE BREIN - NETWERK VERSCHUIVINGEN EN COGNITIEVE ACHTERUITGANG BIJ MS

HET BALANCERENDE BREIN - NETWERK VERSCHUIVINGEN EN COGNITIEVE ACHTERUITGANG BIJ MS Chapter 6 HET BALANCERENDE BREIN - NETWERK VERSCHUIVINGEN EN COGNITIEVE ACHTERUITGANG BIJ MS Over multiple sclerosis Multiple sclerose (MS) is een progressieve, inflammatoire en neurodegeneratieve aandoening

Nadere informatie

22-9-2014. Nieuwe MRI technieken in dementie diagnostiek Aad van der Lugt. Dementie MR imaging. Dementie Conventionele MR imaging

22-9-2014. Nieuwe MRI technieken in dementie diagnostiek Aad van der Lugt. Dementie MR imaging. Dementie Conventionele MR imaging Nieuwe MI technieken in dementie diagnostiek Aad van der ugt Dementie M imaging MI > CT MI is geindiceerd tijdens diagnostische work-up Conventionele M imaging (Parelsnoer protocol) T1w (3D) FAI / T2w

Nadere informatie

Informatieserie Leven met Multiple Sclerose. Na de diagnose MS

Informatieserie Leven met Multiple Sclerose. Na de diagnose MS Informatieserie Leven met Multiple Sclerose Na de diagnose MS 1 INHOUD Inleiding 4 Ineens heb je MS 5 Wat is MS? 6 MS en het centrale zenuwstelsel 10 Is de oorzaak bekend? 13 Verloopsvormen van MS 16 Behandeling

Nadere informatie

Behandeling met methylprednisolon bij multiple sclerose

Behandeling met methylprednisolon bij multiple sclerose Behandeling met methylprednisolon bij multiple sclerose Informatie voor patiënten F0674-3415 juli 2011 Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl MCH Antoniushove, Burgemeester Banninglaan 1 Postbus

Nadere informatie

Axonale schade in multiple sclerose De invloed van auto-immuniteit tegen neurofilament light

Axonale schade in multiple sclerose De invloed van auto-immuniteit tegen neurofilament light Axonale schade in multiple sclerose De invloed van auto-immuniteit tegen neurofilament light Multiple sclerose (MS) is een ziekte van het centrale zenuwstelsel (CZS). Het CZS bestaat uit onze hersenen,

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting 208 Samenvatting Samenvatting 209 Hartfalen is een combinatie van klachten en verschijnselen die direct of indirect het gevolg zijn van een tekortschietende pompfunctie van het hart. Als gevolg van deze

Nadere informatie

Zenuwcellen die door hun uitlopers de spieren aansturen (motorische neuronen) zijn zowel in de hersenen gelokaliseerd (centraal gelegen motorische neu

Zenuwcellen die door hun uitlopers de spieren aansturen (motorische neuronen) zijn zowel in de hersenen gelokaliseerd (centraal gelegen motorische neu Zenuwcellen die door hun uitlopers de spieren aansturen (motorische neuronen) zijn zowel in de hersenen gelokaliseerd (centraal gelegen motorische neuronen) als in de hersenstam en het ruggenmerg (perifeer

Nadere informatie

Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG

Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG > Retouradres Postbus 320, 1110 AH Diemen Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG 0530.2014097328 Zorginstituut Nederland Pakket Eekholt 4 1112 XH Diemen Postbus

Nadere informatie