Medicamenteuze behandeling van MS

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Medicamenteuze behandeling van MS"

Transcriptie

1 Medicamenteuze behandeling van MS MS anno 2013 Symposium voor zorgprofessionals Dorine Siepman, neuroloog

2 Multipele sclerose - behandeling algemeen aanvalsbehandeling ziektemodulerend (immunomodulatie)

3 Behandeling - algemeen Multidisciplinaire behandeling! MS verpleegkundige neuroloog revalidatie arts fysiotherapeut, ergotherapeut, logopedist maatschappelijk werk, psycholoog dietist huisarts, bedrijfsarts, verpleeghuisarts uroloog, sexuoloog, MDL arts, pijnteam.

4 Multipele sclerose - behandeling algemeen aanvalsbehandeling ziektemodulerend (immunomodulatie)

5 Aanvalsbehandeling Aanval = exacerbatie = schub Wel/geen behandeling afhankelijk van aard en ernst van de verschijnselen Methylprednisolon 1 dd 1000 mg iv, gedurende 3 dagen in combinatie met maagbeschermer Geen goede trials naar beste toedieningsweg/dosis

6 Aanvalsbehandeling Eerste MP kuur opname, daarna ip dagbehandeling Effect op ernst en duur exacerbatie (bewijsklasse 1) Geen effect op uiteindelijk herstel

7 Bijwerkingen MP kuur vieze smaak, gejaagdheid, vochtvasthouden, rood gelaat, slapeloosheid, tensiestijging, hartkloppingen, maagklachten, glucosestijging, stemmingsverandering zelden: anafylactische reactie, acute pancreatitis, ritmestoornissen, psychose, ernstige depressie Effect MP kuur: na 1 dag - enkele weken

8 Multipele sclerose - behandeling algemeen aanvalsbehandeling ziektemodulerend (immunomodulatie)

9 Ziektemodulerende medicatie Tegenwoordig behandeling mogelijk na 1 episode en diagnose MS wordt eerder gesteld (MRI) Patiënten moet op grond van de juiste informatie een weloverwogen keuze kunnen maken en de juiste verwachtingen hebben tav effect en bijwerkingen van medicatie

10

11 Ziektemodulerende medicatie Overwegingen tav wel/niet starten: - keuze van de patiënt - coping patiënt (verwerking, omstandigheden, prikangst?) - ernst en aard van de schub(s) - mate van herstel - MRI afwijkingen - LP afwijkingen - zwangerschapswens? - co-morbiditeit (andere ziekten, depressie)

12 Ziektemodulerende medicatie Eerstelijns middelen: Interferon bèta (Betaferon, Rebif, Avonex) Glatirameer acetaat (Copaxone) Tweedelijns middelen: Natalizumab (Tysabri) Fingolimod (Gilenya) Mitoxantron

13 Ziektemodulerende medicatie: overzicht Relapsing-remitting Secundair-progressief Primairprogressief nauwelijks schubs regelmatig schubs schubs mn progressief geen geen eerstelijns middelen eerstelijns middelen geen schubs ++ agressieve ziekte tweedelijns middelen mitoxantron

14 Eerstelijns middelen

15 Eerstelijns middelen

16 Eerstelijns middelen afname aantal schubs met 30% afname ernst en duur van schub afremmen invaliditeit langere termijn?

17 Eerstelijns middelen Hoe vaak injecteren: Mogelijke bijwerkingen: 1x/week spier 3x/week huid griepverschijnselen, prikplekken, stemmingsstoornissen om de dag huid dagelijks huid prikplekken, acute prikreactie

18 Incidence (%) of reported adverse events in overall patient populations Giovannoni G et al. Mult Scler 2012;18:

19 Incidence of flu-like symptoms and injection-site reactions associated with MS disease-modifying therapies. griepverschijnselen spuitplekken Giovannoni G et al. Mult Scler 2012;18:

20 Reasons for discontinuation of therapy Giovannoni G et al. Mult Scler 2012;18:

21 Tweedelijns middelen - Natalizumab

22 Tweedelijns middelen - Natalizumab

23 Tweedelijns middelen - Natalizumab -indicatie: RR MS met aanhoudende exacerbaties ondanks eerstelijns middelen -elke 4 weken 300 mg per infuus -afname aantal schubs met 68%

24 Tweedelijns middelen - Natalizumab Mogelijke bijwerkingen: overgevoeligheidreacties, PML

25 PML Progressieve multifocale leukencephalopathie JC virus 40-60% is drager van dit virus Bij verminderde afweer (bv aids, kanker, medicatie) kan dit virus een ernstige herseninfectie veroorzaken

26 PML bij Natalizumab Inmiddels wereldwijd 395 patiënten PML, hiervan 92 overleden (23%) Risico op PML bij Natalizumab: 3,28 per 1000 patiënten Kans neemt toe bij voorafgaande immuunsupressie, aanwezige antistoffen tegen JC virus, > 2 jaar gebruik Afwegen voor- en nadelen

27 Schub MS of PML? MS schub acuut na verergering in uren tot dagen meestal stabielspontaan herstel of na MP kuur dubbelzien, wazig zien, beide benen, blaas, gevoelsstoornissen PML subacuut begin verspreiding over weken met langzame verergering stoornissen spraak (afasie), gedrag, cognitie, halfzijdige uitval gezichtsvermogen/motoriek, epileptische aanvallen

28 Tweedelijns middelen - Fingolimod

29 Tweedelijns middelen - Fingolimod Opslag van ontstekingscellen (lymfocyten) in lymfeklieren

30 Tweedelijns middelen - Fingolimod -indicatie: RR MS met aanhoudende exacerbaties ondanks eerstelijns middelen -zorgverzekeraars: na IFN èn glatirameer! -eerste pil voor MS -elke dag een capsule -afname aantal schubs met 54-60%

31 Tweedelijns middelen - Fingolimod Mogelijke bijwerkingen: eerste capsule in ziekenhuis (6 uur bewaking): trage hartslag / hartritmestoornissen herpesinfecties vochtophoping netvlies (macula oedeem) niet geven bij NMO (Devic)

32 Mitoxantron Chemotherapie Indicatie: SP MS met snelle progressie van invaliditeit, gekoppeld aan optreden exacerbaties Infuus, elke 1-3 maanden, maximaal 2 jaar Mogelijke bijwerkingen: hartfalen, leukemie wordt niet vaak meer gegeven

33 Eerste en tweedelijns middelen Tweedelijns middelen zijn effectiever dan eerstelijns middelen, maar hebben ook ernstigere bijwerkingen! Regels voor vergoeding door de zorgverzekeraars verschillen over de wereld

34 Ontwikkelingen

35 Ontwikkelingen Veel lopende studies naar nieuwe middelen Specifiekere middelen Weinig ontwikkelingen op neuroprotectief gebied (axonale schade/ progressieve MS) Grootste zorg nieuwe middelen: bijwerkingen: ernstig, onverwacht, lange termijn?

36 Symptomatische therapie vermoeidheid cognitie en stemming pijn tremor spasticiteit blaas en darm problemen sexualiteit

37 Dank voor uw aandacht

Onderhoudsmedicatie voor zeer actieve Multiple Sclerose

Onderhoudsmedicatie voor zeer actieve Multiple Sclerose Multiple Sclerose Centrum Noord Nederland Onderhoudsmedicatie voor zeer actieve Multiple Sclerose Patiënteninformatie 1707 Multiple Sclerose Centrum Noord Nederland Alle medicijnen hebben voor- en nadelen.

Nadere informatie

Multipele Sclerose (MS)

Multipele Sclerose (MS) Multipele Sclerose (MS) MS is een ziekte van de hersenen en het ruggenmerg, die vooral bij jonge volwassenen voorkomt. In de eerste jaren komen de verschijnselen vaak in aanvallen, ook wel Schub of relapse

Nadere informatie

Behandeling van MS ziekteverloop beïnvloeden

Behandeling van MS ziekteverloop beïnvloeden MS Centrum Amsterdam Behandeling van MS ziekteverloop beïnvloeden Er is een aantal middelen beschikbaar die de kans op nieuwe schubs verkleint en mogelijk ook de kans op verdere blijvende verslechtering.

Nadere informatie

Behandeling. Schub behandelen

Behandeling. Schub behandelen Behandeling Schub behandelen Wat is een schub Men spreekt van een schub bij het optreden van duidelijke nieuwe verschijnselen van uitval die in de loop van uren tot dagen ontstaan, minstens 24 uur duren

Nadere informatie

natalizumab (tysabri)

natalizumab (tysabri) patiënteninformatie natalizumab (tysabri) behandeling en werking medicijn Uw neuroloog heeft u het medicijn natalizumab (Tysabri) geadviseerd. Hoe werkt dit medicijn? Hoe wordt natalizumab toegediend?

Nadere informatie

Multiple sclerose en Kwaliteit van Leven

Multiple sclerose en Kwaliteit van Leven Multiple sclerose en Kwaliteit van Leven Dokter op Dinsdaglezing 24 september 2013 Dr. Brigit de Jong, neuroloog Jeroen Bosch Ziekenhuis en UMC St Radboud Programma + MS + Verschijnselen van MS + Medicamenteuze

Nadere informatie

Onderhoudsmedicatie bij Multiple Sclerose

Onderhoudsmedicatie bij Multiple Sclerose Multiple Sclerose Centrum Noord Nederland Patiënteninformatie 1707 Multiple Sclerose Centrum Noord Nederland Alle medicijnen hebben voor- en nadelen. Het belangrijke voordeel van onderhoudsmedicatie bij

Nadere informatie

Leven met MS. De behandelmogelijkheden

Leven met MS. De behandelmogelijkheden 3 Leven met MS De behandelmogelijkheden bij RRMS Inhoud 1. Inleiding 4 2. Doel van de behandeling 7 3. Vroeg en effectief behandelen 9 4. Geneesmiddelen gericht op het afremmen van het ziekteproces (immunomodulatie)

Nadere informatie

Dokter, is het M(i)S?

Dokter, is het M(i)S? Dokter, is het M(i)S? Jan Meilof, neuroloog Martini Ziekenhuis UMC Groningen MS: Multiple Sclerose casus Man, 38 jaar Blanco voorgeschiedenis Last van aanvallen: Plots moeite met praten/zingen en gebruik

Nadere informatie

Wat is MS? MS en leeftijd. Nieuwe ontwikkelingen bij MS

Wat is MS? MS en leeftijd. Nieuwe ontwikkelingen bij MS Nieuwe ontwikkelingen bij MS B. Jelles, neuroloog Gelre ziekenhuizen lokatie Zutphen Wat is MS? Chronische ziekte van het centraal zenuwstelsel Auto-immuunziekte met ontsteking Sterk wisselend beloop MS

Nadere informatie

MS en medicatie Brigit de Jong neuroloog

MS en medicatie Brigit de Jong neuroloog MS en medicatie Brigit de Jong neuroloog Inhoud Uw vragen! Multiple Sclerose Verschijnselen van MS Medicamenteuze behandeling van MS Multiple Sclerose Definitie: harde plekken die op meerdere plaatsen

Nadere informatie

A two year, double-blind, randomized, multicenter, active-controlled study to evaluate the safety en efficacy of fingolimod administered orally once

A two year, double-blind, randomized, multicenter, active-controlled study to evaluate the safety en efficacy of fingolimod administered orally once A two year, double-blind, randomized, multicenter, active-controlled study to evaluate the safety en efficacy of fingolimod administered orally once daily versus interferon beta-1a i.m. once weekly in

Nadere informatie

Tysabri. Tysabri (Natalizumab) Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds

Tysabri. Tysabri (Natalizumab) Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds Tysabri Tysabri (Natalizumab) Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds ms Wagenstraat 25 3142 CR Maassluis Telefoon: 010-591 98 39 Fax: 010-592 86 86 E-mail: info@nationaalmsfonds.nl www.nationaalmsfonds.nl

Nadere informatie

Multiple Sclerose Neurodegeneratieve ziekten. 13 september 2011

Multiple Sclerose Neurodegeneratieve ziekten. 13 september 2011 Multiple Sclerose Neurodegeneratieve ziekten Nederlandse Vereniging voor Farmaceutische Geneeskunde 13 september 2011 Dr. Brigit A. de Jong, neuroloog Medisch Hoofd Radboud MS Centrum Afdeling Neurologie

Nadere informatie

dagziekenhuis inwendige geneeskunde Tysabri

dagziekenhuis inwendige geneeskunde Tysabri dagziekenhuis inwendige geneeskunde Tysabri Inhoud Tysabri 3 Firma Privigen 3 Multipele Sclerose 3 Maatregelen en uitzonderingen bij gebruik 4 Allergie 5 Combinatie met andere geneesmiddelen 5 Gebruik

Nadere informatie

Methylprednisolonkuur

Methylprednisolonkuur Methylprednisolonkuur Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding Binnenkort wordt u opgenomen voor een methylprednisolon-kuur. In deze folder leest u meer over deze kuur.

Nadere informatie

Multiple Sclerose is een ziekte van de hersenen en het ruggenmerg. Deze ziekte wordt ook wel MS genoemd. In deze folder leest hier meer over.

Multiple Sclerose is een ziekte van de hersenen en het ruggenmerg. Deze ziekte wordt ook wel MS genoemd. In deze folder leest hier meer over. Multiple Sclerose Multiple Sclerose is een ziekte van de hersenen en het ruggenmerg. Deze ziekte wordt ook wel MS genoemd. In deze folder leest hier meer over. Wat is multipele Sclerose (MS) MS is een

Nadere informatie

Nieuwe therapieën bij MS. Freek Verheul 5 november 2014

Nieuwe therapieën bij MS. Freek Verheul 5 november 2014 Nieuwe therapieën bij MS Freek Verheul 5 november 2014 (klassieke) eerste lijn medicatie Interferonen (avonex, betaferon, rebif ) Glitiramer acetaat (copaxone ) (klassieke) eerste lijn medicatie effectiviteit

Nadere informatie

Zorgtraject Multiple Sclerose

Zorgtraject Multiple Sclerose Zorgtraject Multiple Sclerose Het traject dat een patiënt met Multiple Sclerose doorloopt Zorgtraject MS, april 2017 1 Universitair Medisch Centrum Groningen Martini Ziekenhuis Ommelander Ziekenhuis Groep

Nadere informatie

Omgaan met medicijnen

Omgaan met medicijnen Leven met Multipele Sclerose uitgave 15 Omgaan met medicijnen EEN UITGAVE VAN HET NATIONAAL MS FONDS Inleiding Multipele Sclerose is een ziektebeeld waar nog maar redelijk kort medicatie voor verkrijgbaar

Nadere informatie

Interferon-Beta. Interferon-Beta. Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds

Interferon-Beta. Interferon-Beta. Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds Interferon-Beta Interferon-Beta Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds Wagenstraat 25 3142 CR Maassluis telefoon: 010-591 98 39 fax: 010-592 86 86 e-mail: info@nationaalmsfonds.nl internet: www.nationaalmsfonds.nl

Nadere informatie

WAARSCHUWINGSKAART VOOR PATIËNTEN DIE BEHANDELD WORDEN MET TYSABRI (NATALIZUMAB)

WAARSCHUWINGSKAART VOOR PATIËNTEN DIE BEHANDELD WORDEN MET TYSABRI (NATALIZUMAB) (RMA gewijzigde versie 10/2016) WAARSCHUWINGSKAART VOOR PATIËNTEN DIE BEHANDELD WORDEN MET TYSABRI (NATALIZUMAB) Dit geneesmiddel is onderworpen aan aanvullende monitoring. Toon deze kaart aan elke arts

Nadere informatie

GIRO 5057. Voor meer informatie:

GIRO 5057. Voor meer informatie: Deze brochure kwam tot stand met medewerking van dr. Rogier Hintzen, neuroloog en hoofd van het Rotterdams MS-centrum voor patiëntenzorg en onderzoek (ErasMS). In dit centrum wordt o.a. onderzoek gedaan

Nadere informatie

Het Multipele Sclerose Formularium een praktische leidraad

Het Multipele Sclerose Formularium een praktische leidraad Het Multipele Sclerose Formularium een praktische leidraad NB: Het voorschrijven van geneesmiddelen geschiedt onder de exclusieve verantwoordelijkheid van de behandelend arts. Voor uitgebreidere informatie

Nadere informatie

Multiple sclerose (MS) Poli Neurologie

Multiple sclerose (MS) Poli Neurologie 00 Multiple sclerose (MS) Poli Neurologie 1 Inleiding U heeft MS. Deze woorden veranderen in één keer je leven. Gevoelens van ongeloof, verdriet en angst. Maar misschien ook opluchting, omdat de vage klachten

Nadere informatie

WAARSCHUWINGSKAART VOOR PATIËNTEN DIE BEHANDELD WORDEN MET TYSABRI (NATALIZUMAB)

WAARSCHUWINGSKAART VOOR PATIËNTEN DIE BEHANDELD WORDEN MET TYSABRI (NATALIZUMAB) (RMA gewijzigde versie 01/2016) WAARSCHUWINGSKAART VOOR PATIËNTEN DIE BEHANDELD WORDEN MET TYSABRI (NATALIZUMAB) Dit geneesmiddel is onderworpen aan aanvullende monitoring. Toon deze kaart aan elke arts

Nadere informatie

MULTIPLE SCLEROSE EN HAAR IMMUNOMODULERENDE BEHANDELING Een gids voor patiënten, hun familie en zorgverstrekkers

MULTIPLE SCLEROSE EN HAAR IMMUNOMODULERENDE BEHANDELING Een gids voor patiënten, hun familie en zorgverstrekkers MULTIPLE SCLEROSE EN HAAR IMMUNOMODULERENDE BEHANDELING Een gids voor patiënten, hun familie en zorgverstrekkers INLEIDING De behandeling van relapsing-remitting vormen van multiple sclerose (MS) heeft

Nadere informatie

Relapsing-remitting. Multiple Sclerose

Relapsing-remitting. Multiple Sclerose Relapsing-remitting Relapsing-remitting Multiple Sclerose Multiple Sclerose Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds Wagenstraat 25 3142 CR Maassluis telefoon: 010-591 98 39 fax: 010-592 86 86 e-mail:

Nadere informatie

Wat beweegt de patiënt met MS? Vincent de Groot, revalidatiearts. Inhoud

Wat beweegt de patiënt met MS? Vincent de Groot, revalidatiearts. Inhoud Wat beweegt de patiënt met MS? Vincent de Groot, revalidatiearts Inhoud Multipele sclerose Overzicht behandelmogelijkheden Multidisciplinair revalidatieplan Casus Conclusie 1 Wat is MS? Typen MS Relapsing-Remitting

Nadere informatie

Primair-progressieve. Primair-progressieve multiple sclerose. Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds

Primair-progressieve. Primair-progressieve multiple sclerose. Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds Primair-progressieve Primair-progressieve multiple scerose multiple sclerose Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds Wagenstraat 25 3142 CR Maassluis telefoon: 010-591 98 39 fax: 010-592 86 86 e-mail:

Nadere informatie

Hersenmetastasen. Jeroen van Eijk Neuroloog JBZ 4e Voorjaars Symposium V&VN Landelijk Netwerk Verpleegkundig Specialisten Oncologie 24 maart 2016

Hersenmetastasen. Jeroen van Eijk Neuroloog JBZ 4e Voorjaars Symposium V&VN Landelijk Netwerk Verpleegkundig Specialisten Oncologie 24 maart 2016 Hersenmetastasen Jeroen van Eijk Neuroloog JBZ 4e Voorjaars Symposium V&VN Landelijk Netwerk Verpleegkundig Specialisten Oncologie 24 maart 2016 Disclosures (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst

Nadere informatie

Academisch MS Centrum Limburg. Neurologie

Academisch MS Centrum Limburg. Neurologie Academisch MS Centrum Limburg Neurologie Academisch MS Centrum Limburg Zuyderland Medisch Centrum (Zuyderland Medisch Centrum) en het academisch ziekenhuis Maastricht (azm) werken samen aan de behandeling

Nadere informatie

MULTIPLE SCLEROSE EN HAAR IMMUNOMODULERENDE BEHANDELING Een gids voor patiënten, hun familie en zorgverstrekkers

MULTIPLE SCLEROSE EN HAAR IMMUNOMODULERENDE BEHANDELING Een gids voor patiënten, hun familie en zorgverstrekkers MULTIPLE SCLEROSE EN HAAR IMMUNOMODULERENDE BEHANDELING Een gids voor patiënten, hun familie en zorgverstrekkers INLEIDING De behandeling van relapsing-remitting vormen van multiple sclerose (MS) heeft

Nadere informatie

Multiple Sclerose (MS) Informatie en behandeling

Multiple Sclerose (MS) Informatie en behandeling Multiple Sclerose (MS) Informatie en behandeling Multiple Sclerose (MS) De aandoening Multiple Sclerose (MS) kan beperkingen met zich meebrengen in uw dagelijkse leven. In deze folder leest u wat het behandelprogramma

Nadere informatie

Hersenmetastasen. Jeroen van Eijk Neuroloog JBZ 2 oktober 2014 Symposium Palliatieve Zorg

Hersenmetastasen. Jeroen van Eijk Neuroloog JBZ 2 oktober 2014 Symposium Palliatieve Zorg Hersenmetastasen Jeroen van Eijk Neuroloog JBZ 2 oktober 2014 Symposium Palliatieve Zorg Hersenmetastasen (HM) + Introductie + Enkele cijfers. + Wanneer denken we aan HM? + Behandeling van HM (Landelijke

Nadere informatie

FORMULIER VOOR START VAN DE BEHANDELING MET TYSABRI

FORMULIER VOOR START VAN DE BEHANDELING MET TYSABRI De Europese gezondheidsautoriteiten hebben bepaalde voorwaarden verbonden aan het in de handel brengen van TYSABRI. Het verplichte plan voor risicobeperking in België, waarvan deze informatie deel uitmaakt,

Nadere informatie

Therapie bij MS: update 2014. Dr. Philippe Tack Dienst Neurologie St-Andriesziekenhuis 8700 Tielt

Therapie bij MS: update 2014. Dr. Philippe Tack Dienst Neurologie St-Andriesziekenhuis 8700 Tielt Therapie bij MS: update 2014 Dr. Philippe Tack Dienst Neurologie St-Andriesziekenhuis 8700 Tielt Aandoening van het CZS : hersenen en ruggenmerg Aantasting vd myelineschede, in 2de instantie ook axonen,

Nadere informatie

Copaxone. Copaxone Een remmende medicatie. Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds

Copaxone. Copaxone Een remmende medicatie. Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds Copaxone Copaxone Een remmende medicatie Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds 1 Wagenstraat 25 3142 CR Maassluis Telefoon: 010-591 98 39 Fax: 010-592 86 86 E-mail: info@nationaalmsfonds.nl www.nationaalmsfonds.nl

Nadere informatie

Medicijnen bij MS. Welke soorten zijn er en hoe kan ik kiezen?

Medicijnen bij MS. Welke soorten zijn er en hoe kan ik kiezen? Medicijnen bij MS Welke soorten zijn er en hoe kan ik kiezen? Medicijnen bij MS Welke soorten zijn er en hoe kan ik kiezen? Colofon Medicijnen bij MS Welke soorten zijn er en hoe kan ik kiezen? Aan deze

Nadere informatie

Multiple Sclerose (MS)

Multiple Sclerose (MS) Multiple Sclerose (MS) Multiple Sclerose (MS) Een ziekte van het centrale zenuwstelsel Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds Wagenstraat 25 3142 CR Maassluis telefoon: 010-591 98 39 fax: 010-592

Nadere informatie

Symptomatische behandeling hersenmetastasen. Jeroen van Eijk, neuroloog JBZ 3 e Regionale Symposium Palliatieve Zorg 07-11-2013

Symptomatische behandeling hersenmetastasen. Jeroen van Eijk, neuroloog JBZ 3 e Regionale Symposium Palliatieve Zorg 07-11-2013 Symptomatische behandeling hersenmetastasen Jeroen van Eijk, neuroloog JBZ 3 e Regionale Symposium Palliatieve Zorg 07-11-2013 Zo maar een paar vragen: -Moeten patiënten met HM standaard met dexamethason

Nadere informatie

Ziekte van Parkinson

Ziekte van Parkinson Ziekte van Parkinson De ziekte van Parkinson is een chronische aandoening van de hersenen die progressief is. In deze folder leest u meer over deze ziekte en over de polikliniek Neurologie van het Havenziekenhuis.

Nadere informatie

Dr. A. Wellmer Hoofd afdeling Neurologie Ludmillenstift Ziekenhuis Meppen, Duitsland

Dr. A. Wellmer Hoofd afdeling Neurologie Ludmillenstift Ziekenhuis Meppen, Duitsland Het MonSter medisch Bij Multiple Sclerose gaat het om een ontsteking van het hersen- en ruggenmerg. De ziekte begint meestal vele jaren voordat de eerste symptomen zich openbaren. Deze symptomen kunnen,

Nadere informatie

niet heeft gereageerd op een behandeling met interferon β en glatirameer, of

niet heeft gereageerd op een behandeling met interferon β en glatirameer, of > Retouradres Postbus 320, 1110 AH Diemen Zorginstituut Nederland Pakket Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ S-GRAVENHAGE 0530.2016088937 Eekholt 4 1112 XH Diemen

Nadere informatie

Werkstuk ANW Multiple Sclerose (MS)

Werkstuk ANW Multiple Sclerose (MS) Werkstuk ANW Multiple Sclerose (MS) Werkstuk door een scholier 2007 woorden 27 oktober 2006 6,6 33 keer beoordeeld Vak ANW Inhoudsopgave 1. Geschiedenis van MS 2. De diagnose 3. MS aanvallen 4. De verschillende

Nadere informatie

Behandeling met methylprednisolon bij multiple sclerose

Behandeling met methylprednisolon bij multiple sclerose Behandeling met methylprednisolon bij multiple sclerose Tijdens een acute verslechtering van MS kunnen MS-patiënten behandeld worden met methylprednisolon. In deze folder willen wij u informeren over de

Nadere informatie

Behandeling met methylprednisolon bij multiple sclerose

Behandeling met methylprednisolon bij multiple sclerose Behandeling met methylprednisolon bij multiple sclerose Informatie voor patiënten F0674-3415 juli 2011 Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl MCH Antoniushove, Burgemeester Banninglaan 1 Postbus

Nadere informatie

Guillain- Barré syndroom

Guillain- Barré syndroom Guillain- Barré syndroom T +32(0)89 32 50 50 F +32(0)89 32 79 00 info@zol.be Campus Sint-Jan Schiepse bos 6 B 3600 Genk Campus Sint-Barbara Bessemerstraat 478 B 3620 Lanaken Medisch Centrum André Dumont

Nadere informatie

Multiple Sclerose Nieuwe medicamenteuze behandelmogelijkheden

Multiple Sclerose Nieuwe medicamenteuze behandelmogelijkheden Multiple Sclerose Nieuwe medicamenteuze behandelmogelijkheden MS Centrum St Antonius ziekenhuis Nieuwegein - Utrecht Erwin Hoogervorst 15-04-2013 Multiple Sclerose Behandeling: Heden en toekomst Momenteel

Nadere informatie

Medicijnen bij MS. Welke soorten zijn er en hoe kan ik kiezen?

Medicijnen bij MS. Welke soorten zijn er en hoe kan ik kiezen? Medicijnen bij MS Welke soorten zijn er en hoe kan ik kiezen? Colofon Medicijnen bij MS Welke soorten zijn er en hoe kan ik kiezen? Aan deze uitgave werkte mee: Dr. G.J.D. Hengstman, Regionaal MS Centrum

Nadere informatie

MAVENCLAD (Cladribine)

MAVENCLAD (Cladribine) De Europese gezondheidsautoriteiten hebben bepaalde voorwaarden verbonden aan het in de handel brengen van het geneesmiddel MAVENCLAD. Het verplicht plan voor risicobeperking in België, waarvan deze informatie

Nadere informatie

ALS Centrum Nederland

ALS Centrum Nederland ALS Centrum Nederland In deze brochure vertellen wij over ALS (amyotrofische laterale sclerose) en over ALS Centrum Nederland. Wij spreken over ALS maar bedoelen dan ook PSMA (progressieve spinale musculaire

Nadere informatie

Novantrone. Novantrone Een remmende medicatie. Dit is een uitgave van Stichting MS Projecten

Novantrone. Novantrone Een remmende medicatie. Dit is een uitgave van Stichting MS Projecten Novantrone Novantrone Een remmende medicatie Dit is een uitgave van Stichting MS Projecten Wagenstraat 25 3142 CR Maassluis telefoon: 010-591 98 39 fax: 010-592 86 86 e-mail: info@msprojecten.nl virtueel

Nadere informatie

Hoe vaak komt het Guillain-Barre syndroom voor bij kinderen? Het Guillain-Barre syndroom komt bij één op de 100.000 kinderen voor.

Hoe vaak komt het Guillain-Barre syndroom voor bij kinderen? Het Guillain-Barre syndroom komt bij één op de 100.000 kinderen voor. Guillain-Barre syndroom Wat is het Guillain-Barre syndroom? Het Guillain-Barre syndroom is een ziekte waarbij als gevolg van een ontsteking van de zenuwen van de benen, romp, armen en gezicht in toenemende

Nadere informatie

ONTSTEKING VAN HET CENTRAAL ZENUWSTELSEL

ONTSTEKING VAN HET CENTRAAL ZENUWSTELSEL ONTSTEKING VAN HET CENTRAAL ZENUWSTELSEL Therapie in Neurologie: Multiple Sclerose Immuun component Relapsing Progressive Neurodegeneratieve component Prof. dr. Bénédicte Dubois Expanded Disability Status

Nadere informatie

Ziekte van Parkinson. Patiënteninformatie

Ziekte van Parkinson. Patiënteninformatie Patiënteninformatie Ziekte van Parkinson Informatie over (de oorzaken van) de ziekte van Parkinson, waar u dan last van kunt hebben, hoe we de diagnose stellen en wat u er zelf aan kunt doen Ziekte van

Nadere informatie

Patiënteninformatie. Fumaraat. Informatie over het gebruik van fumaraat terTER_

Patiënteninformatie. Fumaraat. Informatie over het gebruik van fumaraat terTER_ Patiënteninformatie Fumaraat Informatie over het gebruik van fumaraat 1234567890-terTER_ Fumaraat Informatie over het gebruik van fumaraat. In overleg met uw behandelend dermatoloog heeft u besloten fumaraat

Nadere informatie

Ook kinderen kunnen ms krijgen Informatie voor ouders die een kind met MS hebben

Ook kinderen kunnen ms krijgen Informatie voor ouders die een kind met MS hebben Een uitgave van Nationaal MS Fonds Wagenstraat 25 3142 CR Maassluis info@nationaalmsfonds.nl www.nationaalmsfonds.nl www.msyong.nl ISBN 978-90-812417-1-7 ouder zie je graag dat je kinderen gezond Als en

Nadere informatie

Spreekbeurt van Claudia over MS (november 2005)

Spreekbeurt van Claudia over MS (november 2005) Spreekbeurt van Claudia over MS (november 2005) Inleiding Stel je hebt een chronische ziekte, namelijk MS. Je weet dat de ziekte een hoop klachten met zich mee brengt. Je weet alleen niet wanneer je een

Nadere informatie

Trastuzumab (Herceptin )

Trastuzumab (Herceptin ) Trastuzumab (Herceptin ) Borstkanker (mammacarcinoom) De diagnose borstkanker is bij u vastgesteld. Dit wordt ook wel een mammacarcinoom genoemd. De behandeling van een mammacarcinoom bestaat uit een operatieve

Nadere informatie

(naam) (voornaam) (aansluitingsnummer)

(naam) (voornaam) (aansluitingsnummer) BIJLAGE A : Model van het formulier bestemd voor de ziekenhuisapotheker Formulier bestemd voor de ziekenhuisapotheker voorafgaandelijk aan de facturatie van de specialiteit TYSABRI ( 4410000 van hoofdstuk

Nadere informatie

Opname voor een methylprednisolon behandelingskuur bij MS

Opname voor een methylprednisolon behandelingskuur bij MS Opname voor een methylprednisolon behandelingskuur bij MS Binnenkort wordt u opgenomen voor een Methylprednisolon behandelingskuur. Metylprednisolon is een middel waarmee opkomende nieuwe neurologische

Nadere informatie

Infuusbehandeling met. Infuusbehandelingbij methylprednisolon methylprednisolon bij MS. Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds

Infuusbehandeling met. Infuusbehandelingbij methylprednisolon methylprednisolon bij MS. Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds Infuusbehandeling met Infuusbehandelingbij met methylprednisolon MS methylprednisolon bij MS Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds Wagenstraat 25 3142 CR Maassluis telefoon: 010-591 98 39 fax:

Nadere informatie

Klachten en Symptomen. Dr. Jacoline Bromberg Neuroloog / neuro-oncoloog Erasmus MC Kanker Instituut Rotterdam

Klachten en Symptomen. Dr. Jacoline Bromberg Neuroloog / neuro-oncoloog Erasmus MC Kanker Instituut Rotterdam Klachten en Symptomen Dr. Jacoline Bromberg Neuroloog / neuro-oncoloog Erasmus MC Kanker Instituut Rotterdam Voorbeeld 1 Een voorheen gezonde man van 48 jaar krijgt plots een epileptische aanval. Deze

Nadere informatie

Behandeling met dexamethason bij een hersentumor

Behandeling met dexamethason bij een hersentumor Behandeling met dexamethason bij een hersentumor Informatie voor patiënten F0722-3111 december 2010 Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl MCH Antoniushove, Burgemeester Banninglaan 1 Postbus 411,

Nadere informatie

Multiple Sclerose (MS) Orbis Revalidatie

Multiple Sclerose (MS) Orbis Revalidatie Multiple Sclerose (MS) Orbis Revalidatie Bij u of een naaste is de diagnose Multiple Sclerose (MS) gesteld. Deze folder heeft als doel u te informeren welke mogelijkheden Orbis Revalidatie u te bieden

Nadere informatie

Multiple sclerose (MS) en amyotrofische laterale sclerose (ALS)

Multiple sclerose (MS) en amyotrofische laterale sclerose (ALS) Multiple sclerose (MS) en amyotrofische laterale sclerose (ALS) MS/ALS 1/5 1/4 Multiple sclerose en amyotrofische laterale sclerose zijn, in tegenstelling tot wat veel mensen denken, geen spierziekten.

Nadere informatie

Belangrijk. Uw hoofdbehandelaar is neuroloog: Uw MS-verpleegkundige is: Uw revalidatiearts is: Uw uroloog is:

Belangrijk. Uw hoofdbehandelaar is neuroloog: Uw MS-verpleegkundige is: Uw revalidatiearts is: Uw uroloog is: MS-Centrum Belangrijk Uw hoofdbehandelaar is neuroloog: Uw MS-verpleegkundige is: Uw revalidatiearts is: Uw uroloog is: 1 Inleiding Heeft u onlangs de diagnose Multiple Sclerose (MS) gekregen? Of bent

Nadere informatie

Tramadol HCl ratiopharm 50 mg, capsules

Tramadol HCl ratiopharm 50 mg, capsules 1.3.1 : Bijsluiter Bladzijde : 1 Tramadol HCl ratiopharm 50 mg, PATIENTENBIJSLUITER Lees deze bijsluiter steeds vóór het gebruik van dit geneesmiddel. Ook indien u reeds eerder Tramadol HCl ratiopharm

Nadere informatie

Oncologie. Lastmeter

Oncologie. Lastmeter 1/5 Oncologie Lastmeter Inleiding Bij u is kanker geconstateerd. Tijdens of na uw ziekte kunt u te maken krijgen met situaties waar u geen raad mee weet, ook wanneer de behandeling al langer geleden is.

Nadere informatie

Darmkanker. Dit is leukemie

Darmkanker. Dit is leukemie Darmkanker Dit is leukemie Bloed wordt gemaakt in het beenmerg. Beenmerg zit in je botten. In het beenmerg zitten stamcellen. Uit de stamcellen ontstaan bloedcellen. Bloed stroomt door je bloedvaten naar

Nadere informatie

Multiple sclerose (MS)

Multiple sclerose (MS) Multiple sclerose (MS) T +32(0)89 32 50 50 F +32(0)89 32 79 00 info@zol.be Campus Sint-Jan Schiepse bos 6 B 3600 Genk Campus Sint-Barbara Bessemerstraat 478 B 3620 Lanaken Medisch Centrum André Dumont

Nadere informatie

NAH EN DEPRESSIE: EEN GORDIAANSE KNOOP? Congressenmetzorg , Ede Hans van Dam, docent en consulent nah

NAH EN DEPRESSIE: EEN GORDIAANSE KNOOP? Congressenmetzorg , Ede Hans van Dam, docent en consulent nah NAH EN DEPRESSIE: EEN GORDIAANSE KNOOP? Congressenmetzorg 15-12-2017, Ede Hans van Dam, docent en consulent nah hv.dam@online.nl PROGRAMMA NAH en psychiatrie - een mijnenveld? Depressie en NAH de valkuilen.

Nadere informatie

Omgaan met oogklachten

Omgaan met oogklachten Deze brochure kwam tot stand met medewerking van Leven met Multipele Sclerose uitgave 8 dr. Erik van Munster. Van Munster is neuroloog in het Jeroen Bosch Ziekenhuis te Den Bosch. Zijn aandachtsgebied

Nadere informatie

Trombolyse. Acute behandeling van een herseninfarct

Trombolyse. Acute behandeling van een herseninfarct Trombolyse Acute behandeling van een herseninfarct In deze folder vindt u informatie over de behandeling van een herseninfarct met een stolseloplossend medicijn (Alteplase). Deze behandeling wordt trombolyse

Nadere informatie

Multiple Sclerose Informatieavond - Therapie

Multiple Sclerose Informatieavond - Therapie Multiple Sclerose Informatieavond - Therapie St. Antonius MS Centrum Nieuwegein - Utrecht STFM Frequin 26-10-2011 Concept of MS Preclinical CIS RRMS SPMS Cerebral Volume Relapses and Disability T2- Lesionload

Nadere informatie

Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG

Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG > Retouradres Postbus 320, 1110 AH Diemen Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG 0530.2014097328 Zorginstituut Nederland Pakket Eekholt 4 1112 XH Diemen Postbus

Nadere informatie

MS en Spasticiteit. Indeling Symposium. Multidisciplinaire benadering van ms en spasticiteit. Doel symposium. Pathogenese MS.

MS en Spasticiteit. Indeling Symposium. Multidisciplinaire benadering van ms en spasticiteit. Doel symposium. Pathogenese MS. Indeling Symposium MS en Spasticiteit Nicole van Kleef Sandra Rutjens Susanne Pasmans Monique van Mechelen Multidisciplinaire benadering Fysiotherapeutische benadering Zitadviesteam Sophia Revalidatie

Nadere informatie

Mitoxantrone bij MS. Informatie voor MS-patiënten

Mitoxantrone bij MS. Informatie voor MS-patiënten Mitoxantrone bij MS Informatie voor MS-patiënten Uw neuroloog heeft in overleg met u besloten dat u gaat starten met een behandeling met Mitoxantrone (Novantrone). Via deze folder geven wij u informatie

Nadere informatie

Medicijnen bij MS. Welke soorten zijn er en hoe kan ik kiezen?

Medicijnen bij MS. Welke soorten zijn er en hoe kan ik kiezen? Medicijnen bij MS Welke soorten zijn er en hoe kan ik kiezen? Medicijnen bij MS Welke soorten zijn er en hoe kan ik kiezen? Colofon Medicijnen bij MS Welke soorten zijn er en hoe kan ik kiezen? De patiëntengidsen

Nadere informatie

Risicominimalisatiemateriaal voor patiënten die worden behandeld met rituximab

Risicominimalisatiemateriaal voor patiënten die worden behandeld met rituximab Risicominimalisatiemateriaal voor patiënten die worden behandeld met rituximab Dit materiaal beschrijft aanbevelingen om belangrijke risico s van het geneesmiddel te beperken of te voorkomen en zijn beoordeeld

Nadere informatie

Behandeling van Hepatitis C

Behandeling van Hepatitis C Behandeling van Hepatitis C MDL-centrum IJsselland Ziekenhuis www.mdlcentrum.nl Inleiding Uw behandelend arts heeft bij u Hepatitis C geconstateerd. De MDL-verpleegkundige gaat u begeleiden bij het behandelen

Nadere informatie

pathogenese en beloop Rogier Hintzen, neuroloog-immunoloog Erasmus MC, Rotterdam ErasMS

pathogenese en beloop Rogier Hintzen, neuroloog-immunoloog Erasmus MC, Rotterdam ErasMS MS pathogenese en beloop Rogier Hintzen, neuroloog-immunoloog Erasmus MC, Rotterdam MS lesie ruggenmerg stoornissen bij MS gevoel motoriek zien oogbewegingen cognitie continentie moeheid pijn wat hoort

Nadere informatie

7,2. Werkstuk door een scholier 1965 woorden 4 juli keer beoordeeld. De ziekte van Wilson

7,2. Werkstuk door een scholier 1965 woorden 4 juli keer beoordeeld. De ziekte van Wilson Werkstuk door een scholier 1965 woorden 4 juli 2010 7,2 3 keer beoordeeld Vak Biologie De ziekte van Wilson Inhoudsopgave Inleiding en werkwijze De ziekte van Wilson Klachten en symptomen Behandeling Diagnose

Nadere informatie

Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG

Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG > Retouradres Postbus 320, 1110 AH Diemen Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG 0530.2014026090 College voor zorgverzekeringen Pakket Eekholt 4 1112 XH Diemen

Nadere informatie

Parkinson & Alternatieve therapieën

Parkinson & Alternatieve therapieën Parkinson & Alternatieve therapieën Daisy Ramakers Parkinson verpleegkundige Parkinson café 13.03.2018 Even voorstellen: Ziekte van Parkinson: Niet motorische klachten Neuro psychiatrische symptomen;

Nadere informatie

het woord neurologie bestaat uit twee delen: neuro (dat betekent zenuw) en logos (dat betekent leer, kennis) neurologie is dus de leer van de zenuwen

het woord neurologie bestaat uit twee delen: neuro (dat betekent zenuw) en logos (dat betekent leer, kennis) neurologie is dus de leer van de zenuwen Neurologie het woord neurologie bestaat uit twee delen: neuro (dat betekent zenuw) en logos (dat betekent leer, kennis) neurologie is dus de leer van de zenuwen een dokter in de neurologie noem je een

Nadere informatie

7,1. Werkstuk door een scholier 6030 woorden 1 mei keer beoordeeld. Inhoud

7,1. Werkstuk door een scholier 6030 woorden 1 mei keer beoordeeld. Inhoud Werkstuk door een scholier 6030 woorden 1 mei 2003 7,1 72 keer beoordeeld Vak Biologie Inhoud Inleiding Wat is Multiple Sclerose? Welke mensen treft het? Welke soorten MS bestaan er? Wat zijn de verschijnselen

Nadere informatie

MUTLIPLE SCLEROSE STAND VAN DE WETENSCHAP. Bart Van Wijmeersch, MD, PhD

MUTLIPLE SCLEROSE STAND VAN DE WETENSCHAP. Bart Van Wijmeersch, MD, PhD MUTLIPLE SCLEROSE STAND VAN DE WETENSCHAP Bart Van Wijmeersch, MD, PhD Pathofysiologie Anatomopathologisch onderzoek Etude anatomique et clinique sur la sclérose en plaques J. Babinski 1885 Perivasculaire

Nadere informatie

Naam:... man/vrouw. Geboortedatum:... Adres:... Postcode en woonplaats:... Telefoonnummer:... Mobiel nummer:... adres:...

Naam:... man/vrouw. Geboortedatum:... Adres:... Postcode en woonplaats:... Telefoonnummer:... Mobiel nummer:...  adres:... Aanmeldingsformulier Oncologische Revalidatie Jeroen Bosch Ziekenhuis Herstel & Balans of Fysieke training Om in aanmerking te komen voor Oncologische Revalidatie moet u het aanmeldingsformulier invullen

Nadere informatie

Behandelkader MS. De Werkgroep MS (WMS) heeft eind 2009 het initiatief genomen om het behandelkader MS op te stellen in overleg met de VRA.

Behandelkader MS. De Werkgroep MS (WMS) heeft eind 2009 het initiatief genomen om het behandelkader MS op te stellen in overleg met de VRA. Behandelkader MS 1 Algemene inleiding behandelkader 1.1 Aanleiding en doel Sinds 1999 ontwikkelen Revalidatie Nederland (RN) en de Nederlandse Vereniging van Revalidatieartsen (VRA) behandelkaders (voorheen

Nadere informatie

Syndroom van Guillain Barré

Syndroom van Guillain Barré Syndroom van Guillain Barré Inleiding U bent opgenomen op afdeling Neurologie met (verdenking) van het Guillain-Barré syndroom. In deze folder leest u meer over de aandoening en de behandeling. U kunt

Nadere informatie

Uw brief van Uw kenmerk Datum 12 juli 2011 Farma-3072889 9 februari 2012

Uw brief van Uw kenmerk Datum 12 juli 2011 Farma-3072889 9 februari 2012 Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ s Gravenhage Uw brief van Uw kenmerk Datum 12 juli 2011 Farma-3072889 9 februari 2012 Ons kenmerk Behandeld door Doorkiesnummer

Nadere informatie

BIJSLUITER. GLYCOPYRRONIUM BROMIDE 0,2 mg/ml drank

BIJSLUITER. GLYCOPYRRONIUM BROMIDE 0,2 mg/ml drank BIJSLUITER GLYCOPYRRONIUM BROMIDE 0,2 mg/ml drank Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar deze bijsluiter. Misschien

Nadere informatie

Uitleg. Methylprednisolonkuur. (Solumedrol ) Neurologie. Locatie Hoorn/Enkhuizen

Uitleg. Methylprednisolonkuur. (Solumedrol ) Neurologie. Locatie Hoorn/Enkhuizen Uitleg Methylprednisolonkuur (Solumedrol ) Neurologie Locatie Hoorn/Enkhuizen U wordt opgenomen op de afdeling neurologie voor een meerdaagse Methylprednisolonkuur. Solumedrol is de productnaam van Methylprednisolon

Nadere informatie

Het EMA bevestigt aanbevelingen om het risico op de herseninfectie PML bij gebruik van Tysabri tot een minimum te beperken

Het EMA bevestigt aanbevelingen om het risico op de herseninfectie PML bij gebruik van Tysabri tot een minimum te beperken 25/04/2016 EMA/266665/2016 Het EMA bevestigt aanbevelingen om het risico op de herseninfectie PML bij gebruik van Tysabri tot een minimum te beperken Frequentere MRI-scans dienen te worden overwogen voor

Nadere informatie

Oncologische revalidatie REVALIDEREN BIJ KANKER

Oncologische revalidatie REVALIDEREN BIJ KANKER Oncologische revalidatie REVALIDEREN BIJ KANKER ONCOLOGISCHE REVALIDATIE De ziekte kanker kan grote gevolgen hebben. Tijdens en na de behandeling kunt u last krijgen van allerlei klachten. Uw conditie

Nadere informatie