Calamiteitenplan. Colofon. Onderdeel Handboek Crisisbeheersing. Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard

Transcriptie

1 Calamiteitenplan

2 Calamiteitenplan Onderdeel Handboek Crisisbeheersing Colofon In opdracht van: Samensteller(s): Cluster crisisbeheersing HHSK Vaststelling: Vastgesteld door Dijkgraaf en Hoogheemraden op 17 april 2012 Status: definitief Versie: 1.3 Datum: September 2014

3 Inhoud 1 Inleiding Leeswijzer Definities van incident, calamiteit, ramp en crisis Doel van het Plan Afbakening van het plan Relatie met andere plannen Missie en Visie van Schieland en de Krimpenerwaard (HHSK) Missie Visie Taken Schieland en de Krimpenerwaard algemeen Gebiedsbeschrijving Zorg voor beheer watersysteem Wettelijk kader calamiteitenbestrijding en bevoegdheden Wettelijk kader preparatiefase Wettelijk kader responsfase (bevoegdheden tijdens calamiteitenbestrijding) Afstemming over maatregelen en bevoegdheden Risicoprofiel Organisatiebehoefte Begingebeurtenissen Calamiteitenbestrijdingsplannen en supplementen Risicoanalyse (risico-diagram) Opschaling en alarmering Melding en alarmering Interne opschaling Interne afschaling Regionale opschaling algemene kolom Landelijke opschaling Waterkolom bij (dreigende) overstroming Landelijke opschaling bij droogte Calamiteitenorganisatie Uitgangspunten Mensen Middelen Structuur Mandaten Continuïteit Informatiemanagement Ontwikkelingen in informatiemanagement Netcentrisch werken Risico en Crisiscommunicatie Risicocommunicatie Crisiscommunicatie Nazorgfase Herstel Overdracht verantwoordelijkheden Zorg voor eigen personeel Netwerkpartners Schade afhandeling Evaluatie Calamiteitenplan versie 1.3 1/46

4 11 Netwerkpartners Relatie met andere draaiboeken en plannen Relevante netwerkpartners binnen de waterkolom Relevante netwerkpartners binnen de algemene kolom Overige relevante netwerkpartners Borging kwaliteit calamiteitenorganisatie Kundige en goed opgeleide en geoefende medewerkers Planvorming Goede samenwerking met de crisispartners Beheer en inrichting van de calamiteitenorganisatie Calamiteitenplan versie 1.3 2/46

5 1 Inleiding Voor u ligt het calamiteitenplan van het hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard (HHSK). Dit plan beschrijft het optreden van HHSK bij incidenten en calamiteiten die zijn gerelateerd aan de taken van HHSK en die zich voordoen in het beheergebied. Op basis van de Waterwet, moeten waterschappen beschikken over een geoefende calamiteitenorganisatie, over calamiteiten(bestrijdings)plannen en moeten waterschappen samenwerken met de partners in de rampenbestrijding. In een calamiteiten(bestrijdings)plan staat onder meer welke maatregelen nodig zijn en welk materieel beschikbaar is als zich een calamiteit voordoet. Het denken in risico s en scenario s wordt steeds meer gemeengoed. Ook HHSK moet op een andere, nieuwe manier gaan kijken naar taken en mogelijk falen. De rampscenario s die dit oplevert kunnen de besluitvorming in crisissituaties ondersteunen, en de communicatie met de partners in de rampenbestrijding en met burgers verbeteren. De zorg van de overheid is gericht op de bewoonbaarheid van het land en de bescherming en verbetering van het leefmilieu (artikel 21 van de Grondwet). Wezenlijk onderdeel van die zorg is de voorbereiding op en de bestrijding van calamiteiten. Alle activiteiten die worden ontplooid in het kader van een goede voorbereiding op en efficiënte bestrijding van calamiteiten worden bij HHSK samengebracht in een crisisbeheersingsysteem. De bundeling van de diverse activiteiten in één systeem zorgt ervoor dat de samenhang van de activiteiten wordt gewaarborgd en gecoördineerd. Het calamiteitenplan is het basisdocument van het crisisbeheersingsysteem van HHSK en biedt een kader voor het optreden bij calamiteiten en incidenten. Het calamiteitenplan is door het college van Dijkgraaf en Hoogheemraden vastgesteld ex artikel 5.29 Waterwet en artikel 5.3 van het Waterbesluit. 1.1 Leeswijzer Het Calamiteitenplan is onderdeel van het Handboek Crisisbeheersing van HHSK (hierna: handboek). Figuur 1, Mappenstructuur van het Handboek crisisbeheersing Calamiteitenplan versie 1.3 3/46

6 Het handboek biedt het kader voor het optreden van HHSK bij calamiteiten. Het handboek kent 4 abstractieniveaus: 1. Beleidsmatige uitgangspunten van de calamiteitenorganisatie, bedoeld om kaders te scheppen rond de manier waarop HHSK met calamiteiten omgaat; 2. Organisatorisch/ generiek deel met een beschrijving van de organisatorische structuur en alle generieke processen, die bij alle soorten calamiteiten vergelijkbaar zijn. Het calamiteitenplan kent een aantal supplementen zoals het juridisch kader, een werkwijzenbeschrijving calamiteitenorganisatie, een personeelslijst, een crisiscommunicatieplan, een Opleiden, trainen en Oefenplan (OTO) en een basishulpverleningsplan. De doelgroep van het calamiteitenplan is alle leden van de calamiteitenorganisatie. 3. Calamiteitenbestrijdingsplannen: representatieve gebeurtenissen integraal bekeken. De calamiteitenbestrijdingsplannen zijn meer operationeel van aard en richten zich op de specifieke voorbereiding van HHSK op een aantal voorzienbare risico s. De calamiteitenbestrijdingsplannen gaan op hoofdlijnen in op de (integrale) effecten, knelpunten en mogelijke maatregelen. Het is gericht op het geven van een goed integraal totaalbeeld en laat belangrijke dwarsverbanden zien. De doelgroep is vooral het waterschaps operationeel team (WOT), maar dit hoofdonderdeel bevat ook belangrijke informatie voor de waterschaps actieteam s (WAT)en het waterschaps beleidsteam (WBT). Het bestrijdingsplan is opgesteld op basis van een aantal representatieve scenario s. 4. Operationele bijlagen Elk bestrijdingsplan omvat bijlagen met inzetprocedures, bereikbaarheidslijsten en -indien relevantuitwerkingen op objectniveau. Deze bijlagen zijn bedoeld voor handzaam gebruik tijdens calamiteiten De beleidsmatige uitgangspunten en het organisatorisch/generieke deel worden beschreven in het voorliggende Calamiteitenplan. Beleidsmatig deel In het beleidsmatige deel worden de kaders gegeven waarbinnen HHSK incidenten en calamiteiten bestrijdt. Hoofdstuk 2: Missie, visie en doelstellingen van HHSK op het gebied van de calamiteitenbestrijding. Hoofdstuk 3: Een korte introductie voor welke taken HHSK staat en hoe het gebied er waterstaatkundig uitziet. Hoofdstuk 4: Weergave van de wettelijke kaders waarbinnen HHSK moet opereren. Hoofdstuk 5: Op basis van een aantal mogelijke scenario s is uitgewerkt welke waterstaatkundige risico s er zijn. Organisatorische deel In het organisatorische deel wordt beschreven op welke wijze HHSK de calamiteitenbestrijding heeft georganiseerd, welke faseringen worden toegepast en dergelijke: Hoofdstuk 6: Een beschrijving van de interne-, de regionale en de landelijke opschalingscriteria; Hoofdstuk 7: Een beschrijving van de calamiteitenorganisatie: de indeling van die organisatie, de taken en verantwoordelijkheden; Hoofdstuk 8: Een beschrijving van de ontwikkeling naar informatiemanagement; Hoofdstuk 9: Beschrijft de strategische uitgangspunten met betrekking tot de risico- en crisiscommunicatie; Hoofdstuk 10: Beschrijft de activiteiten die na afloop van een calamiteit (mogelijk) moeten worden uitgevoerd (nafase); Hoofdstuk 11: Beschrijft het netwerk waarbinnen HHSK tijdens calamiteiten opereert; Hoofdstuk 12: Beschrijft het beheer en evaluatie van het Handboek crisisbeheersing, waaruit blijkt op welke wijze HHSK de kwaliteit van de calamiteitenorganisatie waarborgt; Bijlagen: Hierin zijn een afkortingenlijst en een verzendlijst opgenomen. 1.2 Definities van incident, calamiteit, ramp en crisis De definities bepalen de verantwoordelijkheid van verschillende overheidsorganen. Aan de hand van de vraag of sprake is van een ramp of crisis, dan wel of uitsluitend sprake is van gevaar voor een waterstaatswerk, kan worden bepaald of de afhandeling van een (dreigende) calamiteit door HHSK, dan wel onder verantwoordelijkheid van de burgemeester of de voorzitter van de veiligheidsregio moet plaatsvinden. Wat is een incident? Er is geen officiële definitie van een incident. Toch wordt het woord regelmatig gebruikt. Van Dale noemt een incident 'een storend voorval'. Een incident is te omschrijven als een klein voorval of melding dat de kerntaken van HHSK raakt of dat de openbare orde in enige mate stoort. Een incident is redelijk eenvoudig en met beperkte inzet van middelen te herstellen. Een incident is minder ernstig dan een calamiteit en valt onder de dagelijkse werkzaamheden, routine of fase 1. Een incident kan wel uitgroeien tot een calamiteit of crises en daarmee naar fase 2, 3 of 4. In geval van gevaar HHSK is in geval van gevaar, en zolang de daardoor ontstane situatie zulks noodzakelijk maakt, bevoegd de maatregelen te treffen die hij nodig oordeelt, zo nodig in afwijking van wettelijke voorschriften, met dien verstande dat hij geen maatregelen treft die in strijd zijn met de Grondwet of met internationaalrechtelijke verplichtingen (art Waterwet). Artikel 5.28 van de Waterwet geeft de volgende omschrijving van gevaar: omstandigheden waaronder de goede staat van één of meer waterstaatswerken onmiddellijk en ernstig in het ongerede is of dreigt te geraken. Calamiteitenplan versie 1.3 4/46

7 Waterstaatswerken omvatten (art. 1.1 Waterwet): oppervlaktewaterlichaam, bergingsgebied, waterkering of ondersteunend kunstwerk. Een calamiteit wordt binnen HHSK gedefinieerd als: 'Een gebeurtenis, al dan niet plotseling optredend, met zodanig (kans op) ernstige gevolgen voor waterkering, wegen, waterbeheersing en/of waterkwaliteit dat het noodzakelijk kan zijn af te wijken van het bestuurlijk vastgestelde beleid en/of gangbare procedures, of beslissingen te nemen waarin het vastgestelde beleid niet voorziet'. De gebeurtenissen kunnen de volgende kenmerken hebben: (mogelijke) grote maatschappelijk consequenties kunnen op het spel staan; (mogelijke)doorgaans grote belangstelling van de media; (goede) samenwerking met andere overheden en instellingen is veelal een voorwaarde voor een effectieve voorbereiding en uitvoering van maatregelen; vaak (hoge) kosten waarin de begroting niet of in slechts beperkte mate voorziet; vaak (grote) economische gevolgen. Het begrip calamiteit wordt dus breder opgevat dan het begrip gevaar, dat wettelijk omschreven is. Afwijken van beleid in geval van calamiteiten is geen probleem. Afwijken van wettelijke procedures kan alleen indien noodzakelijk in geval van gevaar in de wettelijke betekenis. Een ramp wordt in de Wet veiligheidsregio s omschreven als: een zwaar ongeval of een andere gebeurtenis waarbij het leven en de gezondheid van veel personen, het milieu of grote materiële belangen in ernstige mate zijn geschaad of worden bedreigd en waarbij een gecoördineerde inzet van diensten of organisaties van verschillende disciplines is vereist om de dreiging weg te nemen of de schadelijke gevolgen te beperken. Onder een crisis wordt verstaan: een situatie waarin een vitaal belang van de samenleving is aangetast of dreigt te worden aangetast. Bij een crisis gaat het meestal om een serie gebeurtenissen of rampen. Zij treft vaak een groot gebied en vraagt om een zware bestuurlijke coördinatie om maatregelen omtrent de crisis te beheersen en de voorlichting te coördineren. Een crisis tast de economie of de openbare orde ernstig aan. Of leidt, zoals het Nationaal Handboek Crisisbesluitvorming (NHC) vermeldt, tot 'een ernstige verstoring van de basisstructuren, dan wel aantasting van de fundamentele waarden en normen van het maatschappelijk systeem'. Het NHC is hét handboek van het Rijk voor de coördinatie van crisisbeheersing op rijksniveau. Het bevat afspraken om de besluitvorming bij crises af te stemmen. Figuur 2, ontwikkeling van incident tot crisis Een incident kan zich ontwikkelen tot een calamiteit of ramp. Incidenten doen zich dagelijks voor, calamiteiten zijn al bijzonder en een ramp of crisis gebeuren niet vaak. In het handboek gebruiken we de term calamiteit, maar daar wordt ook onder verstaan een (mogelijke) ramp of crisis. 1.3 Doel van het Plan Het belangrijkste doel van dit plan is structuur bieden aan de eigen calamiteitenorganisatie, zowel tijdens de voorbereiding op calamiteiten (preparatie), tijdens de bestrijding van calamiteiten (repressie) als na de bestrijding van calamiteiten (nafase). Het calamiteitenplan is het basisdocument dat invulling geeft aan het crisisbeheersingsysteem. Het is daarmee van belang voor alle medewerkers die betrokken kunnen raken bij de voorbereiding op en de daadwerkelijke bestrijding van calamiteiten. Elke calamiteit is per definitie anders. Het calamiteitenplan en de bijbehorende bestrijdingsplannen en operationele bijlagen moeten dan ook niet worden gezien als uitputtende regelingen, waarin alle mogelijke situaties en risico s zijn afgedekt. Uiteindelijk is de feitelijke bestrijding van calamiteiten gebaseerd op gezond verstand van de betrokken medewerkers, hun kennis en expertise en een effectieve samenwerking met andere organisatie. Het calamiteitenplan beschrijft de wijze waarop de voorbereiding en uitvoering van crisisbeheersing en rampenbestrijding binnen HHSK is vormgegeven en de wijze waarop de benodigde kwaliteit wordt geborgd. Het calamiteitenplan vormt daarmee het beleids- en operationele kader voor de voorbereiding op en de bestrijding van incidenten en calamiteiten. Calamiteitenplan versie 1.3 5/46

8 Het calamiteitenplan geeft onder ander weer: De taken waarvoor HHSK staat; De beleidsdoelstellingen (missie, visie en ambitie) die door HHSK zijn geformuleerd; Een risico-inventarisatie van mogelijk voorkomende calamiteiten; Een beschrijving van de calamiteitenorganisatie; Een beschrijving van de faseringen en bijbehorende procedures. Het calamiteitenplan is niet alleen voor intern gebruik bedoeld. Het calamiteitenplan heeft ook nadrukkelijk tot doel op heldere wijze aan derden uit te leggen voor welke taken HHSK staat en op welke wijze HHSK incidenten en calamiteiten bestrijdt. 1.4 Afbakening van het plan Het beleid rond waterveiligheid komt tot uitdrukking in de verschillende schakels van de veiligheidsketen (pro-actie, preventie, preparatie, respons en nazorg). Van oudsher is HHSK bezig met voorkomen van risico s en calamiteiten (pro-actie en preventie), door bijvoorbeeld het aanleggen van dijken en het verlenen van vergunningen. Het calamiteitenplan heeft alleen betrekking op de laatste drie schakels (preparatie, respons en nazorg). Veiligheidsketen Pro-actie Preventie Preparatie Respons Nazorg Het voorkomen van risicovolle situaties In de vroegste fase van de planning worden maatregelen genomen om gevaren te voorkomen of te vermijden Voorbeeld: Beleidslijn Grote Rivieren Deze stelt regels voor uiterwaarden, zodat bij overstromingen het aantal slachtoffers en de schade zo klein mogelijk zijn Het voorkomen van calamiteiten 1. door bestaande risico s niet tot een werkelijk ramp te laten groeien. 2. door de gevolgen, wanneer zich onverhoopt een ramp voordoet, te beperken Voorbeeld: Waterkeringenbeheer, dijkversterkingen of verhogingen, aanleg compartimenteringswerk Risicobeheersing Tabel 1: schakels in de veiligheidsketen De voorbereiding op de bestrijding van een ramp Voorbeeld: Opstellen van calamiteitenplannen, risicokaarten, aanschaf bestrijdingsmaterieel, het opleiden en oefenen van mensen etc. Het beperken en bestrijden van ongevallen en calamiteiten Voorbeeld: Bij een overstroming o.a. het redden van slachtoffers, het leegpompen van een gebied. Crisisbeheersing Alles wat nodig is om zo snel mogelijk naar de normale situatie terug te keren Voorbeeld: Fysiek herstel, verantwoording, evaluatie, psychosociale zorg. 1.5 Relatie met andere plannen calamiteitenplan Voor een adequate bestrijding van calamiteiten is samenwerking met de zogenaamde netwerkpartners gemeenten, provincies, veiligheidsregio s en collega waterbeheerders een vereiste. Hiervoor is het noodzakelijk dat plannen, procedures en dergelijke op elkaar zijn afgestemd. Voorliggend calamiteitenplan is dan ook in nauw overleg met de netwerkpartners opgesteld. Dit calamiteitenplan staat niet op zich zelf, maar maakt onderdeel uit van een landelijke en regionale planstructuur: Op Landelijk niveau is er het Landelijk Draaiboek Hoogwater en overstromingen (LDHO); Voor de dijkringen waar HHSK in valt is er het Coördinatieplan Dijkring 14 vastgesteld en voor dijkring 15 is er het Rampenbestrijdingsplan (dreiging) Dijkdoorbraak; Op regionaal niveau is dit door de veiligheidsregio s verder uitgewerkt in het Coördinatieplan Overstromingen Haaglanden, Coördinatieplan Overstromingen Hollands-Midden en het Coördinatieplan Overstromingen Rotterdam-Rijnmond. Tot slot zijn er de calamiteitenplannen van de waterbeheerders, waarbij met het voorliggende calamiteitenplan, in het kader van harmonisatie, zoveel als mogelijk is aangesloten op recentelijk herziene calamiteitenplannen van de hoogheemraadschappen van Rijnland en Delfland. Figuur 3, relatie met andere plannen Calamiteitenplan versie 1.3 6/46

9 2 Missie en Visie van Schieland en de Krimpenerwaard (HHSK) 2.1 Missie In het laagst gelegen deel van Nederland zorgt HHSK voor de bescherming tegen overstromingen, het voorkomen van wateroverlast en het zuiveren van afvalwater. HHSK doet dat doelmatig en efficiënt. De organisatie is klantgericht, transparant en voortdurend in ontwikkeling. HHSK heeft daarbij de ambitie om prominent en eigentijds te zijn. De missie van HHSK luidt kortweg: Droge voeten en schoon water. Deze missie heeft betrekking op de veiligheid (waterkeringen en peilbeheer) en de waterkwaliteit. Er zullen keuzes gemaakt moeten worden om tot een evenwichtige ontwikkeling van de lasten voor de heffingsplichtige inwoners en bedrijven te komen. De missie Droge voeten en schoon water is uitgewerkt in een missiestatement: veiligheid voor inwoners en bedrijven, voldoen aan de complexe wateropgave in stedelijk en landelijk gebied, efficiënt en doelmatig werken, oog voor het waterschap als functionele overheid en voor de wijze waarop de organisatie naar buiten treedt (klantgericht en transparant). 2.2 Visie HHSK streeft naar een uitmuntende crisisbeheersing. Het uitstekende niveau waaraan afgelopen jaren hard is gewerkt wordt behouden en op onderdelen verder uitgebouwd. Crisisbeheersing bij HHSK kenmerkt zich door het continu verbeteren van alle crisismanagementprocessen en vergaande samenwerking met crisispartners. Zelflerendheid en -sturendheid van individuele medewerkers is sleutel voor doorontwikkeling. In het netwerk wordt het waterschap gezien als autoriteit op het gebied van crisisbeheersing en vervuld een voorbeeldfunctie. In 2016 heeft HHSK op het gebied van crisisbeheersing het volgende bereikt: Het calamiteitenplan en de bestrijdingsplannen zijn gedigitaliseerd en worden structureel up-to-date gehouden; HHSK vervuld een trekkende rol bij coördinatie van (boven)regionale watergerelateerde calamiteiten en oefeningen; Risico- en crisiscommunicatie aan burgers en media is verbeterd en verder geprofessionaliseerd; HHSK past adequaat informatiemanagement toe binnen de calamiteitenorganisatie en de netcentrische manier van werken is geïmplementeerd. Calamiteitenplan versie 1.3 7/46

10 3 Taken Schieland en de Krimpenerwaard algemeen 3.1 Gebiedsbeschrijving Het hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard is een middelgroot waterschap met een relatief compact beheersgebied: Schieland is een sterk verstedelijkt domein met Rotterdam als internationale havenstad en grote woon- en werkgebieden, waaronder een modern glastuinbouwgebied. De Krimpenerwaard is een weids, groen, typisch Hollands veenweidelandschap met veel melkveebedrijven. Dit unieke beheersgebied van HHSK wordt gekenmerkt en begrensd door rivieren zoals de Nieuwe Maas, de Schie, de Lek, de Hollandsche IJssel, de Rotte en de Vlist. Er zijn diverse plassen, waaronder de Kralingse Plas, de Bergse Plassen, de Rottemeren en de Zevenhuizerplas. Verder zijn er de boezems en singels in het stedelijk gebied en talloze watergangen en sloten in het buitengebied. Door intensieve bebouwing in de Randstad ontstaan steeds meer verharde oppervlakken, waardoor de bodem het regenwater minder gemakkelijk opneemt. Bij hevige regenbuien krijgen de oppervlaktewateren en afvalwaterzuiveringsinstallaties daardoor te maken met hoge pieken in de aanvoer. Daarnaast kunnen we te maken krijgen met verzilting door indringend zeewater. De veenbodem in het gebied daalt, terwijl als gevolg van de klimaatverandering het waterpeil zal stijgen. Het beheersgebied van HHSK vormt het laagst gelegen deel van Europa. Het diepste punt ligt circa 6,70 meter beneden de zeespiegel. Het beheersgebied van Schieland en de Krimpenerwaard is circa ha groot. Er wonen ca mensen en er zijn ruim bedrijven gevestigd. Dertien gemeenten liggen geheel of gedeeltelijk binnen het gebied, te weten: Bergambacht, Capelle aan den IJssel, Gouda, Krimpen aan den IJssel, Lansingerland, Nederlek, Ouderkerk, Rotterdam, Schoonhoven, Vlist, Waddinxveen, Zuidplas en Zoetermeer. Schieland en de Krimpenerwaard ligt in de provincie Zuid-Holland en heeft door zijn ligging te maken met drie veiligheidsregio s: Rotterdam-Rijmond, Hollands-Midden en Haaglanden. Figuur 4, kaart HHSK met inliggende veiligheidsregio s 3.2 Zorg voor beheer watersysteem HHSK is verantwoordelijk voor de waterstaatkundige zorg in zijn beheergebied en heeft vijf taken: a. de zorg voor de waterkering; b. de zorg voor de waterhuishouding te onderscheiden in: - het kwantiteitsbeheer van oppervlaktewateren en van het grondwater; - het kwaliteitsbeheer van oppervlaktewateren; c. de zorg voor de zuivering van het afvalwater; d. de zorg voor openbare wegen buiten de bebouwde kom, met uitzondering van rijks- en provinciale wegen in de Krimpenerwaard; e. de zorg voor de door de provincie aangewezen vaarwegen. Calamiteitenplan versie 1.3 8/46

11 Behalve HHSK zijn er andere overheden die aan de hierboven genoemde taakvelden gelieerde bevoegdheden hebben. Het betreft hier bevoegdheden met betrekking tot de inzameling van afvalwater, het grondwaterbeheer, het (nautisch) beheer van havens en vaarwegen en het wegenbeheer. Het Rijk in de persoon van de Minister van Infrastructuur en Milieu is politiek eindverantwoordelijk voor de landelijke waterstaatszorg. Rijkswaterstaat is beheerder van o.a. de Hollandse IJssel, de stormvloedkering in de Hollandse IJssel en de Nieuwe Maas. Rijkswaterstaat is tevens beheerder van de rijkswegen. De provincie Zuid-Holland is verantwoordelijke voor de waterstaatkundige organisatie op regionaal niveau en het voeren van grondwaterbeheer in de diepere ondergrond. Tevens is de provincie beheerder van provinciale wegen en vaarwegen. Andere overheden zijn de milieudiensten en overige waterschappen. Gemeenten beheren gemeentelijke wegen en havens en verzorgen de inzameling en (deels) het transport van afvalwater naar afvalwaterzuiveringsinstallaties (AWZI s). Gemeenten zijn verantwoordelijk voor het grondwaterbeheer binnen de bebouwde kom. Het vaarwegbeheer in het Rotterdamse Havengebied is door Rijkswaterstaat gedelegeerd aan het Havenbedrijf van de gemeente Rotterdam. Naast de overheden kent het waterschap ook vitale netbeheerder als netwerkpartners. Hierbij moet gedacht worden aan drinkwaterbedrijven, telecom, energie- en gasleveranciers. Calamiteitenplan versie 1.3 9/46

12 4 Wettelijk kader calamiteitenbestrijding en bevoegdheden In dit hoofdstuk worden de (wettelijke) taken en bevoegdheden van het hoogheemraadschap ten aanzien van de calamiteitenbestrijding weergegeven. 4.1 Wettelijk kader preparatiefase In de preparatiefase zijn twee hoofdtaken te onderscheiden: Informeren. Prepareren. De wettelijke grondslagen van de preparatiefase zijn in artikel 5.29 van de Waterwet en artikel 5.3 van het Waterbesluit vastgelegd. In bijlage 4 zijn betreffende artikelen opgenomen. Informeren Verzorging van informatievoorziening aan overheden, instanties en particulieren, die daarvoor in aanmerking komen, komt tot stand door: Overleg over het ontwerp van het calamiteitenplan met de provincies, veiligheidsregio s en gemeenten; Het informeren van betrokken overheden, instanties en particulieren over de waterstaatkundige risico s; Deelnemen aan gemeentelijke en regionale veiligheidsstaven. Prepareren Onder preparatie worden alle voorbereidende activiteiten verstaan die noodzakelijk om in geval van een calamiteit doeltreffend te kunnen optreden, zoals: Het vaststellen van een calamiteitenplan. De herzieningstermijn bedraagt 6 jaar; Het onderhoud van noodvoorzieningen, het aanhouden van strategische voorraden en aanschaf van specifiek materieel; Oefenen, opleiden en trainen; Overleg met partners in de crisisbeheersing; Verzamelen en verspreiden van kennis over relevante risico s. Naast kwaliteitszorg voor de eigen organisatie is ook bekendheid met en afstemming op de operationele (basis)plannen van derden van belang. Eisen calamiteitenplan Aan het calamiteitenplan worden de volgende eisen gesteld. a. Een overzicht van de soorten calamiteiten die zich in het watersysteem of onderdelen daarvan kunnen voordoen, waaronder een inventarisatie van de daarmee gepaard gaande risico s. b. Een overzicht van te nemen maatregelen, met inbegrip van de maatregelen die voortkomen uit de voor de betreffende watersystemen geldende overstromingsrisicobeheerplannen, en het beschikbare materieel, benodigd om de onderscheiden calamiteiten het hoofd te bieden. c. Een overzicht van diensten, instanties en organisaties, die bij gevaar kunnen worden ingeschakeld. d. Een beschrijving van het moment en de wijze van het door de beheerder informeren van burgemeesters en wethouders van de gemeenten waarbinnen de watersystemen of onderdelen daarvan zijn gelegen. e. Een schema met betrekking tot de calamiteitenorganisatie van de beheerder. f. Een meld en alameringsprocedure. g. Een overzicht waaruit blijkt op welke wijze de beheerder de kwaliteit van de calamiteitenorganisatie waarborgt. 4.2 Wettelijk kader responsfase (bevoegdheden tijdens calamiteitenbestrijding) In deze paragraaf worden de bevoegdheden van het hoogheemraadschap in relatie met de algemeen bestuurlijke kolom - tijdens de responsfase weergegeven. De wettelijke grondslagen van de responsfase zijn in artikel 5.30 van de Waterwet en artikel 96 van de Waterschapswet vastgelegd. In bijlage 4 zijn betreffende artikelen opgenomen. De algemeen bestuurlijke kolom omvat de hulpdiensten (brandweer, politie, geneeskundige hulp) en de coördinerende instanties hiervoor van de gemeenten, de veiligheidsregio s, de Commissarissen van de Koningin en het ministerie van Binnenlandse Zaken en koninkrijksrelaties. De functionele kolom (ook wel waterkolom genoemd) is verantwoordelijk voor het aanpakken van de dreiging. De functionele kolom wordt gevormd door de waterschappen, Rijkswaterstaat en andere onderdelen van het ministerie van Verkeer en Waterstaat die bij de bestrijding van een waterstaatkundige dreiging betrokken zijn. Een belangrijke voorwaarde voor de effectiviteit van de rampenbestrijding bij overstromingen is een efficiënte en effectieve samenwerking tussen de algemeen bestuurlijke kolom en de functionele waterkolom. Het onderstaande schema geeft de bevoegdheden cq. rollen van de diverse actoren weer. Het schema wordt in de volgende paragrafen nader toegelicht. Calamiteitenplan versie /46

13 Figuur 5, bevoegdheden en rollen van diverse actoren Bevoegdheden waterschappen Noodbevoegdheden Wanneer tegen waterstaatkundige calamiteiten opgetreden moet worden, heeft HHSK bij monde van de dijkgraaf verregaande (nood)bevoegdheden om die maatregelen te treffen die hij noodzakelijk vindt. Onder gevaar voor waterstaatswerken (incidenten en calamiteiten) wordt conform artikel 5.28 in de Waterwet verstaan: Omstandigheden waardoor de goede staat van één of meer waterstaatswerken onmiddellijk en ernstig in het ongerede is of dreigt te geraken. Aandachtspunten zijn: De maatregelen mogen in strijd zijn met wettelijke voorschriften, maar ze mogen niet in strijd zijn met de grondwet of internationale verplichtingen. De noodbevoegdheden zijn alleen van toepassing op de waterstaatswerken en taken waarvoor het waterschap verantwoordelijk is. Het bestuur en gedeputeerde staten dienen zo snel als mogelijk op de hoogte te worden gesteld. De noodbevoegdheden zijn vastgelegd in de Waterwet (artikel 30) en de Waterschapswet (artikel 96) welke in de bijlage zijn opgenomen. Daarnaast zijn de onteigeningswet (artikel 73) en de wrakkenwet (artikel 3) van belang. De onteigeningswet regelt dat onroerende zaken in bezit mogen worden genomen voor het winnen van bodemmaterialen voor de aanleg, het herstel en de versterking van waterkeringen. De wrakkenwet regelt dat alle gezonken of gestrande vaartuigen en andere voorwerpen direct mogen worden verwijderd door het hoogheemraadschap. In de Waterwet zijn onder andere de Wet Verontreiniging Oppervlaktewateren (WVO) en een deel van de Wet bodembescherming (voor wat betreft de waterbodem) opgegaan. De bevoegdheden met betrekking tot het optreden ingeval van kwalitatieve calamiteiten zijn ook verwoord in artikel 5.30 van de Waterwet Aanwijzing door provincie of minister De burgemeester/ voorzitter VR kan, in geval van een ramp, eventueel specifieke maatregelen (of juist het nalaten daarvan) opleggen aan HHSK. De provincie gedeputeerde staten(gs) oefent het toezicht uit op het optreden bij gevaar door waterschappen. Indien GS, en bij spoed de Commissaris van de Koningin, vinden dat het waterschap niet adequaat optreed bij calamiteiten, dan kunnen zij het waterschap een aanwijzing ten aanzien van het te voeren beleid geven. De minister van Infrastructuur en Milieu (I&M) oefent daarop het oppertoezicht uit. De minister van I&M kan rechtstreeks bevelen geven aan decentrale waterbeheerders. Ook kan deze minister de regie volledig naar zich toetrekken, in het bijzonder bij grootschalige overstromingen. Calamiteitenplan versie /46

14 4.2.3 Bevoegdheden algemeen bestuurlijke kolom De burgemeester - of ingeval van een ramp of crisis van meer dan plaatselijke betekenis, de voorzitter van de veiligheidsregio - is belast met het opperbevel in geval van een ramp of ernstige vrees voor het ontstaan daarvan. Dit opperbevel strekt zich ook uit over niet-gemeentelijke diensten en bestuursorganen (waaronder de waterschappen). Definitie ramp/ zwaar ongeval volgens de Wet op de Veiligheidsregio s: een zwaar ongeval of een andere gebeurtenis waarbij het leven en de gezondheid van veel personen, het milieu of grote materiële belangen in ernstige mate zijn geschaad of worden bedreigd en waarbij een gecoördineerde inzet van diensten of organisaties van verschillende disciplines is vereist om de dreiging weg te nemen of de schadelijke gevolgen te beperken Samenloop bevoegdheden burgemeester - dijkgraaf Er kan sprake zijn van samenloop van bevoegdheden van de burgemeester (openbare orde en veiligheid) of ingeval van een ramp of crisis met meer dan plaatselijke betekenis, de voorzitter van de veiligheidsregio - en van de beheerder van het waterstaatswerk. Voor wat betreft mogelijke overstromingen in dijkring 14 zijn er in het coördinatieplan dijkring 14 nadere afspraken gemaakt over afstemming en dergelijke. Bij een ramp: Degenen die aan de bestrijding van de ramp deelnemen (dus ook niet-gemeentelijke diensten en bestuursorganen, waaronder HHSK) staan dan onder bevel van de burgemeester, dit betekent: De burgemeester bepaalt het beleid van de rampenbestrijding in overleg met de betrokken diensten en overheden. Hij houdt daarbij rekening met de wettelijke bevoegdheden en verantwoordelijkheden van anderen. In het uiterste geval kan hij echter bindende aanwijzingen geven. De dijkgraaf moet de inzet van eigen bevoegdheden in zo n geval dus afstemmen met de burgemeester. Als de burgemeester een aanwijzing geeft, is HHSK verplicht de eigen bevoegdheden conform die aanwijzing te hanteren. De burgemeester kan echter niet in de plaats treden van het bestuur van HHSK. De functionele keten staat op zo n moment ten dienste van de algemene keten. Voor HHSK blijven waterstaatkundige aspecten dan nog steeds primair aandacht vragen, maar voor gemeenten en hulpdiensten telt met name het bestrijden en verlichten van de gevolgen van de waterramp. Bij een calamiteit, niet zijnde een ramp: Daarnaast is het denkbaar dat er sprake zal zijn van een situatie van gevaar in de zin van de Waterwet, die (nog) niet is te kwalificeren als een ramp (of ernstige vrees daarvoor) in de zin van de Wet Veiligheidsregio s. HHSK beschikt dan over de eigenstandige bevoegdheden en zijn de bevoegdheden van de instanties in de algemene keten, en dan in het bijzonder die bevoegdheid van de burgemeester, (nog) niet aan de orde. Geschillen De burgemeester kan eventueel specifieke maatregelen (of juist het nalaten daarvan) opleggen aan het hoogheemraadschap. Een geschil dient te worden voorgelegd aan de Commissaris van de Koningin. 4.3 Afstemming over maatregelen en bevoegdheden Operationele invulling - liaisons De operationele afstemming tussen de functionele waterstaatskolom en de algemeen bestuurlijke kolom kan het beste plaatsvinden door samen te werken in de onderscheiden coördinerende niveaus. In de praktijk betekent dat het volgende: Operationeel niveau: Overleg tussen het CoPI en de liaisons Handhaving (van HHSK) in het veld; Tactisch niveau: Het Regionaal Operationeel Team en een afgevaardigde van het Operationeel Team van HHSK; Strategisch niveau: Voor het (Regionaal) Beleidsteam zal een bestuurlijke vertegenwoordiger van HHSK worden afgevaardigd Bestuurlijke afstemming Wanneer een maatregel meerdere regio s overstijgt of wanneer om andere (bijvoorbeeld financiële) redenen een beheerder niet alleen over een maatregel kan beslissen, dan is hierover afstemming nodig. Afstemming tussen waterschappen en Rijkswaterstaat vindt plaats tussen dijkgraaf en HID. De HID stemt indien nodig verder af met de DG-RWS. Een dijkgraaf kan worden uitgenodigd voor de coördinatiegroep van I&M, waarin de DG s van I&M zitting hebben. Voorzitter van deze coördinatiegroep is de meest betrokken DG. Hierbij is van belang dat: een vertegenwoordigende dijkgraaf deelneemt. Deze vertegenwoordigt tevens andere bedreigde waterschappen; deelname op locatie (meestal Den Haag) veelal niet mogelijk zal zijn. Hulpmiddelen als telefonie of videoconferencing zullen nodig zijn. Calamiteitenplan versie /46

15 4.3.3 Regionale samenwerking dijkring 14 en 15 In 2014 gaan/hebben 7 veiligheidsregio's, 5 waterschappen, 3 provincies en 3 regionale diensten van Rijkswaterstaat een nieuw Coördinatieplan Dijkring 14, 15 en 44 vast stellen en met een convenant bekrachtigen. Vanaf 1 januari 2015 is het plan operationeel. Het plan beschrijft nauwgezet op welke manier er bij een (dreigende) overstroming van Dijkring 14 zo effectief mogelijk kan worden samengewerkt. Er zijn onder andere afspraken gemaakt over de interregionale afstemming. Dit is terug te voeren op twee dreigingsscenario s en een combinatie, het Rijn-Maasscenario, daarvan: 1. Kust Tussen veiligheidsregio s: Voor het kustscenario van dijkring 14 neemt Veiligheidsregio Hollands Midden (VHM) het initiatief tot de bovenregionale afstemming door het initiëren tot het opstellen van een gezamenlijk waterbeeld en van het organiseren van een overleg tussen de voorzitters/ vertegenwoordigers van de RBT s. Tevens neemt de VRHM het initiatief tot afstemming tussen de operationeel leiders van de ROT s. Tussen waterbeheerders: Voor de dreiging kust van dijkring 14 neemt het Hoogheemraadschap van Rijnland het initiatief voor de bovenregionale afstemming door het initiëren van een overleg tussen de dijkgraven van de betrokken waterschappen en de HID van RWS. Tevens neemt Rijnland het initiatief tot een overleg tussen de operationeel leiders van de operationele teams van de waterschappen en RWS. Andere waterbeheerders kunnen Rijnland ook verzoeken dit overleg op te starten. 2. Rivieren Tussen veiligheidsregio s: De Veiligheidsregio Utrecht (VRU) in geval van een (dreigende), conform het bestuurlijk convenant van dijkring 15 van juni 2007, aangewezen als coördinerend. Zowel het Regionaal Operationeel Team (ROT) en het Regionaal Coördinerend Beleidsteam (RCBT) van de VRU, alsmede de CdK van Utrecht zijn aangewezen als coördinerend. Tussen waterbeheerders: Voor de dreiging rivieren van dijkring 14 neemt het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden (HDSR) het initiatief voor de bovenregionale afstemming door het initiëren van het opstellen van een gezamenlijk waterbeeld en het organiseren van een overleg tussen de dijkgraven van de betrokken waterschappen en de HID van RWS. Tevens neemt HDSR het initiatief tot een overleg tussen de operationeel leiders van de operationele teams van de waterschappen (OT s) en RWS. Andere waterbeheerders kunnen HDSR ook verzoeken dit overleg op te starten. 3. Rijn-Maasmonding Tussen veiligheidsregio s: Voor de Rijn-Maasmonding dreiging van dijkring 14 neemt Veiligheidsregio Rotterdam- Rijnmond (VRR) het initiatief tot de bovenregionale afstemming door het initiëren van een overleg tussen de voorzitters/vertegenwoordigers van de RBT s. Tevens neemt de VRR het initiatief tot afstemming tussen de operationeel leiders van de ROT s. Andere regio s kunnen de VRR ook verzoeken dit overleg op te starten. Tussen waterbeheerders: Voor de Rijn-Maasmonding dreiging van dijkring 14 neemt het Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard het initiatief voor de bovenregionale afstemming door het initiëren van het opstellen van een gezamenlijk waterbeeld en het organiseren van een overleg tussen de dijkgraven van de betrokken waterschappen en de HID van RWS. Tevens neemt HHSK het initiatief tot een overleg tussen de operationeel leiders van de operationele teams van de waterschappen en RWS. Andere waterbeheerders kunnen HHSK ook verzoeken dit overleg op te starten. Toelichting: Er is per dreiging een coördinerende veiligheidsregio en een coördinerende waterbeheerder aangewezen, die in de dreigingsfase al aan de slag gaat. De coördinerende veiligheidsregio respectievelijk waterbeheerder kan een zwaarwegend advies uitbrengen aan de betrokken regio's en waterbeheerders, waar zij slechts geargumenteerd van afwijken. Voor de combinatiedreiging zee en rivier zijn de coördinerende partijen: de Veiligheidsregio Rotterdam Rijnmond en. Vanwege de ligging in het beheersgebied van de VRR zal ook waterschap Hollands Delta aansluiten. De vaststelling van het plan betekent dat de bovenliggende convenanten ook aangepast worden. De nieuwe afspraken over processen en werkwijzen vragen om aanpassing van de plannen van zowel betrokken veiligheidsregio s, waterbeheerders als RWS-diensten. Het implementeren van het coördinatieplan en het beoefenen in gebruik van het format Waterbeeld moet er vooral toe leiden dat de gemaakte afspraken op gelijksoortige wijze binnen elke afzonderlijke betrokken partij zijn vertaald en geconcretiseerd. De bij het plan betrokken organisaties hebben toegezegd nog in 2014 (zo is afgesproken in de Stuurgroep DR 14, 15 en 44 van 15 mei 2014), het plan te implementeren als vast beleid. De crisisstructuur sluit aan bij de gebruikelijke structuur, er zijn geen aanvullende crisis-overleggen. Er is sprake van directe betrokkenheid van het Rijk. Uit de wateroefening 2012 bleek dat een effectieve samenwerking en communicatie over en weer tussen water- en de algemene kolom sterk afhankelijk is van de mate waarin men elkaar verstaat en over en weer begrijpt. Er is geïnvesteerd in verbetering van kennis, begrippen, taalgebruik en inzicht in consequenties bij een (dreigende ) overstroming. Dat algemene en waterkolom elkaar niet altijd verstaan en begrijpen kan niet worden opgelost door een helder format Waterbeeld. De conclusie was dat een liaison van de waterbeheerder nodig is om extra een toelichting te geven op het Waterbeeld aan functionarissen van ROT en WBT van de algemene kolom. Calamiteitenplan versie /46

16 Een wijze van gecoördineerd optreden, met verantwoordelijken hiervoor, is in het Coördinatieplan uitgewerkt. In het plan is beschreven welke taken onder die coördinatierol vallen. In de dreigingssituatie gaat het er vooral om dat de coördinator (één voor Algemene Kolom en één voor Waterkolom) informatie verzameld en anderen daarover informeert. Tevens vormt de coördinator zich een beeld van wat er dreigt te gebeuren en wat dat betekent. Voor nadere detaillering van de afspraken wordt verwezen naar het vernieuwde Coördinatieplan Dijkring 14, 15 en Regionale samenwerking bij droogte De toevoer van zoetwater naar West-Midden Nederland wordt grotendeels bepaald door de aanvoer van water via Rijn en Maas. In perioden van watertekort en verzilting is zoetwaterverdeling een regionaal- en landelijk probleem, dat vraagt om een nauwe samenwerking en onderlinge afstemming tussen de Rijkswaterstaat en de regionale waterbeheerders. De Regionale Droogte Overleggen (RDO) vervullen hierin een belangrijke rol. RDO West-Midden is één van 6 RDO s in Nederland. Het doel van het RDO is het gezamenlijk aanpakken van knelpunten in de zoetwateraanvoer bij droogte, lage rivierafvoeren en waterkwaliteitsproblemen gerelateerd aan watertekort in de regio. In het RDO vindt afstemming plaats over de regionale droogtesituatie en de maatregelen. Het RDO zorgt tevens voor de juiste regionale informatie ten behoeve van besluitvorming en informeert de Landelijke Commissie Waterverdeling (LCW) die adviezen opstelt over de landelijke waterverdeling. Calamiteitenplan versie /46

17 5 Risicoprofiel 5.1 Organisatiebehoefte De nadruk van de werkzaamheden van het hoogheemraadschap ligt op het veilig houden van het beheergebied (preventie). Dit komt tot uitdrukking in bijvoorbeeld de normen voor primaire waterkeringen, regionale waterkeringen en voor regionale wateroverlast, inundatie, beheer en onderhoudsstrategie, en prioritering bij handhavingstaken. Het voorkomen van calamiteiten en de gevolgen is niet altijd mogelijk. De combinatie van de kans van voorkomen van calamiteiten en de gevolgen vormt samen het (rest) risico. Bij een risico inventarisatie is het daarom noodzakelijk om inzicht te krijgen in zowel de kansen van voorkomen als de gevolgen bij optreden. Een derde aspect is de risicoperceptie. HHSK en netwerkpartners kunnen de risicoperceptie actief beïnvloeden door risicocommunicatie. Voor het bepalen van nut en noodzaak voor preparatieve maatregelen is de risicoperceptie buiten beschouwing gelaten. Ten aanzien van de taken van het hoogheemraadschap is in het voorjaar van 2006 een risico inventarisatie uitgevoerd. Op de gevonden risico s zijn drie reacties mogelijk: - het risico is onaanvaardbaar groot en moet worden weggenomen (pro-actie) of worden verkleind (preventie); - het risico is aanvaardbaar, maar actieve voorbereiding op voorkomen door planvorming en oefenen is noodzakelijk (preparatie); - het risico is een aanvaardbaar restrisico waarvoor geen aanvullende maatregelen noodzakelijk zijn. Naast voorzienbare risico s bestaan onvoorzienbare risico s waarvan we het bestaan niet weten of de kans zodanig klein is dat deze niet waarschijnlijk wordt geacht. Bij het voordoen van onvoorzienbare risico s wordt teruggevallen op de basisprincipes van de calamiteitenorganisatie: gecoördineerde improvisatie door kundige en goed opgeleide mensen, op basis van het calamiteitenplan 5.2 Begingebeurtenissen Risico s worden werkelijkheid nadat een bepaalde begingebeurtenis is opgetreden. Van een aantal begingebeurtenissen is de kans van voorkomen uiterst klein en/ of zijn de gevolgen minimaal. HHSK beschouwt het bijbehorende risico daarom als toelaatbaar restrisico waarvoor geen specifieke voorbereiding noodzakelijk is. De begingebeurtenissen waarvan de kans van voorkomen en/ of de gevolgen substantieel zijn, zijn in bestrijdingsplannen uitgewerkt als de scenario s die kunnen optreden als gevolg van deze begingebeurtenissen. In de bestrijdingsplannen zijn de noodzakelijk te nemen maatregelen beschreven. 5.3 Calamiteitenbestrijdingsplannen en supplementen Voor een aantal begingebeurtenissen en risico s ten aanzien van de taken is het noodzakelijk calamiteitenbestrijdingsplannen uit te werken. De calamiteitenbestrijdingsplannen zijn grotendeels ingericht langs de lijnen van de taken en bevatten meerdere scenario s. Daar waar logischerwijs de scenario s over verschillende taken gelijk oplopen is dit samengebracht. Dit geldt vooral voor het bestrijdingsplan watersystemen waarin de risico s ten aanzien van regionale keringen zijn meegenomen. De volgende calamiteitenbestrijdingsplannen en scenario s zijn uitgewerkt: primaire, secundaire en voorliggen keringen: - plotseling falen waterkering; - combinatie hoogwater en storm; - technisch falen kunstwerk; regionale watersystemen: - technisch falen gemalen (en overige peilregulerende objecten); - (dreigend) falen regionale keringen; - (extreme) neerslag; - (extreme) droogte; - storm en/ of hoog buitenwater; - uitval meet- en regelsystemen; waterkwaliteit: - (extreme) neerslag:; - lozing van gevaarlijke stoffen; - massale viessterfte en/of waterdieren - Blauwalgen; afvalwatersystemen: - uitval elektriciteit op zuivering; - verstoring bacteriologische zuivering (toxische lozing); - leidingbreuk; - storing rioolgemaal; - uitval slibgisting; Calamiteitenplan versie /46

18 - uitval slibontwatering awzi Kralingseveer wegen: - stremming van een weg (door technisch falen of ongeluk); - gladheid. Bedrijfscontinuïteitsplan - Uitval personeel; - Uitval nutsvoorzieningen; - Uitval kantoorvoorzieningen; - Uitval telewerken; - Uitval internetverbinding; - Uitval telefoonnetwerk; - Schade aan en/of verlies van archief. Voor vaarwegen is een protocol ten behoeve van stremming van de vaarweg opgesteld. Dit is als zevende bestrijdingsplan opgenomen in het handboek. Naast de CBP s kent het handboek een aantal bijlagen en supplementen, met daarin praktische en operationele informatie: - Werkwijze calamiteitenorganisatie; - Personeelsoverzicht; - Wet en regelgeving; - Afspraken veiligheidsregio's (convenanten); - Crisiscommunicatieplan; - Netwerkoverzicht; - Basishulpverleningsplan; - Kaartmateriaal; - Afkortingen en verklarende woordenlijst. 5.4 Risicoanalyse (risico-diagram) In het onderstaande diagram zijn een aantal belangrijke scenario s grafisch uiteengezet. Het duiden van een bepaald scenario is afhankelijk van vele factoren, met elk weer hun eigen kansen. Het doel van het risico-diagram is om inzichtelijk te maken waar de grootste risico s liggen en het onderling vergelijken van diverse scenario s. Catastrofaal Zeer ernstig Ernstig Aanzienlijk Beperkt Zeer onwaarschijnlijk Onwaarschijnlijk Mogelijk Waarschijnlijk Zeer waarschijnlijk Figuur 6, risico-diagram HHSK R: Realistisch scenario W: Worstcase scenario Calamiteitenplan versie /46

19 6 Opschaling en alarmering Calamiteiten en (ernstige) incidenten die onder verantwoordelijkheid van het HHSK vallen verschillen in aard en omvang. De invulling van de calamiteitenorganisatie past HHSK daarop aan, zowel qua omvang als qua deskundigheid. Het opstarten van de bestrijding van incident of calamiteit begint met een melding. De bestrijding kan in veel gevallen binnen de reguliere organisatie worden afgehandeld, maar inzet van de calamiteitenorganisatie kan noodzakelijk blijken. Dit moet in korte tijd gebeuren en heet opschalen. Het doel van opschalen is om snel aan alle betrokken inzichtelijk te maken welk wijze en niveau de aansturing en coördinatie plaatsvindt. Daarom is het noodzakelijk dat altijd expliciet over de fasering wordt besloten (bij voorkeur schriftelijk). Het opschalen verloopt in stappen: coördinatiefasen. Bij HHSK onderscheiden we naast de normale bedrijfsvoering vier fasen die hierna worden beschreven. Als de extra coördinatie en bevoegdheden niet meer nodig zijn zal de calamiteitenorganisatie afschalen (of terugschalen) en uiteindelijk terugkeren in normale bedrijfsvoering. De calamiteitenorganisatie heeft dus geen vaste vorm of vaste bezetting maar wordt wisselend ingevuld naar gelang de omstandigheden. Daarbij zijn de fasen geen vaste indeling, maar meer markeerpunten in de opschaling. De criteria voor opschalen en afschalen zijn nader uitgewerkt in de calamiteitenbestrijdingsplannen. Daarbij is zo veel mogelijk gestreefd naar kwantitatieve, objectieve en meetbare gegevens. In dit hoofdstuk zijn de criteria voor het toepassen van een fase in meer algemene termen en kenmerken verwoord. 6.1 Melding en alarmering Voor een goede bestrijding van (ernstige) incidenten en calamiteiten moet HHSK meldingen goed en snel verwerkingen. Medewerkers van de betreffende wachtdienst controleren eerst de meldingen zodat snel de aard en omvang van het incident duidelijk is. Als de ernst van de melding op ander wijze duidelijk is, bijvoorbeeld omdat deze binnenkomt via een hulpverleningsdienst of gemeente, wacht HHSK niet op verificatie, maar neemt de wachtdienst direct maatregelen en stelt de juist mensen op de hoogte. Op deze wijze wordt onnodig alarmeren en opschalen van de calamiteitenorganisatie voorkomen. Bij informeren is sprake van informatief opschalen van de calamiteitenorganisatie. Onderdelen van de calamiteitenorganisatie en externe partijen kunnen hun alertheid/ paraatheid vergroten voor als de dreiging waarheid wordt of het incident escaleert. Medewerkers, teams en instanties treden niet handelend op bij informatief opschalen, behoudens verzoeken om aanvullende informatie. Indien handelend optreden gewenst is moet actief worden opgeschaald. 6.2 Interne opschaling Opschaling bij HHSK verloopt in vier verschillende stappen, dit noemen we coördinatiefasen. Deze worden in de volgende paragraaf nader geduid. De aard en omvang van het incident of de calamiteit, en de omvang en impact van de gevolgen bepalen de omvang van de benodigde calamiteitenorganisatie. De complexiteit van de situatie en de bestrijding, de intensiteit van de informatiestromen, de tijdsdruk en dergelijke zijn redenen voor het inschakelen van meer personeel om de taken goed te kunnen uitvoeren. De coördinatiefasen moeten niet alleen toepasbaar zijn voor incidenten die hebben plaatsgevonden (acute crisis) maar juist ook voor mogelijke dreigende situaties zoals voorspelde hoge waterstanden met mogelijke kans op overstromingen (sluimerende crisis). De mate van coördinatie is zelf weer afhankelijk van diverse factoren. Het dreigingsniveau en de (mogelijke) impact spelen hierbij een belangrijke rol, maar ook andere factoren kunnen aanleiding geven tot opschaling zoals de mate van bestuurlijke betrokkenheid, financiële gevolgen of media-aandacht. Met andere woorden: Een incident kan voor zoveel onrust of media-aandacht zorgen (impact samenleving, maatschappelijke betrokkenheid) dat bestuurlijke coördinatie nodig is (fase 3-4), terwijl er op basis van het dreigingsniveau niet veel aan de hand hoeft te zijn. Het uitwerken van de opschalingscriteria voor de diverse ramptypen is een verantwoordelijkheid van de betreffende individuele overheden of overheden in gezamenlijk overleg en vindt zijn weerslag in de algemene calamiteitenplannen en calamiteitenbestrijdingsplannen, onderlinge afstemming is hierbij wel een in de wet vastgelegde vereiste. Opschalen gaat in kleine stapjes, waarbij alles wat al in werking is gezet gewoon doorgaat. Er komt alleen een laag bij. Reden voor een toegevoegde laag is enerzijds de behoefte aan coördinatie en/of, anderzijds, de behoefte aan hogere bevoegdheden. De toe te voegen laag gaat iets doen wat nog niet wordt gedaan, of niet meer door de laag eronder kan worden gedaan. Hieronder wordt de opschalingsystematiek van de 4 coördinatiefasen in hoofdlijnen beschreven. Een nadere uitwerking is te vinden in het supplement Werkwijze Calamiteitenorganisatie. Calamiteitenplan versie /46

20 6.2.1 Dagelijkse werkzaamheden (routine) Verantwoordelijk: Uitvoering: Afdelingshoofd Teamleider Binnen de dagelijkse werkzaamheden kunnen kleine afwijkingen optreden van het normale beheer. Dergelijke beperkte incidenten kunnen enige extra tijdsbesteding vragen, maar kunnen eenvoudig binnen de dagelijkse routine worden afgehandeld. In sommige gevallen binnen het reguliere werk is het verstandig om binnen en buiten de organisatie mensen en afdelingen hierover te informeren. Dit is bijvoorbeeld als er externe partners betrokken zijn, zoals hulpverleningsdiensten en/of gemeenten en bij alle incidenten die aandacht van media kunnen trekken. In deze gevallen wordt altijd de calamiteitencoördinator geïnformeerd. De afdeling is primair verantwoordelijk om de lijn (afdelingshoofd Directeur - portefeuillehouder) te infomeren. Ook is de afdeling verantwoordelijk om cluster communicatie te informeren. Dit kan (en hoeft) echter niet altijd direct te gebeuren. Ook kan de afdeling buiten kantoortijden tegen beperkingen aanlopen, doordat de reguliere organisatie niet altijd bereikbaar is Coördinatiefase 1 (incident) Verantwoordelijk: Uitvoering: Afdelinghoofd Actieteamleider Een incident in fase 1 is beperkt van omvang, beheersbaar en af te handelen door de betreffende afdeling. De beheersactiviteiten en informatiebehoefte nemen echter toe. Er zijn mensen en/of hulpmiddelen voor nodig om het incident te volgen. Het is noodzakelijk iemand of meerdere mensen vrij te maken van hun dagelijkse werk en te belasten met de aanpak van het incident. Deze situatie wordt aangeduid als coördinatiefase 1. Er wordt ook opgeschaald naar fase 1 als er kans bestaat op (neven) effecten, of als uitbreiding van het effectgebied mogelijk is. Naast primaire afdelingen, kunnen ook andere afdelingen gebruik maken van een coördinatiefase 1 en een actieteam inrichten. Het afdelingshoofd beslist tot opschalen naar coördinatiefase 1. Het geeft aan dat er behalve de actieteamleider en/of het instellen van een actieteam, geen bijzondere coördinatiestructuren nodig zijn voor de bestrijding van het incident. Benodigde mensen, middelen en deskundigheid voor de bestrijding van het incident kunnen eenvoudig beschikbaar worden gemaakt. Het incident is binnen de afdeling te bestrijden. Behalve enkele operationele contacten (met bijvoorbeeld cluster communicatie of door het aansluiten van een peilbeheerder in het actieteam) zijn er geen andere afdelingen bij betrokken. Alle werkzaamheden worden verricht onder verantwoordelijkheid van de reguliere organisatie (het afdelingshoofd). Het afdelingshoofd wijst een actieteamleider aan. Werkzaamheden worden vanuit één punt gecoördineerd en uitgevoerd door de actieteamleider. Het actieteam kan besluiten een actiecentrum in te richten, maar dit is niet noodzakelijk. Zodra een fase 1 wordt overwogen, wordt de calamiteitencoördinator in kennis gesteld en gehouden. De calamiteitencoördinator kan gevraagd (en ongevraagd) advies geven Coördinatiefase 2 (calamiteit) Ambtelijke eindverantwoordelijkheid: Verantwoordelijk voor vakgebied: Uitvoering per vakgebied: Operationeel Leider Sectiehoofd (per vakgebied) Actieteamleider (per vakgebied) Coördinatiefase 2 gaat in bij een (dreigende) calamiteit die in omvang het niveau en de bevoegdheden van het actieteam ontstijgt, of waarbij een meer dan geringe inzet is benodigd van meerdere vakgebieden. In deze gevallen is een gecoördineerde aanpak wenselijk of zijn hogere bevoegdheden benodigd om effectief op te kunnen (blijven) treden. De Operationeel Leider besluit tot het opschalen naar coördinatiefase 2 op advies van de calamiteitencoördinator en het afdelingshoofd. De Operationeel Leider neemt de eindverantwoordelijkheid voor de organisatie op zich. Voor de verschillende vakgebieden vervult het afdelingshoofd de rol van sectiehoofd Coördinatiefase 3 (calamiteit met bestuurlijke implicaties) Bestuurlijke verantwoordelijkheid: Ambtelijke eindverantwoordelijkheid: Verantwoordelijk voor vakgebied: Uitvoering per vakgebied: Voorzitter beleidsteam Operationeel Leider Sectiehoofd (per vakgebied) Actieteamleider (per vakgebied) Er is sprake van een ernstige situatie die als een (dreigende) calamiteit kan worden aangemerkt en waarbij de media belangstelling tonen, beleidsbeslissingen moeten worden genomen en/of bestuurlijk overleg noodzakelijk is. Calamiteitenplan versie /46