Calamiteitenplan Hoogheemraadschap van Delfland 2014

Transcriptie

1 Calamiteitenplan Hoogheemraadschap van Delfland 2014

2 Versie Gewijzigd door (=beherend team) Vastgesteld door Vastgesteld op 1.0 BBC- team Communicatie & College van D&H 07 juni 2011 (Ontwerp) Crisisbeheersing 1.1 BBC- team Communicatie & College van D&H 06 december 2011 (definitief) Crisisbeheersing 1.2 BBC- team Communicatie & Crisisbeheersing Secretaris-directeur 17 april

3 INHOUDSOPGAVE 1 Inleiding Aanleiding Leeswijzer Definities van incident, calamiteit, ramp en crisis Doel van het Plan Afbakening van het plan Calamiteitenbestrijdingsplannen en supplementen Relatie met andere plannen Missie en Visie van Delfland Missie Visie Uitgangspunten van het calamiteitenplan Taken Delfland algemeen Gebiedsbeschrijving Zorg voor beheer watersysteem Wettelijk kader calamiteitenbestrijding en bevoegdheden Wettelijk kader preparatiefase Wettelijk kader repressie (respons)fase (bevoegdheden tijdens calamiteitenbestrijding) Bevoegdheden algemeen bestuurlijke kolom Afstemming over maatregelen en bevoegdheden Terrorisme Van risico s naar scenario s Organisatiebehoefte Risicobeheersing Van risico s naar scenario s Opschaling en alarmering Melding en alarmering Interne opschaling Interne afschaling Regionale opschaling algemene kolom Opschaling Rijkswaterstaat (RWS) Provincie Zuid Holland Landelijke opschaling Waterkolom Landelijke opschaling bij droogte Calamiteitenorganisatie Uitgangspunten Mensen Middelen Structuur Mandaten

4 7.6 Informatiemanagement Continuïteit Preparatie Risico en Crisiscommunicatie Risicocommunicatie Crisiscommunicatie Nafase Inleiding Beschrijving nafase Herstel Overdracht verantwoordelijkheden Zorg voor eigen personeel Netwerkpartners Schade afhandeling Evaluatie Netwerkpartners Inleiding Relatie met andere draaiboeken en plannen Relevante netwerkpartners binnen de waterkolom Relevante netwerkpartners binnen de algemene kolom Overige relevante netwerkpartners Informeren van en afstemmen met relevante netwerkpartners Borging kwaliteit calamiteitenorganisatie Inleiding Kundige en goed opgeleide en geoefende medewerkers Planvorming Goede samenwerking met de crisispartners Beheer en inrichting van de calamiteitenorganisatie

5 Bijlagen 1. Afkortingen 2. Verzendlijst 5

6 1 Inleiding 1.1 Aanleiding Voor u ligt het calamiteitenplan van het Hoogheemraadschap van Delfland. Dit plan regelt het optreden van Delfland bij incidenten en calamiteiten die zijn gerelateerd aan de taken van Delfland en die zich voordoen in het beheergebied. Op basis van de Waterwet, moeten waterschappen beschikken over een geoefende calamiteitenorganisatie, over calamiteiten(bestrijdings) plannen, en moeten waterschappen samenwerken met de partners in de rampenbestrijding. In een calamiteiten(bestrijdings)plan staat onder meer welke maatregelen nodig zijn en welk materieel beschikbaar is als zich een calamiteit voordoet. Het denken in risico s en scenario s wordt steeds meer gemeengoed. Ook Delfland moet op een andere, nieuwe manier gaan kijken naar taken en mogelijk falen. De rampscenario s die dit oplevert kunnen de besluitvorming in crisissituaties ondersteunen, en de communicatie met de partners in de rampenbestrijding en met burgers verbeteren. De zorg van de overheid is gericht op de bewoonbaarheid van het land en de bescherming en verbetering van het leefmilieu (artikel 21 van de Grondwet). Wezenlijk onderdeel van die zorg is de voorbereiding op en de bestrijding van calamiteiten. Alle activiteiten die worden ontplooid in het kader van een goede voorbereiding op en efficiënte bestrijding van calamiteiten worden bij Delfland samengebracht in een crisisbeheersingsysteem. De bundeling van de diverse activiteiten in één systeem zorgt ervoor dat de samenhang van de activiteiten wordt gewaarborgd en gecoördineerd. Het calamiteitenplan is het basisdocument van het crisisbeheersingsysteem van Delfland en biedt een kader voor het optreden bij calamiteiten en incidenten. Het calamiteitenplan is door het college van Dijkgraaf en Hoogheemraden vastgesteld ex artikel 5.29 Waterwet en artikel 5.3 van het Waterbesluit. 1.2 Leeswijzer Het Calamiteitenplan is onderdeel van het Handboek Crisisbeheersing van Delfland (hierna: handboek). Het handboek biedt het kader voor het optreden van Delfland bij calamiteiten. Calamiteitenplan Bijlagen: Afkortingen en verklarende woordenlijst Overzichten Verzendlijst Wet- en regelgeving Kaarten Afspraken met veiligheidsregio s Richtlijn evalueren Bestrijdingsplannen Supplementen Netwerkoverzicht Crisiscommunicatieplan Opleiding- en oefenplan Personeelsoverzicht Bedrijfscontinuïteit Protocol stremmen vaarweg Werkwijze calamiteitenorganisatie Bedrijfshulpverleningsplan Wegen Afvalwaterketen Waterkwaliteit Regionale watersystemen (inclusief regionale keringen) Primaire, secundaire en voorliggende keringen 6

7 Het handboek kent 4 abstractieniveaus: 1. Beleidsmatige uitgangspunten van de calamiteitenorganisatie, bedoeld om kaders te scheppen rond de manier waarop Delfland met calamiteiten omgaat; 2. Organisatorisch/ generiek deel met een beschrijving van de organisatorische structuur en alle generieke processen, die bij alle soorten calamiteiten vergelijkbaar zijn. Het calamiteitenplan kent een aantal supplementen zoals het juridisch kader, een werkwijzebeschrijving calamiteitenorganisatie, een personeelslijst, een crisiscommunicatieplan, een Opleiden, trainen en Oefenenplan (OTO). De doelgroep van het calamiteitenplan is alle leden van de calamiteitenorganisatie. 3. Calamiteitenbestrijdingsplannen: representatieve gebeurtenissen integraal bekeken. De calamiteitenbestrijdingsplannen zijn meer operationeel van aard en richten zich op de specifieke voorbereiding van Delfland op een aantal voorzienbare risico s. De calamiteitenbestrijdingsplannen gaan op hoofdlijnen in op de (integrale) effecten, knelpunten en mogelijke maatregelen. Het is gericht op het geven van een goed integraal totaalbeeld en laat belangrijke dwarsverbanden zien. De doelgroep is vooral het waterschaps operationeel team (WOT), maar dit hoofdonderdeel bevat ook belangrijke informatie voor het Waterschaps actieteam(wat)en het Waterschap beleidsteam (WBT). Het bestrijdingsplan is opgesteld op basis van een aantal representatieve scenario s. 4. Operationele bijlagen Elk bestrijdingsplan omvat bijlagen met inzetprocedures, bereikbaarheidslijsten en -indien relevantuitwerkingen op objectniveau. Deze bijlagen zijn bedoeld voor handzaam gebruik tijdens calamiteiten De beleidsmatige uitgangspunten en het organisatorisch/generieke deel worden beschreven in het voorliggende Calamiteitenplan. Beleidsmatig deel In het beleidsmatige deel worden de kaders gegeven waarbinnen Delfland incidenten en calamiteiten bestrijdt. Hoofdstuk 2: Missie, visie en doelstellingen van Delfland op het gebied van de calamiteitenbestrijding. Hoofdstuk 3: Een korte introductie voor welke taken Delfland staat en hoe het gebied er waterstaatkundig uitziet. Hoofdstuk 4: Weergave van de wettelijke kaders waarbinnen Delfland moet opereren. Hoofdstuk 5: Op basis van een aantal mogelijke scenario s is uitgewerkt welke waterstaatkundige risico s er zijn. Organisatorische deel In het organisatorische deel wordt beschreven op welke wijze Delfland de calamiteitenbestrijding heeft georganiseerd, welke faseringen worden toegepast en dergelijke: Hoofdstuk 6: Een beschrijving van de Delflandse, de regionale en de landelijke opschalingscriteria. Hoofdstuk 7: Een beschrijving van de calamiteitenorganisatie: de indeling van die organisatie, de taken en verantwoordelijkheden. Hoofdstuk 8: Beschrijft de strategische uitgangspunten met betrekking tot de risico- en crisiscommunicatie. Hoofdstuk 9: Beschrijft de activiteiten die na afloop van een calamiteit (mogelijk) moeten worden uitgevoerd (nafase). Hoofdstuk 10: Beschrijft het netwerk waarbinnen Delfland tijdens calamiteiten opereert. Hoofdstuk 11: Beschrijft het beheer en evaluatie van het Handboek Crisisbeheersing, waaruit blijkt op welke wijze Delfland de kwaliteit van de calamiteitenorganisatie waarborgt. Bijlagen: Hierin zijn een afkortingenlijst en een verzendlijst opgenomen. 1.3 Definities van incident, calamiteit, ramp en crisis De definities bepalen de verantwoordelijkheid van verschillende overheidsorganen. Aan de hand van de vraag of sprake is van een ramp of crisis, dan wel of uitsluitend sprake is van gevaar voor een waterstaatswerk, kan worden bepaald of de afhandeling van een (dreigende) calamiteit door Delfland zelf, dan wel onder verantwoordelijkheid van de burgemeester of de voorzitter van de veiligheidsregio moet plaatsvinden. Wat is een incident? Er is geen officiële definitie van een incident. Toch wordt het woord regelmatig gebruikt. Van Dale noemt een incident 'een storend voorval'. Een incident is te omschrijven als een klein voorval of 7

8 melding dat de kerntaken van Delfland raakt of dat de openbare orde in enige mate stoort. Een incident is redelijk eenvoudig en met beperkte inzet van middelen te herstellen. Een incident is minder ernstig dan een calamiteit en valt onder de dagelijkse werkzaamheden, routine of fase 1. Een incident kan wel uitgroeien tot een calamiteit of crises en daarmee naar fase 2, 3 of 4. In geval van gevaar Delfland is in geval van gevaar, en zolang de daardoor ontstane situatie zulks noodzakelijk maakt, bevoegd de maatregelen te treffen die hij nodig oordeelt, zo nodig in afwijking van wettelijke voorschriften, met dien verstande dat hij geen maatregelen treft die in strijd zijn met de Grondwet of met internationaalrechtelijke verplichtingen (art Waterwet). Artikel 5.28 van de Waterwet geeft de volgende omschrijving van gevaar: omstandigheden waaronder de goede staat van één of meer waterstaatswerken onmiddellijk en ernstig in het ongerede is of dreigt te geraken. Waterstaatswerken omvatten (art. 1.1 Waterwet): oppervlaktewaterlichaam, bergingsgebied, waterkering of ondersteunend kunstwerk. Een calamiteit wordt binnen Delfland gedefinieerd als: 'Een gebeurtenis, al dan niet plotseling optredend, met zodanig (kans op) ernstige gevolgen voor waterkering, waterbeheersing en/of waterkwaliteit dat het noodzakelijk kan zijn af te wijken van het bestuurlijk vastgestelde beleid en/of gangbare procedures, of beslissingen te nemen waarin het vastgestelde beleid niet voorziet'. De gebeurtenissen kunnen de volgende kenmerken hebben: (mogelijke) grote maatschappelijk consequenties kunnen op het spel staan; (mogelijke)doorgaans grote belangstelling van de media; (goede) samenwerking met andere overheden en instellingen is veelal een voorwaarde voor een effectieve voorbereiding en uitvoering van maatregelen; vaak (hoge) kosten waarin de begroting niet of in slechts beperkte mate voorziet; vaak (grote) economische gevolgen. Het begrip calamiteit wordt dus breder opgevat dan het begrip gevaar, dat wettelijk omschreven is. Afwijken van beleid in geval van calamiteiten is geen probleem. Afwijken van wettelijke procedures kan alleen indien noodzakelijk in geval van gevaar in de wettelijke betekenis. Een ramp wordt in de Wet veiligheidsregio s omschreven als: een zwaar ongeval of een andere gebeurtenis waarbij het leven en de gezondheid van veel personen, het milieu of grote materiële belangen in ernstige mate zijn geschaad of worden bedreigd en waarbij een gecoördineerde inzet van diensten of organisaties van verschillende disciplines is vereist om de dreiging weg te nemen of de schadelijke gevolgen te beperken. Onder een crisis wordt verstaan: een situatie waarin een vitaal belang van de samenleving is aangetast of dreigt te worden aangetast. Bij een crisis gaat het meestal om een serie gebeurtenissen of rampen. Zij treft vaak een groot gebied en vraagt om een zware bestuurlijke coördinatie om maatregelen omtrent de crisis te beheersen en de voorlichting te coördineren. Een crisis tast de economie of de openbare orde ernstig aan. Of leidt, zoals het Nationaal Handboek Crisisbesluitvorming (NHC) vermeldt, tot 'een ernstige verstoring van de basisstructuren, dan wel aantasting van de fundamentele waarden en normen van het maatschappelijk systeem'. Het NHC is hét handboek van het Rijk voor de coördinatie van crisisbeheersing op rijksniveau. Het bevat afspraken om de besluitvorming bij crises af te stemmen. 8

9 Incident calamiteit ramp crisis Een incident kan zicht ontwikkelen tot een calamiteit of ramp. Incidenten doen zich dagelijks voor, calamiteiten zijn al bijzonder en een ramp of crisis gebeuren niet vaak. Een crisis vloeit niet per definitie voort uit een ramp, het zijn twee verschillende eenheden. In het handboek gebruiken we de term calamiteit, maar daar wordt ook onder verstaan een (mogelijke) ramp of crisis. 1.4 Doel van het Plan Het belangrijkste doel van dit plan is structuur bieden aan de eigen calamiteitenorganisatie, zowel tijdens de voorbereiding op calamiteiten (preparatie), tijdens de bestrijding van calamiteiten (repressie) als na de bestrijding van calamiteiten (nafase). Het calamiteitenplan is het basisdocument dat invulling geeft aan het crisisbeheersingsysteem. Het is daarmee van belang voor alle medewerkers die betrokken kunnen raken bij de voorbereiding op en de daadwerkelijke bestrijding van calamiteiten. Elke calamiteit is per definitie anders. Het calamiteitenplan en de bijbehorende bestrijdingsplannen en operationele bijlagen moeten dan ook niet worden gezien als uitputtende regelingen, waarin alle mogelijke situaties en risico s zijn afgedekt. Uiteindelijk is de feitelijke bestrijding van calamiteiten gebaseerd op gezond verstand van de betrokken medewerkers, hun kennis en expertise en een effectieve samenwerking met andere organisatie. Het calamiteitenplan beschrijft de wijze waarop de voorbereiding en uitvoering van crisisbeheersing en rampenbestrijding binnen Delfland is vormgegeven en de wijze waarop de benodigde kwaliteit wordt geborgd. Het calamiteitenplan vormt daarmee het beleids- en operationele kader voor de voorbereiding op en de bestrijding van incidenten en calamiteiten. Het calamiteitenplan geeft onder ander weer: De taken waarvoor Delfland staat. De beleidsdoelstellingen (missie, visie en ambitie) die door Delfland zijn geformuleerd. Een risico-inventarisatie van mogelijk voorkomende calamiteiten. Een beschrijving van de calamiteitenorganisatie. Een beschrijving van de faseringen en bijbehorende procedures. Het calamiteitenplan is niet alleen voor intern gebruik bedoeld. Het calamiteitenplan heeft ook nadrukkelijk tot doel op heldere wijze aan derden uit te leggen voor welke taken Delfland staat en op welke wijze Delfland incidenten en calamiteiten bestrijdt. 1.5 Afbakening van het plan Het beleid rond waterveiligheid komt tot uitdrukking in de verschillende schakels van de veiligheidsketen (proactie, preventie, preparatie, repressie en nafase). Van oudsher is Delfland bezig met voorkomen van risico s en calamiteiten (pro-actie en preventie), door bijvoorbeeld het aanleggen van dijken en het verlenen van vergunningen. Het calamiteitenplan heeft alleen betrekking op de laatste drie schakels (preparatie, repressie en nafase). In tabel 1 worden de schakels van de veiligheidsketen weergegeven. 9

10 Tabel 1 Schakels van de veiligheidsketen Veiligheidsketen Pro-actie Preventie Preparatie Repressie Nafase Het voorkomen van risicovolle situaties Het voorkomen van calamiteiten De voorbereiding op de bestrijding van een ramp In de vroegste fase van de planning worden maatregelen genomen om gevaren te voorkomen of te vermijden Voorbeeld: Beleidslijn Grote Rivieren Deze stelt regels voor uiterwaarden, zodat bij overstromingen het aantal slachtoffers en de schade zo klein mogelijk zijn door bestaande risico s niet tot een werkelijk ramp te laten groeien. door de gevolgen, wanneer zich onverhoopt een ramp voordoet, te beperken Voorbeeld: Waterkeringenbeheer, dijkversterkingen of verhogingen, aanleg compartimenteringswerk Risicobeheersing Voorbeeld: Opstellen van calamiteitenplannen, risicokaarten, aanschaf bestrijdingsmaterieel, het opleiden en oefenen van mensen etc. Het beperken en bestrijden van ongevallen en calamiteiten Voorbeeld: Bij een overstroming o.a. het redden van slachtoffers, het leegpompen van een gebied. Crisisbeheersing Alles wat nodig is om zo snel mogelijk naar de normale situatie terug te keren Voorbeeld: Fysiek herstel, verantwoording, evaluatie, psychosociale zorg. 1.6 Calamiteitenbestrijdingsplannen en supplementen De bestrijding is uitgewerkt in zes calamiteitenbestrijdingsplannen (CBP s): 1. CBP Primaire keringen. 2. CBP - Regionale keringen. 3. CBP Wateroverlast boezem en poldersysteem. 4. CBP Slechte waterkwaliteit. 5. CBP - Uitval afvalwater-transportsysteem 6. CBP Uitval Afvalwaterzuivering (waaronder in de bijlage het CBP Delfluent Services BV.) 7. CBP Langdurige droogte Delfland heeft er voor gekozen om terrorisme niet als apart calamiteitenbestrijdingsplan te benoemen omdat het als trigger kan dienen voor diverse scenario s of calamiteitenbestrijdingsplannen. De huidige bestrijdingsplannen moeten dus ook de effecten van een terroristische aanslag kunnen bestrijden. Dit is ook conform de landelijke handreiking Regionaal Risicoprofiel waar terrorisme geen onderdeel uit maakt van de 25 crisistypen. De veiligheidsregio Rotterdam Rijnmond heeft terrorisme in het regionaal risicoprofiel wel als dreigingsscenario opgenomen. Voor terrorisme zie verder paragraaf 4.3. Daarnaast kent het calamiteitenplan een aantal supplementen, met daarin praktische en operationele informatie: Werkwijzebeschrijving calamiteitenorganisatie Crisiscommunicatieplan Opleiden, Trainen en Oefenjaarplan 2014 Personeelslijst crisisorganisatie Delfland Juridisch Kader 1.7 Relatie met andere plannen Voor een adequate bestrijding van calamiteiten is samenwerking met de zogenaamde netwerkpartners veiligheidsregio s, gemeenten, provincies en collega waterbeheerders een vereiste. Hiervoor is het noodzakelijk dat plannen, procedures en dergelijke op elkaar zijn afgestemd. Voorliggend calamiteitenplan is dan ook in nauw overleg met de netwerkpartners opgesteld. Dit calamiteitenplan staat niet op zich zelf, maar maakt onderdeel uit van een landelijke en regionale planstructuur: Op Landelijk niveau is er het Landelijk Draaiboek Hoogwater en overstromingen (LDHO); 10

11 Voor dijkring 14 waar Delfland in valt - is er het Coördinatieplan Dijkring 14 vastgesteld; Op regionaal niveau is dit door de veiligheidsregio s verder uitgewerkt in het Coördinatieplan Overstromingen Haaglanden en het Coördinatieplan Overstromingen Rotterdam-Rijnmond; Tot slot zijn er de calamiteitenplannen van de waterbeheerders, waarbij met het voorliggende calamiteitenplan, in het kader van harmonisatie, zoveel als mogelijk is aangesloten op recentelijk herziene calamiteitenplannen van de hoogheemraadschappen van Rijnland en Schieland en de Krimpenerwaard. Dit wordt in onderstaande figuur 1 grafisch weer gegeven. Figuur 1 Planstructuur calamiteitenplannen Schaal Functionele Waterkolom Algemene bestuurlijke kolom Landelijk Handboek Crisisbeheersing (2010) Landelijk Draaiboek Hoogwater en Overstromingen (2010) Landelijk Draaiboek Watertekort en Droogte (2009) Landelijk Draaiboek Milieuverontreiniging Water Nationaal Handboek Crisisbesluitvorming (2013) Nationaal Responsplan Hoogwater en Overstromingen (2008) Landelijk Operationeel Plan Evacuatie Nationaal Meetplan voor metingen - Water (2010) in water bij nucleaire incidenten (2010) Handboek Bijstand LOCC (2010) Catalogus Civiel-Militaire Samenwerking (2007) Provinciaal Provinciaal Draaiboek Water (2006) Provinciaal Crisisplan (2013) Regionaal Calamiteitenplannen Delfland en andere waterschappen en regionale directies van Rijkswaterstaat Calamiteitenbestrijdingsplannen van Delfland en andere waterschappen Regionaal Crisisplan Regionaal Beleidsplan Regionaal Risicoprofiel Rampbestrijdingsplannen (Brzo) Incidentbestrijdingsplannen tabel met overzicht relevante planvorming 11

12 2 Missie en Visie van Delfland 2.1 Missie Delfland heeft bij de uitvoering van zijn taken een duidelijke missie voor de planperiode : Het Hoogheemraadschap van Delfland staat voor duurzaam waterbeheer in een van de dichtstbebouwde,laagstgelegen en meest dynamische delen van de Randstad. Delfland voert de maatregelen voor veiligheid, droge voeten en schoon en ecologisch gezond water uit in onderlinge samenhang en waar dat mogelijk is - gebieds- of ketengericht. Delfland werkt als partner van andere overheden, marktpartijen en maatschappelijke organisaties mee aan een aantrekkelijk woon-, werk- en leefklimaat voor burgers en bedrijven. Delfland doet dit als kadersteller en toezichthouder, uitvoerder en beheerder, en beïnvloeder en meedenker. Delfland vervult zijn centrale rol in het waterbeheer professioneel, vernieuwend, klantgericht,betrouwbaar en kostenbewust. Crisisbeheersing en de voorbereiding op calamiteiten is anno 2011 binnen Delfland volledig geaccepteerd. Veiligheid is een belangrijk onderwerp geworden, ook voor de waterschappen. Voor Delfland geldt dit in versterkte mate, gelet op de ligging, bevolkingsdichtheid én de risicogevoeligheid van het gebied. Delfland zal op basis van de Wet op de Veiligheidsregio s zijn positie als partner in de rampenbestrijding in de veiligheidsregio s Rotterdam- Rijnmond en Haaglanden nog nadrukkelijker kunnen én moeten waarmaken. Calamiteiten met water in deze regio vragen om een snelle, eenduidige en multidisciplinaire besluitvorming. 2.2 Visie Het is de ambitie van Delfland om het fundament onder de crisisbeheersing te onderhouden, verder uit te bouwen en zo nodig te verstevigen met een hechte verankering in de veiligheidsregio s. Daarbij staat Delfland open voor innovatie en nieuwe ontwikkelingen en draagt daar ook aan bij. Delfland investeert in de eigen calamiteitenorganisatie om een betrouwbare partner te blijven in de veiligheidsregio s. In 2015 heeft Delfland het volgende bereikt op het gebied van veiligheid: Het crisisbeheersysteem van Delfland is verdiept, verbreed en in kwaliteit toegenomen. De veiligheidsketen is in volle omvang in beeld, met de risicobeheersing als in het oog springend onderdeel. Delfland is een betrouwbare en robuuste partner in de veiligheidsregio s en voor de overige partners in de rampenbestrijding. Delfland draagt nationaal en internationaal zijn steentje bij aan ontwikkelingen op het gebied van crisisbeheersing. Van oudsher is Delfland, gezien zijn taakstelling, actief om het gebied te beschermen tegen het water. De aandacht lag honderden jaren lang vooral op het voorkomen (pro-actie en preventie) van wateroverlast, maar sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw is ook het voorbereiden op het bestrijden (preparatie) van watercalamiteiten steeds nadrukkelijker onderdeel gaan uitmaken van het takenpakket. Zo kwamen er calamiteiten(bestrijdings)plannen en wordt periodiek geoefend in het bestrijden van calamiteiten. De eerste jaren was de aanpak en bestrijding van calamiteiten vooral intern gericht, maar de laatste jaren is ook de 'buitenwereld' een belangrijke rol gaan spelen. Inmiddels is de calamiteitenorganisatie op vele fronten actief. Personeel wordt opgeleid, speciale (bestrijdings)-middelen en materialen worden aangeschaft en de samenwerking met de externe partners wordt vorm gegeven (multidisciplinaire samenwerking). Een goede organisatorische voorbereiding is van essentieel belang voor partijen om efficiënt te kunnen handelen bij een eventuele overstromingsramp. Dit beperkt slachtoffers en schade. In december 2006 heeft het kabinet geconcludeerd dat Nederland organisatorisch nog niet goed is voorbereid op grootschalige overstromingen (kabinetstandpunt). Het kabinet heeft in 2007 de Taskforce Management Overstromingen 1 Waterbeheerplan Delfland (WBP)

13 (TMO) ingesteld met de opdracht om in de periode een impuls te geven aan het op orde krijgen van de organisatorische voorbereiding op de rampenbeheersing bij overstromingen Met name de regionale en landelijke afstemming tussen de diverse overheden moet sterk worden verbeterd om ook grootschalige calamiteiten adequaat en snel te kunnen bestrijden. Resultaten hiervan zijn bijvoorbeeld het Landelijk Draaiboek Hoogwater en Overstromingen(LDHO) en het Coördinatieplan dijkring 14. Beide plannen leren ons dat we als waterschappen niet allemaal op dezelfde manier georganiseerd zijn. In tijden van crisis is dat niet wenselijk. Vandaar dat de eerste samenwerkingsvormen tussen de waterschappen zijn opgestart. Deze samenwerking moet verder worden uitgebouwd, zoals in de visie staat weergegeven. 2.3 Uitgangspunten van het calamiteitenplan Positie crisisbeheersing Veiligheid is een kerntaak van Delfland. Crisisbeheersing is het sluitstuk in de zorg voor veiligheid en ligt in verlengde van de reguliere taken van de sectoren en teams. Het is daarmee een verantwoordelijkheid van de gehele organisatie. Uitgangspunt is om alle sectoren bij het tot stand komen van het calamiteitenplan en de calamiteitenbestrijdingsplannen bewust te maken van hun rol en verantwoordelijkheid bij een calamiteit en in de gelegenheid te stellen zich daar op voor te bereiden De weg er naartoe is nog belangrijker dan het product Het doel van het gezamelijk schrijven van het calamiteitenplan en de bestrijdingsplannen is om de weg met elkaar te bewandelen. Het product is gedefinieerd als slechts de stoffelijke verschijningsvorm ervan. Verbindingen tussen sectoren en teams staan centraal. Om dit doel te bereiken is een werkgroep opgericht, de werkvorm van de werkgroep is procesmatig. De sectoren hebben vorm gegeven aan een plan dat voor hen bruikbaar is en aan hun wensen voldoet. Gedurende het schrijfproces is feedback gegeven tussen sectoren en teams vanuit verschillende optieken (communicatie, juridisch, KAM). Vanuit het vakgebied crisisbeheersing is het proces opgestart, begeleid en bijgestuurd zodat het eindproduct aan de eisen voldoet en het onderling goed is afgestemd. Het algemene generieke calamiteitenplan is herzien door de medewerkers van het team crisisbeheersing Bruikbare voorbereiding De bestrijdingsplannen worden abstract ingestoken. Doel is om de doorgaans weinig ter hand genomen plannen toegevoegde waarde te laten hebben door deze beter aan te laten sluiten op de behoefte. Professionals moeten goed door een plan worden ondersteund tijdens een calamiteit, in plaats van dat zij vooraf, voor elk soort incident voorgeschreven hebben gekregen hoe er gehandeld moet worden. Hierbij worden de grootste voorzienbare risico s beschreven in scenario s, en gaat het team crisisbeheersing over datgene wat niet was voorzien. Het doel is niet om zoveel mogelijk draaiboeken te genereren, maar te verduidelijken wat de belangrijke aandachtspunten en dilemma s zijn. Uitgangspunt hierbij is dat elke calamiteit anders is en het beste door gecoördineerde improvisatie in combinatie met vakkennis van de betreffende medewerkers kan worden aangepakt. Aanvullend zullen in de bijlagen, indien bruikbaar, operationele protocollen worden opgenomen (neerslagprotocol, criteria inzet calamiteitenbergingen, bereikbaarheidslijsten etc.) Raakvlakken Elke herziening of actualisatie van het handboek moet een extra bijdrage leveren aan het integraal samenwerken binnen de organisatie en eventueel aanwezige eilandencultuur doorbreken. De integrale bijeenkomsten moeten naast voorbereiding op calamiteiten ook raakvlakken en kansen zichtbaar maken relevant voor het reguliere werk. Bijeenkomsten van de herziening of actualisatie van het handboek dragen bij aan het trainen van mensen in een rol in de calamiteitenorganisatie. Deze bijeenkomsten tellen als extra trainingsmomenten voor de calamiteitenorganisatie. 13

14 3 Taken Delfland algemeen 3.1 Gebiedsbeschrijving Delfland wordt begrensd door de Noordzee, de Nieuwe Waterweg en de lijn Rotterdam-Zoetermeer- Wassenaar. Landscheidingen vormen de grens met het Hoogheemraadschap van Rijnland in het noorden en het Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard in het oosten. De andere grenslijnen zijn nat (zie figuur 2). Figuur 2 kaart beheergebied Delfland Figuur 3 kaart veiligheidsregio s in Nederland Delfland ligt in de provincie Zuid-Holland en heeft door zijn ligging te maken met twee veiligheidsregio s: Haaglanden (15) en Rotterdam Rijnmond (17) (zie figuur 3 ). Het beheergebied van Delfland beslaat ruim 400 km 2, telt 1,4 miljoen inwoners en heeft 14 inliggende gemeenten. Met 3400 inwoners per km 2 is Delfland verreweg het dichtst bevolkte waterschap van Nederland. De hoge bevolkingsdichtheid, de circa bedrijven en de circa 3500 hectare intensieve glastuinbouw maken van Delfland ook het meest verstedelijkte en verharde waterschap van Nederland. De bodem van Delfland bestaat in de kuststrook uit zeezand van (voormalige) duinen. In het overige deel van Delfland zijn kleigronden en restanten van veengronden te vinden. Door veenwinning is een groot deel van de veengronden vanaf circa 1400 verdwenen en ligt momenteel circa 80 procent van Delfland onder de zeespiegel. Door een dicht stelsel van vaarten en sloten, gereguleerde waterpeilen in de polders, sterke dijken en een goede zeewering is het in Delfland mogelijk te wonen, te werken en te recreëren. Taken voor Delfland De taakstelling van Delfland volgt uit de Waterschapswet, de Waterwet en het Reglement van bestuur voor het Hoogheemraadschap van Delfland. Delfland is : belast met de zorg voor het watersysteem in zijn beheergebied. Deze zorg is integraal en omvat het o kwantiteits- en kwaliteitsbeheer van het oppervlaktewater, o het beheer van de waterkeringen en o het kwantiteitsbeheer van het grondwater. verantwoordelijk voor de zorg voor het zuiveren van stedelijk afvalwater. Daaronder wordt verstaan: huishoudelijk afvalwater, of een mengsel daarvan met bedrijfsafvalwater, afvloeiend hemelwater grondwater of ander afvalwater. nautisch beheerder, de zorg voor de toepassing van de Scheepvaartverkeerswet. 14

15 3.2 Zorg voor beheer watersysteem Kwantiteitsbeheer oppervlaktewater(zorg voor waterbeheersing / peilbeheer) Voldoende water Waterbeheer betekent het regelen van het waterpeil in vaarten, plassen, sloten, grachten en kanalen. Dit is van groot belang voor bebouwing, agrarische bedrijven, scheepvaart, natuur en recreatie. De hoogte waarop het waterpeil in een gebied wordt vastgesteld, hangt samen met het gebruik en de functie van dat gebied. Zo fluctueert het peil vaak in natuurgebieden, terwijl boeren liever een vrij lage waterstand hebben omdat hun land anders te nat is. Ook voor de scheepvaart is de beheersing van het waterpeil van groot belang. Bij een te lage waterstand lopen diepstekende schepen aan de grond, terwijl bij een te hoge waterstand de doorvaarthoogte onder de bruggen te laag wordt. Droge voeten Het gebied van Delfland bestaat uit laaggelegen polders en boezemland, dat een stuk hoger ligt. Het teveel aan regenwater voert Delfland af naar de Nieuwe Waterweg en de Noordzee: het buitenwater. Dat gebeurt via Delflands boezem, een stelsel van kanalen en sloten die met elkaar in verbinding staan en die allemaal hetzelfde waterpeil hebben (43 centimeter onder NAP). In tijden van regen stijgt het peil in de boezem en wordt het water met behulp van zes boezemgemalen en enkele poldergemalen naar het buitenwater gepompt. Is het waterpeil in droge perioden te laag, dan wordt met twee boezemgemalen water in de boezem gepompt. Het boezemland ligt hoog. Daardoor stroomt bij regen het overtollige water als vanzelf naar de lager gelegen boezem. Het polderland ligt meestal lager. Overtollig water stroomt daardoor niet vanzelf naar de hoger gelegen boezem. Om droge voeten te houden, moet het water met poldergemalen omhoog worden gepompt. Zoetwatervoorziening Tijdens een periode van langdurige droogte kan een tekort ontstaan van oppervlaktewater van de juiste kwaliteit, bijvoorbeeld door verzilting. De aanvoer van zoet water en het handhaven van oppervlaktewaterpeilen is van belang voor diverse functies, waaronder die van de stabiliteit van (veen)kaden. Is het waterpeil in droge perioden te laag, dan wordt (zoet) water met behulp van gemalen de boezem in gepompt Kwaliteitsbeheer oppervlaktewater De zorg voor een goede waterkwaliteit in kanalen, sloten en plassen is een van de kerntaken van Delfland. Middels het uitgeven van vergunningen (Waterwet), probeert Delfland het lozen van vervuilende stoffen te beheersen. Daarnaast wordt er onderzoek gedaan om inzicht te krijgen in de actuele waterkwaliteit en die van de waterbodem, en de effecten van genomen maatregelen. Verder wordt met het onderzoek getoetst of voldaan wordt aan die eisen voor de kwaliteit die horen bij een bepaalde functie van het oppervlaktewater, zoals bijvoorbeeld zwemwater. Er worden op circa 300 locaties watermonsters genomen. De locaties zijn geselecteerd op basis van het watertype (sloot, kanaal, plas) en landgebruik (glastuinbouw) en de ligging in het watersysteem. De monsters worden in het laboratorium geanalyseerd. In het programma Schoon Water zijn de maatregelen opgenomen die Delfland neemt voor het verbeteren van de chemische en ecologische waterkwaliteit Beheer waterkeringen Stevige dijken Het gebied van Delfland ligt ver beneden de zeespiegel. Wanneer de duinen of dijken zouden bezwijken, loopt een groot deel van het achterliggende land onder water. Bij een doorbraak in het gebied van Delfland kunnen de gevolgen zelfs tot aan de Utrechtse Heuvelrug merkbaar zijn. Om dat gevaar te beperken, houdt Delfland een zeewering en een rivierwaterkering in stand en zorgt het voor het onderhoud van kaden. Veiligheid staat natuurlijk voorop bij het beheer en onderhoud van de waterkering. Maar de laatste jaren is er naast veiligheid ook steeds meer aandacht gekomen voor landschap, natuur en recreatie. De belangrijkste waterkering in Delflands beheergebied, de zogenaamde primaire waterkering, bestaat uit twee onderdelen: de zeewering en de rivierwaterkering Delflandsedijk. Deze primaire waterkering van Delfland moet bestand zijn tegen waterstanden en golfcondities die statistisch gezien gemiddeld niet vaker dan één keer in de jaar voorkomen. Delfland beoordeelt op wettelijke voorgeschreven tijdstippen of de primaire 15

16 waterkering voldoet aan de normen. Indien dit niet het geval is, wordt de betreffende (delen van de) waterkering verbeterd. Zeewering De zeewering van Delfland loopt van Wassenaar tot aan de Nieuwe Waterweg bij Hoek van Holland en bestaat uit strand en duinen van verschillende breedtes. Bij het onderhoud van de zeewering is de laatste jaren meer ruimte gekomen voor natuurlijke processen. Dit heet dynamisch kustbeheer. Eén van de voorwaarden voor dynamisch kustbeheer is dat er aan de kust voldoende zand beschikbaar is voor die natuurlijke processen. Vroeger waren het vooral de strandhoofden, de in zee uitstekende dammen, die verlaging van het strand moesten tegengaan. Tegenwoordig vult de rijksoverheid de hoeveelheid zand op het strand aan als de kust achteruit dreigt te gaan. Daarmee wordt de ligging van de kustlijn geborgd. Zee en rivierwaterkering Delflandsedijk Delfland moet zijn gebied niet alleen beschermen tegen de zee, maar ook tegen het hoge rivierwater van de Nieuwe Waterweg. Daarom is dicht langs de rivier de Delflandsedijk aangelegd. De Delflandsedijk loopt van Hoek van Holland tot in Rotterdam. Deze dijk vervangt de oude Maasdijk. Deze dijk heeft nu een taak als tweede rivierwaterkering, ook wel secundaire of (binnen) waterkering genoemd. Met de Delflandsedijk zijn ook de woongebieden die buiten de oude Maasdijk lagen, goed beschermd tegen het buitenwater. Regionale en overige waterkeringen Deze groep keringen zijn kleine dijken. Er zijn boezem- en polderkaden. Boezemkaden beschermen het achterliggende gebied tegen het hoger gelegen boezemwater. Deze waterkeringen liggen meestal direct langs het boezemwater en zijn dan duidelijk als dijk herkenbaar. Polderkaden zijn waterkeringen die laaggelegen poldergebieden (met hun vaak verschillende waterpeilen) van elkaar scheiden. In tegenstelling tot dijken moeten kaden voortdurend hoge waterstanden keren. Het belang van de kaden is dan ook groot, zeker als er sprake is van extreme neerslag. Omdat de regenval de afgelopen jaren intensiever is geworden, worden voor boezemkaden nieuwe veiligheidsnormen opgesteld. Veel kaden zullen de komende jaren worden verbreed of verhoogd om ook in de toekomst het water voldoende te kunnen keren Kwantiteitbeheer grondwater Wat is grondwater? Grondwater is water onder het grondoppervlak. Normaal gesproken is het dus niet zichtbaar. Door een te hoge of te lage grondwaterstand kan er overlast ontstaan. Denk aan water in kruipruimtes of kelders, optrekkend vocht in de muren of een drassige tuin. Delfland wordt in de Waterwet aangewezen als operationeel beheerder voor zowel het oppervlakte- als het grondwatersysteem. In die hoedanigheid is Delfland, naast de provincie Zuid-Holland, verantwoordelijk voor verschillende grondwateronttrekkingen. Door het instellen van oppervlaktewaterpeilen kunnen de grondwaterstanden mede, zij het indirect en in beperkte mate, worden beïnvloed. Er kan een vergunning voor een onttrekking of infiltratie van grondwater bij Delfland worden aangevraagd. Tegelijkertijd is Delfland ook toezichthouder op reeds verleende vergunningen en meldingen. Rol Provincie De provincie blijft aanspreekpunt voor de grotere of specifiekere grondwateronttrekkingen. Dit zijn: grondwateronttrekkingen met bijbehorende infiltraties voor drinkwater. onttrekkingen van meer dan kubieke meter per jaar door industriële bedrijven. onttrekkingen ten behoeve van bodemenergiesystemen: het onttrekken en infiltreren van koud en warm grondwater (bijvoorbeeld voor kantoorverwarming). Rol gemeente Ook de gemeenten hebben een grondwatertaak, namelijk een zorgplicht om grondwateroverlast door afvoer van het overtollige grondwater in de openbare ruimte tegen te gaan. De gemeente is het eerste aanspreekpunt voor de burger om klachten, vragen en opmerkingen te behandelen bij grondwateroverlast. Ook particulieren hebben een grondwatertaak, namelijk een zorgplicht om grondwateroverlast door afvoer van het overtollige grondwater van hun eigen terrein tegen te gaan, bijvoorbeeld door de aanleg van drainage. Grondwater en calamiteiten Voor calamiteiten met grondwaterkwaliteit is geen apart calamiteitenbestrijdingsplan gemaakt. Reden hiervoor is dat de grondwaterkwaliteit - en dus eventuele grondwaterverontreiniging - niet als taak is overgegaan naar 16

17 de waterschappen. Dit blijft onder de Wet Bodembescherming (Provincie en grote gemeenten zijn dan bevoegd gezag) ressorteren. Eventuele lozing van verontreinigd grondwater op oppervlaktewater valt onder het calamiteitenbestrijdingsplan waterkwaliteit. Het eventueel te veel onttrekken van grondwater kan tot mogelijke ongewenste situaties leiden, zoals acute schade aan gebouwen en infrastructuur. In die gevallen is Delfland als vergunningverlenend bevoegd gezag, bevoegd de onttrekking te laten stoppen. Voor deze situatie is vooralsnog geen apart calamiteitenbestrijdingsplan opgesteld Zorg voor het zuiveren van stedelijk afvalwater (zuiveringsbeheer) De 1,4 miljoen inwoners en de circa bedrijven binnen het beheergebied van Delfland 'produceren' elk jaar tientallen miljoenen m3 afvalwater. Dat bestaat uit huishoudelijk afvalwater (van inwoners wc, douche, etc.) en bedrijfsafvalwater (proces water, percolatie of afvalwater afkomstig uit de glastuinbouw, etc.). Het afvalwater heeft negatieve impact op het milieu. De Waterwet (voorheen de Wvo) schrijft voor dat dit afvalwater niet ongezuiverd mag worden geloosd op het ontvangende oppervlaktewater, maar moet worden afgevoerd naar een afvalwaterzuiveringsinstallatie (AWZI). Het meeste afvalwater komt via de gemeentelijke rioolstelsels bij rioolgemalen terecht die vervolgens het afvalwater via grote persleidingen verpompen naar de AWZI s. Ook komt er regenwater via de gemeentelijke rioolstelsels bij de rioolgemalen terecht. Dit water belast de AWZI. Daarom is het beleid er op gericht om zo veel als mogelijk alleen het verontreinigde regenwater te zuiveren. Het verontreinigde regenwater bevat o.a straatafval, zand, maar ook zinkdeeltjes afkomstig van dakgoten, vangrails, straatmeubilair, en verontreinigingen van verkeersintensieve wegen. Het 'schone regenwater wordt steeds meer afgekoppeld, waardoor de AWZI minder zwaar wordt belast. Als het afvalwater door de AWZI is gezuiverd en voldoet aan de voorgeschreven kwaliteit, dan wordt het schone water (effluent) op buitenwater, de Nieuwe Waterweg of Noordzee, geloosd. Delfland vertrouwt het onderhoud en beheer van de AWZI s Harnaschpolder en Houtrust via een Publiek Private Samenwerking toe aan Delfluent bv, een consortium van gespecialiseerde bedrijven. Ook het beheer en onderhoud van het bijbehorende transport- en leidingensysteem behoort tot de taken van Delfluent. In overleg heeft Delfluent deze taken ondergebracht bij Delfluent Services BV (DSBV). De publieke verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van het afvalwater in de Haagse regio blijft in handen van Delfland. Delfland betaalt Delfluent een jaarlijkse vergoeding voor de geleverde diensten. Het is voor het eerst in de Nederlandse geschiedenis dat een waterschap het operationeel zuiveringsbeheer volledig uitbesteedt Nautisch beheer Toezichthouders van Delfland zijn op en aan het water te vinden om het vaarverkeer in het gebied van Delfland in goede banen te leiden. Hierbij controleren zij onder andere op het vaargedrag, zoals de vaarsnelheid, en op de aanwezigheid van een vaarvergunning of de registratie van een snelle motorboot. Soms worden handhavingsdagen met andere toezichtpartners georganiseerd. Delfland voert dan in samenwerking met de politie en bijvoorbeeld Natuurmonumenten en Groenservice Zuid-Holland, een dag intensief vaartoezicht uit. 17

18 4 Wettelijk kader calamiteitenbestrijding en bevoegdheden In dit hoofdstuk worden de (wettelijke) taken en bevoegdheden van Delfland in relatie met de algemeen bestuurlijke kolom - ten aanzien van de calamiteitenbestrijding weergegeven. 4.1 Wettelijk kader preparatiefase In de preparatiefase zijn twee hoofdtaken te onderscheiden: Informeren. Prepareren (voorbereiden op). De wettelijke grondslagen van de preparatiefase zijn in artikel 5.29 van de Waterwet en artikel 5.3 van het Waterbesluit vastgelegd. In bijlage 3 zijn betreffende artikelen opgenomen. Informeren Verzorging van informatievoorziening aan overheden, instanties en particulieren, die daarvoor in aanmerking komen, komt tot stand door: Overleg over het ontwerp van het calamiteitenplan met de provincies, veiligheidsregio s en gemeenten; Het informeren van betrokken overheden, instanties en particulieren over de waterstaatkundige risico s; Deelnemen aan gemeentelijke en regionale overleggen. Prepareren Onder preparatie worden alle voorbereidende activiteiten verstaan die noodzakelijk om in geval van een calamiteit doeltreffend te kunnen optreden, zoals: Het vaststellen van een calamiteitenplan. De herzieningstermijn bedraagt 6 jaar; Het onderhoud van noodvoorzieningen; Het aanhouden van strategische voorraden; Het aanschaffen van specifiek materieel; Oefenen, opleiden en trainen; Overleg met partners in de crisisbeheersing; Verzamelen en verspreiden van kennis over relevante risico s. Naast kwaliteitszorg voor de eigen organisatie is ook bekendheid met en afstemming op de operationele (basis)plannen van derden van belang. Eisen calamiteitenplan Aan het calamiteitenplan worden de volgende eisen gesteld. a. Een overzicht van de soorten calamiteiten die zich in het watersysteem of onderdelen daarvan kunnen voordoen, waaronder een inventarisatie van de daarmee gepaard gaande risico s. b. Een overzicht van te nemen maatregelen, met inbegrip van de maatregelen die voortkomen uit de voor de betreffende watersystemen geldende overstromingsrisicobeheerplannen, en het beschikbare materieel, benodigd om de onderscheiden calamiteiten het hoofd te bieden. c. Een overzicht van diensten, instanties en organisaties, die bij gevaar kunnen worden ingeschakeld. d. Een beschrijving van het moment en de wijze van het door de beheerder informeren van burgemeesters en wethouders van de gemeenten waarbinnen de watersystemen of onderdelen daarvan zijn gelegen. e. Een schema met betrekking tot de calamiteitenorganisatie van de beheerder. f. Een meld en alameringsprocedure. g. Een overzicht waaruit blijkt op welke wijze de beheerder de kwaliteit van de calamiteitenorganisatie waarborgt. 4.2 Wettelijk kader repressie (respons)fase (bevoegdheden tijdens calamiteitenbestrijding) In deze paragraaf worden de bevoegdheden van het hoogheemraadschap in relatie met de algemeen bestuurlijke kolom - tijdens de responsfase weergegeven. De wettelijke grondslagen van de responsfase zijn in 18

19 artikel 5.30 van de Waterwet en artikel 96 van de Waterschapswet vastgelegd. In bijlage 3 zijn betreffende artikelen opgenomen De algemeen bestuurlijke kolom bestaat uit de bestuurders en de hulpdiensten en de coördinerende instanties die een verantwoordelijkheid hebben op het gebied van de handhaving van de openbare orde en de rampenbestrijding. Dit zijn onder andere de veiligheidsregio s, brandweer, politie, geneeskundige hulpverlening, gemeenten, provincies en de ministeries van Veiligheid en Justitie (V&J)en Binnenlandse Zaken en koninkrijksrelaties (BZK). De functionele kolom (ook wel waterkolom genoemd) bestaat uit de bestuurders en diensten die een specifieke verantwoordelijkheid hebben op het taakgebied water. Dit zijn onder andere de waterschappen, Rijkswaterstaat en andere onderdelen van het ministerie van Infrastructuur en Milieu, de provincies (in hun rol als waterbeheerder) en de gemeenten (in hun rol als waterbeheerder). Een belangrijke voorwaarde voor de effectiviteit van de rampenbestrijding bij overstromingen is een efficiënte en effectieve samenwerking tussen de algemeen bestuurlijke kolom en de functionele waterkolom. Het onderstaande plaatje 2 (figuur 5) van de bestuurlijke netwerkkaart Oppervlaktewater en waterkering is een overzicht van de bestuurlijke partijen in deze twee kolommen/ketens en de rol die zij vervullen ten tijde van een crisis. Figuur 4 Samenwerking tussen de algemeen bestuurlijke kolom en de functionele bestuurlijke waterkolom 2 Bestuurlijke Netwerkkaarten Crisisbeheersing uitgave november

20 4.2.1 Bevoegdheden waterschappen Bij een calamiteit, niet zijnde een ramp: Het is denkbaar dat er sprake zal zijn van een situatie van gevaar in de zin van de Waterwet, die (nog) niet is te kwalificeren als een ramp of crisis (of ernstige vrees voor het ontstaan daarvan) in de zin van de Wet veiligheidsregio s 3.Dit wil niet zeggen dat de veiligheidsregio nog niet in beeld is of nog geen rol heeft. 4. Delfland oefent de eigenstandige bevoegdheden uit en afstemming met de veiligheidsregio blijft wenselijk. (Nood)Bevoegdheden dijkgraaf / waterschapsbestuur Wanneer tegen waterstaatkundige calamiteiten opgetreden moet worden, heeft Delfland bij monde van de dijkgraaf (nood)bevoegdheden om die maatregelen te treffen die hij noodzakelijk vindt. Onder gevaar voor waterstaatswerken (incidenten en calamiteiten) wordt conform artikel 5.28 in de Waterwet verstaan: Omstandigheden waardoor de goede staat van één of meer waterstaatswerken onmiddellijk en ernstig in het ongerede is of dreigt te geraken. Aandachtspunten zijn: Van deze bevoegdheden moet zeer terughoudend gebruik worden gemaakt, en dus alleen als het normale instrumentarium tekort schiet om het gevaar af te wenden. De maatregelen mogen in strijd zijn met wettelijke voorschriften, maar ze mogen niet in strijd zijn met de grondwet of internationale verplichtingen. De noodbevoegdheden zijn alleen van toepassing op de waterstaatswerken en taken waarvoor het waterschap verantwoordelijk is. De te nemen maatregelen moeten voldoen aan de voorwaarden van proportionaliteit en subsidiariteit. Het bestuur en gedeputeerde staten dienen zo snel als mogelijk op de hoogte te worden gesteld. De noodbevoegdheden zijn vastgelegd in de Waterwet (artikel 30) en de Waterschapswet (artikel 96) welke in de bijlage zijn opgenomen. Daarnaast zijn de onteigeningswet (artikel 73) en de wrakkenwet (artikel 3) van belang. De onteigeningswet regelt dat onroerende zaken in bezit mogen worden genomen voor het winnen van bodemmaterialen voor de aanleg, het herstel en de versterking van waterkeringen. De wrakkenwet regelt in geval van (dreigende) watersnood dat alle gezonken of gestrande vaartuigen en andere voorwerpen direct mogen worden verwijderd door Delfland, als onverwijlde opruiming noodzakelijk wordt geacht. In de Waterwet zijn onder andere de Wet Verontreiniging Oppervlaktewateren (WVO) en een deel van de Wet bodembescherming (voor wat betreft de waterbodem) opgegaan. De bevoegdheden met betrekking tot het optreden ingeval van kwalitatieve calamiteiten zijn ook verwoord in artikel 5.30 van de Waterwet. Voor meer informatie met betrekking tot het wettelijk kader wordt verwezen naar het supplement Juridisch kader. 4.3 Bevoegdheden algemeen bestuurlijke kolom Burgemeester/voorzitter VR De burgemeester - of ingeval van een ramp of crisis van meer dan plaatselijke betekenis, de voorzitter van de veiligheidsregio - is belast met het opperbevel in geval van een ramp of ernstige vrees voor het ontstaan daarvan. Dit opperbevel strekt zich ook uit over niet-gemeentelijke diensten en bestuursorganen (waaronder de waterschappen). Binnen de gemeente heeft de burgemeester, bij een (dreigende) ramp 6 of crisis, de eenhoofdige leiding; hij heeft gezag over allen die betrokken zijn bij de rampenbestrijding en de handhaving van de openbare orde, 3 Artikel 5 Wet veiligheidsregio s 4 Beide ketens hebben eigenstandige bevoegdheden, Wet veiligheidsregio s (Wvr) gaat over de preparatie en repressie fasen (het verlengd) lokaal bestuur is hier geregeld tav rampenbestrijding & crisisbeheersing. Naast de Wvr geldt ook de Gemeentewet waar de bevoegdheden van de burgemeester, niet zijnde ramp of crisis, zijn geregeld. 5 Bestuurlijke Netwerkkaarten Crisisbeheersing uitgave november 2013 p Artikel 5 Wet veiligheidsregio s 20

21 ook over de eenheden die bijstand verlenen, zoals van defensie maar ook het waterschap. Gezag houdt in zeggenschap: het kunnen geven van bevelen. Bij optreden onder gezag van de burgemeester behouden de betreffende organisaties (waaronder Delfland) hun eigen bevoegdheden, binnen de kaders aangegeven door de burgemeester. Bij het bijeenroepen van het regionaal beleidsteam (grip 4) zie hoofdstuk 6 neemt de voorzitter veiligheidsregio van rechtswege een aantal bevoegdheden van de burgemeesters in zijn regio over. De burgemeester kan beschikken over normale bevoegdheden en noodbevoegdheden. Het gebruik maken van een noodbevoegdheid houdt in dat hij opdrachten kan geven aan Delfland en anderen waarmee hij normaal gesproken geen hiërarchische relatie heeft: hij doorbreekt de normale verhoudingen. Dat kan alleen als bij een dreiging de normale bevoegdheden ontoereikend zijn. De twee algemene noodbevoegdheden waar de burgemeester over beschikt zijn de noodbevelsbevoegdheid en de noodverordeningsbevoegdheid. Het noodbevel richt zich op met name te noemen personen of bedrijven. Het opperbevel valt hier eveneens onder; het opperbevel richt zich alleen tot de rampenbestrijding betrokken organisaties en personen, terwijl de algemene noodbevelsbevoegdheid wordt toegepast tegen burgers. De term opperbevel wordt allen gebruikt bij de rampenbestrijding, niet bij de handhaving van de openbare orde. De noodverordening richt zich op een ieder, bijvoorbeeld ramptoeristen Samenloop bevoegdheden dijkgraaf burgemeester/voorzitter VR Er kan sprake zijn van samenloop van bevoegdheden van de burgemeester (openbare orde en veiligheid) of ingeval van een ramp of crisis met meer dan plaatselijke betekenis, de voorzitter van de veiligheidsregio - en van de beheerder van het waterstaatswerk. Voor wat betreft mogelijke overstromingen in dijkring 14 zijn er in het coördinatieplan dijkring 14 nadere afspraken gemaakt over afstemming en dergelijke. In het kort gezegd bepaalt de burgemeester/voorzitter VR het beleid van de rampenbestrijding in overleg met de betrokken diensten en overheden 7. Hij houdt daarbij rekening met de wettelijke bevoegdheden en verantwoordelijkheden van anderen. In het uiterste geval kan hij echter bindende aanwijzingen geven. De dijkgraaf moet de inzet van eigen bevoegdheden in zo n geval dus afstemmen op de bevoegdheden en de maatregelen van de burgemeester/voorzitter VR. Als de burgemeester/voorzitter VR een aanwijzing geeft, is Delfland verplicht de eigen bevoegdheden conform die aanwijzing te hanteren. De burgemeester kan echter niet in de plaats treden van het bestuur van Delfland. De functionele keten staat ten tijde van een ramp of crisis ten dienste van de algemene keten. Voor Delfland blijven waterstaatkundige aspecten dan nog steeds primair aandacht vragen, maar voor gemeenten en hulpdiensten telt met name het bestrijden en verlichten van de gevolgen en oorzaken van de waterramp. Er kan sprake zijn van samenloop van bevoegdheden van de burgemeester/voorzitter VR (openbare orde en veiligheid) en van de beheerder van het waterstaatswerk. De burgemeester(of voorzitter veiligheidsregio) zou op grond van zijn noodbevelsbevoegdheid (inclusief) opperbevel) in verband met de openbare orde en veiligheid aan Delfland (of een andere beheerder) zo nodig een bevel kunnen geven. Toepassing van het beginsel van subsidiariteit houdt echter in dat hij een verzoek tot interventie doet aan de minister van I&M. De burgemeester (of voorzitter veiligheidsregio) past hier in beginsel niet zijn bevoegdheden toe Aanwijzing door provincie of minister De burgemeester/ voorzitter VR kan, in geval van een ramp, eventueel specifieke maatregelen (of juist het nalaten daarvan) opleggen aan Delfland. De provincie gedeputeerde staten(gs) oefent het toezicht uit op het optreden bij gevaar door waterschappen. Indien GS, en bij spoed de Commissaris van de Koningin, vinden dat het waterschap niet adequaat optreed bij calamiteiten, dan kunnen zij het waterschap een aanwijzing ten aanzien van het te voeren beleid geven. De minister van Infrastructuur en Milieu (I&M) oefent daarop het oppertoezicht uit. De minister van I&M kan rechtstreeks bevelen geven aan decentrale waterbeheerders. Ook kan deze minister de regie binnen de functionele kolom volledig naar zich toetrekken, in het bijzonder bij grootschalige overstromingen. 7 Voor uitgebreide beschrijving wordt verwezen naar art. 39 Wet veiligheidsregio s. 21

22 4.4 Afstemming over maatregelen en bevoegdheden Operationele invulling - liaisons De operationele afstemming tussen de functionele waterkolom en de algemeen bestuurlijke kolom kan het beste plaatsvinden door samen te werken in de onderscheiden coördinerende niveaus. In de praktijk betekent dat het volgende: Operationeel niveau: Overleg tussen het CoPI en de CPI (van Delfland) in het veld. Tactisch niveau: Het Regionaal Operationeel Team en een afgevaardigde van het Operationeel Team van Delfland. Strategisch niveau: Voor het (Regionaal) Beleidsteam zal een bestuurlijke vertegenwoordiger van Delfland worden afgevaardigd Bestuurlijke afstemming Wanneer een maatregel meerdere waterbeheergebieden overstijgt of wanneer om andere (bijvoorbeeld financiële) redenen een beheerder niet alleen over een maatregel kan beslissen, dan is hierover afstemming nodig. Afstemming tussen waterschappen en Rijkswaterstaat vindt plaats tussen dijkgraaf en HID. De HID stemt indien nodig verder af met de DG-RWS. Een dijkgraaf kan worden uitgenodigd voor de coördinatiegroep van I&M, waarin de DG s van I&M zitting hebben. Voorzitter van deze coördinatiegroep is de meest betrokken DG. Hierbij is van belang dat: een vertegenwoordigende dijkgraaf deelneemt. Deze vertegenwoordigt tevens andere bedreigde waterschappen. deelname op locatie (meestal Den Haag) veelal niet mogelijk zal zijn. Hulpmiddelen als telefonie of videoconferencing zullen nodig zijn Landelijke afstemming bij (verwachte) overschrijding van landelijke alarmeringspeilen voor hoogwater In 2010 is het Landelijk Draaiboek Hoogwater en Overstromingen (LDHO) vastgesteld. Het LDHO beschrijft de landelijke opschaling binnen de waterkolom (waterschappen, ministerie van Infrastructuur en Milieu en provincies) bij een (dreigende) overstroming met bovenregionale effecten, dat wil zeggen een overstroming waarvan de effecten zich uitstrekken over het (beheer)gebied van meerdere waterschappen, veiligheidsregio s, provincies en/of regionale diensten van Rijkswaterstaat. Het Draaiboek beschrijft de taken en verantwoordelijkheden van de betrokken partijen in de waterkolom ten aanzien van deze bovenregionale effecten. Het gaat daarbij vooral om de landelijke coördinatie van de informatievoorziening gericht op een eenduidig landelijk beeld van de waterstaatkundige toestand, en de afstemming van eventuele maatregelen met bovenregionale effecten. De landelijke coördinatie van de informatievoorziening dient voor een goede samenwerking tussen de betrokken actoren en voor de ondersteuning van de besluitvorming door bestuurders ten aanzien van eventuele maatregelen. Als er kans bestaat dat landelijke alarmeringspeilen voor hoogwater in het hoofdsysteem (zee, meren en rivieren) worden bereikt of overschreden, wordt op grond van het LDHO de Landelijke Coördinatiecommissie Overstromingsdreiging (LCO) ingesteld. Wanneer de LCO actief is worden situatierapporten van Delfland als deze vanwege een overstromingsdreiging in het beheergebied van Delfland gemaakt worden, ook naar de LCO gezonden. Problemen met primaire en regionale waterkeringen die tot regio-overstijgende crisissituaties kunnen leiden worden door Delfland direct aan de LCO gemeld. De calamiteitencoördinatoren fungeren als contactpersonen van Delfland voor de LCO. Het Hoogheemraadschap van Delland geeft voor veiligheidsregio s duiding aan de interpretatie van het landelijk waterbeeld van de LCO. In het kader van de (mogelijke) opschaling van veiligheidsregio s bij (dreigende) overstromingen kan bestuurlijke afstemming van Delfland met andere waterbeheerders (Rijkswaterstaat en andere waterschappen) plaatsvinden. In Dijkring 14, 15 en 44 is hierover een convenant met bijbehorende coördinatieregeling afgesloten (zie volgende paragraaf). Het Hoogheenraadschap van Delfland rapporteert rechtstreeks aan de LCO en geeft voor de veiligheidsregio s Rotterdam-Rijnmond en Haaglanden duiding aan het regionaal waterbeeld in het beheergebied van Delfland. Samenwerking dijkring 14 In februari 2010 hebben 6 veiligheidsregio's, 5 waterschappen, 3 provincies en 3 regionale diensten van Rijkswaterstaat het Coördinatieplan Dijkring 14 vastgesteld en de uitvoering hiervan met een convenant 22

23 bekrachtigd. Het plan beschrijft nauwgezet op welke manier er bij een (dreigende) overstroming van Dijkring 14 zo effectief mogelijk kan worden samengewerkt. Er zijn onder andere afspraken gemaakt over de interregionale afstemming. Dit is terug te voeren op drie scenario s: 1. Kust Veiligheidsregio s: Voor het kustscenario van dijkring 14 neemt Veiligheidsregio Haaglanden (VRH) het initiatief tot de bovenregionale afstemming door het initiëren van een overleg tussen de voorzitters/ vertegenwoordigers van de RBT s. Tevens neemt de VRH het initiatief tot afstemming tussen de operationeel leiders van de ROT s. Tussen waterbeheerders: Voor de dreiging kust van dijkring 14 neemt het Hoogheemraadschap van Rijnland het initiatief voor de bovenregionale afstemming door het initiëren van een overleg tussen de dijkgraven van de betrokken waterschappen en de betrokken HID van RWS. Tevens neemt Rijnland het initiatief tot een overleg tussen de operationeel leiders van de operationele teams van de waterschappen en RWS. Andere waterbeheerders kunnen Rijnland ook verzoeken dit overleg op te starten. 2. Rivieren Veiligheidsregio s: Voor dijkring 14 is de Veiligheidsregio Utrecht (VRU) ingeval van een (dreigende) overstroming door hoogwater op de Lek, conform het bestuurlijk convenant van dijkring 15 van juni 2007, aangewezen als coördinerend. Zowel het Regionaal Operationeel Team (ROT) en het Regionaal Coördinerend Beleidsteam (RCBT) van de VRU, alsmede de CdK van Utrecht zijn aangewezen als coördinerend. Tussen waterbeheerders: Voor het rivierscenario van dijkring 14 neemt het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden (HDSR) het initiatief voor de bovenregionale afstemming door het initiëren van een overleg tussen de dijkgraven van de betrokken waterschappen en de betrokken HID van RWS. Tevens neemt HDSR het initiatief tot een overleg tussen de operationeel leiders van de operationele teams van de waterschappen (OT s) en RWS. Andere waterbeheerders kunnen HDSR ook verzoeken dit overleg op te starten. 3. Rijn-Maasmonding Veiligheidsregio s: Voor de Rijn-Maasmonding dreiging van dijkring 14 neemt Veiligheidsregio Rotterdam- Rijnmond (VRR) het initiatief tot de bovenregionale afstemming door het initiëren van een overleg tussen de voorzitters/vertegenwoordigers van de RBT s. Tevens neemt de VRR het initiatief tot afstemming tussen de operationeel leiders van de ROT s. Andere regio s kunnen de VRR ook verzoeken dit overleg op te starten. Tussen waterbeheerders: Voor de Rijn-Maasmonding dreiging van dijkring 14 neemt het Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard (HHSK) het initiatief voor de bovenregionale afstemming door het initiëren van een overleg tussen de dijkgraven van de betrokken waterschappen en de betrokken HID van RWS. Tevens neemt HHSK het initiatief tot een overleg tussen de operationeel leiders van de operationele teams van de waterschappen en RWS. Andere waterbeheerders kunnen HHSK ook verzoeken dit overleg op te starten. Voor de andere afspraken wordt verwezen naar het Coördinatieplan Dijkring 14, te vinden op de website van Delfland Landelijke en regionale samenwerking bij droogte In 2009 is het Landelijk Draaiboek Watertekort en droogte vastgesteld. Zodra de rivierafvoeren bij de grens van de Rijn (bij Lobith) en de Maas (bij Maastricht Sint Pieter) onder een bepaalde waarde komen óf er bovenregionale watertekortproblemen ontstaan zonder dat aan de eerste twee criteria wordt voldaan, wordt op grond van het LDW de Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) bijeengeroepen. De LCW maakt bij watertekorten een verdeling van het beschikbare rijkswater onder sectoren die daarvan afhankelijk zijn. Voorbeelden van deze sectoren zijn de land- en tuinbouwsector, de scheepvaartsector en natuurbeheer. De LCW kijkt naar de hoeveelheid water per sector, maar ook naar de juiste waterkwaliteit voor de bestemming ervan. Elke sector heeft immers zijn eigen wensen voor het water. Zo wil de landbouwsector graag water met een niet te hoge zoutconcentratie en willen elektriciteitsproducenten water dat niet te warm is. 23

24 De LCW heeft formeel geen besluitvormende rol, maar geeft advies aan de directeur-generaal van Rijkswaterstaat. De directeur-generaal besluit bij beperkte watertekorten of hij de adviezen overneemt en uitvoert. Als de situatie kritischer wordt kan de besluitvorming worden neergelegd bij de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu. Regionaal Droogte Overleg (RDO) 8 De toevoer van zoetwater naar West-Midden Nederland wordt grotendeels bepaald door de aanvoer van water via Rijn en Maas. In perioden van watertekort en verzilting is zoetwaterverdeling een regionaal- en landelijk probleem, dat vraagt om een nauwe samenwerking en onderlinge afstemming tussen de Rijkswaterstaat en de regionale waterbeheerders. De Regionale Droogte Overleggen (RDO) vervullen hierin een belangrijke rol. 4.5 Terrorisme Terrorisme is als scenario meegenomen in alle Calamiteitenbestrijdingsplannen. Terrorismebestrijding is één van de belangrijkste thema s in het internationale en nationale veiligheidsbeleid. De rijksoverheid werkt intensief aan de verbetering van terrorismebestrijding in Nederland. Er is fors geïnvesteerd in de capaciteit van de inlichtingen- en veiligheidsdiensten én in de verbetering van informatie-uitwisseling tussen de diensten onderling. In totaal zijn in Nederland ongeveer twintig instanties betrokken bij de bestrijding van terrorisme. Om de samenwerking tussen al deze instanties te verbeteren, is de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (de NCTV) ingesteld. Voor meer informatie wordt verwezen naar de website Onderstaande figuur 6 9 van de bestuurlijke netwerkkaart Terrorisme is een overzicht van de bestuurlijke partijen in deze ketens en de rol die zij vervullen ten tijde van een crisis. Figuur 5 Relatie bestuurlijke partijen ten tijde van een crisis door terrorisme 8 zie voor meer informatie Calamiteitenbestrijdingsplan Langdurige Droogte 9 Bestuurlijke Netwerkkaarten Crisisbeheersing uitgave november 2013 p.84 24

25 Terrorisme is een crisistype waarbij niet alleen sprake is van opschaling in de strafrechtsketen, maar waarbij tevens bij voorbaat sprake is van opschaling in de algemene keten vanwege de te verwachten effecten voor openbare orde en veiligheid. De minister van Veiligheid en Justitie kan indien tijd voor overleg of overeenstemming ontbreekt zo nodig bestuurlijke maatregelen treffen op terreinen van andere ministers ter voorkoming of op voorhand beperken van de gevolgen van een terroristisch misdrijf zoals maatregelen vanwege gevaar voor waterstaatswerken. Bij een terroristische dreiging komt er een derde bestuurlijke keten bij, te weten het landelijk parket/minister van Justitie die de verantwoordelijkheid heeft bij de bestrijding van deze dreiging. De burgemeester en de dijkgraaf worden beide door de justitiële keten overruled. Het Alerteringssysteem Terrorismebestrijding is een waarschuwingssysteem voor overheid en bedrijfsleven. Het systeem waarschuwt operationele diensten en bedrijfssectoren bij een verhoogde dreiging. Op die manier kunnen snel maatregelen worden genomen die het risico op een aanslag kunnen verkleinen of de gevolgen ervan kunnen beperken. Het systeem is alleen gericht op professionals die te maken kunnen krijgen met een terroristische dreiging. Waterkeren is een van de vijftien bedrijfssectoren die op het systeem is aangesloten en daarmee relevant voor Delfland. 25

26 5 Van risico s naar scenario s In het tot stand komen van het plan is een interne multi-disciplinaire werkgroep samengesteld. Deze multidisciplinaire werkgroep bestaat uit vertegenwoordigers van alle disciplines, zowel technisch als ondersteunend. Met verschillende brillen is er gekeken naar gevolgen van calamiteiten om een totaalbeeld te krijgen en relaties tussen vakgebieden te leggen gericht op het integraal maken van de plannen. Het middel dat daarbij is gebruikt is scenarioanalyse. Er zijn zeven verschillende gebeurtenissen behandeld. Het scenario is gedefinieerd als oorzaak en het bestrijdingsplan beschrijft de gevolgen, inclusief de maatregelen. 5.1 Organisatiebehoefte Op basis van het voorliggendecalamiteitenplan en handboek is de organisatiebehoefte in kaart gebracht. Wat gaat er goed en wat kan beter? Resultaat is dat de bestaande werkwijzebeschrijving met daarin de generieke organisatiestructuur door de organisatie als helder en bruikbaar wordt ervaren en over wordt genomen. De beschrijving van de rollen en taken is helder. De drieslagenstructuur is herkenbaar, past bij de manier waarop andere organisaties om ons heen zijn ingericht en blijft van toepassing. Het was verder van belang de bestaande sectorale plannen integraler te maken. Plannen moeten beter te gebruiken en goed toegankelijk zijn. Hiervoor werden vier doelgroepen in beeld gebracht, waar in het nieuwe plan rekening mee wordt gehouden. Het handboek kent daarom vier niveaus van informatie: 1. Beleidsmatige uitgangspunten van de calamiteitenorganisatie, bedoeld om kaders te scheppen hoe Delfland met calamiteiten omgaat. 2. Calamiteitenplan, met een beschrijving van de organisatorische structuur en alle generieke processen, die bij alle soorten calamiteiten vergelijkbaar zijn. Doelgroep: alle leden van de calamiteitenorganisatie. Moment van raadplegen: preparatiefase, ofwel voorafgaand aan een calamiteit. Rol, taak en structuur moet in het opleidingstraject van medewerkers eigen worden gemaakt, zodat tijdens een calamiteit gericht kan worden op de specifieke calamiteit. Dit plan is een richtlijn voor de organisatiestructuur, alarmering en reguliere informatielijnen. 3. Bestrijdingsplannen, op basis van enkele bruikbare, voorzienbare scenario s. Hierin wordt in kaart gebracht wat mogelijke effecten zijn, welke knelpunten en dilemma s zich voor kunnen doen en welke maatregelen vooraf bedacht zijn die genomen kunnen worden. Doel van deze plannen is om voorafgaand aan een calamiteit kennis op te doen en gevoel te krijgen voor de calamiteit. Betrokkenen zijn beter in staat relaties te leggen tussen verschillende vakgebieden. 4. Operationele bijlagen bij de bestrijdingsplannen, met daarin functionele lijsten (schema s, bereikbaarheidslijsten, overzichten) bedoeld om tijdens een calamiteit te gebruiken. Belangrijk uitgangspunt hierbij is de definitie van crisisbeheersing van gecoördineerde improvisatie door kundige en goed opgeleide mensen, op basis van het calamiteitenplan. De bestrijdingsplannen zijn een extra (specifieke) voorbereiding, aanvullend op het calamiteitenplan. Het (generieke) calamiteitenplan vormt het hart van de calamiteitenorganisatie en is altijd van toepassing. 5.2 Risicobeheersing In de risico-inventarisatie 2007 komen risico s op vier vakgebieden naar voren. Deze zijn uitgewerkt op objectniveau. Alle risico s zijn beoordeeld op de kans dat het zich voordoet en op de voorzienbare gevolgen. Een beperking van deze risicoanalyse voor de bruikbaarheid in crisisplannen is dat deze sectoraal is uitgewerkt. De crisisplannen zijn integraal van aard. Accepteren van risico Op basis van de risico-inventarisatie wordt bepaald wat een aanvaardbaar risico is (zowel ambtelijk als bestuurlijk). Een onacceptabel hoog risico (of onvoldoende bekend risico) kan aanleiding zijn voor het uitvoeren van nader onderzoek (risicoanalyse). Er blijft altijd, ook na uitvoering van maatregelen of het opstellen van bestrijdingsplannen, een risico dat moet worden geaccepteerd (het restrisico). Structurele oplossingen (preventie) Wanneer het risico te groot wordt geacht, worden maatregelen genomen om de kans of het gevolg te 26

27 verkleinen. Op basis van de inventarisatie kan een onderbouwing worden gegeven voor het treffen van structurele maatregelen of voor de keuze van alternatieven voor ontwerpen, beheren en onderhouden. Planvorming en communicatie: (preparatie) Indien het risico niet verkleind kan worden (om technische of financiële redenen), maar toch zo hoog wordt geacht dat Delfland voorbereidingen moet treffen, dan wordt de keuze voor acties in de preparatiefase door de risico-inventarisatie onderbouwd. Delfland zal intern of extern moeten communiceren over risico s om het bewustzijn hiervoor te vergroten (zie hoofdstuk 8, risicocommunicatie). In de bestrijdingsplannen zijn mogelijk nog aanvullingen nodig. De uitkomsten van de risico-inventarisatie zijn gebruikt voor het uitwerken van diverse scenario s. Hierbij wordt aangegeven welke gebeurtenissen, acties en maatregelen relevant zijn en met welke prioriteit. Oefening (preparatie) De opgestelde scenario s worden geïntegreerd in het opleiden, trainen en oefenen van de calamiteitenorganisatie. Scenario s worden geoefend. In de evaluatie wordt het plan direct bijgesteld door de beheerder van het plan en ter goedkeuring aangeboden aan de verantwoordelijke voor het plan. 5.3 Van risico s naar scenario s Voor het schrijven van de bestrijdingsplannen heeft de werkgroep op basis van de risico-inventarisatie, met hun expertise, scenario s benoemd, waarmee alle waarschijnlijke en voorzienbare risico s geadresseerd zijn. Een verdere uitwerking van de risicoanalyse is mogelijk, met name in de operationele bijlagen. Ook zijn daar keuzen te benoemen door (groepen van) risico s te accepteren. Voor de bestrijding van deze voorzienbare risico s is altijd terug te vallen op de generieke organisatiestructuur in het calamiteitenplan en één van de scenario s uit de bestrijdingsplannen. Tot slot bestaan er onvoorzienbare risico s. Onvoorzienbare risico s zijn calamiteiten die zich voor kunnen doen, maar waarvan we het bestaan niet weten of waarvan de kans zodanig klein is dat deze niet waarschijnlijk wordt geacht. Dit zijn zogenaamde blinde vlekken. Voorbeeld daarvan is de dijkverschuiving bij Wilnis, waarbij een verschuiving ten gevolge van droogte van tevoren niet was voorzien doordat het faalmechanisme eenvoudigweg niet bekend was. Bij het voordoen van onvoorzienbare risico s wordt teruggevallen op de basisprincipes van de calamiteitenorganisatie: gecoördineerde improvisatie door kundige en goed opgeleide mensen, op basis van het calamiteitenplan. In de risico-inventarisatie wordt een overzicht gegeven van begingebeurtenissen: Storm en hoog buitenwater; Regen (extreme neerslag); Droogte; Dooi-inval en kruiend ijs; Ongelukken met gevolgen voor water; Onderhoud en werkzaamheden aan of vlakbij keringen; Vandalisme, sabotage en terrorisme; Falen van kunstwerk; Falen van keringen door deformatie door Niet Waterkerende Objecten (NWO); Uitval meet- en regelsysteem (telemetrie); Onderbreking van de elektriciteit (stroomuitval). De vertaling naar de uit te werken scenario s is uitgevoerd door de verschillende sectoren. Uitgangspunt daarbij is een representatief en bruikbaar plan. De werkgroep heeft de risico s uit de risico-inventarisatie geactualiseerd en gekoppeld aan de in kaart gebrachte behoeftes van de sectoren. In geval van droogte is gekozen het calamiteitenbestrijdingsplan Langdurige Droogte integraal mee te nemen als scenario omdat het een begingebeurtenis is. Er zijn bijstellingen geweest gedurende het proces voor grootschalige ongelukken, terrorisme en droogte. Voor een mogelijk bestrijdingsplan grondwater wordt eerst verkend of dit nodig is. De volgende scenario s zijn verkend: Stormvloed; Extreme regenval; Technisch falen (waaronder uitval kunstwerken en persleidingen); Grootschalige ongelukken (veelal gericht op waterkwaliteit); 27

28 Langdurige uitval van stroom, meet- en regelsysteem (telemetrie) en/of ICT; Menselijk handelen (intentioneel zoals vandalisme, sabotage en terrorisme); Langdurige droogte (opgenomen als scenario). Van scenario s naar bestrijdingsplannen De scenario s zijn gedefinieerd als de oorzaken van gebeurtenissen. In de bestrijdingsplannen zijn de gevolgen voor de kerntaken van Delfland opgenomen. De ene calamiteit manifesteert zich vooral als scenario (droogte, stormvloed), een andere calamiteit vooral als gebeurtenis (persleidingbreuk, uitval zuivering). Keuze van de werkgroep is om deze twee manieren van aanvliegen mogelijk te maken. Dit kan door een matrixstructuur te kiezen (zie figuur 7) van scenario s, die als oorzaken de gevolggebeurtenissen in de bestrijdingsplannen activeren. Door deze structuur te kiezen leggen we tevens de basis voor de digitalisering van de bestrijdingsplannen (bestrijdingsplan op een computer). Handboek Calamiteitenzorg Calamiteitenplan (generieke voorbereiding) Bestrijdingsplannen (specifieke voorbereiding) Scenarioboek (multi-disciplinair) Supplementen Werkwijzebeschrijving Crisiscommunicatieplan OTO-plan Juridisch supplement Juridisch supplement CBP1 CBP2 CBP3 CBP4 CBP... Scenario A Scenario B Scenario C Scenario D Scenario E Scenario F Scenario... Figuur 6 28

29 6 Opschaling en alarmering Incidenten en calamiteiten, die onder de verantwoordelijkheid van Delfland vallen, verschillen in aard en omvang. De invulling van de calamiteitenorganisatie kan in stappen (fasen) worden aangepast aan het incident of de calamiteit, zowel in omvang als in deskundigheid. Het opstarten van de bestrijding van incident of calamiteit begint met een melding. De bestrijding kan in veel gevallen binnen de reguliere organisatie worden afgehandeld, maar inzet van de calamiteitenorganisatie kan noodzakelijk blijken. Dit moet in korte tijd gebeuren en noemen we opschalen. Het doel hiervan is om besluitvaardig, gecoördineerd en integraal samen te werken binnen Delfland. Het is van wezenlijk belang om de crisispartners zoals veiligheidsregio s en gemeenten (zie verder hoofdstuk 10) in een zo vroeg mogelijk stadium te informeren, af te stemmen en de hoogte te brengen van de opschaling van Delfland. In de paragrafen 6.1 en 6.2 worden de interne op- en afschaling neergezet. In de paragrafen 6.3 en 6.4 worden de regionale opschaling algemene kolom en respectievelijk de landelijke opschaling uitgewerkt. De opschaling van de functionele (water)kolom en de algemene kolom zijn niet aan elkaar gekoppeld maar wel zoveel als mogelijk met elkaar in overeenstemming gebracht. Het is dus goed mogelijk dat de op- en afschaling in beide ketens ongelijk is. Bij Delfland onderscheiden we naast de normale bedrijfsvoering vier fasen die hierna worden beschreven. Als de extra coördinatie en bevoegdheden niet meer nodig zijn zal de calamiteitenorganisatie afschalen (of terugschalen) en uiteindelijk terugkeren in normale bedrijfsvoering. De calamiteitenorganisatie heeft dus geen vaste vorm of vaste bezetting maar wordt wisselend ingevuld naar gelang de omstandigheden. Daarbij zijn de fasen geen vaste indeling, maar meer markeerpunten in de opschaling. De criteria voor opschalen en afschalen zijn nader uitgewerkt in de calamiteitenbestrijdingsplannen. Daarbij is zo veel mogelijk gestreefd naar kwantitatieve, objectieve en meetbare gegevens. In dit hoofdstuk zijn de criteria voor het toepassen van een fase in meer algemene termen en kenmerken verwoord. 6.1 Melding en alarmering De reguliere operationele teams van de organisatie zijn in staat om de eerste operationele maatregelen te nemen in de bestrijding van incidenten en calamiteiten. Dit is inclusief het opvangen en registreren van meldingen van burgers en partners via het meldpunt toezicht (24/7). Er is voorzien in een gegarandeerde informatie- en alarmeringsstructuur, waardoor voortdurend incidenten worden gemonitord, ingeschat en zowel interne als externe partijen tijdig worden geïnformeerd en gealarmeerd. Bij een opschaling is de kernbezetting van de calamiteitenorganisatie in staat om binnen één uur op operationeel, op tactisch en op bestuurlijk niveau, activiteiten te coördineren, bevoegdheden toe te passen en verantwoordelijkheid te nemen. De kernbezetting voorziet bovendien uit een direct inzetbaar team (crisis)communicatie, inclusief omgevingsanalyse, redactie (online media en persberichten) en strategisch communicatieadvies. De gegarandeerde kernbezetting is uit te breiden met inhoudelijke en strategische adviseurs, een meldkamer, een informatiecentrum, informatiemanagement en facilitaire ondersteuning (bedrijfsmiddelen en ICT). 6.2 Interne opschaling Opschaling bij Delfland verloopt in vier verschillende stappen, dit noemen we coördinatiefasen. Deze worden in de volgende paragraaf nader geduid. De aard en omvang van het incident of de calamiteit, en de omvang en impact van de gevolgen bepalen de omvang van de benodigde calamiteitenorganisatie. De complexiteit van de situatie en de bestrijding, de intensiteit van de informatiestromen, de tijdsdruk en dergelijke zijn redenen voor het inschakelen van meer personeel om de taken goed te kunnen uitvoeren. De coördinatiefasen moeten niet alleen toepasbaar zijn voor incidenten die hebben plaatsgevonden (acute crisis) maar juist ook voor mogelijke dreigende situaties zoals voorspelde hoge waterstanden met mogelijke kans op overstromingen (sluimerende crisis). De mate van coördinatie is zelf weer afhankelijk van diverse factoren. Het dreigingsniveau en de (mogelijke) impact spelen hierbij een belangrijke rol, maar ook andere factoren kunnen aanleiding geven tot opschaling zoals de mate van bestuurlijke betrokkenheid, financiële gevolgen of media-aandacht. Met andere woorden: Een incident kan voor zoveel onrust of media-aandacht zorgen (impact samenleving, maatschappelijke 29

30 betrokkenheid) dat bestuurlijke coördinatie nodig is (fase 3), terwijl er op basis van het dreigingsniveau niet veel aan de hand hoeft te zijn. Het uitwerken van de opschalingscriteria voor de diverse ramptypen is een verantwoordelijkheid van de betreffende individuele overheden en vindt zijn weerslag in de algemene calamiteitenplannen en calamiteitenbestrijdingsplannen. Onderlinge afstemming is hierbij wel een in de wet vastgelegde vereiste. Opschalen gaat in kleine stapjes, waarbij alles wat al in werking is gezet gewoon doorgaat. Er komt alleen een laag bij. Reden voor een toegevoegde laag is enerzijds de behoefte aan coördinatie en/of, anderzijds, de behoefte aan hogere bevoegdheden. De toe te voegen laag gaat iets doen wat nog niet wordt gedaan, of niet meer door de laag eronder kan worden gedaan. Hieronder wordt de opschalingssystematiek van de 4 coördinatiefasen in hoofdlijnen beschreven. Een nadere uitwerking is te vinden in het supplement Werkwijzebeschrijving Calamiteitenorganisatie Dagelijkse werkzaamheden (routine) Verantwoordelijk: Uitvoering: Sectorhoofd Teamleider Binnen de dagelijkse werkzaamheden kunnen kleine afwijkingen optreden van het normale beheer. Dergelijke beperkte incidenten kunnen enige extra tijdsbesteding vragen, maar kunnen eenvoudig binnen de dagelijkse routine worden afgehandeld. Dagelijks werk + informatielijn(routine) In sommige gevallen binnen het reguliere werk is het verstandig om binnen en buiten de organisatie mensen en afdelingen hierover te informeren. Dit is bijvoorbeeld als er externe partners betrokken zijn, zoals hulpverleningsdiensten en/of gemeenten en bij alle incidenten die aandacht van media kunnen trekken. In deze gevallen wordt altijd de calamiteitencoördinator geïnformeerd. De sector is primair verantwoordelijk om de lijn (sectorhoofd Secretaris Directeur - portefeuillehouder) te infomeren. Ook is de sector verantwoordelijk om de afdeling communicatie te informeren. Dit kan (en hoeft) echter niet altijd direct te gebeuren. Ook kan de sector buiten kantoortijden tegen beperkingen aanlopen, doordat de reguliere organisatie niet altijd bereikbaar is Coördinatiefase 1 (incident) Verantwoordelijk & uitvoering : Actieteamleider Een incident in fase 1 is beperkt van omvang, beheersbaar en af te handelen door de betreffende sector. De beheersactiviteiten en informatiebehoefte nemen echter toe. Er zijn mensen en/of hulpmiddelen voor nodig om het incident te volgen. Het is noodzakelijk iemand of meerdere mensen vrij te maken van hun dagelijkse werk en te belasten met de aanpak van het incident. Deze situatie wordt aangeduid als coördinatiefase 1. Er wordt ook opgeschaald naar fase 1 als er kans bestaat op (neven) effecten, of als uitbreiding van het effectgebied mogelijk is. Naast primaire technische sectoren, kunnen ook andere afdelingen gebruik maken van een coördinatiefase 1 en een actieteam inrichten (zoals team communicatie). De dienstdoende actieteamleider beslist tot opschalen naar coördinatiefase 1. Fase 1 geeft aan dat er behalve de actieteamleider en/of het instellen van een actieteam, geen bijzondere coördinatiestructuren nodig zijn voor de bestrijding van het incident. Benodigde mensen, middelen en deskundigheid voor de bestrijding van het incident kunnen eenvoudig beschikbaar worden gemaakt. Het incident is sectoraal te bestrijden. Behalve enkele operationele contacten (met bijvoorbeeld communicatie of door het aansluiten van een peilbeheerder in het actieteam) zijn er geen andere afdelingen bij betrokken. Alle werkzaamheden worden verricht onder verantwoordelijkheid van de reguliere organisatie (de actieteamleider). Wanneer de teamleider (van het team waaronder het actiecentrum valt) ook een functie heeft als actieteamleider heeft deze de mogelijkheid om de dienst van de dienstdoende actieteamleider in goed overleg over te nemen (bijvoorbeeld binnen kantoortijden). De dienstdoende actieteamleider blijft dan beschikbaar als eerste aflossing. In bijzondere gevallen kan het sectorhoofd ook iemand anders aanwijzen als actieteamleider (bijvoorbeeld in geval van de regiegroep droogte). 30

31 Werkzaamheden worden vanuit één punt gecoördineerd en uitgevoerd door de actieteamleider. Het actieteam kan besluiten een actiecentrum in te richten, maar dit is niet noodzakelijk. Zodra een fase 1 wordt overwogen, wordt de calamiteitencoördinator in kennis gesteld en gehouden. De calamiteitencoördinator kan gevraagd (en ongevraagd) advies geven. Na opschaling tot fase 1 stelt (voor zover dat nog niet gedaan is) de actieteamleider de teamleider hiervan op de hoogte. De calamiteitencoördinator informeert telefonisch het sectiehoofd (van de sectie waaronder de calamiteit valt) en de dijkgraaf. De secretaris-directeur, het verantwoordelijke sectorhoofd, de overige sectiehoofden en de portefeuillehouder worden in principe per sms geïnformeerd. Om de calamiteitencoördinator te ontlasten nemen zij bij vragen contact op met het sectiehoofd. Wanneer zich incidenten voordoen die (nog) niet tot GRIP-opschaling 10 leiden, maar wel impact kunnen hebben op de openbare orde en veiligheid, informeert en stemt Delfland met de relevante netwerkpartners ( oa.veiligheidsregio s en gemeenten) af Coördinatiefase 2 (calamiteit) Ambtelijke eindverantwoordelijkheid: Verantwoordelijk voor vakgebied: Uitvoering per vakgebied: Operationeel Leider Sectiehoofd (per vakgebied) Actieteamleider (per vakgebied) Coördinatiefase 2 gaat in bij een (dreigende) calamiteit die in omvang het niveau en de bevoegdheden van het actieteam ontstijgt, of waarbij een meer dan geringe inzet is benodigd van meerdere vakgebieden. In deze gevallen is een gecoördineerde aanpak wenselijk of zijn hogere bevoegdheden benodigd om effectief op te kunnen (blijven) treden. Op basis van de wachtdienst zijn er na alarmering binnen een uur een operationeel leider, een calamiteitencoördinator en twee sectiehoofden beschikbaar om een operationeel team te vormen. De Operationeel Leider besluit tot het opschalen naar coördinatiefase 2 op advies van de calamiteitencoördinator en het sectiehoofd. De Operationeel Leider neemt de eindverantwoordelijkheid voor de organisatie op zich. Wanneer het sectorhoofd ook een functie heeft als sectiehoofd heeft deze de mogelijkheid om de dienst van het dienstdoende sectiehoofd in goed overleg over te nemen (bijvoorbeeld binnen kantoortijden).het dienstdoende sectiehoofd blijft in dat geval beschikbaar als eerste aflossing. De calamiteitencoördinator is verantwoordelijk voor het informeren van de dijkgraaf, secretaris-directeur, portefeuillehouder(s), sectorhoofd(en) en sectiehoofden. In overleg met de operationeel leider wordt afgestemd wie welke functionaris informeert Coördinatiefase 3 (calamiteit met bestuurlijke implicaties) Bestuurlijke verantwoordelijkheid: Ambtelijke eindverantwoordelijkheid: Verantwoordelijk voor vakgebied: Uitvoering per vakgebied: Voorzitter beleidsteam Operationeel Leider Sectiehoofd (per vakgebied) Actieteamleider (per vakgebied) De dijkgraaf besluit tot het opschalen naar coördinatiefase 3 op advies van de Operationeel Leider en de calamiteitencoördinator. Er is sprake van een ernstige situatie die als een (dreigende) calamiteit kan worden aangemerkt en waarbij de media belangstelling tonen, beleidsbeslissingen moeten worden genomen en/of bestuurlijk overleg noodzakelijk is Coördinatiefase 4 (beheergebied overschrijdende calamiteit) (NB: er is geen centrale bovenregionale bestuurlijke aansturing) Bestuurlijke verantwoordelijkheid: Voorzitter beleidsteam Ambtelijke eindverantwoordelijkheid: Operationeel Leider Verantwoordelijk voor vakgebied: Sectiehoofd (per vakgebied) Uitvoering per vakgebied: Actieteamleider (per vakgebied) 10 Zie paragraaf voor de uitleg over GRIP 31

32 Bij een calamiteit die het beheergebied overschrijdt kan een coördinatiefase 4 worden afgekondigd. Dit is een calamiteit waarbij intensieve bestuurlijke afstemming benodigd is tussen meerdere waterschappen en/of waterbeheerders. De voorzitter van het beleidsteam beslist tot het opschalen naar fase 4, op advies van de calamiteitencoördinator en de operationeel leider. De dijkgraaf besluit tot het opschalen naar coördinatiefase 4 op advies van de Operationeel Leider en de calamiteitencoördinator. Een coördinatiefase 4 betekent geen verandering in bevoegdheden van Delfland of andere waterschappen. Er is geen centrale bestuurlijke aansturing of coördinatie (vanwege de unieke decentrale bevoegdheden per waterbeheerder). Op regionaal niveau zijn voor het ramptype overstromingen tussen waterbeheerders afspraken gemaakt over regionale coördinatie en eventuele vertegenwoordiging in de veiligheidsregio s. Zie hiervoor het convenant Dijkring 14 en het coördinatieplan Dijkring 14, zoals beschreven in hoofdstuk 4 van het calamiteitenplan. Fase Opschalingslijn (zowel binnen als buiten kantoortijden) Voorzitter beleidsteam Fase 2 Operationeel leider Calamiteitencoördinator Fase 1 Actieteamleider* Calamiteitencoordinator Beslisser tot opschalen Afstemming Advies Reguliere organisatie beslisser tot opschaling * Indien de teamleider ook een functie heeft als actieteamleider binnen de calamiteitenorganisatie heeft hij de mogelijkheid om de dienst van de dienstdoende ATL in goed overleg over te nemen. figuur 7 opschalingsystematiek In figuur 8 is de Calamiteitenorganisatie in relatie tot de coördinatiefasen weergegeven. De calamiteitenorganisatie wordt in hoofdstuk 7 toegelicht. Figuur 8 De calamiteitenorganisatie van Delfland. 32

33 Naast alarmeren en opschalen is het van groot belang om de reguliere organisatie, waaronder het bestuur, en diverse andere functionarissen uit de calamiteitenorganisatie te informeren. De lijn is dat de reguliere functionarissen de reguliere organisatie informeren en de functionarissen uit de crisisorganisatie de functionarissen uit de crisisorganisatie informeren. Voor een overzicht zie onderstaande tabel. INFORMATIELIJN TIJDENS EEN CALAMITEIT Reguliere organisatie informeert de reguliere organisatie. Calamiteitenorganisatie informeert de calamiteitenorganisatie. Actieteamleider Teamleider* Sectorhoofd Portefeuillehouder Calamiteitencoördinator Sectiehoofd waar calamiteit onder valt Voorzitter beleidsteam alleen bij fase 3 College / VV Operationeel leider Secretaris-directeur Sectiehoofd communicatie Overig sectiehoofd I&A/FAZ Netwerkpartners * Indien de teamleider ook een functie heeft als actieteamleider binnen de calamiteitenorganisatie, heeft hij de mogelijkheid om de dienst van de dienstdoende ATL in goed overleg over te nemen. ** Indien het sectorhoofd ook een functie heeft als sectiehoofd binnen de calamiteitenorganisatie, heeft hij de mogelijkheid om de dienst van de dienstdoende sectiehoofd in goed overleg over te nemen. 6.3 Interne afschaling Indien de situatie het toelaat kan worden beslist om de calamiteitenorganisatie af te schalen. Afschalen is het afkondigen van een lagere coördinatiefase, of het terugkeren naar het reguliere werk (dagelijkse routine). Van toepassing zijn de bepalingen zoals uitgewerkt in het hoofdstuk 9 nafase. Er wordt pas afgeschaald als de resterende taken en verantwoordelijkheden zijn overgedragen aan de reguliere organisatie, of aan een ad-hoc projectteam dat met de afhandeling wordt belast (herstelfase). Besluitvorming geschiedt door de dijkgraaf (van fase 4 naar 3 en van fase 3 naar 2), op advies van de calamiteitencoördinator en de operationeel leider. De operationeel leider beslist over het afschalen van fase 2 naar 1, op advies van de calamiteitencoördinator en het sectiehoofd. De betreffende actieteamleider beslist over het afschalen van fase 1 naar dagelijkse werkzaamheden, op advies van de calamiteitencoördinator. 6.4 Regionale opschaling algemene kolom Bij de bestrijding van calamiteiten is naast de waterkolom vaak ook de algemeen bestuurlijk kolom aangesloten 11. Adequate bestrijding van incidenten en rampen valt of staat met een goede communicatie en samenwerking tussen alle betrokken diensten. Essentieel hierbij is dat elkaars taal wordt gesproken. Dit kan alleen worden bereikt door het gezamenlijk toepassen van een eenduidige systematiek van opschaling en fasering. In eerste instantie binnen de eigen kolom, waar mogelijk tussen de verschillende kolommen onderling. De organisatiestructuur van de algemeen bestuurlijke kolom is tijdens rampen en crisis leidend. Om goed met de algemeen bestuurlijke kolom te kunnen communiceren tijdens een ramp is het dan ook noodzakelijk dat structuren en begrippen zoveel mogelijk herkenbaar zijn voor iedereen. Te veel verschillen in (functie)benamingen, faseringen, nummeringen en dergelijke kan tijdens calamiteiten al snel leiden tot misverstanden. Indien bijvoorbeeld de brandweer de aanpak van een bepaald incident wil afstemmen met het waterschap, is het zeer handig dat men elkaars taal spreekt. Wordt gesproken over fase 2 (conform dit voorstel), dan weten beide instanties automatisch dat hiermee wordt bedoeld dat het operationele team actief is, zonder dat dat hoeft te worden uitgelegd. Gecoördineerde Regionale Incidentenbestrijdings Procedure (GRIP) De algemeen bestuurlijke kolom maakt gebruik van de GRIP-systematiek als een incident of crisis een gecoördineerd optreden van de hulpdiensten vereist. GRIP staat voor: Gecoördineerde Regionale Incidentenbestrijdings Procedure en is in 2013 uitgebreid met bovenregionale en landelijke coordinatiestructuren. De GRIP-systematiek werkt volgens het principe van de organisatorische opschaling. Indien een incident of calamiteit een hoger niveau van bevelvoering cq. verantwoordelijkheden vereist, of de behoefte bestaat voor multidisciplinaire samenwerking wordt er opgeschaald van uitvoerend naar tactisch en 11 Wat onder de algemene en de functionele kolom wordt verstaan is in paragraaf 4.2 van dit plan beschreven. 33

34 uiteindelijk strategisch niveau. Delfland valt bij een GRIP situatie onder de aansturing van de betreffende GRIPleiding en moet zijn acties en maatregelen daarmee afstemmen. De GRIP maakt gebruik van zes opschalingsniveaus en werkt volgens het principe van bottom-up organisatorische opschaling. Indien een incident of calamiteit multidisciplinaire samenwerking behoeft en een hoger niveau van bevelvoering cq. verantwoordelijkheden vereist, wordt opgeschaald van uitvoerend naar tactisch en uiteindelijk strategisch niveau. De 6 opschalingsniveaus van GRIP kunnen als volgt worden omschreven 12 : GRIP 1 Wanneer bij de bestrijding van een incident in het brongebied meerdere disciplines betrokken zijn en structurele coördinatie tussen de disciplines noodzakelijk is, wordt opgeschaald naar GRIP 1. Er wordt op de plaats van het incident een team ingericht, het commando plaats incident (COPI). Dit team wordt geleid door een leider CoPI. GRIP 2 Wanneer ook structurele coördinatie buiten het brongebied, dat wil zeggen in het effectgebied, noodzakelijk is, wordt opgeschaald naar GRIP 2. Naast het CoPI wordt een regionaal operationeel team (ROT) ingericht. Dit team wordt geleid door een leider ROT. De leider ROT wordt ook wel (regionaal) operationeel leider genoemd. GRIP 3 Wanneer er sprake is van een bedreiging van het welzijn van (grote groepen van) de bevolking en bestuurlijke coördinatie of besluitvorming noodzakelijk is, wordt opgeschaald naar GRIP 3. Naast het CoPI en het ROT wordt een gemeentelijk beleidsteam (GBT) gevormd, onder voorzitterschap van de betrokken burgemeester. GRIP 4 Wanneer er sprake is van een gemeentegrensoverschrijdend incident, de hulpdiensten in meerdere gemeenten moeten optreden en bestuurlijke coördinatie van betrokken gemeenten aan de orde is, wordt opgeschaald naar GRIP 4. Het GBT komt te vervallen en er wordt een regionaal beleidsteam (RBT) gevormd, onder voorzitterschap van de voorzitter veiligheidsregio. GRIP 5 Wanneer er behoefte is aan multidisciplinaire en bestuurlijke coördinatie bij een ramp of crisis van meer dan plaatselijke betekenis in meerdere regio s of ernstige vrees voor het ontstaan daarvan, waartoe de betrokken voorzitters VR in gezamenlijkheid besluiten omdat het bestuurlijk noodzakelijk wordt gevonden, kan een interregionaal operationeel team irot en/of interregionaal beleidsteam irbt worden ingesteld door de operationeel leiders en/of voorzitters van de betrokken veiligheidsregio s. De operationeel leiders en voorzitters van de betrokken veiligheidsregio s wijzen uit hun midden een coördinerend operationeel leider irot en/of coördinerend voorzitter irbt aan. GRIP-RIJK Wanneer er behoefte is aan sturing door het rijk in situaties waarbij de nationale veiligheid in het geding is of kan zijn, kunnen individuele ministers of de Ministeriële Coördinatiecommissie Crisisbeheersing (MCCb) een GRIP-RIJK afkondigen en parallel aan de (boven)regionale coördinatie op (i)rot en/of (i)rbt de crisisbeheersing en rampenbestrijding nationaal gaan aansturen of coördineren. De MCCb wordt daarbij dan ondersteund door een Interdepartementale Coördinatiecommissie Crisisbeheersing (ICCb) en een Adviesteam. 12 Conform Referentiekader GRIP 34

35 Figuur 9 Opschalingsystematiek van de algemene kolom in relatie tot de functionele (water)kolom nader uitgewerkt. 35

36 6.5 Opschaling Rijkswaterstaat (RWS) figuur 10 opschaling en crisisorganisatie Rijkswaterstaat 6.6 Provincie Zuid Holland Gedeputeerde Staten en de commissaris van de Koning (als provinciaal orgaan) hebben op grond van diverse wetten bevoegdheden en verantwoordelijkheden bij een crisis of een calamiteit. Daarnaast houdt de commissaris van de Koning als rijksorgaan namens de minister van Veiligheid en Justitie op grond van de Wet veiligheidsregio s toezicht op de taakuitvoering van de veiligheidsregio s. 36

37 Het is van groot belang dat Gedeputeerde Staten en de commissaris van de Koning zo snel mogelijk op de hoogte worden gesteld van een crisis of calamiteit en in staat zijn, indien nodig, (een) besluit(en) te nemen. Om dit mogelijk te maken heeft de provincie een interne ondersteunende coördinatie- en afstemmingsstructuur ontwikkeld die in het Plan Interne Crisisorganisatie Zuid-Holland is beschreven. Anders dan de rol van de burgemeester op plaatselijk niveau, is de rol van Gedeputeerde Staten en de commissaris van de Koning geen operationele eerstelijns bevoegdheid maar een bestuurlijk toezichthoudende rol op het tweedelijns niveau. Gedeputeerde Staten en de commissaris van de Koning kunnen vanuit deze rol besluitvorming afdwingen met het geven van een aanwijzing. Ook zijn Gedeputeerde Staten in bepaalde situaties bevoegd te treden in de plaats van het bevoegd gezag en zelf tot het treffen van maatregelen over te gaan. In onderstaande figuur is de interne provinciale crisis- en calamiteitenorganisatie weergegeven. figuur 11 interne provinciale crisis- en calamiteitenorganisatie 6.7 Landelijke opschaling Waterkolom Landelijke opschaling van de Waterkolom bij watercrises vindt plaats op grond van de landelijke draaiboeken en plannen die worden beheerd en onderhouden door de Landelijke Coördinatiecommissies van het Water Management Centrum Nederland (WMCN) van Rijkswaterstaat en de waterschappen in Lelystad. De opschalingscriteria en informatiestromen die in deze landelijke plannen en draaiboeken zijn beschreven zijn, voor zover van toepassing, verwerkt in de calamiteitenbestrijdingsplannen van Delfland. Landelijk Draaiboek Watertekort en Droogte (2009) Landelijk Draaiboek Hoogwater en Overstromingen (2010) Landelijke Coördinatiecommissie Milieuverontreiniging Water (LCM) Internationaal Waarschuwings- en Alarmplan Rijn (2009) Internationaal Waarschuwings- en Alarmsysteem Maas Nationaal meetplan voor metingen in water bij nucleaire ongevallen (2011) Landelijk Draaiboek Hoogwater en Overstromingen Door het Rijk zijn in het Landelijk Draaiboek Hoogwater en Overstromingen afspraken gemaakt over de landelijke coördinatie en afstemming bij een bedreiging van de primaire waterkeringen. Het gaat daarbij vooral 37

38 om de landelijke coördinatie van de informatievoorziening door de daartoe speciaal opgerichte Landelijke Coördinatiecommissie Overstromingen (LCO) en de afstemming van maatregelen. De gebruikelijke bevelstructuur (via veiligheidsregio etc.) blijft gewoon in tact. Alleen de coördinatie en informatievoorziening wordt verder gekanaliseerd. Deze landelijk niveaus zijn niet in de bestaande GRIP of waterkolomfasering gevlochten, beide zijn immers organisatorische opschalingen terwijl de landelijke niveaus alleen gaat over de wijze van afstemming en informatievoorziening bij een bepaald dreigingsniveau. Dit Landelijk Draaiboek Hoogwater en Overstromingen (LDHO) beschrijft de landelijke opschaling binnen de waterkolom (waterschappen, ministerie van Infrastructuur en Milieu en provincies) bij een (dreigende) overstroming met bovenregionale effecten. Dit draaiboek beschrijft de taken en verantwoordelijkheden van de betrokken partijen in de waterkolom ten aanzien van deze bovenregionale effecten. Het gaat daarbij vooral om de landelijke coördinatie van de informatievoorziening gericht op een eenduidig landelijk beeld van de waterstaatkundige toestand, en de afstemming van eventuele maatregelen met bovenregionale effecten. De landelijke coördinatie van de informatievoorziening dient voor een goede samenwerking tussen de betrokken actoren en voor de ondersteuning van de besluitvorming door bestuurders ten aanzien van eventuele maatregelen. Het draaiboek bestaat naast en is afgestemd met het Nationaal Crisisplan Hoogwater en Overstromingen van het ministerie van Veiligheid &Justitie(V&J). Deze beschrijft de landelijke opschaling voor de algemene kolom. De primaire doelgroep van het landelijk draaiboek zijn de verschillende dienstonderdelen van het ministerie van Infrastructuur & Milieu (waaronder Rijkswaterstaat), de waterschappen en de provincie (voor zover het hun watergerelateerde taken betreft). Zij kunnen in het draaiboek lezen wat van hen wordt verwacht als een bovenregionale overstroming dreigt of plaatsvindt. De secundaire doelgroep van het landelijk draaiboek zijn de actoren binnen de algemene kolom. Zij kunnen in het draaiboek lezen wat zij van de actoren in de waterkolom mogen verwachten aan ondersteuning als een bovenregionale overstroming dreigt of plaatsvindt. Afhankelijk van de ernst van de dreiging beschrijft het draaiboek de invulling van de landelijke coördinatie op drie niveaus. Regionale alarmering (niveau 1, kleurcode geel): Er worden wel zeer hoge waterstanden verwacht, maar de dreiging voor grootschalige overstromingen is nihil. Regionaal zijn de waterbeheerders actief (dijkbewaking). Landelijk wordt de informatievoorziening wel opgestart om een eenduidig landelijk beeld beschikbaar te hebben, o.a. ten behoeve van communicatie. Deze situatie komt eens per 1 à 2 jaar voor. Landelijke alarmering (niveau 2, kleurcode oranje): De waterveiligheid is nog gewaarborgd maar de is kans aanwezig dat in de komende dagen tot het hoogste niveau moet worden opgeschaald. Grote alertheid is nodig. Er vindt landelijke coördinatie plaats binnen de functionele (water-)kolom. De verwachte waterstanden zijn extreem hoog en komen slechts enkele keren per eeuw voor. Kritiek (niveau 3, kleurcode rood): Het hoogste niveau van dreiging is aan de orde wanneer een mogelijke overstroming niet is uit te sluiten. Dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer de wettelijke beschermingsniveaus van de waterkeringen overschreden dreigen te worden. Bij deze situatie vindt er landelijke coördinatie, en zo nodig aansturing, plaats vanuit de nationale crisisbeheersing onder coördinatie van de minister van V&J of de minister-president.. Dit komt minder dan eens in de honderd jaar voor. Het LDHO beschrijft op hoofdlijnen de rol van de Landelijke Coördinatiecommissie Overstromingsdreiging (LCO). De LCO is ingericht om een centrale uitvoerende rol te vervullen in de landelijke informatievoorziening over de waterstaatkundige situatie bij een dreigende grootschalige overstroming. De LCO heeft, naast de rol om de vroegtijdige waarschuwing te realiseren, ook de taak om het landelijk beeld van de waterstaatkundige situatie te maken en te verspreiden. Binnen de LCO werken KNMI, waterschappen en Rijkswaterstaat daartoe nauw samen, gericht op het opstellen van het landelijk waterbeeld en een overzicht van mogelijke waterstaatkundige maatregelen met bovenregionale effecten (aanvullend op regionale maatregelen). Bij opschaling naar niveau 1 wordt de LCO actief, maar blijft op de achtergrond. De regionale partijen hebben dan de regie. Er worden geen landelijke beelden verspreid buiten de waterkolom. Vanaf niveau 2 is de LCO volledig actief. Bij niveau 2 bewaakt het DCC-I&M het proces van de crisisbeheersing en verzorgt de informatievoorziening binnen het eigen ministerie, naar het NCC en naar overige netwerkpartners. Bij 38

39 opschaling naar het niveau 3 gaat er landelijke coördinatie, en zo nodig aansturing, plaats vinden vanuit de nationale crisisbeheersing onder coördinatie van de minister van V&J of de minister-president. Een nadere uitleg van het LDHO is te vinden in het calamiteitenbestrijdingsplan Primaire keringen Landelijke fasering Om de landelijke coördinatie van de informatievoorziening, de afstemming van bovenregionale maatregelen en de landelijke regie van de crisisbeheersing op het juiste moment in te schakelen, worden drie niveaus van landelijke opschaling gedefinieerd. Niveau Reikwijdte incident 1 Alarmering: In een eerste stap wordt de LCO actief. Dit niveau wordt aangeduid als alarmeringspeil. De LCO wordt actief een aantal (zo mogelijk 4-7) dagen voorafgaand aan het moment waarop de extreme waterstanden op de Noordzee of rivieren worden verwacht. In deze situatie is de LCO voor de buitenwereld nog nauwelijks zichtbaar, zij volgt de ontwikkelingen en verzamelt informatie. Verantwoordelijk voor opschaling = Voorzitter LCO 2 Landelijke alarmering: Dit gebeurt als waterstanden worden verwacht die vergelijkbaar zijn met 1953 voor de kust en die van 1993 en 1995 voor de grote rivieren (N.B. de keringen zijn nu wel veel sterker). De LCO is volop actief, stemt af met waterbeheerders en andere betrokkenen en verspreidt het landelijke waterbeeld. Dit beeld bevat de dreigingssituatie en een beschrijving van mogelijke overkoepelende maatregelen. Dit niveau betekent: Landelijke informatievoorziening met een centrale rol voor de LCO, en de afstemming van besluiten binnen de waterkolom over (eventuele)maatregelen met een bovenregionale uitwerking. De waterbeheerders achten de situatie nog veilig, maar door de extreme omstandigheden is extra waakzaamheid nodig. Verantwoordelijk voor opschaling = DCC-I&M, namens de minister vani&m 3 Kritiek: Deze fase treedt op wanneer de waterbeheerders niet meer voor de veiligheid kunnen instaan. Het is noodzakelijk om dit in een zo vroeg mogelijk stadium voorafgaand aan de daadwerkelijke crisis te signaleren naar de algemeen bestuurlijke kolom. Deze kan dan de aanvullende besluiten nemen die moeten worden uitgevoerd waaronder eventueel evacuaties. Verantwoordelijk voor opschaling = Hoofd Nationaal Crisiscentrum (NCC) De verhouding tussen coördinatiefasen en het landelijke niveau van opschaling is als volgt: coördinatie fasen Delfland Landelijke opschaling Coördinatie fase Niveaus 1 AT actief Operationele coördinatie 2 OT actief 1 LCO actief 3 BT actief 2 Landelijke alarmering 4 BT actief ( beheergebied overstijgende 3 Kritiek impact) In het calamiteitenbestrijdingsplan Primaire keringen zijn de landelijke opschaling, criteria van opschaling, de rollen en taken, verder uitgewerkt. Bottum up Opschaling bij rampenbestrijding en crisisbeheersing gaat er in principe vanuit dat nieuwe informatie of ontwikkelingen laten zien dat de situatie ernstiger (geworden) is of wordt. Dat betekent dat opschaling plaatsvindt van een laag naar een hoog niveau van rampenbestrijding en crisisbeheersing (bottum-up), bijvoorbeeld: Standzekerheid waterkeringen: Als een waterkering bezwijkt en er daarvóór nog niets aan de hand was. Dit is een (dreigende)calamiteit op beperkte schaal omdat Delfland dit zelf kan afhandelen, er geen 39

40 waarschuwing met betrekking tot de peilen aan vooraf gaat, het probleem vermoedelijk (na melding) door Delfland zelf gesignaleerd is. Bij een incident zoals een olielozing zal meestal traditioneel van onderaf worden opgeschaald (BOTTUM- UP opschaling). Een coördinator gaat in het veld kijken, constateert dat er iets ernstigs aan de hand is en waarschuwt zijn meerdere etc.. Top down Het kan voorkomen dat meteen moet worden opgeschaald naar een hoogste fase, bijvoorbeeld: Dreiging ernstige overstromingen (doorbraak primaire keringen): Als uit de weersverwachtingen blijkt dat over een aantal dagen een extreme, bedreigende situatie kan optreden terwijl er op het moment zelf nog niets aan de hand is. Vanuit landelijke organisaties kan dan al bij voorbaat worden opgeschaald naar de hoogste niveau s. Commotie samenleving: Als er, om welke reden dan ook, zoveel commotie in de samenleving ontstaat dat bestuurlijke regie noodzakelijk is. Als er onverwacht een calamiteit gebeurt met grote gevolgen voor openbare orde en veiligheid en water. Bijvoorbeeld als een vliegtuig neerstort op een waterkering. Als gevolg van bijvoorbeeld voorspelde hoge waterstanden kan het noodzakelijk zijn eerst met bestuurlijke coördinatie te starten (kan zowel binnen de waterkolom als de bestuurlijke kolom), voordat er sprake is van maatregelen (TOP-DOWN opschaling) Landelijke opschaling bij droogte Door het Rijk zijn in het Handboek LCW afspraken gemaakt over landelijke coördinatie en afstemming bij een (dreigende) droogtesituatie. Het gaat daarbij vooral om de coördinatie van de informatievoorziening door de daartoe speciaal opgerichte Landelijke Commissie Waterverdeling (LCW) en de afstemming van maatregelen. De gebruikelijke bevelstructuur (via veiligheidsregio etc.) blijft gewoon in tact. Alleen de coördinatie en informatievoorziening wordt verder gekanaliseerd. Deze landelijke niveaus zijn niet in de bestaande GRIP of waterkolomfasering gevlochten, beide zijn immers organisatorische opschalingen terwijl de landelijke niveaus alleen gaat over de wijze van afstemming en informatievoorziening bij een bepaald dreigingsniveau. Landelijke crisisorganisatie bij droogte De opbouw van de landelijke crisisorganisatie bij droogte is aangegeven in figuur Wanneer een (dreigende) droogtecrisis departement-overstijgend is, zijn het Adviesteam (AT), de Interdepartementale Commissie Crisisbeheersing (ICCb) en de Ministeriële Commissie Crisisbeheersing (MCCb) de overlegvormen waar op interdepartementaal niveau de crisissituatie wordt besproken en de maatregelen worden vastgesteld hoe hiermee om te gaan. In het AT zit een vertegenwoordiger van DCC IenM. In het ICCb neemt de DG-RWS en in het MCCb de Minister van IenM plaats. Contact met deze interdepartementale overlegvormen verloopt via het DCC IenM. - Het Managementteam Watertekorten (MTW) is het adviesorgaan op departementaal niveau bij een feitelijk watertekort of een dreigende (energie)crisis. Het MTW adviseert de DG-RWS ten aanzien van te nemen besluiten bij watertekorten en/of te warm water. Om te komen tot een goede beleidsafweging en een brede afweging van de belangen kunnen in het MTW ook andere relevante partijen worden uitgenodigd. Vaste leden van het MTW zijn de Unie van waterschappen en het Inter Provinciaal Overleg (IPO). De DG-RWS besluit over maatregelen in het hoofdwatersysteem en informeert de Minister van Infrastructuur en Milieu. Indien nodig worden door de DG-RWS besluiten aan de Minister van IenM voorgelegd. - De Landelijke Commissie Waterverdeling (LCW) komt bijeen bij een indicatie van watertekort(en) en/of te warm water. De opschaling van de LCW is vastgelegd in het Handboek voor de LCW, onderdeel van de Handreiking Watertekorten en Warmte. De LCW is verantwoordelijk voor het opstellen van het landelijk waterbeeld op basis waarvan het Managementteam Watertekorten (MTW) geïnformeerd en geadviseerd wordt over mogelijke maatregelen. Nadat hierover binnen het MTW beslissingen zijn genomen, coördineert de LCW de uitvoering van de maatregelen op landelijk niveau en informeert onder meer de RDO s. - Het Regionaal Droogte Overleg (RDO) maakt onderdeel uit van de landelijke (crisis)organisatie watertekort en watertemperatuur en is onderdeel van de advieskolom. De zes RDO s zijn elk in de Landelijke 40

41 Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) vertegenwoordigd. HHSK is ambtelijk vertegenwoordigd in het RDO West-Midden. Figuur 11. Landelijke netwerkkaart droogteoverleg In het calamiteitenbestrijdingsplan Langdurige Droogte zijn de landelijke opschaling en het Regionaal Droogte Overleg West-Midden beschreven. 41

42 7 Calamiteitenorganisatie In dit hoofdstuk staat beschreven op welke wijze Delfland is georganiseerd om calamiteiten te bestrijden. In het supplement Werkwijzebeschrijving is de interne werkwijze in detail uitgewerkt. 7.1 Uitgangspunten Naast de operationele teams uit de reguliere organisatie, beschikt Delfland over een calamiteitenorganisatie. Deze kan geactiveerd worden bij incidenten, calamiteiten of verstoringen van de reguliere werkprocessen. Hierdoor kan zowel binnen als buiten kantoortijden, slagvaardig en gecoördineerd worden opgetreden en zijn mensen met de juiste kennis en bevoegdheden vroegtijdig geïnformeerd en betrokken. De calamiteitenorganisatie is een opgeleide en ingerichte organisatie die werkt op basis van de structuur en de mandaten van het calamiteitenplan. Op het moment dat er sprake is van een (dreigende) calamiteit, wordt de calamiteitenorganisatie volgens de opschalingsstructuur (zie hoofdstuk 6) gealarmeerd en geactiveerd. Afhankelijk van de calamiteit kan de organisatie naar behoefte worden geactiveerd. 1. Een calamiteit kan onverwacht komen, staat onder tijdsdruk en gaat gepaard met onzekerheid. De calamiteitenorganisatie werkt daarom op basis van gecoördineerde improvisatie, door kundige en goed opgeleide mensen, op basis van het calamiteitenplan. 2. Bestrijdingsplannen zijn een extra (specifieke) voorbereiding op enkele voorzienbare risico s, aanvullend op het (generieke) calamiteitenplan. Deze voorzien in kennis en geven (slechts) richtlijnen. Calamiteitenbestrijding is het onderbouwd volgen (of afwijken) van het plan. 3. Kerncompetenties in de calamiteitenorganisatie zijn: samenwerken, vakkennis, flexibiliteit, inventiviteit. Het (durven) nemen van verantwoordelijkheden op alle niveaus is noodzakelijk. Een slagvaardige en flexibele organisatie kan elke crisis het hoofd bieden. Het hoogheemraadschap bereikt dit door zowel tijdens de voorbereiding als tijdens de daadwerkelijke bestrijding van calamiteiten te werken met een aantal uitgangpunten. Deze uitgangspunten zijn onder andere gebaseerd op ervaringen met calamiteiten in het verleden. De onderstaande uitgangspunten vormen het fundament van de calamiteitenorganisatie: 1. voortbouwen op de dagelijkse praktijk; 2. toepassen van drie-eenheid voor besluitvormende teams; 3. scheiden van beleid en uitvoering; 4. toepassen van zes crisismanagementprocessen Voorbouwen op de dagelijkse praktijk Crisismanagement is een logisch vervolg op de normale werkzaamheden binnen Delfland. Tijdens een calamiteit moet het optreden zoveel mogelijk uitgaan van de normale, dagelijkse werkwijze. Dit betekent dat de taken/ rollen van de leden van calamiteitenorganisatie zo veel mogelijk liggen in het verlengde van hun dagelijkse werkzaamheden. De extra druk op de werkzaamheden als gevolg van een calamiteit wordt opgevangen door efficiënt met de aanwezige kennis, vaardigheden en contacten om te gaan. Voor de personele invulling van de calamiteitenorganisatie betekent dit dat Delfland de medewerkers zoveel mogelijk inzet waar ze van hun specifieke expertise gebruik kunnen maken. Indien dit op meerdere plaatsen tegelijk is, wordt een keuze gemaakt op basis van de beschikbaarheid van de expertise bij andere medewerkers en de prioriteit. Een medewerker wordt in de personeelslijst calamiteitenorganisatie voor maximaal twee rollen aangemerkt mede in verband met de noodzakelijke opleiding, training en oefening per rol Toepassen van drie-eenheid voor besluitvormende teams Om in een besluitvormend team tot een goed resultaat te komen zijn drie componenten van wezenlijk belang. Een goed resultaat is een besluit dat technisch/ inhoudelijk voldoet, aanvaardbaar is voor de buitenwereld en binnen de korte beschikbare tijd tot stand komt. De drie componenten zijn in de onderstaande figuur weergegeven. 42

43 Figuur 12. Drie-eenheid in besluitvormende teams Vakinhoudelijke kennis De basis voor de bestrijding van elke calamiteit is de eigen kennis en vaardigheden van de organisatie. Bij de basis van de organisatie zullen kennis en vaardigheden vooral betrekking hebben op operationele en uitvoeringstechnische aspecten. In de top van de organisatie zijn kennis en vaardigheden meer gericht op beleidsmatige aspecten. Deze kennis is nodig om tijden een crisis een technisch goede oplossing te kunnen vinden. Communicatie Naast de daadwerkelijke inhoudelijke bestrijding is de communicatie met andere organisatie onderdelen van belang en het beeld dat de buitenwereld heeft van het optreden van de organisatie. De bestrijding kan nog zo effectief en efficiënt zijn, wanneer organisatie onderdelen niet over voldoende informatie beschikken kunnen zij niet handelen of hun handelen niet voldoende afstemmen. Als buiten een ander beeld bestaat, loopt het imago van de organisatie schade op. Goede communicatie en voorlichting zijn essentieel. Daarmee is voorlichting in alle lagen van de organisatie een punt van aandacht. Procesbewaking en ondersteuning Zowel de organisatiestructuur als de werkprocessen bieden houvast bij het bestrijden van een calamiteit. Door de grote druk bij calamiteiten kan het overzicht over de structuur en de werkwijze verloren gaan. Het houden van overzicht is niet gericht op specifieke maatregelen, maar op het algemeen functioneren van de organisatie. Dit is extra van belang op plekken in de organisatie waar coördinatie tussen verschillende onderdelen van de organisatie en/ of met externe partijen plaatsvindt. Hoewel deze procesbewaking voor iedereen een punt van aandacht moet zijn is het, zeker bij grotere teams, noodzakelijk een aparte procesbewaker aan te wijzen. Deze persoon neemt afstand van de inhoudelijke discussie, volgt het verloop van het proces en geeft zo nodig sturing aan het proces. Besluitvorming moet binnen de beschikbare tijd plaatsvinden. Het forceren van een besluit valt onder procesbewaking.naast de genoemde drie-eenheid is er binnen elke team behoefte aan aanvullende administratieve en facilitaire ondersteuning Scheiden van beleid en uitvoering De calamiteitenorganisatie wordt ingericht naar aard, omvang en locatie van (dreigende) calamiteiten en benodigde expertise en capacoteit om deze te voorkomen, dan wel gevolgen ervan te beperken. De Daarvoor benodigde activiteiten en bevoegdheden worden daarop afgestemd. Elk onderdeel van de calamiteitenorganisatie heeft een eigen taak. Wanneer een onderdeel zich niet met de eigen taak bezig houdt zullen bepaalde activiteiten niet en andere wellicht dubbel worden uitgevoerd, met coördinatieproblemen als gevolg. Een scheiding tussen activiteiten is daarom noodzakelijk. In aansluiting op de crisisorganisatie bij diverse netwerkpartners is een driedeling op basis van de soorten activiteiten gepast. Het beleidsteam (WBT) houdt zich bezig met de strategie, waarbij beleidsvorming, 43