OPLEIDING DUURZAAM GEBOUW: PASSIEF EN (ZEER) LAGE ENERGIE

Transcriptie

1 OPLEIDING DUURZAAM GEBOUW: PASSIEF EN (ZEER) LAGE ENERGIE Dag 6.2 Systemen: ontwerpproces Verlichting HERFST 2013 Corentin Voglaire & Piotr Wierusz-Kowalski

2 2 DOELSTELLING(EN) VAN DE PRESENTATIE Geheugenopfrisser D3 (theoretisch begrip): belang van de verlichting & primaire energie Het proces van de selectie van verlichtingssystemen begrijpen Integratie van een goede coördinatie tussen de architectuur en de verlichtingssystemen Opvolging van de evolutie van de beslissingen op basis van projecten

3 3 INHOUDSOPGAVE GEHEUGENOPFRISSERS DAG THEORETISCHE BEGRIPPEN ONTWERPPROCES

4 4 ONTWERPCRITERIA CERTIFICATIECRITERIA Bij residentiële projecten wordt er geen rekening gehouden met koeling! Doel: afzien van actieve koeling! Besoins net en énergie de chauffage 15 kwh/m².an Besoins net en énergie de refroidissement - Test d'étanchéité à l'air n 50 0,6 h-1 Probabilité du risque de surchauffe 0,05 ou 5% Critère en énergie primaire - Ep 45 kwh/m².an (comprenant le chauffage, ECS et les auxiliaires)

5 5 CERTIFICATIECRITERIA NIET-RESIDENTIËLE PROJECTEN Passiefcertificatie (vergunningsaanvraag ingediend na 30/06/2009) Critères à respecter: Certification - Bâtiment TERTIAIRE - Standard Passif Besoins net en énergie de chauffage 15 kwh/m².an (1) Besoins net en énergie de refroidissement 15 kwh/m².an (1) Test d'étanchéité à l'air n 50 0,6 h-1 selon la méthode A de la NBN EN (5) Probabilité du risque de surchauffe 0,05 ou 5% Simulation dynamique requise (3) Critère en énergie primaire - Ep 90-2,5 x compacité (2) (4) ZLE-certificatie Critères à respecter: Prime en RBC - Bâtiment TERTAIRE - Très Basse Energie Besoins net en énergie de chauffage 30 kwh/m².an* (1) Besoins net en énergie de refroidissement - Test d'étanchéité à l'air n 50 7,8 h-1 Probabilité du risque de surchauffe - Critère en énergie primaire - Ep - Bron: Vademecum PMP 2011

6 kwh p /m².an kwh/m².jaar kwh/m².jaar kwh/m².an 6 VAN NETTOBEHOEFTEN NAAR PRIMAIRE ENERGIE - GROOTHEDEN Tertiaire proj. 200 Niet-residentiële projecten Netto-energiebehoeften Besoins énergétiques nets EPB ZLE PASSIEF PEB TBE PASSIF Electricité Elektriciteit auxilaires hulpapparatuur Eclairage Verlichting Refroidissement Koeling Chauffage SWW Primaire energie Energie primaire E E R C EPB ZLE PASSIEF PEB TBE PASSIF

7 7 VAN NETTOBEHOEFTEN NAAR PRIMAIRE ENERGIE - IN DE ZOMER Opleiding Systemen: Koeling Opleiding Systemen: Verlichting = 1. Toevoer door zoninstraling 2. Interne warmtetoevoer door personen 3. Interne warmtetoevoer door verlichting 4. Interne toevoer door ventilatoren 5. Interne warmtetoevoer door apparaten 6. Transmissieverliezen 7. Ventilatieverliezen 8. Verliezen door in-/exfiltratie 9. Warmte af te voeren door het koelsysteem = + = + = 10. Netto-energiebehoeften voor de koeling 11. Verliezen van het koelsysteem 12. Bruto-energiebehoeften 13. Productieverliezen 14. Energieverbruik voor de koeling 15. Omzettingsverliezen Primaire-energieverbruik van het gebouw

8 8 VAN NETTOBEHOEFTEN NAAR PRIMAIRE ENERGIE VERLICHTING Systemen Natuurlijk licht! Lampen Rechtstreeks en onrechtstreeks Glanzend aluminium Rechtstreeks Glanzend aluminium Verlichtingsarmaturen Bediening

9 9 VAN NETTOBEHOEFTEN NAAR PRIMAIRE ENERGIE VERLICHTING Oefening Energievector Omzettingstabel voor de omzetting in primaire energie: Vergelijking van een prestatieoptimalisatie Voorbeeld van een kantoorruimte Fp Elektriciteit 2,50 Lamp Verl.- armatuur Bediening Venster [m²] Lum [Lux] Rel. verm. [W/m²] Eindenergie [kwh/m²] Primaire energie [kwh p /m²] 6 x 49 W Onrechtstr. Schakelaar 2, ,91 15,8 39,5 4 x 49 W Rechtstr. Schakelaar 2, ,27 10,6 26,5 4 x 35 W Rechtstr. Schakelaar 2, ,35 7,4 18,5 4 x 35 W Rechtstr. AD 2, ,35 6,0 15,0 4 x 35 W Rechtstr. AD + sensor 2, ,35 4,1 10,3 4 x 35 W Rechtstr. AD + sensor 5, ,35 3,0 7,5

10 10 INHOUDSOPGAVE GEHEUGENOPFRISSERS DAG THEORETISCHE BEGRIPPEN ONTWERPPROCES

11 11 ONTWERPPROCES SCHETSONTWERP VOORONTWERP DEFINITIEF ONTWERP INSCHRIJVING WERKEN OPLEVERING EXPLOITATIE

12 12 ONTWERPPROCES SCHETSONTWERP Prestatieniveau overeenkomstig: N energiedoelstellingen N budgetparameters Optimalisatie van de natuurlijke verlichting: N Oriëntatie van de gevels N Lichttransmissie van de beglazing N Geometrie van het lokaal en van de openingen N Inrichting van de ruimte (circulatieruimten, ruimten zonder vensters, ) Noorden Zuiden Bron : MK Engineering

13 13 ONTWERPPROCES SCHETSONTWERP Keuze van de flexibiliteit voor het toekomstige gebouw: Landschapskantoor Landschapskantoor Individueel kantoor Vergaderruimte N Domotica Bron : MK Engineering

14 14 ONTWERPPROCES SCHETSONTWERP Definitie van het type eindgebruiker: N Verantwoordelijke gebruiker N Gebruiker die geen verantwoordelijkheid draagt N Openbare gebruiker Beïnvloedt de keuze van de toestellen en van de bedieningen

15 15 ONTWERPPROCES SCHETSONTWERP VOORONTWERP DEFINITIEF ONTWERP INSCHRIJVING WERKEN OPLEVERING EXPLOITATIE

16 16 ONTWERPPROCES VOORONTWERP Technisch-economische haalbaarheidstudie van de verschillende prestatieniveaus Definitie van de maatvoeringcriteria (+ normen) N Verlichtingsniveau N Hoogte van het verlichte vlak N Specifiek vermogen Ruimte Verlichtingsniveau gem. V (lux) / Uniformiteit (min. V /gem. V) Geïnstalleerd vermogen (W/m².100 lux) Sportzaal 300 / 0,6 < 3,5 Doorgangen 150 < 4 Kleedruimten 300 < 4 Sanitaire ruimten, Turks bad, 300 / 0,5 < 5 sauna, Technische lokalen 100 < 2,5 Polyvalente zaal 400 / 0,6 < 2 Opleidingszones 500 / 0,7 < 2 Trappen 150 < 4 Onthaal 200 / 0,5 < 5 Andere lokalen niet bestemd voor gebruik door mensen 100 < 2,5

17 17 ONTWERPPROCES VOORONTWERP Specifiek vermogen N Aangeraden waarde PHPP Verlichtingsvermogen 1,5 W/m²/100 lux N Aangeraden waarde voor VOORBEELDGEBOUW School, kinderdagverblijf Verlichting Kantoor Gezondheidszorgen, rusthuis Horeca Geïnstalleerd gemiddeld vermogen (W/m².100 lux) Commerciële sector Culturele sector, sportcentrum Overdekt zwembad Industrie, werkplaats

18 18 ONTWERPPROCES VOORONTWERP Type te verlichten ruimte: N Onmiddellijke omgeving Sanitaire N Circulatieruimten ruimten N Vochtige lokalen N Sanitaire ruimten, keuken N Kantoor of gesloten lokaal N Openspace N Evacuatieweg Verticale circulatieruimte Circulatieruimte Kantoren Tot zijn recht laten komen van de gevel Bron : MK Engineering

19 19 ONTWERPPROCES VOORONTWERP Algemene keuze van de zone-indeling, van de toestellen en van de bedieningen Opleidingslokaal Sanitaire ruimten Bron : MK Engineering

20 20 ONTWERPPROCES VOORONTWERP Architecturale coördinatie met passiefelementen N Blootstelling aan de inertie N Verlaagde plafonds Technische doorsnede Verlichtingstoestel met lage luminantie, met automatische lichtsterkteregeling Helicoïdale pulsiemond Gedeeltelijk verlaagd plafond semizichtbeton Gemotoriseerde zoneklep voor regeling van individueel comfort Thermische zonebatterij Thermische zonebatterij (verwarming/koeling) Gemotoriseerde zonwering Brandmelder Aanwezigheidsdetector voor verlichtingssturing Kabelbaan : Luchtafvoerrooster dataverdeling stroomverdeling Verlichtingbediening Bron : MK Engineering HVAC-bediening: - derogatie zonwering - ventilatie - Thermostaat +3/-3

21 21 ONTWERPPROCES SCHETSONTWERP VOORONTWERP DEFINITIEF ONTWERP INSCHRIJVING WERKEN OPLEVERING EXPLOITATIE

22 22 ONTWERPPROCES DEFINITIEF ONTWERP - Berekeningsmethode Methode voor de berekening van het verlichtingssterkteniveau & keuze van de verlichtingsarmaturen N Dialux light Eenvoudige geometrieën (rechthoekig of L-vormig) Verlichtingsarmaturencatalogus van bijna alle fabrikanten Eerste raming van het verlichtingssterkteniveau van het specifieke vermogen [W/m²] Automatische plaatsbepaling voor de verlichtingsarmaturen Beknopte rapporten

23 23 ONTWERPPROCES DEFINITIEF ONTWERP - Berekeningsmethode Methode voor de berekening van het verlichtingssterkteniveau & keuze van de verlichtingsarmaturen N Dialux light

24 24 ONTWERPPROCES DEFINITIEF ONTWERP - Berekeningsmethode Methode voor de berekening van het verlichtingssterkteniveau & keuze van de verlichtingsarmaturen N Dialux light

25 25 ONTWERPPROCES DEFINITIEF ONTWERP - Berekeningsmethode Methode voor de berekening van het verlichtingssterkteniveau & keuze van de verlichtingsarmaturen N Dialux light

26 26 ONTWERPPROCES DEFINITIEF ONTWERP - Berekeningsmethode Berekening van het verlichtingssterkteniveau N Dialux light

27 27 ONTWERPPROCES DEFINITIEF ONTWERP - Berekeningsmethode Berekening van het verlichtingssterkteniveau N Dialux Complexere geometrieën Hindernissen (muren, kolommen, ) Openingen Verschillende verlichtingsarmaturen Nauwkeurigere plaatsbepaling voor de verlichtingsarmaturen Uitvoerige rapporten

28 28 ONTWERPPROCES DEFINITIEF ONTWERP - Berekeningsmethode Berekening van het verlichtingssterkteniveau N Dialux m m

29 29 ONTWERPPROCES DEFINITIEF ONTWERP - Berekeningsmethode Berekening van het verlichtingssterkteniveau N Contact opnemen met de leveranciers voor het materieel en eventueel specifieke studies

30 30 ONTWERPPROCES DEFINITIEF ONTWERP Bediening en zone Selectie van de bedieningen zone per zone Bron : Trait Architects

31 31 ONTWERPPROCES DEFINITIEF ONTWERP Bediening en zone Selectie van de bedieningen zone per zone 1 2 N Turnzaal Daglicht Tijdschakelaar N Leslokaal Daglicht (1 sensor maar geleidelijke verzwakking) Aanwezigheidsdetector (AD) Schakelaar geforceerde uitschakeling / volgens AD

32 32 ONTWERPPROCES DEFINITIEF ONTWERP Bediening en zone Selectie van de bedieningen zone per zone 3 4 N Onthaal Drukknop Tijdschakelaar N Binnenplaats/speelplaats Schemer-/klokschakelaar Manuele afwijking geforceerde inschakeling/uitschakeling

33 Profil d'utilisation Temps d'utilisation - fonctionnement Début utilisation [h] Fin utilisation [h] Temps d'utilisation quotidien [h/d] Jours d'utilisation par an [d/a] Heures d'utilisation par an [h/a] Heures d'utilisation par an en journée [h/a] Heures d'utilisation nocturne par an [h/a] Niveau d'éclairement [lux] Hauteur du plan éclairé (0.8 ou 0.0m) Hauteur du plan éclairé (0.8 ou 0.0m) 33 ONTWERPPROCES DEFINITIEF ONTWERP Impact PHPP Controle van de impact op de PHPP-berekening N Blad betreffende niet-residentieel gebruik Bureaux individuels Atrium Gebruiksuren Maatvoeringgegevens

34 Quote-part de la surface de référence Catégorie du local Catégorie du local Puissance d'éclairage nominale Ecart par rapport à l'orientation nord Orientation Transmission lumineuse vitrage 34 ONTWERPPROCES DEFINITIEF ONTWERP Impact PHPP Controle van de impact op de PHPP-berekening N Blad betreffende elektriciteit voor niet-residentieel gebouw Eclairage / bâtiments non résidentiels Local / Zone Lux degré Bureaux Nord 22.0% 1 Bureaux nord 69% individuels Bureaux Sud 39.0% 1 Bureaux sud 69% individuels Atrium 30.0% 2 Atrium nord 69% Bureaux Détente Nord 5.0% nord 69% individuels Sanitaire 4.0% 35 WC, sanitaire nord 69% Zone-indeling Natuurlijke verlichting

35 Données personnelles: puissance d'éclairage installée. Puissance d'éclairage installée (standard) Commande d'éclairage Sonde de présence avec/sans (1/0) 35 ONTWERPPROCES DEFINITIEF ONTWERP Impact PHPP Controle van de impact op de PHPP-berekening N Blad betreffende elektriciteit voor niet-residentieel gebouw W/m² W/m² Bedieningen: - 1. manueel - 2. plaatselijk + dimming - 3. plaatselijk + dimming + uitschakeling - 4. CTB Specifiek vermogen Aanwezigheidsdetector: - 1 = met detectie - 0 = zonder detectie

36 36 ONTWERPPROCES DEFINITIEF ONTWERP Impact dyn. simulatie Controle van de impact op de dynamische simulatie N Hypothese Bron : MK Engineering Puissance Local Lokaal Verlichtings-vermogen Heures Uurbereik éclairage Chambres Slaapkamers 10 W/m² 10 W/m² 20-22h 22 h Kantoren Bureaux 10 W/m² 10 W/m² 8-18h 8 h Salles Polyvalente ruimten 10 W/m² 12 & 10 W/m² 10-12&14-16h en ateliers h polyvalentes et atelier Salons Zithoeken 10 W/m² 10 W/m² 18-20h 20 h

37 37 ONTWERPPROCES DEFINITIEF ONTWERP Impact dyn. simulatie Controle van de impact op de dynamische simulatie N Resultaat van de basisoplossing Solution de base Basis-oplossing Gebruiksuren Heures Uren Heures met temp. supérieure Percentage pourcentage d'utilisation per jaar par anboven 25 à C 25 Atelier i er , % % Kantoor Bureau , % % Kantoor Bureau ,36% 14.36% Eerstehulppost Infi rmeri e , % % Vergaderzaal Réuni on , % % Polyv. Salle ruimte Poly , % % Salle Poly Polyv. ruimte % 14,38 %

38 38 ONTWERPPROCES DEFINITIEF ONTWERP Impact dyn. simulatie Controle van de impact op de dynamische simulatie N Optimalisaties: Schaduw, opening van de vensters Specifiek vermogen: 8 W/m² Dimming en uitschakeling overeenkomstig het natuurlijke licht Solution oplossing optimisée Geoptimaliseerde Gebruiksuren Heures Uren Heures met temp. supérieure d'utilisation per jaar par anboven 25 à C 25 Percentage pourcentage Atelier Atel i er % % Kantoor Bureau % 5.67% Kantoor Bureau % 4.69% Eerstehulppost Infi rmeri e % 0.00% Vergaderzaal Réuni on % 4.83% Polyv. Salle ruimte Poly % 5.07% Polyv. Salle ruimte Poly % 5.79%

39 39 ONTWERPPROCES DEFINITIEF ONTWERP - Plaatsbepaling Plaatsbepaling op plan en coördinatie N Getrouw aan de maatvoeringstudie Bron : MK Engineering

40 40 ONTWERPPROCES DEFINITIEF ONTWERP - Luchtdichtheid Rekening houden met de grenzen van de luchtdichtheid (zie D2 + D5) Doorvoering door luchtdichting Bron : MK Engineering

41 41 ONTWERPPROCES SCHETSONTWERP VOORONTWERP DEFINITIEF ONTWERP INSCHRIJVING WERKEN OPLEVERING EXPLOITATIE

42 42 ONTWERPPROCES INSCHRIJVING Doel: N De onderneming de mogelijkheid bieden een correcte prijs op te geven N Een maximaal aantal aspecten van de lage-energiebouw integreren: Luchtdichtheid, Isolatie (en bevestiging erin) Bestrijding van oververhitting N De onderneming verantwoordelijk maken N Fouten, gebreken en verrassingen tijdens de werken verhoeden

43 43 ONTWERPPROCES INSCHRIJVING Opstellen van een duidelijk bestek Bron : MK Engineering

44 44 ONTWERPPROCES INSCHRIJVING Plannen en omstandige opmetingsstaat N DESIGNATION DES OUVRAGES MES. U. QTTE PRIX UNITAIRE PRIX TOTAL 8 PETIT APPAREILLAGE BASSE TENSION 8.2. APPAREILLAGE DE COMMANDE DE L'ECLAIRAGE Interrupteurs et boutons-poussoirs 1 Interrupteur unipolaire simple QFF p 3 2 Interrupteur unipolaire simple avec dimmer QFF p 4 3 Interrupteur bipolaire simple QFF p Autres appareils de commande 1 Détecteur de présence 360 montage encastré QFF p 25 2 Sonde crépusculaire et horloge pour éclairage des abords QFF p 1 9 ECLAIRAGE 9.2. APPAREILS D ECLAIRAGE 1 Appareils type 1 QFF p 8 2 Appareils type 2 QFF p 26 3 Appareils type 3 QFF p Appareils type 4 QFF p 1 5 Appareils type 5 QFF p 13 6 Appareils type 6 QFF p 14 7 Appareils type 7 QFF p 17 8 Appareils type 8 QFF p 7 9 Appareils type 9 QFF p Câblage des luminaires (y compris point en attente pour insigne lumineuse «sport» QFF m ECLAIRAGE DE SECURITE Bron : MK Engineering 1 Luminaire de secours 1 lux type non permanent QFF p 25 2 Luminaire de secours 1 lux type permanent QFF p 1 SO VO DO I W OP 3 Luminaire de secours 5 lux type non permanent QFF p 7 EX 4 Luminaire de secours 5 lux type permanent QFF p 1 5 Luminaire de signalétique QFF p 7 6 Câblage des luminaires de secours QFF m 287

45 45 ONTWERPPROCES SCHETSONTWERP VOORONTWERP DEFINITIEF ONTWERP INSCHRIJVING WERKEN OPLEVERING EXPLOITATIE

46 46 ONTWERPPROCES WERKEN Analyse van de technische fiches Afmetingen Lichtverdeling Materieel Bron : Sylvania

47 47 ONTWERPPROCES WERKEN Analyse van de technische fiches Rendement Bron : Sylvania Labels en certificaten Elektrische kenmerken

48 48 ONTWERPPROCES WERKEN Analyse van de uitvoeringsplannen N Identificatie van de kringen en van de betreffende bedieningen N Meetzones N Coördinatie

49 49 ONTWERPPROCES WERKEN Analyse van de uitvoeringsplannen Bron : Henneaux - MK

50 50 ONTWERPPROCES WERKEN Opvolging van de uitvoering N Uitvoering N Coördinatie N Luchtdichtheid

51 51 ONTWERPPROCES WERKEN Opvolging van de uitvoering Bron : MK Engineering

52 52 ONTWERPPROCES SCHETSONTWERP VOORONTWERP DEFINITIEF ONTWERP INSCHRIJVING WERKEN OPLEVERING EXPLOITATIE

53 53 ONTWERPPROCES OPLEVERING Indienststelling: N Reiniging van de verlichtingsarmaturen N Kwaliteits- en lichtsterktemeettest N Instelling van de sensors en detectors As built -dossier: N Alle technische fiches N As built -plannen N Gebruiksaanwijzingen, vereist voor de gebruiker Opvolging van de reparaties en opheffing van de opmerkingen N gedurende de hele garantieperiode

54 54 ONTWERPPROCES OPLEVERING Certificatiedossier N Invoeren van de laatste gewijzigde elementen in het PHPP N Bijwerken van de dynamische simulatie N Elektriciteitsplannen N Technische fiches

55 55 ONTWERPPROCES SCHETSONTWERP VOORONTWERP DEFINITIEF ONTWERP INSCHRIJVING WERKEN OPLEVERING EXPLOITATIE

56 56 ONTWERPPROCES EXPLOITATIE Scholing Opleiding van de gebruiker ( technische scholing): bedoeld voor de gebruiker ( de exploitant) N Uitleggen van het concept van het gebouw N Uitleggen van de bedieningen en toestellen ter plaatse N Gebruikershandleiding Nieuwe maatschappelijke zetel Handleiding voor de gebruiker Context Principes Concepten Gebruikers Monitorin g Uitrusting & sturing/regeling doorstroming zonwering N De eerste contactopneming is bijzonder belangrijk!

57 57 ONTWERPPROCES EXPLOITATIE Monitoring Exploitatiemonitoring N Ervaring van de bewoners/gebruikers N Analyse van de comfortparameters N Analyse van de energieprestaties N Uit te voeren in verscheidene stappen (minstens 4 seizoenen) N Ideaal: beschikken over een CTB Doelstelling: bepalen van corrigerende maatregelen N Op het niveau van het gedrag van de gebruiker N Op het niveau van de parameterinstelling van de systemen: vooral controle- en regelapparatuur technische wijzigingen? duurder

58 58 ONTWERPPROCES EXPLOITATIE Monitoring

59 59 ONTWERPPROCES EXPLOITATIE Andere labels Eventuele aanvullende certificaties N Breeam N Valideo N Een grondige voorafgaande denkoefening is onontbeerlijk! Bron : SECO

60 60 OM TE ONTHOUDEN VAN DE PRESENTATIE Precieze maatvoering en doordachte keuze van de verlichtingsarmaturen en bedieningen overeenkomstig de bestemming Architecturale coördinatie Diverse validaties (PHPP, dynamische simulatie, EPB )

61 61 TOOLS EN REFERENTIES Nuttige hulpmiddelen, websites, enz.: N Vademecum PHP N N Dialux ( N NBN EN Referentie Praktische handleiding voor de duurzame bouw en andere bronnen: N Praktische handleiding voor de duurzame bouw en renovatie van kleine gebouwen: Fiche: ENE01, CSS06

62 62 CONTACT Corentin Voglaire Piotr Wierusz-Kowalski Ingenieur, projectverantwoordelijke Contactgegevens: : 02/ : c.voglaire@mkengineering.be

63 63?

64 64 DANK U VOOR UW AANDACHT