Verslag Nederlands Cursus 1 en 2

Transcriptie

1 Verslag Nederlands Cursus 1 en 2 Verslag door Nora 2633 woorden 14 februari keer beoordeeld Vak Nederlands Nora Bouwman, 4D 5B Nederlands Samenvatting Laagland cursus 1 & 2 PWW4 klas 4 (april 2017) en PWW3 klas 5 (januari 2017) Cursus 1 Literatuur en lezer Hoofdstuk 1 Lezers Door een bepaalde tekst te lezen, veroorzaakt die tekst een bepaalde lezersreactie, de tekst zorgt voor een bepaald effect op jou als lezer. 1.1 Waarom lees je? Een reden om te lezen wordt leesmotivatie genoemd. Bij veel lezers speelt nieuwsgierigheid een rol. Als lezer ben je nieuwsgierig naar ervaringen van anderen. Door identificatie of inleving met de personages en door herkenning van situaties en ervaringen denken veel lezers dat literaire teksten inzicht geven in de eigen identiteit en hoe mensen met elkaar omgaan. Bij identificatie gaat het om het vaststellen van iemands identiteit. Inleving is het zich met zijn gedachten verplaatsen in een situatie of persoon. En herkenning is door bepaalde eigenschappen of kenmerken weten wie of wat men ziet, hoort, e.d. Het verschil is dat je bij identificatie nog niet hoeft te weten wat je vaststelt, bij herkenning is er sprake van iets wat je al eerder hebt gezien/meegemaakt en inleving is compleet iets anders. Inleving zit een stap verder; als je iets hebt geïdentificeerd of herkent kun je je gaan inleven. 1.2 Wie ben jij als lezer? Lezers verschillen in tal van opzichten van elkaar. Zo verschillen zij bijvoorbeeld van elkaar in smaak en literaire voorkeur. De smaak van lezers ligt niet voor eens en altijd vast. Als lezer kun je je smaak ontwikkelen, bijvoorbeeld doordat je ouder wordt en/of andere interesses krijgt. Kortom, iedere lezer en dus ook jij als lezer maakt een smaakontwikkeling door. Pagina 1 van 8

2 Als het verschil in lezersreacties (mede) bepaald wordt door sekseverschillen, dan speelt gender een rol. Gender verwijst naar sociaal geconstrueerde invullingen van wat mannelijk gedrag (mannenrollen) en vrouwelijk gedrag (vrouwenrollen) is of zou zijn. Bij gender gaat het dus om de gedrags- en identiteitsaspecten van de sekse. 1.3 Wat verwacht je als lezer? Als je een verhaal of gedicht gaat lezen, doe je dat met bepaalde verwachtingen. Sommige verwachtingen ontstaan voordat je een boek gat lezen, andere verwachtingen heb je altijd al. Het wel of niet uitkomen van verwachtingen is erg bepalend voor het effect van de tekst op jou als lezer. Dit bepaalt grotendeels je oordeel over de tekst. De drie oorzaken waardoor een literatuurtekst verwachtingen bij je oproept; Door wat je al hebt gehoord of gelezen Door het genre: om wat voor soort boek gaat het? Door de titel en de omslag (en dus ook de achterflap) Er zijn ook verwachtingen die je als lezer altijd hebt, los van genre, titel of aanprijzingen. Deze verwachtingen hebben te maken met wat je als lezer bij het lezen van verhalen of gedichten verwacht. In de eerste plaats verwacht je van een literaire tekst dat er terwijl je leest suggesties gegeven worden over het verloop van het verhaal. Door suggesties krijg je als lezer bepaalde vermoedens over het verdere verloop. Daarnaast verwacht je als lezer dat je (tot op zekere hoogte) mee kunt leven met de personages. Veel lezers willen de personages kunnen begrijpen of zich ermee identificeren. Belangrijk is dat personages interessant of intrigerend moeten zijn. Hoofdstuk 2 Literaire teksten 2.1 Eenduidigheid en meerduidigheid Een belangrijk verschil tussen literaire teksten en zakelijke teksten heeft te maken met het taalgebruik. In zakelijke teksten wordt ernaar gestreefd om zo eenduidig mogelijk te zijn. Bij eenduidigheid wordt ernaar gestreefd de informatie zo duidelijk mogelijk aan de lezer te presteren en de lezers zonder vragen te laten zitten. In literaire teksten geld dat streven naar eenduidigheid niet. Er is veel meer ruimte voor meerduidigheid. In meerduidigheid is er veel meer ruimte voor onduidelijkheid en kan een verhaal op meerde manier geïnterpreteerd worden. 2.2 Open plekken Een open plek is een klein of groter tekstgedeelte dat voor jou als lezer onduidelijk is en dat vragen bij jou oproept. Vier oorzaken waardoor open plekken ontstaan zijn; Door informatieachterstand bij de lezer Als je meer denkt te weten dan de personages Er ontstaat een open plek omdat je wilt weten of je vermoedens kloppen en of het met de personages zal Pagina 2 van 8

3 verlopen zoals jij als lezer verwacht. In dit geval ga je af op bepaald suggesties of expliciet verwoorde verwachtingen over het verloop van de tekst en je wilt weten of die uitkomen. Door het gedrag van de personages Door de titel Vaak komt het voor dat in literaire teksten een bepaalde kennis over de werkelijkheid bekend wordt verondersteld. Open plekken hebben effect op de lezer. Als lezer wil je de open plekken invullen en daardoor lees je verder. Door de open plekken word jij als lezer aan het werk gezet. Er wordt niet alles verteld en uitgelegd. En literaire tekst doet daarom een beroep op de mentale activiteit van jou als lezer. Als aan het eind van een tekst alle open plekken door jou als lezer ingevuld zijn, dat heeft het boek voor jou een gesloten einde. Maar er zijn ook teksten waarbij voor jou als lezer aan het eind nog open plekken oningevuld zijn Er blijven onduidelijkheden en vragen bij jou als lezer bestaan. Dan heeft zo n tekst een open einde. De open plekken maken je tot een actieve lezer. 2.3 Proza, gedicht, toneel Literaire teksten kunnen op verschillend manier aan jou als lezer gepresenteerd worden. In de eerste plaats is er proza. Bij proza speelt de presentatie van de tekst op de bladzijde geen bijzondere rol. De regels vullen de totale breedte van de pagina. Prozateksten kunnen in lengte van elkaar verschillen. Een prozatekst van honderd pagina s of meer noem je een roman. Een prozatekst van tachtig tot honderd pagina s heet een novelle. Een prozatekst die korter is dan een novelle, noem je een (kort) verhaal. Behalve prozateksten zijn er gedichten. Een gedicht is te herkennen doordat de tekst op een bijzondere manier op de pagina staat. Een gedicht bestaat uit versregels die niet door hoeven te lopen over de gehele breedte van de pagina. Een gedicht herken je vanwege het wit van de pagina om de regels. Groepjes bij elkaar gepresteerde regels (strofen) worden door witregels van elkaar gescheiden. Ten slotte is er toneel. Toneelteksten zijn in de eerste plaats bedoel om door acteurs voor een publiek gespeeld te worden. De tekst van een toneelstuk is het uitgangspunt van een toneelvoorstelling. Een toneelstuk bestaat uit de teksten die de verschillende personages moeten uitspreken en uit eventuele aanwijzingen over kleding, decor en belichting. Pagina 3 van 8

4 2.4 Fictie en non-fictie Als de informatie van de tekst overeenkomt met de werkelijkheid en dus betrouwbaar en geloofwaardig is, dat reken je zo n tekst tot non-fictie. In fictie mag een schrijver de werkelijkheid naar zijn had zetten door deze te verdraaien en personages, emoties, en gebeurtenissen te verzinnen die een bepaald effect bij jou als lezer kunnen oproepen. Veel literaire teksten zijn fictie: als lezer stel je er een geen waarheidseis aan. Maar het is niet zo dat alle literaire teksten fictioneel zijn. Er is ook literaire non-fictie. Het gaat hier om teksten die een betrouwbare beschrijving van de werkelijkheid geven, maar met literaire technieken zijn geschreven. Ook essays kun je tot de literaire non-fictie rekenen. Een essay is een beschouwende of betogende tekst, waarin de schrijver op literaire wijze zijn persoonlijke visie over het onderwerp presenteert. Hoofdstuk 3 Tekst, lezer en betekenis Als je een verhaal of gedicht leest, heet die tekst een bepaalde uitwerking. Dat effect heeft te maken met jouw verwachtingen als lezer en de open plekken en mogelijke meerduidigheid van de tekst. De wisselwerking tussen verwachting en hoe je als lezer reageert op de open plekken en meerduidigheid bepaalt voor een belangrijk deel het effect op jou als lezer. Het gaat hier om een eerste reactie van jou als lezer op de tekst. Je kunt ook een stap verdergaan en de betekenis of thematiek van een verhaal proberen vast te stellen. Dit kan spontaan of intuïtief of door het verhaal vooraf te analyseren. Als je dit spontaan of intuïtief doet is er sprake van een spontane betekenisgeving. Je hebt allen aandacht voor bepaalde aspecten van een tekst, andere merk je niet direct op. Als je het verhaal vooraf gaat analyseren is er sprake van een bewuste betekenisgeving. Cursus 2 Het lezen van verhalen Hoofdstuk 1 Waarover wordt verteld? Verhalende teksten zijn teksten waarin een geschiedenis wordt verteld. Het begrip geschiedenis gebruiken we bij verhalende teksten om aan te geven waarover wordt verteld. De geschiedenis van een verhalende tekst bestaat uit drie elementen: Een chronologisch te ordenen reeks van gebeurtenissen Personages of verhaalfiguren Setting (tijd en ruimte) Pagina 4 van 8

5 1.1 Gebeurtenissen Een verhalende tekst is een tekst die bestaat uit een aantal in zinnen weergeven gebeurtenissen waartussen je als lezer verbanden legt. Een gebeurtenis hoeft niet per se verteld te worden, maar kan ook gesuggereerd of verondersteld worden in een verhalende tekst. 1.2 Personages De personages (of verhaalfiguren) zijn in een verhalende tekst verbonden met een reeks van gebeurtenissen. De personages vervullen verschillende rollen. In de eerste plaats is er een hoofdpersoon die een bepaald doel nastreeft. Een hoofdpersoon is een personage dat betrokken is bij de belangrijkste gebeurtenissen en waar de verhalende tekst om draait. In veel verhalende teksten komt de hoofdpersoon tot een belangrijk inzicht of maakt hij een belangrijke ontwikkeling door. Daarnaast zijn er bijpersonen die de rollen van helper en tegenstander vervullen. Helpers steunen de hoofdpersoon bij het bereiken van zijn doel. Tegenstanders werken hem of haar juist tegen. Vaak is het doel afhankelijk van het soort verhalende tekst (het genre). Jij als lezer kunt de personages van een verhalende tekst op drie verschillende manieren leren kennen; Op de directe manier, waarbij een verteller een duidelijke opsomming geeft van karaktereigenschappen, uiterlijk en innerlijk. Op de indirecte manier, waarbij je de personages vooral leert kennen door wat ze doen of juist nalaten en door wat ze wel of niet denken, zeggen of juist verzwijgen. Analogie: waarbij de personages worden vergeleken bijvoorbeeld dieren of dat hun naam al iets zegt over het karakter. Je kunt personages op verschillende manieren beoordelen. Je kunt personages psychologisch benaderen. Je vindt wat een bepaald personage doet of nalaat dan verklaarbaar, aannemelijk, logisch of juist vreemd of onbegrijpelijk. Je kunt de personages ook maatschappelijk of ethisch beoordelen. Je gaat als lezer uit van bepaalde normen en waarden en die gebruik je (vaak onbewust) bij je beoordeling van de personages. Lezers kunnen zich identificeren met de geldende normen en waarden. 1.3 Setting Het begrip setting is de benaming van een tijdruimtelijke situering. Pagina 5 van 8

6 Verhalende teksten spelen in bepaalde historische tijd. Soms kun je duidelijk uit de tekst opmaken in welke tijd een verhaal afspeelt, soms blijft dat onduidelijk en spelen de gebeurtenissen zich af in een onbestemd heden. Het begrip ruimte wordt gebruikt om de omgeving waar de gebeurtenissen plaatsvinden aan te duiden. Hoofdstuk 2 Hoe wordt verteld? In een verhalende tekst wordt een geschiedenis verteld. Dat kan op verschillende manieren gebeuren. Een verhalende tekst wordt een verhaal door de manier waarop de geschiedenis wordt verteld. Ieder verhaal heeft zijn eigen structuur (ook opbouw): ieder verhaal wordt op een specifieke manier verteld. 2.1 Tijd De verteltijd is de tijd die je nodig hebt om een tekst te lezen. De vertelde tijd is de tijd die de gebeurtenissen in de geschiedenis in beslag nemen. In elk verhaal is er een bepaalde verhouding tussen verteltijd en vertelde tijd. Die verhouding wordt bepaald door drie aspecten. Versnelling: een gebeurtenis die (vrij) lang duurt, wordt kort verteld. Vertraging: de tijd die een lezer nodig heeft voor het lezen veel langer is dan de tijd van de gebeurtenissen zelf Scène: de verteltijd en de vertelde tijd is ongeveer even lang In de meeste verhalen tref je een combinatie aan van versnellingen, vertragingen en scènes. De afwisseling van versnelling, vertraging en scène bepaalt het ritme van het verhaal. 2.2 Volgorde Bij de presentatie van gebeurtenissen in een verhaal zijn er twee mogelijkheden: een chronologische volgorde van gebeurtenissen of een niet-chronologische volgorde. De chronologische weergave van de gebeurtenissen kan worden onderbroken door vooruitwijzingen naar nog wat zal gaan gebeuren en terugverwijzingen naar wat al is gebeurd. Zowel vooruitwijzing en terugverwijzingen zijn kort. Vooruitwijzingen of terugverwijzingen kunnen je een samenhang doen herkennen: je legt verbanden tussen verschillende passages van het verhaal. Ook tekstinterne verbanden kunnen je een samenhang doen herkennen. Een bijzondere vorm van een terugverwijzing is een flashback. In een flashback beleeft de personage de gebeurtenissen die eerder hebben plaatsgevonden opnieuw. 2.3 Motieven Als lezer van verhalen let je op betekenisvolle herhalingen. Elementen die in verhalen terugkeren zijn motieven. Er zijn twee soorten motieven: Een verhaalmotief: het terugkeren van bepaalde situaties, waarneming, opvattingen, gebeurtenissen of gevoelens. Een leidmotief: de herhaling van een bepaald woord of een volgens jou als lezer betekenisvol concreet Pagina 6 van 8

7 voorwerp. 2.4 Verhaallijnen Verhalen bestaan uit een of meer verhaallijnen. Een verhaallijn is een samenhangende reeks van gebeurtenissen verbonden met een of meer personages. Hoofdstuk 3 Wie vertelt? In een verhaal wordt op een bepaalde manier ene geschiedenis verteld. Daarbij is er een belangrijk verschil tussen vertellen (door een verteller of vertelinstantie) en waarnemen (focaliseren). Elke verhaaltekst heeft een vertelinstantie. Er is altijd een verteller aanwezig, maar de verteller is niet altijd zichtbaar. Als lezer stel je als eerste de vraag: wie vertelt het verhaal? Daarna komen de (on)betrouwbaarheid van de verteller en het waarnemen aan de orden. 3.1 Schrijver en verteller Een schrijver is een echte persoon die bestaat (of bestaan heeft) en die onderdeel van de echte werkelijkheid buiten het verhaal. Een schrijver kiest voor een verhaal een bepaalde vertelinstantie. Deze vertelinstantie (of verteller) is een aspect van de verhaaltekst Een verteller maakt deel uit van de verhaalwerkelijkheid. 3.2 Vertelinstanties Om de vertelinstantie vast te stellen moet je vaststellen of; De vertelinstantie merkbaar in het verhaal aanwezig is of niet De vertelinstantie wel of geen personage in het verhaal is Auctoriale vertelinstantie De auctoriale vertelinstantie (de auctoriale verteller) is duidelijk merkbaar in de tekst, maar is geen personage. De auctoriale vertelinstantie is alwetend en kan commentaar geven op de gebeurtenissen in het verhaal. Ik-vertelinstantie De ik-vertelinstanties is duidelijk merkbaar in de tekst en is een personage. Bij een ik-vertelinstantie is er een verschil tussen een ik-verteller die (in het heden) vertelt en terugblikt (het vertellend ik) en een ik-verteller die aan de gebeurtenissen deelneemt (het belevend ik) Personale vertelinstantie De personale vertelinstantie is niet duidelijk merkbaar in de tekst. Er wordt ook geen commentaar gegeven door de verteller. Pagina 7 van 8

8 De personale vertelinstantie wordt verteld als een hij/zij. Het is voor jou als lezer die precies wil weten wat er in een verhaal gebeurt en waarom, belangrijk bij de vertelinstanties in verhaalteksten na te gaan hoe (on)betrouwbaar ze zijn. 3.3 Focalisatie Bij focalisatie gaat het niet, zoals bij vertellen om de vraag wie vertelt, maar om de vraag wie neemt waar? Focalisatie verwijst naar vertelinstanties of personages in het verhaal die waarnemen en/of een standpunt (mening, oordeel, visie) innemen. Focalisatie is een belangrijk middel om mouw gedachten als lezer over personages en gebeurtenissen te sturen. Zowel de (merkbare) verteller als een personage kan als focalisator optreden. De verteller(s) en/of personages(s) die in het verhaal zien, denken of voelen zijn focalisators. Focalisatie kan op verschillende manieren gebeuren: door de verteller(s), door een of meerdere personages of in combinatie van verteller(s) en personage(s). Hoe meer focalisators, hoe meer visies. Hoofdstuk 4 Aanwijzingen van de schrijver De antwoorden op de vragen waarover wordt verteld?, hoe wordt verteld? en wie verteld? zoek je als lezers in de verhaalwerkelijkheid. Daarnaast geeft de schrijver die buiten deze verhaalwerkelijkheid staat, je ook aanwijzingen die je kunt gebruiken om te bepalen wat volgens jou een verhaal betekent Het betreft titel en eventuele ondertitel en motto. 4.1 Titel, ondertitel en motto Als lezer vraag jij je af welk verband je kunt leggen tussen de titel en het verhaal. Je probeert een titelverklaring te geven. Daarbij moet je erop letten dat de titel letterlijk of figuurlijk bedoeld kan zijn. Soms heeft een verhaal een ondertitel, waardoor jij je als lezer kan laten leiden. Motto: een citaat uit een (beroemd) ander literair werk, vaak verwijzen motto s naar de thematiek of centrale problematiek van het verhaal. Pagina 8 van 8