Kantoren die hebben gefungeerd als hulppostkantoren

Transcriptie

1 HOOFDSTUK IV Kantoren die hebben gefungeerd als hulppostkantoren a. Inleiding Er is al eens eerder opgemerkt dat er stempels bekend zijn van plaatsen die of ten tij de van het gebruik van dat stempel geen post- of hulppostkantoor of halte met postdienst waren, of dat zelfs helemaal nooit zijn geweest.") De vraag waar het dan om draait is: wat was de status van die blijkbaar aanwezige postinstelling? Dit raadsel is niet op te lossen met de ons beschikbare bronnen. Geen der zo belangrijke dokumenten als jaarverslagen, gidsen of koloniale verslagen geeft het antwoord. Wel verzekeren zij ons dat deze stempels noch aan een post- of hulppostkantoor noch aan een halte met postdienst hebben toebehoord. En dat maakt deze kantoren tot de meest fascinerende uit de Nederlands-Indische postale geschiedenis. Het komt voor dat het naamstempel werd gebruikt een paar jaar voor de officiele opening van het hulppostkantoor (bijvoorbeeld Saleijer in 1913, Celebes) of nog een paar jaar na sluiting van het hulppostkantoor (bijvoorbeeld Berbek in 1882, Java). Het komt echter ook voor dat tientallen jaren voor de opening van het hulppostkantoor al stempels werden gebruikt. Tenslotte, en dit zijn dan in feite de meest eigenaardige, de kantoren die helemaal nooit een post- of hulppostkantoor of halte hebben gehad. Toch is er wel degelijk een soort postinstelling geweest dat gefungeerd moet hebben als hulppostkantoor, getuige het konsequente gebruik van het kantoornaamstempel. Daarom hebben wij besloten deze kantoren fungerende hulppostkantoren te noemen. Wij kunnen dit dus niet bewijzen, maar circulaire nr. 144 uit 1915, waarin alle toen bestaande fungerende hulppostkantoren worden opgesomd, vermeldt 66k enkele van "onze" fungerende hulppostkantoren. En dit is, ondanks de latere periode, een duidelijke vingerwijzing! b. De kantoren en de daarbij gevonden stempels Een stempeltype dat vooral op Sumatra door diverse kantoren als langstempel werd gebruikt, is het naamstempel in achthoekig kastje. Dit is een erg oud stempel, want al vanaf de jaren vijftig van de vorige eeuw zijn er afstempelingen van bekend, onder andere van Fort de Kock, Lampongsche Distrikten, Padang, Padangpandjang en Priaman.") Later treffen wij dan in ditzelfde type ook afstempelingen van Baros, Sidjoendjoeng en Taloe.") Een erg veel daarop lijkend type is 301

2 het stempel met afgeronde korte zijden: van Siboga, Singkara en Solok, bekend uit de vorige eeuw. Singkara heeft dit stempel erg lang gebruikt, ook als haltestempel nadat Singkara in 1906 een spoorwegtelegraafkantoor met bestelhuis kreeg. Opmerkelijk is dat de meeste kantoren in de residentie Sumatra's Westkust liggen, behalve Baros en Siboga (res. Tapanoeli, dus ook in die omgeving) en Lampongsche Distrikten (waarschijnlijk de voorloper van Telokbetong). Volgens Wolff de Beer zijn van Padangpandjang afstempelingen uit bekend.") De status van dat kantoor voordat in 1864 Staatsblad nr. 5 uitkwam,59) waarin als tabel nr. 1 alle standplaatsen der postkantoren en daaronder ressorterende hulppostkantoren en 2 medewerkende kantoren worden opgesomd, is onbekend. Er is een afstempeling in zwart bekend op een brief van In de Javasche Courant van 18 maart 1873 wordt aangekondigd dat er onder andere in Padangpandjang een hulppostkantoor zal worden opengesteld. Op 1 augustus 1875 werd het kantoor bevorderd tot postkantoor.60) Wat was dus de status van Padangpandjang op 1 maart 1865? Van Baros is ondermeer een brief bekend met een afdruk in rood naast het rondstempel Sibogha Echter, Baros werd pas een jaar later direkt als postkantoor geopend en wel op 24 november ) Blijkbaar fungeerde Baros reeds eerder als een (hulp)postkantoor. Dit stempel van Sidjoendjoeng is al bekend op stukken vanaf 1882 in rode en violette afdrukken, meestal verzonden via het hulppostkantoor Fort van der Capellen. Pas op 15 oktober 1915 kreeg Sidjoendjoeng een onder Padangpandjang ressorterend hulppostkantoor. In de reeds eerder aangehaalde circulaire van 1915 staat Sidjoendjoeng vermeld als een fungerend hulppostkantoor. Tenslotte vraagt het stempel van Taloe onze aandacht. Dit omdat er onder andere een zwarte afstempeling bekend is op een briefkaart uit 1905, met vierkantstempel Loeboesikaping Op 16 augustus 1880 werd er een hulppostkantoor opgericht dat op 18 mei 1891 weer werd opgeheven. In 1916 wordt er dan pas weer een hulppostkantoor, ressorterend onder Loeboesikaping, opgericht. Wat was dus de status van dit kantoor in de tussenliggende periode? Zoals te verwachten was: ook Taloe wordt als fungerend hulppostkantoor opgevoerd in de circulaire van Overigens zijn de stempels van Taloe en Priaman later vervalst en door de vervalser afgestempeld op zogenaamde "eofilatelistische" brieven.62) Tot zover dit naamstempel in achthoekig kastje. Voor de kust van de res. Tapanoeli ligt het eiland Nias. Er is eens briefkaart bekend verzonden uit Goenoengsitoli naar Weltevreden Het zegelbeeld werd in zwart afgestempeld met een langstempel Goenoeng Sitolie van het formaat 46 x 7 mm. Pas 23 jaar later wordt er een hulppostkantoor opgericht, ressorterend onder het postkantoor te Singkel.63) Het kantoor moet dus wel veel eerder hebben gefungeerd als hulppostkantoor. Op Nias was behalve een gezagshebber vooral in die dagen de Rheinische Missions-Gesellschaft zeer aktief. Van Natal, ten zuiden van Sibolga aan de kust, zijn afstempelingen in kastje, in 302

3 Afb. 24. Op geschreven briefkaart en verzonden van het fungerend hulppostkantoor Sidjoendjoeng (rode afstempeling) via het hulppostkantoor Fort van der Capellen, het postkantoor Padangpandjang en Padang naar Weltevreden rode en violette kleur, bekend vanaf Vrijwel alle poststukken vinden via het hulppostkantoor Penjaboengan en het postkantoor te Rau of, vanaf 7 juni 1890, Loeboesikaping hun bestemming. Natal had derhalve een kantoor fungerend als hulppostkantoor, terwijl er in 1903 een hulppostkantoor werd opgericht, ressorterend onder Padangsidempoean.64) Toen kreeg Natal een langstempel zonder kastj e. Op 1 november 1912 werd er te Pladjoe een bijpost- en telegraafkantoor, ressorterend onder Palembang, opgericht. Toch zijn er al in 1903 langstempels bekend van Pladjoe, in antiqua letters, 34 x 5 mm en in violette kleur. De laatste Sumatraanse naam ontlenen wij aan Bultermans' stempelboek: er zou een langstempel Lamnga uit 1877 bekend zijn. Lam Nga is een plaatsje vlakbij Seulimeum in Groot Atjeh ("Lam" is het atjehse woord voor kampong= dorp). Behalve de veldpostkantoren te Kotaradja bestond er toen nergens in Atjeh een bekende postinstelling. Als er een langstempel Lamnga bestaat, en dit is niet een partikulier adresstempeltje, dan zou dit misschien hebben toebehoord aan een postdienst, toegevoegd aan een van de talrijke militaire expedities. Wie toont ons die afstempeling? Wij betwijfelen of een langstempel Lamnga heeft toebehoord aan een fungerend hulppostkantoor, gezien het slagveld ter plaatse in die jaren. 303

4 Afb. 25. Op geschreven briefkaart en verzonden van het fungerend hulppostkantoor Natal (violet) via het hulppostkantoor Penjaboengan (rood) en het postkantoor Loeboesikaping naar Padang Van Padang via Batavia (kleinrond, violet) naar Batang bij Pekalongan Een bestudering van de postgeschiedenis van de eilanden Banka en Billiton zou zeker een aantal zeer interessante aspekten opleveren. De vondst van rijke tinertsvelden op beide eilanden heeft alles bijgedragen tot de ekonomische ontwikkeling. Op deze kleine eilanden zijn toch een relatief groot aantal post- en hulppostkantoren gevestigd geweest. Op Billiton vinden wij 3 en op Banka mogelijk 6 kantoren die gefungeerd hebben als hulppostkantoor. Op Billiton, een eiland tussen Banka en Borneo, liggen Boeding, Gantoeng en Mangar, die alle drie in 1910 een hulppostkantoor kregen. Op 15 november 1911 werd het kantoor to Mangar al bevorderd tot postkantoor. Van Mangar zijn evenwel al uit de jaren tachtig langstempels (in kastje, zwart) bekend en van Boeding vanaf omstreeks 1891 (zelfde type als Mangar). Van Gantoeng zijn langstempels (zonder kastje) bekend op briefkaarten van en Tussen Sumatra, ter hoogte van Palembang, en Billiton ligt Banka. Al uit 1881 zijn de langstempels in kastje S.Liat en S.Slan bekend: vrij grote, zwarte stempels van 38x 10,5 mm. Soengeislan heeft in 1881 zelfs een stempel Franco in kastje, formaat 33 x 10 mm, gebruikt. Er is tenslotte ook een violet stempel van 33 x 5 mm, 304

5 zonder kastje, nu gespeld Soengeislan, gebruikt voor 1910: het jaar waarin daar een hulppostkantoor werd opgericht. In Soengelliat werd in 1903 een hulppostkantoor opgericht dat op 5 september 1907 werd bevorderd tot postkantoor. Van Koba is een afstempeling bekend op een brief van : een zwart langstempel van 14 x 4,5 mm zonder kastje. Koba kreeg op 20 september 1909 direkt een postkantoor, dat op 1 augustus 1920 werd teruggebracht tot hulppostkantoor. Djeboes heeft ook een langstempel, zonder kastje van 26 x 4,5 mm, gebruikt voordat het in 1910 een hulppostkantoor kreeg. Bekend is onder andere een zwarte afstempeling naast het vierkantstempel Muntok Als hulppostkantoor heeft Djeboes naast hetzelfde langstempel ook een datumstempeltje gebruikt. Een stempeltje bestaande uit twee concentrische ovalen, waarin bovenin "Kantoor" en onderin "Merawang", gescheiden door twee sterretjes en met wat streepjes in het midden, is ondermeer bekend in violet op cijferzegels van de uitgifte Merawang is volgens Wieringa een andere naam voor Batoeroesa,65) waar in 1913 een hulppostkantoor ressorterend onder Pangkalpinang werd opgericht. Tenslotte vermelden wij een afbeelding van een tweeregelig langstempel in kastje met afgeronde korte zijden Postkantoor Blinjoe, op een paartje bruine 10 cent-zegels Willem III. Deze vindt men op blz. 24 van het boek "Mysterie Nederlands-Indie No. 1 tevens stempelboek " van W.J.A. Arratoon uit Arratoon verklaart dit stempel niet, maar voegt dit gewoon toe als illustratie voor een langstempel van een hulppostkantoor. Toch vreemd voor een man die fel ageerde tegen archiefkelderfilatelie.66) Want juist uit de archieven blijkt overduidelijk dat er voor 1903 helemaal geen hulppostkantoor, laat staan een postkantoor, to Blinjoe was gevestigd. Het stempel is daarom wel uiterst merkwaardig, want een kantoor dat blijkbaar als hulppostkantoor fungeerde gaf aan zichelf de status van postkantoor. Er is een briefstukje bekend met een 10 cent-zegel type Veth en een cijferzegel, afgestempeld met een langstempel Laboean. Badjo in antiqua letters van 39 x 3 mm. Laboeanbadjo, op de uiterste noordwestpunt van het eiland Flores, heeft nimmer een (hulp-)postkantoor gehad. De naam komt ook niet voor in de circulaire van Op Borneo zijn er twee rondstempels gebruikt van mogelijke fungerende hulppostkantoren. Wie kan ons een gedateerd (brief-)stuk tonen met Moearadjawa? Deze iets ten zuiden van Sangasanga gelegen plaats had gedurende de hulppostkantoorperiode ) gebruik gemaakt van het extra grote model vierkantstempel, terwijl toen op 15 februari 1903 daar ter plaatse een postkantoor werd opgericht het vierkantstempel van het gewone formaat werd gebruikt totdat op 25 september 1911 het kantoor definitief werd gesloten. In de circulaire van 1915 wordt Moearadjawa ook niet genoemd. 305

6 Kwalakapoeas, gelegen ten noordwesten van Bandjermasin, heeft rond de eeuwwisseling een rond stempel gebruikt met de toevoeging "Dajaklanden". In 1917 werd er een hulppostkantoor opgericht, overigens evenals Moearadjawa van ressorterend onder Banjermasin. Inderdaad treffen wij Kwalakapoeas aan als fungerend hulppostkantoor in de circulaire van Afb. 26. Briefkaart van het fungerend hulppostkantoor Kwalakapoeas (violet) naar Bandjermasin Het kantoor gebruikte een zeer mooi stempel, bestaande uit 2 concentrische cirkels met de woorden "Kwala" en "Kapoeas" gescheiden door twee sterretjes en binnen de middencirkel tweeregelig Dajak/Landen met daaronder een sierlijke streep (verzameling M.H. Severijn). Tot besluit van dit onderdeel het fungerende hulppostkantoor te Tanawangko, ten zuidwesten van Menado, Celebes, aan de kust. Daar zetelde een commies die zeer enthousiast en secuur te werk ging. Want naast een aantal verschillende typen langstempels in fraaie antiqua letters, zoals een model van circa 16 x 1,7 mm met een grote letter T uit 1885 en een model van 44,5 x 3 mm uit 1910, heeft men daar ook gebruik gemaakt van ook weer verschillende modellen stempels Franco zonder kastje en datumstempels! In de circulaire van 1915 staat Tanawangko ook als fungerend hulppostkantoor vermeld. Voorlopig is dit het enig bekende kantoor omstreeks de eeuwwisseling uit Celebes. Misschien ook Djeneponto, vermeld in Bultermans' stempelboek op blz. 72; deze plaats, ten zuidoosten van 306

7 Makasser aan de kust, wordt als fungerend hulppostkantoor vermeld in de circulaire van Na deze afzonderlijke kantoorbespreking vatten wij deze ons bekende "fungerende hulppostkantoren" nog eens samen:68 Baros (Sumatra) Blinjoe (Banka) Boeding (Billiton) Djeboes (Banka) Gantoeng (Billiton) Goenoengsitoli (Nias, Sumatra) Koba (Banka) Kwalakapoeas (Borneo) Laboeanbadjo (Flores): nooit post-, bijpost- of hulppostkantoor geweest. Mangar (Billiton) Merawang (Banka): nooit post-, bijpost- of hulppostkantoor geweest. Moearadjawa (Borneo) Natal (Sumatra) Padangpandjang (Sumatra) Pladjoe (Sumatra) Sidjoendjoeng (Sumatra) Soengeiliat (Banka) Soengeislan (Banka) Taloe (Sumatra) Tanawangko (Celebes): nooit post-, bijpost- of hulppostkantoor geweest. Mogelijk vallen Berbek en Saleijer dus ook onder deze opsomming. c. 5 Vierkantstempels uit Riouw Bij circulaire nr. 33 van 14 april 1893 werd de invoering van het vierkantstempel en de intrekking van de punt- en kleinrondstempels bekend gemaakt: "Aan alle postkantoren zullen nieuwe dagteekeningstempels van vierkanten vorm verstrekt worden, waarmede in den vervolge instede van met den nommer- of vernietigingsstempel de frankeer- en portzegels zoomede de zegels op briefkaarten en gezegelde briefomslagen vernietigd moeten worden. Na ontvangst der nieuw model dagteekeningstempels behooren de thans in gebruik zijnde ronde dagteekeningstempels en de vernietigingstempels aan het algemeen magazijn opgezonden to worden. "69) Deze stempels werden aangemaakt door de Munt in Utrecht en door tussenkomst van het Departement van Kolonien geleverd op bestelling van de Indische PTT. Dat wil dus zeggen dat de Gouvernements Post-, Telegraaf- en Telefoon- 307

8 dienst deze officiele stempels heeft aangevraagd voor al die kantoren, die daarvoor in aanmerking kwamen. Uiteraard voor alle postkantoren, maar ook voor een aantal hulppostkantoren. Het is ons een volslagen raadsel wat voor de P Fl de selektie-kriteria waren voor het toekennen van de vierkantstempels aan welke kantoren. Waarom kreeg het ene hulppostkantoor een vierkantstempel en het andere een langstempel? De openingsdata van hulppostkantoren geven helemaal geen uitsluitsel. Behalve post- en hulppostkantoren hebben ook bijpostkantoren, veldpostkantoren, spoorwegpostkantoren, postagenten in het buitenland en op mailschepen deze vierkantstempels gebruikt. Hebben wij het na deze opsomming gehad? Nee, er is nog een altijd vergeten categorie postinstellingen die dit stempel, dus blijkbaar op bestelling van de P Y1, hebben gebruikt. Het zijn voor zover nu bekend 5 kantoren, alle gelegen in de residentie Riouw en Onderhoorigheden: Bojan, Indragiri, Karimon, Lingga en Singkep. Wij zullen deze 5 fungerende hulppostkantoren eens nader beschouwen. Afb. 27. De 5 fungerende hulppostkantoren uit Riouw. Bojan In de Postzak nr. 141 hebben wij uitvoerige aandacht geschonken aan Bojan naar aanleiding van de ontdekking van een vierkantstempel uit Het is hier de plaats om, refererend aan die publikatie, een enkele korrektie to geven. Uit de filatelistische literatuur ontleenden wij twee pertinente fouten: Singkep dat in 1908 een hulppostkantoor zou hebben gekregen en Lingga in Waren wij in die publikatie voor 99% overtuigd dat het slecht leesbare vierkantstempel van Bojan was, nu zijn wij dat voor 100%. In een lijst met afstempelingen van door de Munt en de Werkplaatsen gemaakte (en veelal ook daadwerke- 308

9 lijk aan kantoren verstrekte) stempels, troffen wij tot onze grote voldoening ook een afstempeling aan van het vierkantstempel Bojan: het bewijs dat dit stempel gemaakt is. Daar Bojan in 1916 een hulppostkantoor kreeg moet dit vierkantstempel uit 1915 van het fungerend hulppostkantoor Bojan zijn geweest, net zoals zijn nu volgende vier kollega's. Indragiri In feite het enige vierkantstempel dat niet uiterst zeldzaam is. Maar Indragiri is wel de meest fascinerende van de 5 kantoren. Want waar ligt Indragiri eigenlijk? Dat Indragiri de oude naam voor Rengat zou zijn berust op een misvatting. De enige afdeling van de res. Riouw en Ond. die op het eiland Sumatra ligt heet Indragiri. De belangrijkste rivier van deze afdeling, die ontspringt in de Padangse Bovenlanden in een aantal takken, onder andere de afwatering van het meer van Singkarak, heet de Kwantan of S. Indragiri (S. = Soengei wat rivier betekent). Ook moet er dus nog een plaatsnaam Indragiri zijn geweest, waar een fungerend hulppostkantoor heeft dienstgedaan. F47 iaart uit Nederlant..ertNitt it rie postale des hides ii6erlat POSTVEREE (U NS.esz2,04, riservi, it I'i r774' / 4e 742e21.e eac 1797%17 NED. TandjOngpinang. Afb. 28. Aangetekend verzonden briefkaart van het fungerend hulppostkantoor Indragiri (violet) via Riouw en de N.I.Postagent te Singapore naar Zwitserland. Fungerende hulppostkantoren, evenals alle overige postinrichtingen van eenvoudige vorm, hadden geen bevoegdheid stukken aan te tekenen. Deze briefkaart werd daarom in Tandjongpinang aangetekend; in de stempels van het postkantoor te Tandjongpinang is tot 1908 de naam "Riouw" gebruikt. 309

10 Afb. 29. Op 1 juli 1908 uitgegeven zegel van 5 cent met opdruk BUITEN BEZIT. in zwart afgestempeld met het vierkantstempel Indragiri In de jaarverslagen van 1883 tot 1909 werd een bijlage opgenomen over de stoomvaartdiensten voor postverzendingen. In de res. Riouw en Ond. is de postverzending in de laatste decennia van de vorige eeuw en voor zover daar melding van gemaakt is ook in deze eeuw verzorgd met "andere min of meer geregelde stoomvaartdiensten".7 ) Zo treffen wij bijvoorbeeld in het verslag van 1883 aan dat er 10 vaarbeurten zijn geweest van Singapore naar Indragiri. Het jaarverslag van 1895 is zeer interessant, want daarin worden 24 vaarbeurten genoemd van Indragiri via Kwalaladj au naar Singapore (12 vaarbeurten rechtstreeks van Indragiri naar Singapore) en 76 vaarbeurten van Rengat via Kwalaladj au naar Singapore. Met andere woorden: een bewijs dat Rengat en Indragiri twee verschillende plaatsen zijn. Door bestudering van jaarverslagen, routes en kaarten hebben wij het zeer sterke vermoeden, dat Indragiri de oude naam is voor Tembilahan. Een aantal redenen voor deze veronderstelling zijn: 1) Tembilahan ligt aan de monding van de Indragiri-rivier 2) Op een oude kaart uit 1878 zijn langs de Indragiri-rivier zowel Ringat als Indragiri aangegeven en Indragiri ligt inderdaad op de lokatie van Tembilahan.71) Het eerste postale teken van Indragiri dateert uit Het kantoor gebruikte toen een langstempel terwijl het jaar daarop het vierkantstempel in gebruik werd genomen. Daarvoor werd van verschillende kleuren stempelinkt gebruik gemaakt: behalve zwart ook violet, blauwgroen en zelfs rood. Tot wanneer zou dit kantoor hebben gefunktioneerd? In ieder geval tot in 1909 en misschien wel tot in 1912 toen er to Prigiradja een hulppostkantoor werd opgericht, en zo het funge- 310

11 rend hulppostkantoor van Indragiri overbodig werd.72 In 1913 werd het hulppostkantoor te Prigiradja overgeplaatst naar Tembilahan. De al eerder genoemde circulaire van 1915 vermeldt niet meer als fungerend hulppostkantoor Indragiri, want dit is nu waarschijnlijk hulppostkantoor Tembilahan, en Prigiradja. Prigiradja krijgt later wel weer een fungerend hulppostkantoor. Karimon In het jaarverslag van 1883 duikt de naam Karimon voor het eerst op. Vermeld wordt dat er 80 vaarbeurten, waarvan gebruik gemaakt is voor het overbrengen van postpakketten, tussen Karimon en Singapore vice versa hebben plaatsgevonden. Het eiland Karimon ligt ten zuidwesten van Singapore. In feite heet het eiland Groot Karimon, het kleine eilandje ten noorden daarvan wordt Klein Karimon genoemd. Het vroegst bekende postale levensteken is een afstempeling uit februari 1896 van het vierkantstempel Karimon, de laatst bekende precies 10 jaar later, in violet. Waar nu precies op het eiland de lokatie van het fungerend hulppostkantoor was is niet met zekerheid te zeggen. In 1912 werd er in Malarco, op de noordpunt van Karimon, een hulppostkantoor opgericht, ressorterend onder Tandjongpinang. Misschien werd toen, tijdelijk, het fungerend hulppostkantoor opgeheven. Het jaar daarop werd het hulppostkantoor verplaatst naar Tandjongbalei(-karimon). Dit betekende geenszins het einde van het fungerend hulppostkantoor Karimon, want in de circulaire van 1915 wordt dit kantoor wel als zodanig vermeld. Lingga In 1887 worden de eerste stoomvaartbeurten tussen Riouw (= Tandjongpinang) en Lingga vermeld. Het vierkantstempel Lingga is ons bekend uit 1898 en januari Het fungerende hulppostkantoor Lingga wordt ook vermeld in de circulaire van Een andere naam voor de plaats Lingga, op het gelijknamige eiland, is Daik, dat ook volgens de lijst van 1937 als fungerend hulppostkantoor een stempel ontving. Singkep In tegenstelling tot de voorgaande 4 kantoren wordt pas vrij laat, in 1893, op Singkep gevaren: 25 vaarbeurten naar Tandjongpinang en andersom 23 naar Singkep. De vroegste afstempelingen van het vierkantstempel Singkep die ons bekend zijn dateren uit Van de vierkantstempels van Singkep zijn, althans op los zegel, zeker meer afdrukken bekend dan van Karimon en Lingga. In de circulaire van 1915 wordt Singkep ook vermeld als fungerend hulppostkantoor. Reeds in de jaren tien zorgt Singkep ineens weer voor een unieke verrassing. Nog steeds als fungerend hulppostkantoor gebruikt Singkep nu een korte, smalle balk-stempel. Dit is werkelijk heel bijzonder. Afstempelingen zijn onder andere bekend van 1918 tot 1928; in de jaren dertig werd zelfs nog een ander type korte, 311

12 Afb. 30. Briefkaart verzonden van het fungerend hulppostkantoor Singkep via de N.I.Postagent to Singapore naar Canada. smalle balk-stempel gebruikt. Zo is er bijvoorbeeld een afstempeling op brief bekend van ; rond die tijd moet Singkep ook het bestelhuis/fungerend hulppostkantoorstempel hebben ontvangen. 73) Weliswaar op het gelijknamige eiland Singkep, maar op een andere lokatie dan de plaats Singkep, ligt Dabo(singkep). In 1938 is daar het hulppostkantoor Dabosingkep, ressorterend onder Tandjongpinang, opgericht, dat geheel op kosten van de Singkep Tin Maatschappij werd gebouwd.74) Hiermee besluiten wij de bespreking van deze 5 fungerende hulppostkantoren, die voor stempelverzamelaars zo bijzonder zijn geworden omdat zij een vierkantstempel hebben gebruikt. In tegenstelling tot Bojan zijn Indragiri, Karimon, Lingga en Singkep nooit verder gekomen dan de status van fungerend hulppostkantoor. Zonder meer opmerkelijk is het dat deze kantoren in de res. Riouw en Ond. lagen. Wij sluiten het daarom helemaal niet uit, dat ook Penoeba een vierkantstempel zou kunnen hebben gebruikt voordat daar in 1913 een hulppostkantoor werd opgericht. Immers, daar beyond zich vanaf 1905 de bestuurszetel van de afdeling Lingga. Vanaf 1895 is de plaats opgenomen in de stoomvaartroute tussen Lingga en Tandjongpinang. De kans op het boven water komen van een vierkantstempel Penoeba zal wel erg klein zijn, maar niet onmogelijk, omdat ook pas onlangs het vierkantstempel Bojan is gevonden. Dus goed zoeken! 312

13 Afb. 31. Gedeelte van de Residentie Riouw en Onderhoorigheden, waarop de 5 fungerende hulppostkantoren zijn terug to vinden. Schaal 1 : Naar later is bekend geworden, bestaat er ook een vierkantstempel Laboeanroekoe uit Deze plaats, gelegen in Sumatra's Oostkust ten noorden van Tandj ongbalei, kreeg echter pas in 1904 een hulppostkantoor, notabene (wat normaal was) met een langstempel. Dit zou kunnen betekenen dat Laboeanroekoe al eerder een fungerend hulppostkantoor heeft gehad. 313