Artikel: Bang voor bagger? Monitoring en nazorg geeft duidelijkheid. Nieuw beleid nodig voor bestaande depots

Transcriptie

1 Artikel: Bang voor bagger? Monitoring en nazorg geeft duidelijkheid. Nieuw beleid nodig voor bestaande depots Auteurs: Aldert van der Kooij, Tony Kok, Mark de Groot, Jenco de Groot, Π 26 april 2007 : DHV, Postbus 1132, 3800 BC Amersfoort Π: Provincie Zuid-Holland, Samenvatting Sinds de afgifte van de Sluitingsverklaring van het baggerdepot in het Braassemermeer in 2001 wordt nazorg en monitoring door provincie Zuid-Holland uitgevoerd conform het daartoe opgestelde nazorgplan. De monitoringsresultaten zijn in 2006 geëvalueerd en het nazorgplan is aangepast. Het blijkt dat er tot op heden kleine emissies van verontreinigingen vanuit het depot naar het grondwater plaats hebben gevonden. De concentraties liggen beneden de achtergrondwaarden die voor een belangrijk deel beïnvloed wordt door de kwaliteit van het infiltrerende oppervlaktewater. Toetsing aan de eisen van het beleidsstandpunt voor verwijdering van baggerspecie laat zien dat het depot hier (met name voor naftaleen) niet aan voldoet. Moet er nu een geohydrologische beheersing geïnstalleerd worden of een damwand rondom de put? Het betreft hier slechts een lichte verontreiniging naftaleen, die in en onder het depot is waargenomen, en die bij verdere verspreiding gaat verdunnen. Het standpunt lijkt dan ook minder geschikt voor deze toetsing. Hoe zou getoetst moeten worden? Hiertoe is nieuwe beleid nodig waarbij tevens rekening gehouden wordt met de Europese Kaderrichtlijn Water en de dochterrichtlijn Grondwater. Inleiding Ten oosten van Roelofsarendsveen ligt het Braassemermeer, met een oppervlakte van circa 450 ha en een diepte van gemiddeld 3 meter. In de jaren en is in het meer circa 4 miljoen m 3 zand gewonnen, waardoor een put van circa 18 meter diep ontstond. In die put is de oorspronkelijke deklaag van veenhoudende klei weer teruggestort. Vanaf de jaren 60 tot het eind van de jaren 80 is in de put ca 1 miljoen m3 baggerspecie gestort. Dit deel van het in de put gestorte materiaal wordt het oude depot genoemd. Onder regime van de Wet milieubeheer zijn de stortingen in 1992 hervat en in 1997 beëindigd. Deze specie vormt het nieuwe depot. 1

2 Eindinspectie in 1998 van het depot toonde aan dat de in de Wm- en Wvo-vergunning voorgeschreven aan te brengen afdeklaag over ca. 25 ha niet overal voldeed aan de eis van 1 m dikte en op sommige plekken zelfs geheel ontbrak. Omdat een gedeelte van de zijwand van het depot was ingestort, was de maximaal vergunde -4,2-4,2-4,4-4,6-4,8-4,0 Figuur 1. Regionale situatie met isohypsenpatroon eerste watervoerend pakket (m+nap) -4,0 depot eindhoogte van het slib in het depot echter al bereikt. Het was daardoor niet toegestaan om de afdeklaag alsnog aan te vullen. Op basis van kwaliteitsmetingen van het oppervlaktewater is in 2001 de sluitingsverklaring voor het depot afgegeven. Hierbij is overeen gekomen om, in aanvulling op de bestaande monitoring van het grondwater, het oppervlakte water boven het depot, te monitoren op eventuele beïnvloeding vanuit het depot. De verantwoordelijkheid voor nazorg en de bijbehorende monitoring is toen overgegaan van de exploitant, het Baggerdepot Zuid- Holland BV (BZH), naar de provincie Zuid-Holland. Sindsdien wordt in opdracht van de provincie nazorg en monitoring uitgevoerd. In 2006 is conform het nazorgplan een evaluatie uitgevoerd. De belangrijkste bevindingen zijn in dit artikel uiteengezet. Geohydrologie Het Braassemermeerpeil staat ruim 4 meter hoger dan het polderpeil. Infiltratie van het oppervlaktewater in de meerbodem en kwel naar de omliggende oostelijk gelegen polders spelen een belangrijke rol. Het peil in het Braassemermeer is ook hoger dan de stijghoogte in het eerste watervoerend pakket. Hierdoor treedt infiltratie op van oppervlaktewater naar het eerste watervoerend pakket. De stijghoogte in het tweede watervoerend pakket is hoger dan die in het eerste watervoerend pakket, waardoor water kwelt van het tweede naar het eerste watervoerend pakket. Figuur 2 laat zien dat door de zandwinning een situatie is ontstaan waar een lek is gemaakt in de weerstands-biedende laag tussen het oppervlaktewater en het eerste watervoerend pakket. Hierdoor 2

3 Polderpeil = NAP -4,7 NAP -4,0 m Boezempeil = NAP -0,6 m NAP -0,1 m Polderpeil = NAP -5,1 Deklaag (klei) Veenlaag Braassemermeer aangroeilaag depot 10 m 6 m 0,5 m C= [d] slib klei (gestort) C=4700 [d] C=5900 [d] 28 m kd=1500 [m2/d] 1e watervoerend pakket C=3000 [d] 1e scheidende laag 10 m 2e watervoerend pakket Figuur 2. Schematisatie dwarsdoorsnede baggerdepot in het Braassemermeer krijgt oppervlaktewater meer kans in de bodem te infiltreren. Dit lek is Tabel 2. Waterbalans 1 e watervoerend pakket onder Braassemermeer later gedeeltelijk gedicht met de m 3 /dag % teruggestorte deklaag en met Instroom westzijde (wvp 1) % baggerspecie. Infiltratie meerbodem % Ondanks deze stop infiltreert ca Infiltratie wand depot % 450 m3 oppervlaktewater per dag Infiltratie bodem depot % via de randen en de bodem van Kwel vanuit het tweede wvp % het depot naar het eerste watervoerend pakket. Tabel 2 laat zien Uitstroom oostzijde (wvp 1) % dat dit 30% van de gehele waterbalans over het eerste watervoerende pakket onder het meer is. Met deze balans is een geohydrologisch model gemaakt. Figuur 3 geeft weer hoe het grondwater zich verspreidt dat via het depot infiltreert. De vraag is dus of verontreinigingen uit de baggerspecie treden en hoe deze verontreinigingen zich verspreiden. Hiertoe zijn de monitoringsresultaten geëvalueerd door ze te toetsen aan achtergrondwaarde alsook aan de criteria van het Beleidsstandpunt verwijdering baggerspecie uit

4 Nazorg en resultaten monitoring Het aangelegde monitoringsysteem (figuren 3 en 4) bestaat uit een serie peilbuizen die rond het depot onder water (eerstelijns netwerk) en op grotere afstand op de wal (tweede lijns netwerk) zijn geplaatst. 100% 1% 10% 50% Sinds 1994 is dit systeem eens per 2 jaar bemonsterd. Met de resultaten zijn van het tweedelijns monitoring netwerk zijn lokale achtergrondwaarden voor het eerste watervoerende pakket vastgesteld. Deze peilbuizen staan op de oever op een dusdanige afstand van het depot dat deze nog niet Figuur 3. Verspreiding van water uit het depot na 50 jaar. binnen de huidige verontreinigingssfeer van het depot kunnen liggen. Uit deze cijferreeks is de 97,5-percentiel bepaald (overschrijdingskans dus 2,5%), en aangehouden als de bovengrens van de lokale achtergrond. Dit is analoog aan de systematiek zoals beschreven in de Uitvoeringsregeling van het Stortbesluit. Overschrijding van deze achtergrondwaarden houdt in dat nagegaan moet worden of en hoe ingegrepen moet worden. Figuur 4 Bemonstering grondwater rond het depot Tot op heden is hierbij, conform het bestaande nazorgplan getoetst aan referentierentie-waarden die gebaseerd zijn op locale achtergrondwaarden rondom het depot. Op basis van de in IPO verband in 2002 opgestelde checklist nazorg baggerdepots is tijdens de evaluatie tevens getoetst aan het hierin opgenomen beleidsstandpunt verwijdering baggerspecie (BVB). Anderzijds zijn de achtergrondwaarden op de oever bepaald om eventuele beïnvloeding vanuit het depot uit te sluiten. Toetsing aan het Beleidsstandpunt Verwijdering Baggerspecie Bij de beoordeling volgens het BVB wordt achtereenvolgend getoetst aan de volgende drie criteria: 1. Concentratiecriterium: Overschrijdt de concentratieontwikkeling in het poriewater van de berging de streefwaarde diep grondwater (VROM 2000)? 2. Emissiecriterium: Is de emissie over de rand van de berging (g/ha/jaar) hoger dan de maximale emissie uit het BVB (aangepast aan de streefwaarde diep)? 3. Verspreidingscriterium: Is het beïnvloede bodemvolume benedenstrooms van de berging (contour van de streefwaarde diep grondwater met achtergrondconcentratie nul) gedurende jaar groter dan het bergingsvolume? Indien alle drie de vragen positief beantwoord worden, voldoet het depot niet aan de criteria van het BVB. In dat geval dient volgens het ALARA principe de emissie zoveel mogelijk te worden beperkt, bijvoorbeeld door het aanleggen van een isolerende laag of een geohydrologische beheersing. 4

5 Toetsing laat zien dat, behoudens het meest mobiele metaal (Zink) en de mobielste PAK (Naftaleen), voor de meeste stoffen aan de criteria voldaan wordt. Zink en Naftaleen voldoen niet aan het concentratiecriterium alsook niet aan het emissiecriterium. Naftaleen is de enige stof die daarnaast eveneens niet voldoet aan het verspreidingscriterium. Zink verspreid zich moeilijker. Het door naftaleen beïnvloedde bodemvolume zal na jaar 64 maal groter zijn dan het volume van het depot zelf. Aangezien het zeer lage concentraties betreft die tot op heden niet boven de achtergrondwaarde uitkomen (zie ook beoordeling van verspreidingsrisico s) is het niet verantwoord om op basis hiervan op dit moment in te grijpen. Het toetsingskader zoals geformuleerd in het BVB lijkt hiermee ongeschikt voor bestaande depots. De vraag rijst welk toetsingskader gebruikt zou moeten worden. Hiervoor dient beleid ontwikkeld te worden. Toetsing op spoedeisendheid conform de nieuwe circulaire Bodembescherming 2006 wordt minder geschikt geacht. Het nieuwe depot betreft geen historisch geval. Het zorgplicht- en standstill beginsel zou losgelaten worden. Daarnaast wijkt een dergelijke toetsing af van het bestaande nazorgplan. Op basis van de evaluatie om te toetsen aan de nieuw bepaalde achtergrondwaarden. Dit sluit aan bij de monitoringssystematiek zoals beschreven in: het Stortbesluit Bodembescherming; de Regeling voor storten van baggerspecie op land en ook in het bestaande nazorgplan. Toetsing aan achtergrondwaarden De resultaten van grond en oppervlaktewater monitoringen zijn in tabel 3 opgenomen. Voor vrijwel alle beschouwde componenten liggen de concentraties in het eerste watervoerend pakket gemeten met het Tabel 3. Vergelijking van de monitoringsresultaten van het eerste watervoerend pakket met de achtergrondwaarden en oppervlaktewater Eerstelijns Tweedelijns Achtergrondwaarde N Referentienetwerk Nabij depot netwerk Op oever Op oever waarde Nabij depot Gemiddelde Gemiddelde 97,5percent. Oppervlaktewater Gemiddelde Arseen (µg/l) 7,5 11,2 28, ,1 Cadmium (µg/l) 0,4 0,4 0,5 0 1,5 0,3 Chroom (µg/l) 1,4 1,9 3,9 1 1,5 2,5 Koper (µg/l) 4,8 4,5 15 (1) ,0 Lood (µg/l) 5,5 6,1 15 (1) ,5 Nikkel (µg/l) 9,8 7,2 30, ,2 Zink (µg/l) 21,9 79, ,4 Naftaleen (µg/l) 0,06 0,04 0,11 7 0,42 0,02 Ammonium(mgN/l) 3, , ,06 Sulfaat (mg S/l) 59,1 28,6 88, ,3 Calcium (mg/l) 90,6 97, ,8 Kalium (mg/l) 12,4 23,6 43, ,3 Magnesium(mg/l) 23,3 45,2 83, ,0 Natrium (mg/l) 94, ,5 Chloride (mg/l) PAK totaal (µg/l) 0,12 0,07 0,26 3 0,64 N: aantal overschrijdingen 1) waarde gelijk gesteld aan streefwaarde 5

6 eerstelijns netwerk significant lager dan gemeten met het tweedelijns netwerk. Deze situatie lijkt onlogisch: verwacht wordt dat bij het depot juist hogere concentraties aangetroffen worden. Nu zijn die hogere concentraties alleen voor sulfaat en naftaleen/pak het geval. De oorzaak lijkt inzijging van oppervlaktewater te zijn, met lagere tot gelijkwaardige stofconcentraties, langs de randen van het depot. Het oppervlaktewater heeft voor alleen sulfaat hogere concentraties, waardoor hogere concentraties in het grondwater rond het depot worden aangetroffen. De hogere gehalten voor naftaleen/pak worden toegeschreven aan emissies vanuit het depot. Er lijkt dus sprake te zijn van een sterkere beïnvloeding door het oppervlaktewater op de kwaliteit van het grondwater dan door het water uit het depot. Beoordeling verspreidingsrisico s Met het geohydrologische model is een beeld gemaakt van de verspreiding van de meest mobiele in het depot aangetoonde stoffen: Zink en Naftaleen. Voor de berekeningen is gebruik gemaakt van de gegevens in tabel 5. De adsorptiecoëfficiënten in het depot alsook de ingevoerde concentraties zijn gebaseerd op veldwaarnemingen die in 2006 in het depot zijn uitgevoerd. Er is geen rekening gehouden met afbraak van stoffen en het minder mobiel zijn van Zink onder anaërobe veldcondities. Deze aannames vormen daarmee een worst-case benadering. Tabel 5. Ingevoerde verontreinigingen en adsorptie coëfficiënten Stof Ingevoerde concentratie [µg/l] Adsorptie coëfficiënt in het depot [l/kg] Retardatie factor In het depot [-] Adsorptie coëfficiënt buiten het depot [l/kg] Retardatie factor buiten het depot [-] zink naftaleen 2, ,1 8 Gebruik makend van de waterbalans, kwaliteitsgegevens en de geohydrologie is vervolgens berekend hoe zink en naftaleen zich gaan verspreiden in een periode van 50 jaar. In de figuren 5.1 en 5.2 zijn de resultaten weergegeven. Geconcludeerd kan worden dat de tot nu toe gemeten concentraties aanzienlijk lager zijn dan berekend is. Dit bevestigt het worst-case karakter van het model. 360 µg/l 3 µg/l 1 µg/l 65 µg/l 0,01 µg/l Fig. 5.1 Zinkverspreiding na 50 jaar Fig 5.2 Naftaleenverspreiding na 50 jaar Voor naftaleen kunnen de licht verhoogde concentraties aan het depot toegewezen worden. De voor naftaleen vastgestelde achtergrondwaarde is in het verleden nabij het depot een enkele maal overschreden. De concentraties, die als gevolg hiervan in de toekomst op de oever zouden kunnen ontstaan, liggen echter ver onder de voor naftaleen vastgestelde achtergrondwaarden en helemaal ver onder de Interventiewaarde van 70 µg/l. Dit wordt bevestigd door de monitoring waarvan de resultaten alleen in de beginjaren waarneembaar waren. Voor zink zal vrijwel geen verspreiding buiten het depot waarneembaar zijn. De verspreiding is zeer langzaam, terwijl de verdunning met inzijgend oppervlaktewater en grondwater de concentraties al snel 6

7 drukt. Daarnaast zal zink, net als andere metalen, onder anaërobe veldcondities minder mobiel zijn dan in het model verondersteld. Als het depot helemaal afgedicht zou worden, dan zou dat betekenen dat de zink en naftaleenconcentraties ongeveer zouden verdubbelen, terwijl de verspreiding minder snel zou gaan. Het lek wordt namelijk verder gedicht, waardoor er minder verdunning is. Conclusies Infiltratie Metingen sinds 1994 hebben aangetoond dat het depot een kleine emissie van verontreinigingen naar het grondwater tot gevolg heeft. Aangetoond is dat langs de randen van het baggerdepot oppervlaktewater infiltreert naar het grondwater in het eerste watervoerende pakket. De beïnvloeding van de grondwaterkwaliteit door infiltrerend oppervlaktewater is aanzienlijk groter dan door emissie vanuit het depot. Deze infiltratie is het grootst aan de randen van de voormalige zandwinput. De vraag is hoe een dergelijke beinvloeding zich verhoud tot de Europese kaderrichtlijn Water en met name de dochterrichtlijn Grondwater. Achtergrondwaarde De emissies zijn dusdanig klein dat, in combinatie met de verdunning van het infiltrerende oppervlaktewater langs de wanden van het depot, de concentraties in het eerste watervoerend pakket rond het depot, onder de locale achtergrondwaarden en streefwaarden blijven. De concentraties blijven zodanig laag dat de kans op en de noodzaak tot ingrijpen gering lijkt en zich dan nog pas na vele jaren zou kunnen voordoen. Daarentegen zal, als er ingegrepen moet worden, de maatregel technisch moeilijk uitvoerbaar en daardoor duur zijn. Beleidsstandpunt Verwijdering Baggerspecie Hoewel Naftaleen op termijn niet aan het verspreidingcriterium van het BVB voldoet is het technisch en maatschappelijk niet zinvol om op dit moment beheersende of isolerende hiertegen maatregelen te treffen. De risico s zijn te klein. De beïnvloeding direct onder het depot betreft slechts een lichte naftaleen verontreiniging (maximaal 3 ug/l) die vervolgens in de tijd door verdunning van infiltrerend oppervlaktewater waarschijnlijk beneden de achtergrond- en streefwaarde blijft. Continuering monitoring De evaluatie biedt argumenten variërend van actief ingrijpen, om in de toekomst te kunnen blijven voldoen aan het verspreidingscriterium van het BVB, tot het beëindigen van de monitoring, omdat vanuit de Wbb geredeneerd nooit een spoedeisende saneringssituatie zal ontstaan. Aangezien het huidige beleid onvoldoende duidelijkheid biedt, is voorgesteld om de monitoring met een lagere frequentie voort te zetten, waarbij getoetst wordt aan de achtergrondwaarde op de oever. De monitoring van het oppervlaktewater boven het depot wordt gecontinueerd. In de tussentijd is het van belang om nieuw beleid vast te stellen. Nieuw beleid Het BVB lijkt minder geschikt als toetsingsinstrument voor grondwatermonitoring bij bestaande depots. Nieuw beleid is nodig dat bij voorkeur aansluit op het beleid voor monitoring van stortplaatsen op land. Daarnaast dient het afgestemd te zijn op de kaderrichtlijn Grondwater. Voor onderhavige locatie is gekozen om toetsing aan achtergrondwaarden (waarbij nu de achtergrondwaarden op de oever bepaald zijn) voort te zetten. Dit sluit aan bij de Uitvoeringsregeling Stortbesluit Bodembescherming, alsook bij de Regeling stortplaatsen voor baggerspecie op land. In Nederland komen veel van deze situaties voor. Er is in Nederland een tendens steeds meer verontreinigde baggerspecie in dergelijke putten te storten (Kabinetsstandpunt Waterbodem, 29 augustus 2005). Langzamerhand zullen rond al die locaties licht verhoogde concentraties van de meest mobiele verontreinigingen uit baggerspecie ontstaan. De kans van en noodzaak tot ingrijpen is afhankelijk van het hiertoe te kiezen beleid. Uit oogpunt van verspreidingsrisico s vanuit de Wbb voor 7

8 historische verontreinigingen is de kans op ingrijpen niet tot nauwelijks aanwezig. Uit oogpunt van het standstill beginsel van de grondwaterkwaliteit is dit echter een ontwikkeling die tot nadenken zet en ingrijpen mogelijk wel nodig maakt. De in 2007 uit te voeren actualisatie van de IPO-checklist ten voor de beoordeling en nazorg van baggerdepots zal hier mee rekening moeten houden. Aan nieuw beleid wordt sinds 2004 hard gewerkt, via het project Uitloging en Verspreiding uit Depots van Rijkswaterstaat. Uit onderzoek (AKWA, 2006) blijkt dat verontreinigingen uit baggerdepots zich veel minder snel verspreiden dan gedacht. Alleen blijft het imago van bagger bagger, volgens de Volkskrant. Voor de nazorg van dergelijke depots is het van belang dat er duidelijkheid komt waarbij tevens de dochterrichtlijn Grondwater een plek krijgt. Geraadpleegde bronnen 1. Baggerspeciedepot Braassemermeer, Nazorgplan versie 5, DHV Milieu en Infrastructuur, registratienummer MM-PU931871, d.d. 3 februari Eindrapport Grond en grondwateronderzoek Braassemermeer, GeoDelft CO /66 d.d. 17 augustus Eindinspectie, Baggerspeciedepot Braassemermeer definitief rapport,grontmij Advies en Techniek, afdeling bodem en afvalstoffen, doc.: doc./jan/mv, d.d. 9 december DHV notitie Optimalisatie grondwatermonitoring Braassemermeer, registratienr. RB-SE , dd. 1 april Grondwatermonitoring Braassemermeer opname 2002, DHV, registratienr. RB-SE , dd. 2 april Monitoring Braassemermeer (oppervlaktewater), Hoogheemraadschap van Rijnland, November Grondwatermonitoring Braassemermeer 2004, Grontmij, notitienummer _F, dd. 4 maart Analysestaten oppervlaktewatermonitoring 2005 en Aanvullend onderzoek baggerspeciedepot Braassemermeer voor de evaluatie van nazorg en monitoring, DHV, registratienummer RB-SE , d.d. 11 oktober Baggerspeciedepot Braassemermeer. Evaluatie van de nazorg en monitoring. DHV, registratienummer RB- SE , november Kabinetsstandpunt Waterbodem, 29 augustus Brief DGW/BI 2005/1262 aan de Tweede Kamer 12. Braassemermeer ingericht als IBC-depot. Artikel in Land+Water 1&2, IPO-checklist nazorgplannen baggerdepots, 18 december Eindrapport 4L0167.A2, IPO Projectgroep AF4a 14. Beleidsstandpunt verwijdering baggerspecie. Kamerstukken II, , nr Regeling stortplaatsen voor baggerspecie op land. Ministerie VROM, 13 juli Uitvoeringsregeling Stortbesluit Bodembescherming. Ministerie VROM,13 juli Uitloging en verspreiding vanuit depots. Overzicht resultaten 2004 en 2005 en doorkijk naar Augustus 2006 AKWA-rapport nr Het imago van bagger blijft bagger. Volkskrant, 18 april