Profielwerkstuk Geschiedenis De Amerikaanse beurscrisis van 1929

Transcriptie

1 Profielwerkstuk Geschiedenis De Amerikaanse beurscrisis van 1929 Profielwerkstuk door een scholier 5708 woorden 20 april ,8 59 keer beoordeeld Vak Geschiedenis De Amerikaanse beurscrisis van 1929: Verklaringen en gevolgen Inhoudsopgave Inleiding 1. Resultaten 1.1 De crisis 1.2 Roosevelt s New Deal 1.3 Andere oorzaken die de crisis mogelijk hebben opgelost 2. Samenvatting Literatuurlijst Bijlagen Bijlage 1: onderzoeksplan Bijlage 2: tijdsplan Bijlage 3: logboek Inleiding In de eerste paragraaf wordt ingegaan op de oorzaken en gevolgen van de krach en hoe deze in Amerika heeft kunnen plaatsvinden. Ook wordt gekeken naar het beleid van de overheid dat wordt gevoerd voor de krach. Paragraaf twee geeft inzicht in Roosevelt s New Deal en welke projecten zijn opgericht om te economie te kunnen herstellen en welke rol de econoom Keynes hierbij speelde. Hoe de situatie er na 1930 uitzag en welke andere factoren hebben bijgedragen aan de oplossing van de crisis wordt beschreven in paragraaf drie. Van iedere paragraaf is een heldere samenvatting gemaakt die tevens zal dienen als antwoord op de deelvragen. Alle deelvragen samen geven antwoord op de hoofdvraag en deze is apart geformuleerd in de samenvatting. De algemene hypothese die ik tot nu toe heb aangenomen is terug te vinden in het onderzoeksplan (zie bijlage). De Pagina 1 van 12

2 uiteindelijke resultaten van het onderzoek zullen uitwijzen in hoeverre deze hypothese juist is. Resultaten 1.1 De crisis Historisch kader: Op 11 november 1918 was voor Amerika de Eerste Wereldoorlog voorbij. Er waren enorme tekorten ontstaan, zowel aan voedsel als grondstoffen. Fabrieken en wegen waren verwoest (in Europa), de staat kampte met tekorten op de betalingsbalans en er waren meer dan 10 miljoen doden gevallen tijdens de oorlog. Toch verkeerden de mensen in een feestroes, want er was een einde gekomen aan de volkerenstrijd. Velen zetten zich optimistisch aan het werk om een betere samenleving op te bouwen, maar zij werden door anderen beschouwd als utopisten (mensen die een droommaatschappij nastreven). Men vond namelijk dat er rekening moest worden gehouden met "the tragedy of war is that peace is made by the survivors", met andere woorden: alleen de overlevenden van oorlogen bereiken de vrede. Niet alleen in de Oude, maar ook in de Nieuwe Wereld ging een golf van optimisme door de landen. In de Verenigde Staten leek het of de armoede was overwonnen, want iedereen scheen een deel te hebben in de welvaart. Dat er nog wel twee miljoen werklozen waren hoorde je maar weinig mensen over. Voornaamste oorzaken De belangrijkste oorzaak is te geven aan de hand van de conjunctuur waarin Amerika verkeerde. Tussen 1920 en 1928 leek het goed te gaan met de economie. Dit was in feite niet zo omdat hun eigen markt hard op weg was verzadigd te raken met behulp van zaken als kopen op afbetaling, goedkope leningen etc. Bedrijven verdienden wel veel geld en er was veel handel, zo maakte Amerika als eerste land auto s en verkocht die aan het buitenland, maar leningen en kredieten konden vaak niet worden terugbetaald waardoor bedrijven en banken in financiële moeilijkheden kwamen. Grote bedrijven geven vaak aandelen uit, waardepapieren waarmee men voor een deel eigenaar van een bedrijf kan worden. Deze verzadigde economie zorgde ervoor dat bedrijven in de problemen kwamen in Amerika, de winsten van deze bedrijven daalden en aandelen werden veel minder waard. Dat banken hun geld verloren had nog een andere specifieke oorzaak. Doordat er in de landbouw zulke enorme verliezen werden geleden en veel bedrijven in deze sector failliet gingen waren banken al hun geïnvesteerde geld kwijt en hadden zo goed als geen reserves meer. Het effect van deze dalende kasreserves werd nog versterkt doordat mensen hun spaargeld wilden opnemen van hun saldo en dit dus niet meer was uit te betalen omdat het weg was door de mislukte landbouwinvesteringen. In oktober 1929 ging het zo slecht met de economie dat iedereen van zijn/haar aandelen afwilde en beleggingen ongedaan te maken. Mensen wilden geen mede-eigenaar meer zijn van een bedrijf dat verlies draaide. De effecten die eerst veel geld waard waren, waren nu bijna niks meer waard. Donderdag 24 werd er een dieptepunt bereikt, op die dag werden er bijna dertien miljoen aandelen verhandeld terwijl dit er normaal gesproken maar zo n twee miljoen zijn. Mede hierdoor daalden de prijzen niet maar kelderden ze naar beneden. Pagina 2 van 12

3 Een andere belangrijke factor in de Amerikaanse economie was de overproductie, de technologie was er in de loop der jaren flink op vooruit gegaan waardoor er meer werd geproduceerd dan er geconsumeerd werd en er een overschot ontstond. Er werd onder andere minder geconsumeerd omdat geld maar een keer uit gegeven kan worden, het word in de productie gestoken of in aandelen en in dit geval was het in aandelen. Tot slot was er nog sprake van een overschot op de betalingsbalans, na de Eerste Wereldoorlog was de Verenigde Staten de belangrijkste crediteur van de wereld geworden. Om te zorgen dat de landen die van de Verenigde Staten geleend hadden hun schuld ook zouden kunnen terugbetalen moest de Verenigde Staten meer importeren als exporteren maar het tegendeel was waar waardoor de Verenigde Staten weer leningen moest verstrekken zodat de debiteuren hun schulden af konden betalen. Dit ging echter niet lang door, de verschillende landen wilden hun schuld niet nog meer op laten lopen en besloten de import van Amerikaanse producten stop te zetten. Hierdoor bleef de Verenigde Staten wederom met overschotten zitten. Gevolgen voor de VS op sociaal en economisch gebied Economisch gebied Al het zelfvertrouwen en het vertrouwen in de economie dat de Amerikanen eerder in de jaren twintig sierden verdween snel. Miljoenen aandelen werden verkocht. Enorme geldbedragen verdwenen. Bijvoorbeeld een aandeel van het redelijk sterke bedrijf General Motors Corporation, was in begin oktober 1929 nog 72 dollar waard korte tijd later nog slechts zeven. Zowel particulieren als bedrijven gingen failliet. Veel leningen werden gedaan met aandelen als onderpand. Sommige mensen hadden zelfs hun pensioen hierin geïnvesteerd. Nu de aandelen niets meer betekenden konden deze kredieten niet meer terugbetaald worden. Banken die in de voorgaande jaren met alle plezier ontelbare leningen hadden verschaft zagen hun geld als sneeuw voor de zon verdwijnen. Hierdoor werden ook zij meegesleurd in de misère. Uiteraard leidden deze gevolgen tot duizenden ontslagen. Veel landen (waaronder natuurlijk de VS) gingen bovendien hoge invoerbelastingen heffen om hun eigen producten te beschermen tegen importgoederen van het buitenland. Sociaal gebied Werkloosheid was dus ontstaan. Deze werkloosheid heeft natuurlijk ook sociale gevolgen. De koopkracht is minimaal. De mensen hebben weinig zelfvertrouwen, een lagere levensstandaard, soms lijden ze zelfs honger. De gezondheid ging achteruit en het geboortecijfer daalde. Mensen moeten van alles verkopen om nog aan een beetje geld te komen (een man die bijvoorbeeld zijn auto verkocht voor 100 doller). Brave burgers werden kleine criminelen omdat dat voor hen de enige manier was om aan geld, eten en kleren te komen. De werkloosheid betekende een verspilling van talent, van geld, van energie en van ideeën, opgeleiden hadden niks meer aan hun opleiding. Burgers gaven het systeem de schuld. Vele mensen waren op zoek naar werk voor elk aannemelijk loon. Werkgevers konden zo de lonen zeer laag houden. Zo profiteerden de werkgevers van de slechte situatie waarin de werknemers verkeerden. Sociale uitkering kende men in de VS niet. Tijdens de crisis verleende de overheid bijstand aan de werklozen, maar lang niet voldoende. Voor beursspeculanten waren de schulden zo groot dat ze dit niet konden verkroppen en zelfmoord pleegden. Waarschijnlijk waren dit geen grote aantallen maar het illustreert de impact die de crisis had op mensen. Ook diegenen die aandelen zeer laag opkochten (dus na de krach) met het idee ze later weer te verkopen zodra de Pagina 3 van 12

4 economie was aangetrokken waren de dupe want men wist niet dat dit pas na 1932 zou gebeuren. Al deze gevolgen zorgden ervoor dat het moreel van de bevolking werd aangetast. Men had weinig vertrouwen in de toekomst. Pessimisme overheerste, maar ook ontstond er een soort vorm van escapisme, de filmindustrie kwam met romantische films wat een nog niet ontdekt genre was voor die tijd. De films stelden meestal niet zoveel voor, maar het ging erom dat de mensen even ontsnapt waren aan alle ellende waarin zij verkeerden. Je zou deze snelle ontwikkeling van de filmindustrie dus ook kunnen zien als een positief effect. Beleid van de overheid President Hoover, de toenmalige president van Amerika, dacht dat de depressie maar tijdelijk was, en deed er niet veel aan. Het meeste commentaar dat op hem werd gegeven was dat hij te afwachtend was, en te weinig deed om de crisis te verhelpen. Er werd dan ook vaak over hem gezegd dat hij een principiële was in zijn standpunten. In gewone jaren is dit juist goed als een president zo is, maar in crisis jaren moet je helpen om het land er weer bovenop te krijgen. Maar dat deed hij niet want hij vond dat de overheid niet meer mocht doen dan mensen stimuleren tot samenwerken. Hij had een paar dingen bedacht om de crisis tegen te gaan. Een van die dingen was de prijzen verhogen (The Smoot-Hawley Tariff). Hij dacht dat er dan meer geld binnen zou komen, zodat er meer voor de werklozen gedaan kon worden. Maar als mensen al geen geld hebben, kunnen ze ook niet meer uitgeven. Economen zeiden dan ook dat het beter was om het prijspeil te verlagen. Toen Hoover zelf ook inzag dat dit het verkeerde effect had, besloot hij de belasting te verlagen. Dit is voor de werkende bevolking een hele goede oplossing geweest, en heeft ook wel geholpen. Helaas hielp dit niet voor de werklozen omdat deze ook geen inkomstenbelasting betaalden. Ook vond hij dat de Amerikanen positief moesten blijven, en vertrouwen moesten blijven houden in de economie van Amerika. Zelfs toen met de dag meer bedrijven hun deuren sloten en failliet gingen, moesten ze nog positief blijven. De regering heeft toen hun vertrouwen geprobeerd te tonen door een paar hoge ambtenaren aandelenpakketten te laten kopen en zo de effectenmarkt te stimuleren. Hij vond ook dat werkgevers de arbeiders een redelijk loon moesten blijven geven. Dit was een goed idee van hem, maar hij wou dat werkgevers en werknemers hier zelf een overeenkomst over maakten. Maar omdat de werkgevers en werknemers het niet met elkaar eens konden worden, lukte dit niet. Hier was Hoover weer veel te afwachtend. (Als hij meteen een wet had laten vastleggen met arbeidersvoorwaarden zoals aantal werkuren en loon, dan was dit probleem er waarschijnlijk niet geweest). Een andere oplossing van Hoover was de export bevorderen. Dit was een goede oplossing, omdat vooral boeren hun producten niet meer kwijt konden in het land zelf doordat mensen te weinig geld hadden. Zo konden landen in Zuid- Amerika best wat producten van de VS gebruiken. Maar handelaren wilden meteen betaald krijgen voor hun producten omdat deze het geld nodig hadden voor hun eigen ondernemingen. Veel landen konden dat zelf ook niet opbrengen en op een later moment een schuld aflossen. Doordat er zo weinig krediet werd verleend daalde de export flink. Een ander groot nadeel van Hoover was zijn inhumane houding. Een voorbeeld hiervan is de zomer van Er ontstond toen The Bonus Army. Dit leger bestond uit werkloze oorlogsveteranen die naar Washington gingen om te proberen een extra uitkering te krijgen. Het Congres wilde dat niet, maar Hoover weigerde een delegatie van deze veteranen ontvangen. The Bonus Army sloeg ter afwachting hun kamp op vlak buiten Washington. Hoover werd hier zo nerveus door, dat hij militairen bevel gaf de veteranen te verdrijven. Dit werd gedaan door het kamp te Pagina 4 van 12

5 vernietigen met tanks, dit terwijl het hele kamp geen gevaar vormde. Mensen verloren door dit gebaar de sympathie voor Hoover. Bovendien wilde Hoover verder gaan met zijn financiële beleid zoals het was voor de crisis, maar dit bleek niet te werken. Dit alles (zijn falende beleid) zorgde uiteindelijk voor het einde van zijn presidentschap. Hierna zou Franklin D. Roosevelt, een democraat, aan de macht komen. In 1932 werd hij door zijn partij kandidaat gesteld voor het presidentschap en bleef tot zijn dood in 1945 aan het begin van zijn vierde ambtsperiode president. Meer informatie over zijn reactie op de crisis, The New Deal, in de volgende paragraaf. 1.2 Roosevelt s New Deal Roosevelt was op de eerste plaats een politicus. Hij wist dat hij zijn machtspositie alleen kon handhaven wanneer hij gesteund werd door de bevolking en dat hij alleen iets gedaan kon krijgen met de steun van alle sectoren van de Amerikaanse samenleving die op de een of andere manier met elkaar in conflict lagen: zakenlieden, boeren, arbeiders, advocaten, middenstanders, ambtenaren et cetera. Roosevelt s New Deal bestond daarom uit verschillende soorten maatregelen die soms radicaal en soms conventioneel waren. Hierover meer in de volgende alinea s. De New Deal was een experiment van Roosevelt, hiermee probeerde hij de economie weer een beetje op gang te helpen. Voor het eerst nam de federale overheid op grote schaal de verantwoording op zich voor de problemen van de bevolking. De categorieën; werkelozen, boeren, enz. werden geholpen met wetten, ook wel Acts genoemd en organisaties om die wetten uit te voeren (Administrations). Binnen 100 dagen in 1933 passeerden tientallen zeer uiteenlopende en niet op elkaar aansluitende wetten de revue, bijvoorbeeld de Emergency Relief Act, voor de werkelozen. Om de overheid in staat te stellen de nodige werkgelegenheid te creëren richt men de W.P.A. (Works Progress Administration) op. Deze spitst zich o.a. toe op het aanleggen van parken en autowegen, het optrekken van openbare gebouwen om werk te verschaffen aan gewone arbeiders. Roosevelt's strategie was simpelweg: probeer alles en kijk wat werkt. Hoewel de bevolking hieruit enige hoop putte, was de New Deal niet voldoende om de industrie weer op poten te zetten. Hieronder staan nog een aantal wetten die werden ingevoerd: De Emergency banking act, er werden regels gemaakt over wanneer je een bank mocht openen en er werd reclame gemaakt om je geld op de bank te zetten i.p.v. thuis te bewaren. Civilian conservation corps (CCC), deze zette jongeren aan het werk om bodemerosie tegen te gaan. Tennessee valley authority (TVA), om de wilde rivier de Tennessee te temmen werden er 25 enorme dammen geplaatst die ook nog stroom opwekten van die stroom werd weer kunstmest geproduceerd. Agriculture adjustment act (AAA), om de overproductie tegen te gaan, vroeg Roosevelt de boeren op die onderdelen wat minder te produceren. Public works administration (PWA), deze afdeling ambtenaren gaf particulieren subsidie voor de bouw van openbare gebouwen. De National Industrial Recovery Act dat meeste politieke weerstand op riep, zeker aan de kant van het bedrijfsleven. De bedoeling was afspraken te maken over arbeidsvoorwaarden, lonen en prijzen. Maximumwerktijden, Pagina 5 van 12

6 minimumlonen en een verbod op kinderarbeid. De grote ondernemingen maakte er goed gebruik van om de concurrentie te beperken. Diezelfde grote ondernemingen bleken toch niet bereid zich aan de afspraken te houden en wouden de afspraken van de NIRA niet toeppassen. Uiteindelijk werd de National Recovery Administration ongrondwettig verklaar dat kwam door de Supreme Court, deze stond aan de kant van de (grote) ondernemingen dus de NRA had geen schijn van kans. De nieuwe president Truman zette later de New Deal om in de Fair Deal, en daarmee eindigde de oude aanpak. De rol van John M. Keynes Tijdens de economische depressie bleek de alsmaar groeiende werkloosheid niet vanzelf te verdwijnen, ondanks dalende lonen. De teruglopende afzet van bedrijven kon ook niet tot staan gebracht worden, ondanks dalende prijzen. Er bleek een totaal andere visie nodig op het economische proces om deze ontwikkelingen te lijf te kunnen gaan. Die visie werd gebracht door de econoom John Maynard Keynes². Hij ging ervan uit dat de hoogte van het nationaal product werd bepaald door de vraag naar goederen en diensten. Keynes zag in dat de aangeboden goederen niet altijd gekocht zullen worden met het verdiende inkomen van de burgers omdat het geld voor een gedeelte opgepot kon worden (en dus uit de geldomloop). Als gevolg daarvan, zo stelde hij, zouden de bestedingen dus ook afnemen. Afnemende bestedingen leiden tot ongewenste voorraadvorming. De bedrijven zullen hun productie gaan inkrimpen en dat leidt weer tot ontslagen. Daardoor zal de vraag naar goederen en diensten nog verder afnemen etc. De theorie van Keynes zorgde voor een andere opvatting over de rol van de overheid in het economisch leven tijdens de crisis. In plaats van toe te zien of de depressie vanzelf wilde verdwijnen zou de overheid juist actief moeten ingrijpen door zelf op grote schaal geld uit de geven (vraag uit te oefenen). Oorzaken van de crisis volgens Keynes: er is, helaas, geen eenduidige oorzaak aan te geven voor de crisis. Wel kun je zeggen dat de oorzaken van de krach deels ook de oorzaken van de crisis waren, zoals de vele gebreken die te vinden zijn in het economische leven van de jaren twintig, die hebben geleid tot de crisis in de jaren dertig. Keynes adviseerde president Roosevelt zelf over het te voeren economische beleid. Deze adviezen hielden in, zo nam Roosevelt de maatregel over van Keynes om de productie in de landbouw te beperken om overschotten te vermijden. Ook de eerdergenoemde werkverschaffing, met name in openbare werken, was een idee van Keynes. Volgens hem zou de koopkracht hierdoor weer moeten stijgen. Bovendien vond hij enige sociale wetgeving belangrijk om ook de zwakkeren (bijv. immigranten, werklozen etc.) te kunnen steunen. John Maynard Keynes, beschreef zijn oplossing voor de langdurige economische depressie in zijn boek General Theory of Employment, Interest and Money uit Keynes geloofde dat een hoge werkeloosheid het gevolg was van een gebrekkige vraag naar producten en diensten. Zijn oplossing voor dit probleem hield in dat de overheid moest investeren publieke werken en andere projecten om zo de behoefte aan arbeiders te doen toe nemen. De voorstellen van Keynes betekenden een belangrijke ondersteuning van de New Deal, het hervormingsprogramma van president Roosevelt; een onderdeel hiervan was de Work Projects Administration waardoor banen in de publieke sector werden gecreëerd. Pagina 6 van 12

7 Noten: ¹Theodore Roosevelt ( ) werd geboren op 30 januari 1882 en overleed op 12 april Hij was 32e president van de Verenigde Staten en werd/wordt vaak aangeduid met zijn initialen: FDR. Zijn ambtstermijn duurde van ²John Maynard Keynes ( ) was een van de grootste economen van de 20ste eeuw. Zijn ideeën hadden grote neerslag op het moderne economische en politieke denken. Hij is vooral bekend geworden door het boek The General Theory of Employment, Interest and Money waarin hij betoogt dat de overheid een actieve rol in de economie moet hebben en zo door middel van investeringen de economische stagnatie moet tegengaan. Zijn boek wordt vaak gezien als de grondlegger van de hedendaagse macro-economie Andere oorzaken die de crisis mogelijk hebben opgelost Met de New Deal begon een tijdperk van ' imperialistische presidentschap'. De macht van de president was enorm toegenomen. Het was Roosevelt die dit in gang had gezet. Hij had heel erg de aandacht op zich weten te vestigen. Hij sprak kiezers rechtstreeks toe in zijn 'fire-side chats' via de radio, die door zijn warme stem voor een positieve instelling onder de mensen zorgde. Op deze manier bond hij ook de kiezers aan zich. Later zien we dat ook de televisie bij presidentsverkiezingen een heel belangrijke rol inneemt. Het aantal mensen in federale overheidsdienst nam toe. Tussen 1933 en 1939 werd het aantal ambtenaren in federale overheidsdienst bijna tweemaal zo groot. De president mocht belangrijke handelsbesluiten nemen en hij mocht enorme sommen geld uitgeven, wat tot voor de crisis nog ondenkbaar was. Mobilisatie van de economie in de oorlogsjaren Hoewel de economische mobilisatie uiteindelijk een doorslaggevend succes was, duurde het jaren voor het uitvoerend apparaat een beetje behoorlijk functioneerde. Al in 1939, lang voordat er sprake was van een Amerikaanse deelname aan een mogelijke oorlog, was er Industrial Mobilization Plan uitgewerkt met een War Resources Board die het plan verder moesten uitwerken en adviezen geven over de uitvoering ervan. Een van de eerste adviezen was om de arbeidswetgeving van de New Deal buiten werking te stellen bij een eventuele economische mobilisatie. Roosevelt voelde daar niets voor en zorgde ervoor dat de organisatie werd opgeheven. In het opvolgende jaar 1940, functioneerden er allerlei tijdelijke organisaties, maar die hadden geen echte betekenis. In 1941 kwam er meer schot in de zaak, omdat de internationale situatie steeds zorgelijker werd en de voorbereiding van de Amerikaanse economie op oorlogsproduktie steeds meer de realiteit werd. De nuttigste organisatie die in dat jaar gesticht werd was het Office of Price Stabilisation, deze moest voorkomen dat de oorlogsproduktie weer gepaard zou gaan met een sterke inflatie, zoals tijdens WO1. In dezelfde tijd werd ook de Office of Production Management in het leven geroepen. Deze werkte echter niet goed en hij werd vervangen door een War Production Board. Ten slotte was in 1943 een Office of War Mobilization nodig om de organisaties effectief te coördineren. Met een uitbouw van het productieapparaat werd pas een begin gemaakt in de zomer van 1940, na de onverwachte val van Frankrijk. Eind 1940 begonnen de eerste economische effecten van de grote overheidsopdrachten zichtbaar te worden. De Amerikaanse ondernemingen voelde er weinig voor om hun productiecapaciteit uit te breiden. Ze waren bang voor overcapaciteit als de mobilisatie-inspanning eenmaal geleverd was. Om de ondernemers toch over Pagina 7 van 12

8 te halen werd een plan bedacht door de overheid. De ondernemers konden nieuwe fabrieken bouwen om die vervolgens in vijf jaren af te schrijven. Dit was veel gunstiger voor de ondernemers, omdat ze zo veel minder risico liepen. Aan ondernemers die daarna nog niet bereid waren te investeren werd op grote schaal geld geleend door de Reconstruction Finance Corporation. Na de oorlog leverden dat voor de ondernemers een groot voordeel op, omdat de met geleend geld gefinancierde fabrieken voor zeer gunstige prijzen werden verkocht. Doordat de opbouw van het militaire productieapparaat in ieder geval begonnen was de situatie in december 1941 nog steeds wel moeilijk, maar zeker niet hopeloos. Veel militair materieel hadden de Amerikanen op dat moment niet, veel fabrieken waren nog in aanbouw en het al geproduceerde materieel was voor een groot deel naar Engeland verscheept. Ze produceerde in die tijd al meer munitie dan een van de oorlogvoerende landen en de vliegtuigproductie op jaarbasis lag op een niveau van stuks. Desondanks leidde de aanval op Pearl Harbor tot een soort van paniek. Binnen een paar maanden bestelden de militairen voldoende materiaal om tientallen jaren oorlog te kunnen voeren. Hierdoor ontstond overal in de economie een tekort aan grondstoffen. Terwijl eerst de productie uitbreiding langzaam was verlopen, werden nu tientallen fabrieken omgeschakeld op de productie van oorlogsmateriaal. In de zomer van 1942 kon worden vastgesteld dat het productieapparaat voor het grootste gedeelte klaar was. Vanaf de herfst werden niet veel fabrieken meer gebouwd en het lastigste was eigenlijk om de zaak efficiënt te laten verlopen. Begin 1944 was de oorlogsproductie zo groot dat er al weer voorzichtig teruggeschakeld moest worden. Ongeveer dertig procent van de Amerikaanse industrie werd gebruikt voor de productie van militaire goederen. In het totaal produceerden de Amerikaanse industrie tussen 1941 en 1945, tanks, vliegtuigen, machinegeweren, landingsboten, 6500 oorlogsschepen en 5400 vrachtschepen. Gevolgen van de economische mobilisatie De effecten van de economische tempoversnelling waren enorm. De Amerikaanse productie verdubbelde tijdens de oorlogsjaren. Een reeks van industrieën werd vanuit het niets opgebouwd. De productie van gereedschapswerktuigen werd zevenmaal zo groot en het elektriciteitsverbruik nam met de helft toe. Veel industrieën werden in het westen gebouwd omdat daar vanwege structurele werkloosheid genoeg arbeidsaanbod was. Dit zorgde voor een economische opkomst in het westen van de Verenigde Staten. Daarnaast waren er betere productietechnieken ontwikkeld om de grote militaire vraag aan te kunnen. Om maar een voorbeeld te noemen werd er voor de oorlog iets minder dan een jaar over gedaan om vrachtschip te bouwen. In het laatste oorlogsjaar werd een zelfde schip in slechts 14 dagen gebouwd. Wat de New Deal niet was gelukt, namelijk de werkloosheid oplossen, lukte de economische mobilisatie in twee jaar. Al snel ontstond er een tekort aan geschoolde arbeiders. Doordat er 15 miljoen mannen het leger in moesten en de werkende bevolking groeide van 46 naar 53 miljoen personen, kregen ook groepen de kans die in de jaren dertig geen enkele kans hadden gehad. Jongeren, vrouwen, ouderen en zelfs de zwarten konden aan de slag. De meeste van de arbeidsplekken die ze opvulde werden na de oorlog weer ingenomen door de mannen die terugkwamen van de strijd. Tijdens WO2 werden organisaties ingesteld om inflatie en misbruik van de oorlog te voorkomen. De National War Labor Board hield zich bezig met de arbitrage van conflicten tussen werkgevers en werknemers. Deze organisatie zorgde er ook voor dat de stijging van de lonen werd gekoppeld aan de stijging van de arbeidsproductiviteit In oktober 1942 werd de Anti Inflation Act aangenomen die Roosevelt in staat stelde de lonen en een deel van de prijzen de bevriezen. Pas in 1943 toen het Office of Price Administration onder bekwame leiding Pagina 8 van 12

9 kwam, werd de inflatie echt tegengegaan. De snelle uitbreiding van de economie leidde tot een even snelle uitbreiding van de koopkracht van de Amerikaanse bevolking. De inkomensstijgingen waren niet het gevolg van loonstijgingen, maar vanwege het feit dat alle gezinsleden konden werken als ze wilde. Het extra geld had tot gevolg dat de mensen beter voedsel gingen kopen en dat stimuleerde de landbouw. Lang niet alles werd besteed en daarom verhoogde de overheid de belastingen en spoorde ze de mensen aan om oorlogsobligaties aan te schaffen. De nieuwe belastingwet werd veel progressiever gemaakt en de vennootschapsbelasting werd aanzienlijk verhoogd. Hierdoor zag de rijkste vijf procent van de bevolking hun aandeel in het nationaal inkomen dalen teruglopen van 26 naar 16 procent. De middengroepen en industriearbeiders vergrootten hun aandeel en de allerarmste bleven even arm. In de jaren veertig was er geen land in de wereld dat zich industrieel met de Verenigde Staten kon meten. Vanwege de oorlog was men toevallig gestuit op de militaire uitgaven die de economie aan de gang konden houden. Deze moesten na de oorlog worden voortgezet en de reden daarvoor was de Koude Oorlog. Dit alles zorgde ervoor dat de Verenigde Staten in de periode een bloeiperiode meemaakte. Samenvatting (De samenvatting van iedere deelvraag is tevens het antwoord). 1.1 Belangrijkste oorzaken van de crisis: - De conjunctuur had haar hoogtepunt bereikt; alle aandelenkoersen stonden zo hoog genoteerd dat het wel tot een dieptepunt moest leiden. Dit gebeurde uiteindelijk ook. - Er waren overschotten ontstaan. Door overproductie werd er meer geproduceerd dan geconsumeerd. Het geld dat eerst in productie gestoken wordt is dan minder waard. - Amerika was een belangrijke crediteur voor het buitenland. Landen die schulden hadden aan de VS gingen bewust minder importeren uit Amerika zodat er ook weer overschotten ontstonden. Deze overschotten zorgden ervoor dat bedrijven hun producten niet konden verkopen en draaide verlies. Een gevolg hiervan was werkloosheid. De economie kwam op deze manier in een vicieuze cirkel terecht. Schematisch ziet dat er als volgt uit: Gevolgen: Economisch: Belegde geld was weg, bedrijven gingen failliet, werkloosheid ontstond en enorme schulden waren het gevolg. Politiek beleid: Pagina 9 van 12

10 In 1933 komt Roosevelt aan de macht in Amerika en volgde de republikeinse Herbert Hoover op. Met zijn New Deal zou de schade die de crisis heeft aangericht moeten herstellen. Kernpunten van dat plan waren: - Steun aan de bevolking - Herstel van de economie - Politieke hervormingen (meer democratie) 1.2 De New Deal had als doel de economie weer op gang te krijgen. het programma zag er kortweg als volgt uit: - Overheid neemt zelf verantwoordelijkheid voor de economie. - Hulp voor 'zwakkere groepen' door invoering van sociale wetten en organisaties om deze uit te voeren. - Afspraken maken over arbeidvoorwaarden, prijzen en lonen. Een ander belangrijk element dat hier niet bijstaat is het op de Keynesiaanse theorie gebaseerde oplossing, namelijk het door de overheid scheppen van banen en dus werkgelegenheid. Kenmerken van deze theorie van Keynes zijn: - Effectieve vraag staat centraal; - Als prijsmechanisme niet (goed) werkt dient de overheid in te grijpen; - Korte termijnbenadering met de productiecapaciteit (de maximale productie in bedrijven) als gegeven. 1.3 De werkelijke oplossing van de economische crisis was de oorlogsmobilisatie tijdens de Tweede Wereldoorlog. Deze heeft ervoor gezorgd dat de crisis binnen twee jaar werd opgelost. Dit omdat de overheid toen wel bereid was grote bedragen in de economie te injecteren. Tot daarvoor was Roosevelt nooit bereid geweest grote bedragen in de economie te injecteren die Keynes en vele economen als enige oplossing zagen. Hadden Roosevelt en zijn regering dit tijdens de jaren 30 wel gedaan dan was de crisis vermoedelijk eerder opgelost geweest. Beantwoording van de hoofdvraag Wat waren de oorzaken van de beurskrach in de VS in 1929 en hoe werd deze bestreden? Antwoord: Door verzadiging van de aandelenmarkt moesten de koersen wel dalen, de conjunctuur had haar beste tijd gehad. Overschotten van fabrikanten en een sterk dalende export versterkte dit neergaande effect. De gevolgen waren kortweg: werksloosheid op zeer grote schaal, sterke toename van de staatsschuld en een politieke verandering; mensen kozen voor een democratische regering om over de crisis heen te komen. President Roosevelt moest dit bewerkstelligen. Zijn op de econoom Keynes gebaseerde oplossing werd gezocht werkgelegenheidsprojecten als de Work Projects Administration die banen boodt aan veel werklozen. Verder werden de sociale partners (overheid, vakbonden, bedrijven) min of meer gedwongen afspraken te maken over lonen etc. Ook werd de basis ontworpen voor sociale zekerheid zoals uitkeringen en verzekeringen. Pagina 10 van 12

11 Literatuurlijst Boeken BUIJSSEN J.P.M. ea., 2002, Het economisch gebeuren Deel 2, Stichting Het economisch gebeuren. STAAL J.F. ea., 1955, Grote Winkler Prins, Amsterdam, Uitgeverij Elsevier, 7e druk. BEISHUIZEN J., 1980, De Magere jaren; Nederland in de crisistijd , Leiden, Uitgeverij Sijthoff, 3e herziene druk. Websites Bijlage 1 Onderzoeksplan Onderzoeksplan Hoofdvraag Wat waren de oorzaken van de beurskrach in de VS in 1929 en hoe werd deze bestreden? Deelvragen - Wat zijn de voornaamste oorzaken en gevolgen voor de krach en hoe stond de Amerikaanse overheid hier tegenover? - Wat hield de New Deal precies in en welke rol speelde econoom John M. Keynes hierbij? - Zijn er nog andere redenen aan te wijzen die de crisis mogelijk hebben opgelost? Hypothesen verwachtingen Ik verwacht dat door verzadiging van de aandelenmarkt in de VS en andere factoren (sociaal-economisch) de conjunctuur in een aantal dagen zo sterk kan dalen. Werkwijze Methode Er zullen bronnen van allerlei mediums worden geraadpleegd om vervolgens alle deelvragen te beantwoorden. Dan zal de hoofdvraag worden beantwoord en ten slotte volgt er een conclusie. Ten slotte is er nog een evaluatie waarin wordt teruggekeken naar het werkstuk. Informatiebronnen Hulpmiddelen Uit boeken en eventueel tijdschriften en internet. Presentatievorm Schriftelijk verslag. Taakverdeling Niet van toepassing, aangezien het profielwerkstuk door één persoon wordt gemaakt. Bijlage 2 Pagina 11 van 12

12 Tijdsplan Tijdplan Activiteit Hoe lang? Wanneer? Wie? Informatie verzamelen en inlezen in het onderwerp 8 Sep. Okt. Nov. Dec. Jan. Feb. Mrt. NVT Onderzoeksplan maken en uitwerken 20 Sep. Okt. Nov. Dec. Jan. Feb. Mrt. NVT Hoofd- en deelvragen beantwoorden dmv een complete samenvatting 10 Sep. Okt. Nov. Dec. Jan. Feb. Mrt. NVT Gegevens ordenen en verwerken tot verslag 20 Sep. Okt. Nov. Dec. Jan. Feb. Mrt. NVT Schriftelijk verslag inleveren 20 februari NVT Bijlage 3 Logboek Datum Tijd Plaats Werkzaamheden Opmerkingen 27 en 28 sep. Hele dag Thuis Verdiept in het onderwerp, alvast info gezocht en ingelezen 24 nov. 100 min School Onderzoeksplan gemaakt en inleiding geschreven Ging redelijk makkelijk 28 nov. Middag Stadsbibliotheek Gezocht naar literatuur en boek gevonden. Boek niet geleend maar info gekopieerd 30 nov. Hele dag Thuis Met gevonden info gewerkt aan beantw. van deelvraag 1 17 dec. 25 min Mediatheek Informatie gezocht Weinig info op school beschikbaar 3 en 4 jan. Middag Thuis Met gevonden info gewerkt aan beantw. van deelvraag 2 Koste meer tijd dan verwacht 25 jan. Middag en avond Thuis Uitwerkingen tot een verslag gemaakt Op computer 26 jan. 100 min. School Met gevonden info gewerkt aan beantw. van deelvraag 3 1 feb. Middag Thuis Samenvatting gemaakt antwoorden deelvragen 3 feb. Ochtend School Rest van verslag gemaakt en definitieve versie Niet helemaal af, rest thuis gemaakt 19 feb. Ochtend en middag School Enkele verbeteringen toegepast en verslag geprint 20 feb. Ochtend School Werkstuk ingeleverd als schriftelijk verslag. Pagina 12 van 12