In september bezochten Mirjam Velting, Elvira Sabovic, Lucie Loman, Jolanda Waelen en Dominique Sprengers namens BVN het congres ESMO in Madrid.

Transcriptie

1 Verslag congres ESMO 2017 (versie 12 december 2017) Inleiding In september bezochten Mirjam Velting, Elvira Sabovic, Lucie Loman, Jolanda Waelen en Dominique Sprengers namens BVN het congres ESMO in Madrid. We namen deel aan het speciale programma voor patient advocates. Daarnaast woonden we vele presentaties bij. Zowel borstkankerspecifieke onderwerpen (onderzoeken, behandelingen) als borstkankeroverstijgende thema s maakten deel uit van het congres. Vanuit BVN hadden we de volgende vragen: Zijn er nieuwe ontwikkelingen op het gebied van (behandeling van) borstkanker en de organisatie rondom de borstkankerzorg? Hoe kunnen we onze rol als patient advocates versterken. Programma patient advocates: De eerste dag volgden we een workshop om ons als patient advocate (pa) wegwijs te maken op het congres. We ontvingen uitleg over de verschillende type sessies en lezingen. Aangemerkt werd welke sessies met name interessant zijn voor de pa. Ook werd verteld hoe je het meeste uit de posterlezingen kon halen. Hier is het grote voordeel dat je met de onderzoekers zelf in gesprek kunt gaan. Een belangrijke taak van de pa is om te zorgen dat de goede informatie bij de patiënten komt, zodat de patiënt weet wat goede zorg is en waar deze te halen valt. Bij onderzoek is het van belang de agenda mee te bepalen en mee uit te zetten zodat er voor patienten relevante onderzoeken worden gedaan. Pa s vertegenwoordigen patiënten bij de discussie rondom kwaliteit van leven bij onderzoeken, tijdens behandelingen en erna. Daarnaast werd er gewerkt aan een stukje empowerment van de pa "Durf te vragen" en laat je niet intimideren door de omgeving en de kennis van de onderzoekers en artsen. Onze kennis is uniek want wij weten hoe het is om patiënt te zijn. Thema s werden bij het pa-programma vanuit verschillende invalshoeken belicht. Zo werd duidelijk dat soms belangen verschillend zijn en dat soms belangen helemaal niet zover uit elkaar liggen We kwamen in contact met patient advocates uit andere landen. Zo hebben we met patient advocates en sprekers gegevens uitgewisseld. Tot slot Opgemerkt dient te worden dat behandelingen soms in Nederland (nog) niet toegankelijk zijn. De Nederlandse situatie dient dan ook altijd in ogenschouw genomen te worden. Daarnaast constateerden we ook dat we in Nederland met bepaalde thema s ver zijn: gedeelde besluitvorming implementeren, pa als adviseur in ziekenhuizen. Het verslag is gericht op de sessies die wij bijwoonden, op zaken die ons opvielen. Dit is dan ook geen compleet congresverslag. 1

2 Meer informatie over het congres, als tevens de presentaties die zijn gehouden, zijn te vinden op 2

3 Borstkanker ontwikkelingen onderzoeken behandelingen: Er wordt veel onderzoek gedaan naar de inzet van chemotherapie, hormonale therapie, en doelgerichte behandelingen als immunotherapie en CDK4/6-remmers. Het neo-adjuvant toepassen van behandelingen (chemo- en hormoontherapie) krijgt veel aandacht. Ook het toepassen en uitbreiden van genprofieltesten is een topic. Biologische kenmerken van de tumor zijn belangrijk om te bepalen welke behandeling het beste gegeven kan worden. De samenstelling van de tumor krijgt steeds meer aandacht. Dit speelt een grotere rol dan bv. de grootte van de tumor. Er is nog meer kennis nodig over het moleculeprofiel van een tumor. Onderzocht wordt tevens of de genenstructuur van een primaire tumor bepalend is voor het al of niet uitzaaien van een tumor. Het belang van hoge kwaliteit pathologie, wordt hier benadrukt. Naast het kijken naar de optimale volgorde van behandelingen wordt er steeds meer gekeken naar combinaties van behandelingen. Bijvoorbeeld de combinatie van hormoontherapie en doelgerichte therapie. De behandeling van borstkanker wordt hierdoor steeds meer afgestemd op de individuele patient. Chemotherapie: Aangezien chemotherapie ook gezonde cellen aantast, is er veel onderzoek om te kijken of minder chemotherapie dan wel alternatieve behandelingen mogelijk zijn. Bij onderzoeken worden alternatieve behandelingen (bv. toepassing aromataseremmer Letrosol of Palbociclib (Doelgerichte therapie CDK4/6-remmer)) vergeleken met chemotherapie. Minder bijwerkingen kunnen hiervan de voordelen zijn. Onderzocht wordt of de overlevingskans door deze nieuwe toepassingen toeneemt. Aan de andere kant wordt de neo-adjuvante toepassing onderzocht. Bij Luminaal A is de reactie op chemotherapie niet optimaal. Bij Luminaal B is er meer profijt van (m.n. neo-adjuvante) chemotherapie. Belangrijk hierbij is om te monitoren hoe de tumor op de behandeling reageert. Bij triple-negatieve borstkanker wordt chemotherapie nogal eens neo-adjuvant toegepast. De respons op de tumorgroei in deze situatie is echter niet altijd voldoende. Daarom wordt er nu onderzocht of toevoeging van andere medicatie meer effect heeft. Hormoontherapie: Onderzoek naar het combineren van aromataseremmer met andere medicatie. Dit omdat het mogelijk zo is dat bij langer gebruik van aromataseremmer er een bepaalde resistentie optreedt. Zo is er ook veel onderzoek naar de combinatie hormoontherapie met doelgerichte therapie. Voordelen van toepassing hormoontherapie in de neo-adjuvante setting zijn: relatief lage prijs, makkelijk toepasbaar, voorkomen chemotherapie. Immunotherapie: Immunotherapie is een vorm van doelgerichte therapie die zeker voor borstkanker erg in ontwikkeling is. Tijdens het congres was er een sessie voor patient advocates over immunotherapie. Vooral de bijwerkingen van deze behandeling stonden hier centraal. Er werd een overzicht gegeven 3

4 van de bestaande immunotherapieën, methoden om te voorspellen of een immunotherapie effect zal hebben en hoe er om gegaan wordt met bijwerkingen. Door de toename, maar vooral ook de combinatie van verschillende (immuno)therapieë 4

5 n, komen er steeds meer, maar ook steeds ernstigere bijwerkingen voor. Een patient advocate die presenteerde gaf aan dat bijwerkingen van immunotherapie gecompliceerd zijn en deze bijwerkingen niet of nauwelijks worden geregistreerd (in veel landen is er geen registratie mogelijkheid zoals in Nederland). Zij gaf het belang aan om bijwerkingen altijd te melden, zodat de veiligheid bewaakt kan worden en er verder onderzoek gedaan kan worden. Ook voor patiënten in Nederland is dat belangrijk. CDK-4/6-remmers: Deze behandeling is een vorm van doelgerichte therapie. Voordeel t.o.v. andere behandelingen is dat tumorcellen gericht vernietigd worden en de medicijnen relatief weinig bijwerkingen hebben. Meeste toepassing op dit moment bij uitgezaaide en hormoongevoelige borstkanker. Drie medicijnen worden genoemd; naast Palbociclib zijn er de medicijnen Abemaciclib en Ribociclib. Onderzoek naar verdere toepassing en combinaties met andere behandelingen (bv. hormoontherapie Fulvestrant.) Ook toepassing bij vroege borstkanker en in de neo-adjuvante setting wordt onderzocht. Meer informatie over behandelingen is te vinden op 0 Genprofieltesten: Aan de ene kant is er sprake van uitbreiding van genprofieltesten, aan de andere kant wordt genuanceerd wanneer deze testen het beste toegepast kunnen worden. Ook hier wordt het belang van goede pathologie benadrukt. Jonge vrouwen en borstkanker: De sessie over jonge vrouwen bevestigt nogmaals het belang van testen op erfelijke aanleg. Verder is er nog te weinig onderzoek (evidence) gedaan naar het toepassen van gen expressie testen voor jonge vrouwen met borstkanker. Peccotari geeft aan dat het belangrijk is om alle vruchtbaarheidsopties goed te bespreken voor de start van de behandeling. Belangrijk dit in eerste gesprek met behandelplan te bespreken. Er zijn meerder mogelijkheden voor fertiliteit preservatie. Zodat patiënten hierin een keuze kunnen maken. Behandeling: Jonge vrouwen met een kinderwens met ER+ borstkanker zouden 2 jaar tamoxifen moeten slikken voor zwangerschap. Via Aya net en kan goede informatie worden ingewonnen. 'Seksuele problemen na borstkanker van grote invloed op de kwaliteit van leven' In Egypte is een eerste studie/onderzoek gedaan om het seksuele functioneren van Egyptische premenopausale vrouwen te onderzoeken/verkennen die behandeld zijn voor borstkanker. Aan dit onderzoek deden 105 getrouwde vrouwen van <55 jaar mee die een operatie (borstsparende of amputatie) en adjuvante behandeling (chemotherapie en/of hormoontherapie) kregen. Zij werden gevraagd naar hun kwaliteit van leven (Arabisch gevalideerde EORTC QOL) en naar hun seksueel functioneren (FSFI). 5

6 Uit de FSFI bleken deze vrouwen gemiddeld genomen in hoge mate en significante seksuele problemen te ervaren. Er is geen directe relatie gevonden tussen de soort operatie en de mate van seksuele problemen, maar patiënten met een borstsparende operatie scoorden significant hoger op de body image scale van de EORTC dan patiënten die een borstamputatie hadden ondergaan. En deze was weer sterk gerelateerd aan de mate van seksueel functioneren. Hoe beter de patiënt scoorde op gezondheid, lichamelijk/emotioneel/sociaal functioneren en de body image scale, des te minder seksuele problemen zij leek te ervaren. De patiënten die hoger scoorden op vermoeidheid, pijn en bijwerkingen van de behandelingen, rapporteerden vaker en meer seksuele problemen. Uit de sterke correlatie tussen de FSFI en EORTC kan geconcludeerd worden dat seksuele problemen de kwaliteit van leven sterk beïnvloeden in deze groep borstkankerpatiënten. 6

7 Borstkankeroverstijgende onderwerpen Kankeroverleverschap Tijdens het congres is er veel aandacht voor kankeroverleverschap ( survivorship ) De sessies over survivorship gaan hier vooral over de bijwerkingen van immunotherapie (op het congres worden bijwerkingen en late gevolgen veel door elkaar gebruikt, dat geeft wel aan hoe ingewikkeld het is). Maar ook onderwerpen als terugkeer naar werk en nazorg zijn belangrijke onderwerpen. In heel Europa moeten hier nog veel stappen voor gezet worden. Survivorship wordt gedefinieerd als focus op gezondheid en de fysieke, psychosociale, sociale en financiële problemen die ontstaan na het eind van de primaire behandeling. En is voor iedereen anders en ook aan verandering onderhevig. Tijdens het congres is de lancering van de Patientengids survivorship (externe link), een gids die je kan helpen in je overstap van patiënt naar overlever (citaat), gebaseerd op de richtlijnen. In Nederland is er nog geen patiëntenversie van de richtlijnen over herstel na kanker, er zijn wel digitale instrumenten die je kunnen ondersteunen zoals Oncokompas. Een mooi praktisch instrument die BVN mee gaat nemen naar de taskforce kankeroverleverschap. Het bevordert eigen regie en eerdere bewustwording van late gevolgen. De vraag blijft hoe we ervoor zorgen dat ziekenhuizen deze richtlijnen ook gaan gebruiken zodat de patiënt er echt iets aan heeft. Wist je dat BVN deelneemt aan Landelijke taskforce kanker overleverschap (externe link) BVN in 2018 meer aandacht gaat besteden aan nazorg. Dit door een 10-puntenplan nazorg te ontwikkelen en in de ziekenhuizen te bespreken samen met de patient advocates. Dit idee komt vanuit eerdere B-force vraag over nazorg. Lees hier (externe link) de resultaten van de B-force vraag over nazorg. BVN een Expertgroep Late Gevolgen heeft waar je vragen kunt stellen over alles waar je tegen aanloopt op het gebied van kwaliteit van leven. Stel hier je vraag Omgaan met bijwerkingen: Bijwerkingen melden Om de veiligheid van medicijnen goed te kunnen bewaken, is het belangrijk dat je ervaringen met bijwerkingen meldt bij Bijwerkingencentrum Lareb. Hoe melden? Je kunt de bijwerkingen eenvoudig melden via link) of met de Bijwerkingen App. Tips bij bijwerkingen link) geeft informatie en adviezen over mogelijke bijwerkingen met oncologische middelen. Er zal dus meer aandacht moeten zijn voor bijwerkingen van nieuwe behandelingen. Een aandachtspunt voor het werk van patient advocates om dit als feedback te geven aan onderzoekers op hun studievoorstellen! Maar ook voor op de onderzoeksagenda. 7

8 Kanker en werk en financiën Prof Sullivan : Financiële problemen na kanker: onderverzekerd zijn blijft een aandachtspunt: door het verliezen van werk en de vele kosten die gemaakt worden. Pimental: in Nederland heeft zo n 30% van de borstkanker patiënten niet terug naar werk. 'De zorg voor adolescenten en jong volwassenen met kanker (AYA's)' De European Society for Medical Oncology (ESMO) en de European Society for Paediatric Oncology (SIOPE) hebben een verkennend onderzoek gedaan naar de aangeboden zorg en de behoeften van adolescenten en jong volwassenen met kanker (AYA) binnen Europa. Deze kwetsbare groep behoeft namelijk specifieke en toegewijde hulp en zorg, bijv consultatie in relatie tot vruchtbaarheid en late effecten van behandeling. Er is weinig bekend over de geboden zorg, regelgeving en of deze specifieke hulp, bijv. in gespecialiseerde centra, beschikbaar is voor AYA's. ESMO en SIOPE zijn in 2016 een werkgroep gestart om: -meer informatie en scholing te verzorgen -de awareness van AYA's te vergroten en het in kaart te brengen van hun specifieke behoeften -de samenwerking tussen medici en andere professionals te verbeteren en in kaart te brengen. Uit het onderzoek komt een aantal belangrijke punten naar voren: -Er zijn verschillen in de definitie van AYA per land die variëren van 15-25, of In dit onderzoek houdt men jaar bij diagnose aan -67% van de respondenten had geen toegang tot gespecialiseerde AYA zorg (in Oost- Europa en Zuidoost-Europa liep dit op tot 87%) -69% van de respondenten was niet op de hoogte van gespecialiseerde behandel- en zorgcentra -67% van de respondenten had geen toegang tot specialistische zorg met betrekking tot late effecten van de behandeling -38% van de respondenten had geen toegang tot vruchtbaarheidsspecialisten (in Oost- Europa was dit 76%) -Met name in Oost-Europa en Zuidoost-Europa was er bijzonder weinig gespecialiseerde zorg voor AYA's. Conclusies: Er is sprake van grote onderschatting en ongelijkheid met betrekking tot de behandeling en zorg voor AYA's binnen Europa. Meer scholing en onderzoek gericht op deze specifieke doelgroep is nodig. Science bij patients for patients In deze lezing werden de PA en patiëntenorganisaties aangespoord ook zelf data te verzamelen en onderzoek te doen. Hierbij was vooral belangrijk dat de belangen van de patiënt naar voren komen, bijvoorbeeld welke patienten mogen wel of niet meedoen aan een trial. Wordt er tijdens onderzoek ook 8

9 gekeken naar de bijwerkingen en wordt ook daar onderzoek naar gedaan. Wat is belangrijk voor de patiënt om wel of niet mee te doen, in welke fase van het leven zit de patiënt bijvoorbeeld leeftijd, werk, kinderen enz. Het is belangrijk dat de patient advocate ook let op de kwaliteit van leven tijdens onderzoek en behandelingen, maar ook erna. Doordat steeds meer patienten behandelingen overleven, want dit is waar ook de onderzoekers naar streven. Hoe kunnen we kanker overleven, maar belangrijk voor de PA wat is de kwaliteit van leven nà overleven en hoe kan iemand weer het leven oppakken bijvoorbeeld werk en gezin enz. Dit betekent dat de leden van de expertgroep late gevolgen en eigen regie ook PA zijn. Public Health policy and Health economics Een sessie waarin niet alleen gekeken wordt naar onderzoek, maar over de financiële belangen van de verschillende partijen: patiënten, artsen, onderzoekers, politiek/overheid en de farmaceutische industrie. De kosten in de zorg rondom kanker lopen op en medicijnen worden duurder. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat het belang van de patiënt voorop blijft staan? Hoe zorgen we voor toegang tot behandelingen voor alle patiënten? Onderzoek naar waar geld verspild wordt is hier belangrijk. Uit onderzoek blijkt dat bij het uitzetten van onderzoeken 20% verspild wordt, omdat de trial niet goed worden uitgezet en de patienten er of geen behoefte aan hebben of de resultaten nooit de patiënten bereiken. Belangrijk is dat patiënten vanaf het begin (agenda setting) meedenken waar onderzoek naar te doen. Daarnaast is het belangrijk goede richtlijnen op te zetten voor het uitzetten van onderzoek en de implementatie richting de patiënt. De patiënt wil toegang tot behandelingen en medicijnen om te overleven zonder zich zorgen te maken over geld. De artsen/onderzoekers willen de beste apparatuur en middelen om zorg te kunnen verlenen. De politiek wil de oplopende kosten van de zorg vooral drukken. En de farmaceutische industrie wil ontwikkelen en daaraan verdienen. Belangrijk om al deze belangen in het oog te houden en beter te begrijpen wat de belangen van de patiënt zijn in het gehele zorgpad. Te onderzoeken hoe zorg efficiënter kan tijdens het gehele zorgpad. De focus moet niet zijn gericht op meer of minder zorgkosten, maar op het zo efficiënt mogelijk inzetten. Hiervoor is vooral ook de politieke wil nodig van alle partijen. Patient outcomes In deze sessie werd ervoor gepleit om kwalitatief onderzoek te integreren in klinische studies. We moeten weten wat er toe doet voor patiënten. Uitkomsten hebben meer waarde wanneer ervaringen van patiënten vanaf het begin mee worden genomen in het onderzoek. Er is een gebrek aan gevalideerde kwalitatieve onderzoeksmethoden. We weten onvoldoende wat voor patiënten (zowel in het ziekenhuis als bij trials) er toe doet. 9

10 Artsen en onderzoekers waarderen onderzoeksresultaten en bijwerkingen verschillend: patiënten geven vaker aan dat bijwerkingen ernstig zijn, terwijl artsen en onderzoekers ze als niet ernstig rapporteren. Of voordelen opwegen tegen nadelen van nieuwe behandelingen of medicijnen is erg afhankelijk van de individuele situatie en voorkeuren van de patiënt. Toegang tot nieuwe medicijnen in de Europese unie Aan dit onderwerp was een minisymposium gewijd. Op Europees niveau (EMA) worden registratie en richtlijnen geregeld, op nationaal niveau de prijs en vergoeding van nieuwe medicijnen. Op nationaal niveau wordt ook de goedkeuring van klinische trials geregeld. De volgende onderwerpen werden o.a. besproken: Of medicijnen wel of niet vergoed gaan worden moet gebaseerd worden op betekenisvolle klinische uitkomsten (overleving, maar ook kwaliteit van leven) Nieuwe medicijnen sneller toelaten en ook de vergoeding sneller regelen Een eerlijke prijs op Europees niveau Verbetering van de toegang tot klinische trials 10