Overzicht. VU Alumni 12 mei Belangstelling. 2. Religie en empirisch onderzoek. 3. Godsbeeld als objectrelatie. 4. Resultaten uit LASA

Transcriptie

1 De empirische studie van religie en psychiatrie een voorbeeld Arjan Braam Onderzoeker LASA, Vumc Opleider psychiatrie Altrecht / psychiater Crisisdienst Utrecht VU Alumni 12 mei 2012 Overzicht 1. Belangstelling 2. Religie en empirisch onderzoek 3. Godsbeeld als objectrelatie 4. Resultaten uit LASA 5. Discussie 1

2 LASA Longitudinal Aging Study Amsterdam LASA Longitudinal Aging Study Amsterdam Multidisciplinaire bevolkingsstudie onder ouderen in Nederland (55-85 jaar bij aanvang) Start: jaarlijkse waarnemingscyclus (laatste 2008) Topics: depressie (CES-D, 20 items & DIS interview), mortaliteit, botbreuken, sociale netwerken, cognitie, gezondheid, leefgewoontes, biomarkers N = 3,107 in 1992 (61% netto response) Sterfte; eerste respondenten zijn 100 2

3 LASA: 11 gemeentes hoofdstudie Religiositeit en depressie bij ouderen Overzicht van onderwerpen (LASA) -Kerkelijke gezindtes -Kerkbezoek -Belang van geloof -Beloop van depressieve symptomen -Bidden -Gerotranscendentie & Meaning in Life -Godsbeeld -Religieuze coping -Religieuze coping bij migranten -Five factor model of personality en religie 3

4 Overige studies Religie en autisme spectrum stoornissen Talitha van Neerbos Religie en de bipolaire stoornis Kwok Wong &Eva Ouwehand, Hanneke Schaap Herkennend vermogen van psychiatrische problemen onder pastores & Religieuze wanen bij ouderen Annemarie Noort; promovenda Religie en wetenschap Onnodige discussies? 4

5 5

6 Religie en wetenschap Klaas Hendrikse Wetenschap verklaart Geloof geeft zin Ken Wilber (1998) ogen van kennis : Empirisch Rationeel Contemplatief meten conceptualiseren / redeneren beschouwen 6

7 Religie - definities Substantieve traditie: het transcendente, numineuze, heilige Functionele traditie: antwoorden op bestaansvragen Pargament (1997) A search for significance in ways related to the sacred. Empirische studies over religie en depressie waar op te letten: Publiek religie helpt Kliniek RELIGIE SCHAADT Steekproef? Religie als monolythisch concept? Dol du Bretagne 7

8 Religiositeit: de menselijke kant van religie Dimensies van psychologisch functioneren: Cognitief: Affectief: Gedragsmatig: Motivationeel: geloofsovertuiging, - traditie ervaringen, (object-) relationeel vieringen, bidden belang, drijfveer, intrinsiek / extrinsiek Religiositeit is multifactorieel Reviews Meeste studies (n>100): Religiositeit gaat in de regel samen met minder depressieve verschijnselen (Koenig et al., 2001, 2011) Publicatiebias? Focus op (hyper-) religieuze populaties? 8

9 Meta-analyses Hackney & Sanders (2003) 46 studies: Intrinsieke religieuze motivatie: Extrinsieke religieuze motiatie: minder depressie (iets) meer depressie Smith, McCullough and Poll (2003) 147 studies: Intrinsic Religious Motivation : minder depressie Kerkbezoek : idem, zwakker Ouderen / chronisch ziek: idem, sterker Ano and Vasconcelles (2005) 49 studies: Positive religious coping Negative religious coping aanpassing aanpassing LASA: kerkbezoek

10 10

11 Godsbeeld en depressie bij ouderen Marlen Dumas: Jesus-serene 1994 Object-relaties: (Rizutto, 1979: The Birth of the Living God) Een geheugen functie Mentale representatie van de relatie tussen de ouder en het zelf Uit object relatie ontleent het individu bevestiging van het zelf (spiegelen) Ontwikkelen tijdens de levensloop 11

12 Toepassing van de God-object-representatie (Rizutto) Een levenslange metgezel Afreageren tijdens tegenspoed ( you don t exist anyway ) Verbondenheid ervaren met God bij crisis, zoals met een teddybeer (transitional object), om deze daarna weer te verwaarlozen Zonder regelmatige actualisering: een anachronisme - onbelangrijk, ridicuul, beperkend of bedreigend Vragenlijst Godsbeeld (VGB) (Murken 1998, Duitsland; Schaap-Jonker, 2003, NL) Gevoelens naar God: voorbeelden van items Wanneer ik aan God denk, ervaar ik:.dankbaarheid Wanneer ik aan God denk, ervaar ik:.woede Wanneer ik aan God denk, ervaar ik:.onzekerheid 12

13 Godsbeeldschalen Interne consistentie (LASA, 2005) (aantal items) α VGB gevoelens Positieve gevoelens naar God (5).97 Angst naar God (5).83 Onvrede over God (7).86 Religieuze coping een operationalisering Zelf-evaluatie van rol van religiositeit bij problemen Positief: Verbinding zoeken met God / het hogere Relabeling/ reappraisal / herinterpreteren (les) Negatief: Strafattributies Reappraisal: zich verlaten weten door God Ventileren van woede / twijfelen aan Gods bestaan Zich afkeren van / het zelf uitzoeken zonder God 13

14 Steekproef (2005) Twee sub-groepen voor een aanvullende tussentijdse, schriftelijke vragenlijst: - Depressief op een eerdere meting [CES-D score 16 in 1992, 1995, 1998, 2002] n = 190 (respons 67%) - Nooit depressieve controle groep n = 114 (respons 72%) Kenmerken van de steekproef N = % vrouw, leeftijd (gem. 77) 48% getrouwd; 43% verweduwd Gezindte 35% geen 33% Protestant 32% RK Wekelijks kerkbezoek 33% Dagelijks bidden 49% 14

15 Methode Voorspellende variabelen: Cross-sectioneel: CES-D depressie score 16 Longitudinaal Patroon van hoge CES-D scores Minor / major depressive disorder: CES-D 16 & Diagnostic Interview Schedule (DIS) Methode Voorspellende variabelen: Cross-sectioneel: CES-D score 2005 Longitudinaal CES-D score van 1992 tot 2003 (4 metingen) Minor / major DD CES-D 16+ / DIS Afhankelijke variabelen Vragenlijst Godsbeeld Gevoelens naar God: positief angst Onvrede Brief RCOPE positive negative Sterkste items 15

16 Scores op Godsbeeldschalen en Brief RCOPE (N = ) 12-year course pattern of CES-D scores 1992/93, 1995/96, 1998/ never CES-D score 16 ( ) 36% past, remitted after % recent, remitted after % recent and current (2005) 16% current (emerging or recidive 2005) 14% CES-D < 16 CES-D 16 or CES-D < 16 CES-D 16 on one our more assessments in this period CES-D 16 16

17 Type beloop van depressie en kans (OR) t.a.v. gevoelens naar God [2005] Type beloop van depressie en kans (OR) t.a.v. religieuze coping [2005] 17

18 resultaten welke items / uitspraken vallen op? Uit angst-subschaal: Wanneer ik aan God denk, voel ik onzekerheid Uit onvrede subschaal: Wanneer ik aan God denk, voel ik verlatenheid Uit Negative RCOPE Ik vraag me af of God mij in de steek heeft gelaten Type beloop van depressie en kans (OR) t.a.v. specifieke items[2005] 18

19 Mate van depressie in steekproef Thans depressief (2005): 30% [1] 40% nooit depressief % 1x minor depressie (CES-D score 16) 21% 2-4x minor depressie 9% 1x major depressie (2-4x: 2%) [2] [1] CES-D score 16, schriftelijke vragenlijst, na T-score transformatie [2] DIS: Diagnostic Interview Schedule ~ DSM-IIIR Eerdere ernst van depressie en kans (OR) t.a.v. gevoelens naar God [2005] (gecontroleerd voor huidige depressie, 2005) 19

20 Eerdere ernst van depressie en kans (OR) t.a.v. religieuze coping [2005] (gecontroleerd voor huidige depressie, 2005) Eerdere ernst van depressie en kans (OR) t.a.v. specifieke items [2005] (gecontroleerd voor huidige depressie, 2005) 20

21 Marlene Dumas: Jesus Grizzly 1994 Marlene Dumas: Jesus Grizzly

22 Conclusies - Positieve aspecten van Godsbeeld komen het meest voor. - Depressiviteit hangt niet samen met positieve gevoelens naar God of met positieve religieuze coping - Depressiviteit hangt samen negatieve / kritische gevoelens naar God. - Depressiviteit, ook eerdere depressiviteit, hangt samen gevoelens en interpretaties door God verlaten te zijn. Discussie Hoe stabiel is de God-objectsrelatie over de tijd? Plan: analyses van vervolgmetingen in 2008 en 2011 Is verlatenheid van God een symptoom? anhedonie gebrek aan drive gebrek aan betekenis existentiële leegte Kunnen we met deze termen met de patiënt in gesprek raken? Hoe is e.e.a. te interpreteren in een seculariserende context? 22

23 Marlene Dumas: Jesus is cross (1983) Dank voor uw aandacht. Marlene Dumas: Jesus is cross (1983) 23