Afhankelijkheid binnen het therapeutische contact: Ongewenst of cruciaal ingrediënt van een succesvolle behandeling?

Transcriptie

1 Afhankelijkheid binnen het therapeutische contact: Ongewenst of cruciaal ingrediënt van een succesvolle behandeling? Naline Geurtzen PhD-student Radboud Universiteit Behavioural Science Institute Nijmegen (Co-)promotors: prof. dr. Giel Hutschemaekers, prof. dr. Ger Keijsers, & dr. Johan Karremans

2 Afhankelijkheid in de GGZ Afhankelijkheid van patiënten t.o.v. hun behandelaar(s) en/of behandeling Passief, hulpeloos, onderdanig, volgzaam, vastklampen Vaak gezien als persoonlijkheidstrek of stoornis - De neiging om te vertrouwen op andere mensen voor verzorging, (bege)leiding, bescherming en steun, zelfs in situaties waarin autonoom functioneren mogelijk is (e.g., Bornstein, 2011) - pervasieve en excessieve behoefte om verzorgd te worden, wat leidt tot onderdanig aanklampend gedrag en verlatingsangst (DSM-5, APA 2016). Geen speciale rol zorgcontext Afhankelijkheid negatief

3 Afhankelijkheid in de GGZ 60 s: Hospitalizatiesyndroom zorgafhankelijkheid als bijwerking van de zorg. Met name langduringe klinische behandelingen (e.g., Goffman, 1960) Meer recent: - Parker et al. (2013). Ongunstige effecten van psychotherapie Idealisatie van de therapeut (o.a. Ik ben afhankelijk van mijn therapeut) - Leitner et al. (2013). Riskante ontwikkelingen tijdens psychotherapie Afhankelijkheid/ isolatie (o.a. Voor mijn gevoel is mijn therapeut de meeste belangrijke persoon in mijn leven) Zorgcontext centraal Afhankelijkheid negatief

4 Afhankelijkheid gunstig? Scylla-Charybdis dilemma Some degree of dependence is necessary in the psychotherapeutic relationship to allow the healing common factors to produce their benefits but its potential to undermined self-mastery is substantive, can occur early and risks increasing over therapy (Berk & Parker, 2009, p. 790). Maar ook: Therapeut moet cliënt kunnen beïnvloeden, motiveren tot gedragsverandering. Bepaalde afhankelijkheid voor nodig? (e.g., Strong & Matross, 1973; Schaap et al.,1993;1999) Context (oa therapeutische relatie) belangrijk Afhankelijkheid gunstig? Zelfs noodzakelijk?

5 Doel huidige studie => Meer inzicht krijgen in het concept zorgafhankelijkheid! Kunnen we zorgafhankelijkheid onderscheiden van afhankelijkheid als persoonlijkheidstrek? Eerste verkenning: Is zorgafhankelijkheid van cliënten een negatieve bijwerking? Of een gunstig of noodzakelijk ingrediënt van een effectieve behandeling? Om dit te meten hebben we een betrouwbare vragenlijst nodig!

6 Ontwikkeling van vragenlijst Zorgafhankelijkheid Items opgesteld rondom drie theoretische dimensies van zorgafhankelijkheid: 1. Passief-submissieve afhankelijkheid Mijn behandelaar kan maar het beste zelf het initiatief nemen in de gesprekken Ik heb behoefte aan advies van mijn behandelaar wanneer ik beslissingen moet nemen 2. Actief-emotionele afhankelijkheid Ik zie er tegenop om het contact met mijn behandelaar te verbreken aan het eind van de behandeling Ik heb behoefte aan contact met mijn behandelaar 3. Gebrek aan waargenomen alternatieve opties Deze behandeling is mijn enige houvast als het gaat om het aanpakken van mijn klachten Naast deze behandeling zie ik geen andere opties om mijn problemen aan te pakken Cliënt zelfrapportage, 7-punts Likert response schaal (Helemaal mee oneens Helemaal mee eens)

7 Methode Cross-sectionele vragenlijstenstudie via het ROM-systeem Volwassen patiënten met een lopende ambulante behandeling - Generalistische Basis GGZ - SGGZ Persoonlijkheidsstoornissen - SGGZ Stemmingsstoornissen - SGGZ Angststoornissen Deelnemers: - N = % vrouw - Gemiddelde leeftijd = 41 jaar Analyses

8 Resultaten (1) Exploratieve factor analyses per dimensies: Submissieve vs passieve afhankelijkheid bleken twee verschillende dimensies Alle 4 subschalen goede Cronbach s alpha s en test-retest betrouwbaarheid (Sub)schaal # items Cronbach s α r t1,t2 a Submissieve afhankelijkheid ** Passieve afhankelijkheid ** Inter-correlaties Submissieve afhankelijkheid - 2. Passieve afhankelijkheid.24** - Actief-emotionele afhankelijkheid ** 3. Actief-emotionele afhankelijkheid.56**.00 - Gebrek aan alternatieven Zorgafhankelijkheid (totale score) ** ** 4. Gebrek aan alternatieven.66**.34**.61** - a test-hertest correlaties gebaseerd op 2de studie met 25 patiënten, max twee-weken tussen sessies. **p <.01

9 Resultaten (1) Exploratieve factor analyses per dimensies: Submissieve vs passieve afhankelijkheid bleken twee verschillende dimensies Alle 4 subschalen goede Cronbach s alpha s en test-retest betrouwbaarheid (Sub)schaal # items Cronbach s α r t1,t2 a Submissieve afhankelijkheid ** Passieve afhankelijkheid ** Inter-correlaties Submissieve afhankelijkheid - 2. Passieve afhankelijkheid.24** - Actief-emotionele afhankelijkheid ** 3. Actief-emotionele afhankelijkheid.56**.00 - Gebrek aan alternatieven ** 4. Gebrek aan alternatieven.66**.34**.61** - Zorgafhankelijkheid (totale score) ** Ik ben afhankelijk van mijn behandeling.40**.24**.39**.60** a test-hertest correlaties gebaseerd op 2de studie met 25 patiënten, max twee-weken tussen sessies. **p <.01

10 Resultaten (2) Correlaties met afhankelijke persoonlijkheid(stoornis) Symptomen van een Afhankelijke Persoonlijkheidsstoornis (DPQ) Afhankelijke persoonlijkheid: Gevoeligheid voor anderen (AGS) Afhankelijke persoonlijkheid: Gebrek aan zelfbewustzijn (AGS) 1. Submissieve afhankelijkheid.20 ** ** 2. Passieve afhankelijkheid.35 ** ** 3. Actief-emotionele afhankelijkheid.18 **.18 **.10 ** 4. Gebrek aan alternatieven.25 **.10 **.22 ** Pearson correlaties ** p <.01

11 Resultaten (2) Correlaties met afhankelijke persoonlijkheid(stoornis) Symptomen van een Afhankelijke Persoonlijkheidsstoornis (DPQ) Afhankelijke persoonlijkheid: Gevoeligheid voor anderen (AGS) Afhankelijke persoonlijkheid: Gebrek aan zelfbewustzijn (AGS) 1. Submissieve afhankelijkheid.20 ** ** 2. Passieve afhankelijkheid.35 ** ** 3. Actief-emotionele afhankelijkheid.18 **.18 **.10 ** 4. Gebrek aan alternatieven.25 **.10 **.22 ** Pearson correlaties ** p <.01

12 Resultaten (2) Correlaties met afhankelijke persoonlijkheid(stoornis) Symptomen van een Afhankelijke Persoonlijkheidsstoornis (DPQ) Afhankelijke persoonlijkheid: Gevoeligheid voor anderen (AGS) Afhankelijke persoonlijkheid: Gebrek aan zelfbewustzijn (AGS) 1. Submissieve afhankelijkheid.20 ** ** 2. Passieve afhankelijkheid.35 ** ** 3. Actief-emotionele afhankelijkheid.18 **.18 **.10 ** 4. Gebrek aan alternatieven.25 **.10 **.22 ** Pearson correlaties ** p <.01

13 Tussentijdse conclusie Betrouwbare vragenlijst Submissieve afhankelijkheid and passieve afhankelijkheid twee verschillende dimensies Gebrek aan alternatieven de kern? Zorgafhankelijkheid en afhankelijke persoonlijkheidstrek zijn verschillend Volgende stap, meer inzicht in (dis)functionaliteit afhankelijkheid. Correlaties met: - Sociale steun (MSPSS) - Therapeutische relatie (WAV; band; overeenstemming in doelen en taken) - Demoralisatie (RS-12; gevoelens van hopeloosheid, gebrek aan self-efficacy, etc.) - Ernst klachten (OQ-45) in dezelfde patiëntengroep (N = 742)

14 Resultaten (3) Sociale steun Therapeutische relatie Demoralisatie Ernst klachten 1. Submissieve afhankelijkheid.05.32**.07 *.11 * 2. Passieve afhankelijkheid -.19 ** -.28**.45 **.37 ** 3. Actief-emotionele afhankelijkheid.04.59** Gebrek aan alternatieven -.12 **.27**.25 **.24 ** N = 742. * p <.05. ** p <.01.

15 Resultaten (3) Sociale steun Therapeutische relatie Demoralisatie Ernst klachten 1. Submissieve afhankelijkheid.05.32**.07 *.11 * 2. Passieve afhankelijkheid -.19 ** -.28**.45 **.37 ** 3. Actief-emotionele afhankelijkheid.04.59** Gebrek aan alternatieven -.12 **.27**.25 **.24 ** N = 742. * p <.05. ** p <.01.

16 Resultaten (3) Sociale steun Therapeutische relatie Demoralisatie Ernst klachten 1. Submissieve afhankelijkheid.05.32**.07 *.11 * 2. Passieve afhankelijkheid -.19 ** -.28**.45 **.37 ** 3. Actief-emotionele afhankelijkheid.04.59** Gebrek aan alternatieven -.12 **.27**.25 **.24 ** N = 742. * p <.05. ** p <.01.

17 Resultaten (3) Sociale steun Therapeutische relatie Demoralisatie Ernst klachten 1. Submissieve afhankelijkheid.05.32**.07 *.11 * 2. Passieve afhankelijkheid -.19 ** -.28**.45 **.37 ** 3. Actief-emotionele afhankelijkheid.04.59** Gebrek aan alternatieven -.12 **.27**.25 **.24 ** N = 742. * p <.05. ** p <.01.

18 Resultaten (3) Sociale steun Therapeutische relatie Demoralisatie Ernst klachten 1. Submissieve afhankelijkheid.05.32**.07 *.11 * 2. Passieve afhankelijkheid -.19 ** -.28**.45 **.37 ** 3. Actief-emotionele afhankelijkheid.04.59** Gebrek aan alternatieven -.12 **.27**.25 **.24 ** N = 742. * p <.05. ** p <.01.

19 Conclusie Hogere mate van zorgafhankelijkheid hangt samen met - meer klachtendruk en meer demoralisatie; met name passieve afhankelijkheid en gebrek aan alternatieven - een betere kwaliteit van de therapeutische relatie. Behalve voor passieve afhankelijkheid! - Resultaten voor sociale steun zijn niet eenduidig

20 Discussie Zorgafhankelijkheid - Multidimensioneel concept - Algemeen: Meer afhankelijk meer klachten en demoralisatie => Oorzaak of gevolg? Afhankelijkheid functioneel of niet? - Passieve afhankelijkheid hangt samen met slechtere kwaliteit van therapeutische relatie en met meer klachten en demoralisatie => disfunctioneel? - Submissieve afhankelijkheid, actief-emotionele afhankelijkheid & gebrek aan alternatieven hangen samen met betere therapeutische relatie => functioneel?

21 Discussie Nog veel vragen - Cross-sectioneel, geen causale conclusies - Misschien is er een optimaal niveau van afhankelijkheid? Of een optimaal patroon tijdens de behandeling? - Meer inzicht in predictoren en consequenties van afhankelijkheid? E.g., leidt meer afhankelijkheid tot langere behandelingen? Lopende patiëntstudies om deze vragen te beantwoorden

22 Bedankt voor de aandacht! Naline Geurtzen