Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3 De Romeinse Erfenis

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3 De Romeinse Erfenis Samenvatting door een scholier 4065 woorden 3 maart ,2 8 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo 3 DE ROMEINSE ERFENIS 3.1 EEN NIEUWE KAART VAN EUROPA Intro In het jaar 496 stonden twee Germaanse volken tegenover elkaar. Aan de ene kant stonden de Alamannen en aan de andere kant stonden de Franken. De Frankische koning Clovis vroeg zich af of hij zich zou bekeren tot het christendom, de christenen waren ook sterk in de meerderheid in zijn rijk. En als hij zich en zijn volk zou bekeren, zou hij ook steun krijgen van de bisschoppen. Uiteindelijk heeft hij zich bekeerd toen hij tot God gebeden had en God hem had geholpen de Alamannen te overwinnen. Het bondgenootschap tussen de Franken en de katholieke kerk betekent het begin van de Middeleeuwen ( ). De middeleeuwse beschaving wordt gekenmerkt door drie elementen: de Germanen, de Romeinse cultuur en het christendom. In de bekering van Clovis kwamen de resten van de Romeinse organisatie samen met de Germaanse militaire kracht en het christelijke geloof Hoe verloren de Merovingen hun macht aan de Karolingen? Het Frankische Rijk werd al snel de belangrijkste staat in West- en Midden-Europa. De familie van koningen vanaf Clovis worden de Merovingen genoemd. Doordat het Frankische erfrecht bepaalde dat het land na de dood van de koning verdeeld werd onder de zoons waren er al snel alleen kleine koninkrijken over. De koningen stierven daarnaast ook nog erg jong, onder andere doordat ze vermoord werden door familieleden. De koningen kregen steeds minder macht, ze werden ook wel niets doende koningen genoemd, maar intussen moest wel iemand op de staat passen. Steeds meer macht kwam in de handen van de hofmeier, oorspronkelijk het hoofd van de huishouding van het hof. Zij werden de werkelijke machthebbers. De hofmeiers van het noordelijke koninkrijk kwamen uit de familie van Karolingen. Zij veroverden aangrenzende gebieden en probeerden hun rijk uit te breiden. Het zou hun goed uitkomen als de veroverde volken christen werden, want dan zouden ze meer bij de Franken horen en minder bij de andere Germaanse volken. Dus toen de missionarissen uit Rome kwamen, werden deze flink gesteund en beschermd door de hofmeiers. Ze kregen stukken grond en hielpen kerken te stichten. Drie Karolingen speelde een belangrijke rol: Pagina 1 van 8

2 Karel Martel Pippijn III Karel de Grote. Karel Martel veroverde de andere Frankische rijken, zodat het rijk weer een eenheid werd. Zijn voorkeur was een ruiterleger, maar dit was erg duur voor de soldaten. Karel voerde in dat ruiters, als ze een eed hadden afgelegd, een stuk land in leen kreeg. Hiermee konden de soldaten hun paarden, wapens en knechten mee onderhouden. Karel Martel legde de basis voor het leenstelsel. Hij is ook belangrijk in de geschiedenis omdat hij de moslims tegenhield. In de 7e eeuw was door Mohammed de grondslag gelegd voor de islam. Door zijn opvolgers, de kaliefen, werd in snel tempo het Midden-Oosten veroverd. Het kalifaat kwam al na enkele tientallen jaren in handen van de dynastie van Omajjaden, die Noord-Afrika veroverde. Ook de Berbers waren bekeerd en hun aanvoerde Tarik veroverde in 711 Spanje en daarna vielen ze zelfs Frankrijk binnen. In 732 versloeg Karel Martel hen in de slag bij Poitiers. Pippijn III, de zoon van Karel Martel was de laatste hofmeier die een Meroving op de troon zette. Hij had aan de paus gevraagd of het niet beter was dat bij de Franken degene die de macht had, ook de koningstitel droeg. De paus had het moeilijk in Italië en het zou hem zeer goed uitkomen als een machtige hofmeier hem steunde. Daarom antwoordde hij dat het inderdaad beter was dat hij die de macht had, ook de koningstitel droeg. Pippijn zette de laatste Meroving af en liet zichzelf tot koning zalven. In de toekomst waren de Karolingen koningen bij de gratie Gods Hoe ontstonden Duitsland en Frankrijk? De zoon van Pippijn III was Karel de Grote. Hij trok naar Spanje en drong de moslims een stukje terug. Zo groot is Frankrijk nooit meer geworden, maar dit betekende wel dat er bijna ieder voorjaar een nieuwe veldtocht werd gehouden om gebieden te veroveren of opstanden neer te slaan. Het bestuur van een dergelijk groot rijk was een probleem. Er was corruptie, geen centrale wetgeving en geen hoofdstad. Karel en zijn hofhouding woonden op één van zijn kastelen tot alles kaal gegeten was. Dan trok hij weer verder. En net als zijn voorgangers probeerde hij de onderworpen volken te bekeren tot het christendom. Omdat hij de paus hielp met een leger toen de paus last van vijanden had bood de paus hem een keizerschap aan. Op kerstdag in het jaar 800 woonde Karel de een mis bij waarbij de aanwezigen hem tot keizer zouden uitroepen. De paus nam het initiatief waar Karel niet zo blij mee was. Want door dit te doen had de paus gesuggereerd dat hij zelf hoger stond. Hier begon het conflict tussen de kerk en Frankische vorsten. Nieuwe landen Karel de Grote werd opgevolgd door zijn zoon Lodewijk de Vrome, diens zonen het land opdeelden in 843 in 3 delen. Karel de Kale kreeg het westelijke deel Frankrijk Lodewijk de Duitser kreeg het oostelijke deel Duitsland Lotharius kreeg het stuk in het Midden van Nederland tot Noord-Italië. Deze man kreeg ook de keizers titel. Uiteindelijk kwam het grootste deel van de keizerlijke kroon bij het Duitse Rijk terecht en de rest bij het Franse. Zo ontstonden in de 9e eeuw Duitsland en Frankrijk. In Duitsland stierf in 911 de laatste Karoling: Lodewijk het Kind. In Duitsland lag de werkelijke macht bij de leenmannen. Zij kozen na het overlijden van een koning een vorst uit telkens een andere familie, om te voorkomen dat er een te sterke koning kwam. Pagina 2 van 8

3 Frankrijk werd grotendeels door Karolingen bestuurd tot Lodewijk V (De Luie) in 987. Het koningschap kwam in handen van de familie Capet. Nederland lag ook in het Duitse Rijk maar bestond nog niet als staat. Na 900 werd in het van het graafschap Holland gevormd door de Fries Gerulf. Belangrijker waren Vlaanderen, Brabant en het gebied van de bisschop van Utrecht. In deze gebieden ontwikkelde uit de Frankische taal een Vlaams-Nederlands dialect. De eerste voorbeelden zijn daarvan gevonden in de Salische Wet, een Frankisch document uit de 6e eeuw. De kern van het hedendaagse Europa ligt in het Frankische Rijk, dat omstreeks 500 werd gevormd. De militaire kracht kwam van de Franken, een Germaans volk. IN het rijk waren dankzij de kerk nog resten van het Romeinse bestuur en de Romeinse beschaving aanwezig. Sinds de bekering van Clovis werkten de Frankische koningen samen met de rooms-katholieke kerk, met de paus en met missionarissen, die hielpen hun macht uit te breiden. Eerste waren het Merovingen, later namen de Karolingen hu kroon over. Door de bijdragen van Germanen, de Romeinse beschaving en het christendom bevatte het Frankische Rijk het begin van de middeleeuwse beschaving. Karel Martel hield de oprukkende islam tegen en Karel de Grote breidde het land aanzienlijk uit. In 843 werd het Frankische Rijk echter onder zijn kleinzoons verdeel in drie staten. Het zwakke middenrijk werd verder opgedeeld en zo ontstonden in grote lijnen de grenzen van het latere Duitsland en Frankrijk. 3.2 HET ONTSTAAN EN FUNCTIONEREN VAN EEN AGRARISCHE MAATSCHAPPIJ Waardoor ontstond er een agrarische maatschappij? De Vroege Middeleeuwen wordt ook wel een agrarische samenleving genoemd. Omdat vrijwel 90 % van de bevolking een boer was. Al voor de val van het West-Romeinse Rijk was het er redelijk onveilig door de volksverhuizingen en invallen van andere volken. Nadat het centrale gezag en bescherming was weggevallen werd het nog onveiliger dan het daarvoor was. Zowel voor als na de val was er sprake van invallen en oorlogen die de onveiligheid alleen maar groter werd. Door de onveiligheid durfden de kooplieden niet meer te reizen en nam de handel af. Hierdoor verdwenen veel steden en werden de overgebleven steden kleiner. Het ontbreken van stede leidde tot het afnemen van nijverheid (en natuurlijk doordat de grondstoffen ontbraken) en de hoeveelheid geld. Verder was veel geld naar het oosten gestroomd waar de Europeanen vroeger waardevolle producten hadden gekocht. In oorlogstijd begroeven mensen hun geld voor de zekerheid. Niet iedereen was in staat om het weer op te graven. Vandaag dat er muntvondsten uit gevaarlijke tijden worden gedaan. De handel die er nog was, was voornamelijk ruilhandel. Ook tijdens de Karolingen bleef het onveilig. De landen in West- en Midden-Europa hadden te lijden van invallen van Hongaren, moslims en Noormannen/Vikingen. De Noormannen vielen al tijdens Karel de Grote binnen, vooral als handelaren, maar als ze de kans kregen, gingen ze plunderen. Maar deze invallen verzwakten het Frankische Rijk niet, het was eerder andersom. De onderlinge strijd van Franken en hun slechte organisatie het rijk zo zwak maakten, dat de plunderaars erdoor aangetrokken werden. Net zo schadelijk waren de gewone oorlogen (landuitbreidingen, ruzies erfenissen/grondgebied). Legers moesten hun voedsel verzamelen op het platteland meer plunderingen Hoe functioneerde de agrarische samenleving? Sommige dorpen bestonden uit vrije boeren. De vrije mannen vormden samen de buren, die konden deelnemen aan de rechtbank van het dorp. Vrije mannen moesten in de Middeleeuwen echter militaire dienst verrichten, de Pagina 3 van 8

4 heervaart. Dat was een zware last, vooral in de zomer, wanneer de veldtochten plaatsvonden. Die tijd had de boer juist nodig om op het land te werken. Veel vrije mannen gaven hun vrijheid geheel of gedeeltelijk op om niet meer te hoeven vechten in de 7e en 8e eeuw. Anderen hadden hun vrijheid al opgegeven in de tijd van de volksverhuizingen en zo bescherming gezocht bij een edelman. Sommige boeren werden onvrij uit armoede. Horigen (halfvrije boer) waren in de meerderheid. De horigen hadden een boerderij en een stukje grond wat eigendom was van een grondheer. In ruil hiervoor gaven ze de heer heel wat geld of producten en waren ze verplicht tot het verrichten van herendiensten (transport of werken op het land). De boer moest altijd eerst de heer helpen voordat hij aan zijn eigen kon denken. Maar horigen waren geen rechteloze slaven. Ze mochten bijvoorbeeld niet verdreven worden, maar ze hadden wel toestemming van hun heer nodig voordat ze gingen trouwen (bij welke heer horen de kinderen) of verhuizen. Het hofstelsel Een veelvoorkomende organisatievorm was het hofstelsel. Een domein of hof bestond uit een landgoed van een grondheer waarop horige boeren hun boerderij hadden. Het was ook mogelijk dat vrije boeren daar een stuk grond pachtten. Een deel van het domein was voor het gebruik van de grondheer zelf. Hij had daar dan zijn huis. Daarbij hoorden stallen en werkplaatsen en een kerkje. De heer bezat ook woeste grond en akkers, waarop hij zijn eigen knechten liet werken. Soms behoorde de heer tot de geestelijke stand; dan was hij bijvoorbeeld een abt en was het klooster het centrum van het domein. De monnikenorden zijn erg belangrijk geweest voor de ontwikkeling van de landbouw. In de praktijk kon het domein verschillende vormen aannemen. Als alle grond dicht bij elkaar lag, kon het samenvallen met een dorp. Het was echter ook mogelijk dat de onderdelen van een domein verspreid lagen over een heel groot gebied; zelfs dat ze in verschillende landen lagen. Dat had als voordeel dat het domein heel verschillende producten kon leveren. Autarkie (zelfvoorziening) was ontstaan omdat er vrijwel geen handel meer was. Men moest zijn eigen eten, kleren, meubels e.d. zelf maken. Gewoonlijk had de boer een gemend bedrijf van akkerbouw en een paar die noodzakelijk waren voor de mest. Het bewerken van de grond leverde hem niet veel op. Na het oogsten moest je de akker minstens een jaar braak laten liggen, zodat de grond zich kon herstellen. De ploeger had graan nodig voor brood en bier en dus moest hij veel land met graan bebouwen. Dat betekende dat hij weinig grasland en weinig hooi had voor de veeteelt. Maar veeteelt was belangrijk vanwege de mest, waarmee je de grond kon verbeteren. In Oost- en Midden-Nederland vormde het bouwland de es of enk rondom het dorp. Op deze grond waren de percelen niet van elkaar afgescheiden. Samenwerking bij het zaaien en oogsten was dus noodzakelijk. Een deel van de omgeving van het dorp was nog woeste natuur. De boer kon er schapen of varkens naar voedsel laten zoeken en in bepaalde delen mocht hij jagen. Het bos leverde hout om te bouwen en meubels te maken. Vrouwen en kinderen gingen er brandhout sprokkelen, ze zochten er eieren en wilde vruchten. In de tijd waarin je niet op het land kon werken, maakten de gezinsleden eenvoudige nijverheidsproducten. Als boer woonde je in een houten huis met rieten dak, of lemen hut. Vaak samen met dieren onder een dak, soms zelf zonder afscheiding. stank. Het gezin bewerkte samen de grond. De voeding bestond uit graanproducten zoals pap en brood, melkproducten zoals kaas, landbouwproducten als bonen en soms vis. Er werd weinig vlees gegeten. Pagina 4 van 8

5 3.3 HET VERSCHIL TUSSEN RIDDERS EN EDELEN Hoe ontstond de middeleeuwse adel? Edelen: leden van rijke en machtige families. In de praktijk waren dit vaak leenmannen omdat in de Middeleeuwen rijkdom vooral werd uitgedrukt in grondbezit (er was weinig geld in omloop). Feodaliteit: leenstelsel Vazalliteit: een verhouding van trouw die bij de Franken begon. De legeraanvoerder had een aantal die samen met hem vochten. Zij legden een eed van trouw aan hem af en beloofden gewapende bescherming in ruil voor levensonderhoud. Ze werden hierdoor zijn vazallen. Karel Martel zette de eerste belangrijke stap in de ontwikkeling van het leenstelsel. Hij maakte de combinatie tussen vazalliteit en leen. Voor zijn zware ruiterij moest hij veel investeringen doen. Hij gaf zijn mannen een paar boerderijen om hun onderhoud en dat van hun knechten te konden bekostigen. Hij gaf die grond in bruikleen. Zo kon hij nog beter de trouw van zijn volgelingen afdwingen. Door het samenvoegen van de eed van trouw (vazalliteit) en het leen ontstond het feodaliteit of leenstelsel. Een tweede belangrijke stap werd door Karel de Grote gezet. Hij koppelde het leenstelsel aan bestuur. Het land was eerder verdeeld in gouwen en graafschappen en de bestuurder daarvan was een graaf, hij zorgde voor bestuur, bescherming en rechtspraak. In de randgebieden van het rijk waren grotere provincies of marken gevormd voor de verdediging van het binnenland. De bestuurder daarvan was een markgraaf. Karel de Grote maakte de graven en markgraven tot leenmannen. Hun leen viel uiteindelijk samen met het gebied dat zij bestuurden. Ook de vorsten van de verslagen volken kregen soms een plaats in het leenstelsel. Zij kregen een heel groot gebied in leen en voerden de titel hertog. Het leek een mooi systeem, maar er waren twee problemen. Ten eerste werden de lenen erfelijk. Het was moeilijk om leen af te nemen van iemand die daar zijn eigen soldaten al had, dus een oudste zoon kon erop rekenen dat hij zijn vader opvolgde. Op den duur werd de erfopvolging van een leen als een recht beschouwd. De leenmannen werden daardoor onafhankelijker en hun trouw werd minder. Het tweede probleem was dat het leenstelsel te ingewikkeld werd. Een leenman moest ook zijn onderaanvoerders belonen. Dit kon het beste door zijn grond in leen te geven. Zo ontstonden achterleenmannen en achterachterleenmannen. Die hadden geen persoonlijke band meer met de oorspronkelijke leenheer. Het werd nog ingewikkelder als iemand lenen van twee verschillende heren had. Nu gingen ook de graven en hertogen hun ambt en hun gebied als een persoonlijk eigendom beschouwen. Dit verklaart waardoor de koningen in Frankrijk en Duitsland na een paar eeuwen niet veel macht meer hadden: de grote leenmannen gehoorzaamden niet meer Wat waren de ridders? De edelen wisten dat vechten slecht is voor de gezondheid. Voor het voeren van oorlog had men aan leenmannen niet genoeg, er waren meer zwaarbewapende ruiters nodig. De edelen namen daarvoor vooral mensen met wat minder aanzien in dienst. Deze mannen werden ridders genoemd. In het Duitse Rijk rekruteerden de heren vooral onvrije mannen die hun trouw hadden bewezen door bijvoorbeeld opzichter op domein. Ook zoons van rijke boeren kwamen in aanmerking. Arme leenmannen hadden vaak te weinig bezit om al hun kinderen als edelman te laten leven. Jongere zoons konden in het klooster gaan of bereden soldaat worden. Velen probeerden als ridder carrière te maken in dienst van een edelman en met een rijke erfdochter te trouwen. Maar enkele bemachtigden een bruid. Vele stierven jong: bij harde trainingen, woeste spelletjes, in de oorlog of een val van het paard. Het leven van een ridder Pagina 5 van 8

6 Edelen zorgden wel dat hun jongere zoons zich goed voorbereidden: een aantal jaren als page in dienst van een dame, om een beetje beschaving bij te brengen, na hun 12e een stevige militaire training. Een paar jaar als schildknaap en kon je in dienst van een ridder zijn wapens en paard te verzorgen; dan leerde je het vak van dichtbij. Dat betekende in de eerste plaats leren vechten en jagen. Aan tafel bediende je je meester, zijn gasten en de vrouwen. Als er geld beschikbaar was om paard en wapens e kopen, kon je officieel tot ridder worden verheven. Traditioneel gebeurde dat door het omgespen van een zwaard, later gaf men ook wel de ridderslag, een tik met de platte kant van het zwaard op de schouder. De ridder droeg een maliënkolder. Een centrale figuur op het kasteel was de vrouw van de kasteelheer. De kasteelvrouwe had grote invloed op het kasteel (uithuwelijken, opdrachten, beloningen geven). Ridders moesten dus op goede voet blijven bij de kasteelvrouwe. Daarom schreven ze brieven, hierin deden ze alsof ze verliefd op haar waren, maar haar identiteit moest wel geheim blijven. Zo ontstond de hoofse dichtkunst. Enkele jongemannen maakten hier hun beroep van, de troubadours. De jonge ridders hadden vaak wel liefdesrelaties, maar dat was dan eerder met een dienstmeid. Soms wisten ze toch de kasteelvrouw te strikken. De ridders hadden dus lang niet altijd hoogstaande idealen. Ze waren vaak gefrustreerd: geen vrouw, geen eigendom, maar wel ernstige beroepsrisico s. De kerk vond het maar een ongeregeld zooitje. Daarom werkten de geestelijken mee aan het opstellen van gedragscodes voor het ridderschap. Dat betekende - Trouw aan de heer - Dapperheid in de strijd - Respect voor vrouwen - Het beschermen van de kerk - Het beschermen van zwakkeren, onder andere pelgrims De ridders werden verheerlijkt in chansons de geste, ridderromans. Dat waren lange gedichten over gevechten en liefdesavonturen. In Frankrijk waren dit vaak verhalen over Karel de Grote en zijn ridders. In Engeland, waar men ook Frans sprak aan het hof, wilde men een eigen reeks heldendichten hebben. Er werden verhalen verzonnen over de mythische koning Arthur en zijn ridders van de ronde tafel. Langzaam werden deze verhalen doortrokken van de hoofse cultuur. We hebben gezien dat de adel in de Middeleeuwen voornamelijk bestond uit leenmannen. Het leenstelsel was ontstaan uit nood: er was geen geld om ruiters en bestuurders te betalen. Toen de lenen erfelijk werden en de achterlenen het stelsel te ingewikkeld maakten, werd het leenstelsel voor de koningen een last. De grond en de macht waren in handen van de hoogste edelen en de koning had moeite enig centraal gezag tot stand te brengen. Ridders waren in de Vroege Middeleeuwen geen adellijke kasteelheren maar soldaten te paard, die vaak een eenvoudige afkomst waren. Ze leefden niet altijd volgens hoogstaande idealen, maar probeerde uit alle macht hogerop te komen, toch werd er langzaam een ideaalbeeld ontwikkeld. Ons geromantiseerde beeld van ridders is afgeleid van een latere periode, toen men de ridderlijkheid en het leven van de ridders idealiseerde. 3.4 HET BELANG VAN DE GEESTELIJKHEID Waardoor waren seculiere geestelijke belangrijk? Er waren twee soorten geestelijken: seculiere geestelijken: priesters die tussen mensen in de wereld leefden, en reguliere geestelijken: monniken, zij leefden onder een regel. Pagina 6 van 8

7 Onder seculiere geestelijken bestond een rangorde. Als tijdens het Romeinse Rijk kwam de leiding van de kerkdienst te liggen bij een oud en wijs gemeentelid; daaruit ontwikkelde de functie van priester. Priesters ontvingen op den duur een speciale wijding: de tonsuur. Sommige priesters hielden toezicht op andere priesters. De bisschop was soms de enige bestuurder die na de val van het West-Romeinse Rijk overbleef. Later werden de bisschoppen leenmannen. De bisschoppen van Rome breidden hun gezag uit door gebieden in het westen te bekeren en door bondgenootschappen met vorsten. Zij claimden dat ze hoger stonden omdat de kerk van Rome was gesticht door Petrus en Paulus. Daarbij beriepen zij zich op de woorden van Christus: Gij zijt Petrus en op deze rots zal ik mijn gemeente bouwen. In andere steden die in het Oost-Romeinse Rijk lagen was men er niet van overtuigd dat de bisschop van Rome de belangrijkste was. De spanning tussen de paus en de oostelijke bisschoppen bleef bestaan totdat de Griekse en Latijnse kerk in 1054 definitief uitelkaar gingen. Vanaf de 9e eeuw trad de bisschop van Rome steeds meer op als wereldlijk vorst. Adellijke families in Rome probeerden het ambt van paus in handen te krijgen om macht uit te oefenen op de plaatselijke politiek. In die tijd volgende velen schandalen. Of deze allemaal echt zijn gebeurt, blijft de vraag, maar het staat wel vast dat sommige zelfs verzonnen waren door tegenstanders van de Griekse kerk en veel dus verzonnen was. Bisschoppen en abten waren machtig en rijk als edelen en vorsten. Maar er waren ook veel gewone pastoors. Zij hadden niet veel, maar deden toch hun best om iets te beteken voor de mensen in hun gemeente. Zij moesten hard werken om in hun levensonderhoud te voorzien, vaak hielpen vrouw en kinderen mee op het land. In de Vroege Middeleeuwen was het niet overal verplicht om ongehuwd te zijn En de reguliere geestelijken? Gehoorzaamheid, armoede en het celibaat waren de grondslagen van het kloosterleven. De kloosters vervulden in de samenleving verschillende functies. Ze waren het centrum van een domein, boden onderdak aan reizigers en waren vaak de enige plaats waar zieken verzorgd konden worden. Monniken hadden natuurlijk vooral een geestelijke taak: zingen, bidden en schrijven. Er was behoefte aan geschreven teksten. Monniken waren verantwoordelijk voor gebedenboeken, maar ook voor het doorgeven van de klassieke Oudheid. Doordat monniken hard werkten en weinig consumeerde, nam het bezit van kloosters toe. Hoewel de monniken een gelofte van armoede hadden afgelegd, konden de kloosters erg rijk worden. De heidenen bekeren Bij het proces van bekering zijn monniken erg belangrijk geweest. In de Nederlanden waren Willibrord en Bonifatius zeer van belang. In 960 kwam Willibrord uit Engeland met wat volgelingen naar de Nederlanden. Hij werd aartsbisschop van de Friezen met Utrecht als zetel. Hij liet kerken bouwen op plaatsen van voormalige Germaanse heiligdommen. Nog een goede tactiek was om de vorst van een verslagen volk over te halen om christen te worden. Na de dood van Pippijn II heroverden de Friezen hun gebied, Willibrord moest zich terugtrekken naar Echternach. Ook Bonifatius was een Angelsaks. Eerst kwam hij Willibrord helpen, later werd hij aartsbisschop van de Duitsers met Mainz als zetel. Bonifatius trok ook naar Friesland om mensen te bekeren. Bij Dokkum is hij in 754 gedood door Friezen, die hem overvielen omdat ze dachten dat hij kostbaarheden in zijn bezit had. Bonifatius hield een evangelieboek voor zijn lichaam om de zwaardslagen tegen te houden, maar tevergeefs. Pagina 7 van 8

8 Waardoor waren geestelijken zo belangrijk geworden? Doordat zij vrijwel de enige waren die konden schrijven, hadden zij een functie voor het doorgeven van de cultuur van de klassieke Oudheid. Ook bij het vormen van middeleeuwse cultuur speelden zij een belangrijke rol, bijvoorbeeld door het schrijven van boeken, verslagen en wetten. Sommigen hadden veel politieke macht, bijvoorbeeld als leenman of als adviseur van een koning. Hoge geestelijken en kloosters beschikten ook over veel bezit. Ze waren dus belangrijk voor de economie. Monniken speelden ten slotte een belangrijke rol bij de verbreiding van het christendom en de vorming van het christelijke Europa. Pagina 8 van 8