Altena. Middeleeuwen. In de. Werkblad

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Altena. Middeleeuwen. In de. Werkblad"

Transcriptie

1 Altena In de Middeleeuwen Werkblad van.

2 1. Het land Altena In de 8 e eeuw ontstaat aan de rivier de Waal het eerste dorpje Ualderinghem. Dit is de eerste naam van Woudrichem. Om dit dorpje heen ontstaan kleinere plaatsen. Deze plaatsen zijn nog te herkennen aan hun naam. Die eindigt namelijk op wijk. Denk dan aan Sleeuwijk, Klootwijk, Muilwijk, Rijswijk, Uitwijk en Zandwijk. Het woord wijk komt uit het Germaans en betekent omheining. De eerste keer dat we de naam Woudrichem tegen komen is in 866. In een lijst van bezittingen van het Utrechts bisdom wordt Woudrichem beschreven als een marktplaats. Woudrichem werd de plaats van waar uit het Land van Altena werd gekerstend (= het christendom verspreiden). Aalburg werd dat voor het Land van Heusden. Aan het eind van de 7 e eeuw zou een reisgenoot van Wilibrord een kerk of kapel in dit gebied hebben gebouwd. Omdat Woudrichem groeit in de 10 e eeuw ontstaan er straten in het dorpje. Waarschijnlijk werd de plaats beschermd door een houten muur en waarschijnlijk een gracht. Omdat Woudrichem een vrij gebied is tussen de hertogdommen Brabant en Gelderland en het graafschap Holland gaat het economisch erg goed in Woudrichem. Het plaatsje groeit uit tot de hoofdstad van het gebied. Er worden verschillende producten verkocht in Woudrichem. In 1356 verplaatst de graaf van Holland de grenstol Niemandsvriend van Sliedrecht naar Woudrichem. Dit levert de stad veel inkomsten op. Op het einde van de 13 e eeuw gebeurde er iets belangrijks voor de groei van Woudrichem. De rivier de Maas ging ergens anders stromen. Door een doorbraak bij Andel ontstond er een nieuwe tak van de Maas die ten oosten van Woudrichem met de Waal samenkwam. Deze Maastak noemen we de Afgedamde Maas. De Oude Maas bij Heusden liep aan het begin van de Middeleeuwen nog rechtdoor, maar door de doorbraak bij Andel boog de Maas aan het einde van de Middeleeuwen af naar het noorden. Dit was voor Woudrichem heel fijn, want het lag voortaan aan twee rivieren tegelijk. Dit bracht voordelen voor de handel, visvangst en voor de tol (belasting) die men kon heffen op de schepen die voorbij kwamen. Willem V van Horne, Heer van Altena, schonk Woudrichem in 1356 het recht om zich een stad te noemen. Het betekende voor Woudrichem dat de stad niet langer meer onder de rechtspraak van de heer viel. De burgers, ook wel poorters genoemd, kunnen voortaan zelf rechtspreken in hun stad.

3 Kaartje van het Land van Altena in de 13 e eeuw. Plattegrond van Woudrichem in de Middeleeuwen. Vragen en Opdrachten

4 Vragen en opdrachten 1. Waar komt het woord 'Wijk' vandaan? 2. Noem 3 voorbeelden van dorpen met wijk. 3. Wat voor belangrijks gebeurde er aan het eind van de 13e eeuw 4. Noem 2 voordelen die dit met zich mee bracht. 5. In welk jaar kreeg Woudrichem stadsrechten? 6. Welke drie gemeenten vormen het oude land van Altena?

5 2. Leenstelsel in Altena Zoals je in je lesboek kon lezen werd in de Middeleeuwen het leenstelsel ingevoerd. Ook het Land van Altena werd een leen. De Graven van Kleef, dit ligt helemaal in Duitsland, waren de leenheer van de heren van Altena. De eerste heren van Altena waren boeren met veel land die voor de graaf van Kleef dit gebied mochten besturen. Het waren de heren van Uitwijk die als eerste de heren van Altena werden. Omdat Kleef ver weg lag deden de heren van Altena net alsof zijzelf de baas waren. Ook het Land van Heusden viel onder de graven van Kleef en ook hier gedroegen de heren zich alsof zij niets met Kleef te maken hadden. Het graafschap Holland lag aan het Land van Altena en de graaf van Holland wilde graag meer te vertellen krijgen in dit gebied. In 1230 droeg Dirk van Altena zijn slot Altena, dit lag in Almkerk, en de Woudrichemmerwaard over aan de graaf van Holland. Vervolgens kreeg hij het in leen terug. Nu hadden de heren van Altena twee leenheren. De heren van Altena bewoonden een kasteel. Dit kasteel stond in Almkerk en bestaat niet meer, maar de heuvel waar het kasteel stond is nog goed te zien aan de rand van de Alm bij Almkerk. De naam van de familie van Altena is in de 14 e eeuw de naam geworden voor het hele gebied. Hiervoor noemde ze het de Woudrichemmerwaard. In 1332 wist de graaf van Holland alle rechten op het Land van Altena te kopen van de graaf van Kleef. Nu is de heer van Altena alleen nog leen verschuldigd aan de graaf van Holland. De familienaam van de heer van Altena was intussen Van Horne geworden, omdat de familie van Altena was uitgestorven. In 1356 overlijdt Willem van Horne, heer van Altena. Zijn zoon was nog erg jong en werd door zijn oom, Dirc Loef, aan de kant geschoven. Dirc Loef van Horne werd de nieuwe heer van Altena. Hij liet tegenover Woudrichem een kasteel bouwen. Dit werd slot Loevestein. De graaf van Holland was niet tevreden over Dirc, omdat die zijn leen afspraken niet na kwam. In 1368 moest Dirc zijn leen terug geven. Willem VI van Horne werd de nieuwe heer van Altena. In 1386 geeft hij opdracht voor de bouw van de stadsmuren om Woudrichem. Ook Willem VI beviel niet en de graaf van Holland gaf het Land van Altena toen aan zijn zoon Willem van Oostervant. Dit was een grote fout, want in 1392 was Willem betrokken bij een samenzwering tegen zijn vader, Albrecht van Beieren. De samenzwering mislukte en Willem vluchtte naar zijn kasteel bij Almkerk en daarna naar het zuiden. Zijn vader belegerde in 1393 de burcht en maakte die met de grond gelijk.

6 Overblijfselen van slot Almkerk rond (Bron: Brabants-collectie, Bibliotheek Universiteit van Tilburg) Kaart van Altena uit de Late Middeleeuwen Het Leenstelsel

7 Omdat er in de middeleeuwen geen geld was moesten heersers iets bedenken om hun volgelingen te belonen. Land hadden ze wel genoeg, het Leenstelsel was geboren. Vazallen Karel de grote was de eerste die gebruik ging maken van het leenstelsel. Om landen te kunnen veroveren had hij strijders nodig, Deze legde een eed van trouw af. De koning onderhield hen dan door voedsel, kleding en wapens te schenken. Deze mannen noemen we vazallen. De trouwste vazallen van Karel beloonde hij door ze een deel van zijn grondgebied te lenen. Als zij een eed van trouw aflegde mochten zij een stuk land van Karel de Grote lenen en onderhouden. Zij kregen symbolisch een stukje aarde. Een deel van het geld van dit land zou dan naar de vazal gaan. Dit zorgde er ook voor dat Karel niemand hoefde te betalen om zijn rijk te besturen. Op deze manier kon een heerser een groot rijk bezitten zonder zelf veel last te hebben van het bestuur ervan. Zijn meest betrouwbare onderdanen kregen natuurlijk het grootste en beste stuk land. Karel gaf ook veel land aan de kerk, zij hielpen hem met het bestuur van zijn rijk en zo bleef hij op goede voet met de paus en de kerk. Na de dood van een vazal kwam het land weer terug bij de koning, deze kon het dan weer uitlenen. Leenmannen en heren Karel de Grote was als koning de opperste leenheer. Hij leende land uit. Degene die land kregen noemen we leenmannen. Zij moesten hiervoor een eed van trouw afleggen. Dit betekende dat zij ten alle tijden Karel te hulp moesten komen wanneer hij hier om vroeg. In tijden van oorlog kan de leenheer bijvoorbeeld zijn leenmannen oproepen om ten strijde te trekken met hun troepen.

8 Wanneer het land dat leenmannen kregen erg groot was, konden ook de leenmannen stukjes ervan verder uitlenen aan zogenaamde achterleenmannen. Ook zij moesten weer een eed van trouw afleggen. Op zijn beurt is de leenman dus een leenheer geworden van de achterleenman, hij leent het namelijk uit. De uiteindelijke kleine stukjes land van een achterleenman noemen we Domeinen. Dit hele systeem noemen we het Leenstelsel. Het hele rijk was in kleine stukjes verdeeld die worden beheerst door achterleenmannen en leenmannen. Karel de Grote hoefde niet meer door het hele land te reizen en zich bezig te houden met het bestuur van allemaal kleine domeinen. In plaats daarvan had hij vazallen die trouw aan hem waren en hem altijd bijstonden wanneer het nodig was. De nadelen Hoewel het leenstelsel klinkt als een goede zaak zaten er ook flink wat nadelen aan. Een leenman begon al snel zijn geleende land als dat van zichzelf te zien. Hij trok zich dan ook weinig meer aan van zijn leenheer. Na de dood van een leenman ging het land vaak door erfenis naar de zoon, en niet terug naar de heer. (achter)leenmannen waren vaak ook trouw aan hun leenheer en niet aan de koning of de keizer. Een leenheer moest er dan ook zeker van zijn dat zijn leenman trouw aan hem was. Zo gebeurde het ook wel eens dat de leenheer opriep tot oorlog maar dat een deel van zijn leenmannen niet kwamen opdagen. Om nog maar te zwijgen van leenmannen die hun leenheer verraden om zelf land in te pikken of zelfs de koning proberen af te zetten.

9 Vragen en opdrachten 1. Waar komen de eerste heren van Altena vandaan? 2. Wie waren de 2 leenheren van Altena? 3. Wat kan een reden zijn dat de graaf van Holland zijn leen terug wilde? 4. Wat moest een leenheer doen voor zijn leenmannen? Noem 2 dingen 5. Wat moest een leenman doen voor zijn leenheer? Noem 2 dingen 6. Noem een voordeel en een nadeel van het leenstelsel

10 3. Wapenschilden en Heraldiek in Altena Door het leenstelsel kon je in een land wel tientallen leenmannen hebben en honderden achterleenmannen. Elk met hun eigen stukje land en persoonlijk legertje. Het land was tenslotte verdeeld in een lappendeken van domeinen en gebieden. Tijdens een oorlog kan het soms dan ook lastig zijn om te bepalen wie nou precies bij jou hoort. Daarom hebben alle leenheren, leenmannen en achterleenmannen een zogenaamde heraldiek. Dit is een persoonlijk symbool van een gebied of zelfs heer. Dit symbool staat op de vlaggen en kleding van de heer. Vaak heeft de heraldiek ook nog een betekenis. Zo zou een domein waar veel wordt gevist wel eens een vis op zijn heraldiek kunnen hebben, of een gebied met veel bossen een boom. De heraldiek van leenmannen en leenheren hebben vaak wel iets gemeen, zodat je goed kan zien dat ze bij elkaar horen. Dit kan de kleur zijn of de achtergrond. Het was belangrijk dat een heer van iedereen in zijn land, en vaak ook de omliggende landen, het wapenheraldiek kon herkennen. Zo kon hij in één oogopslag zien met wie hij te maken had. Je kan je goed voorstellen dat al deze heren elkaar ook niet dagelijks zagen, maar de heraldiek bleef altijd gelijk. Hiernaast zie je verschillende wapenschilden uit het land van Altena. De eerste is het echte wapen van Altena. twee rode zalmen van elkaar afwendend op een vlak van goud. Daarnaast zien we het wapen van Van Horne. Drie rode hoorns op een vlak van goud. De onderste twee zijn wapens van Rijswijk en Andel. Drie boven elkaar geplaatste zilveren zalmen op een goud vlak. En twee witte zalmen op een vlak van groen. Leuk weetje: In de Efteling kun je in de Villa Volta het verhaal van de bokkenrijders horen. In de villa kun je het wapen van Van Horne zien. Zij waren ook de leenheer van Limburg waar de bokkenrijders vandaan komen.

11 Vragen en opdrachten 1. Waarom bestonden er wapenschilden? 2. waar komt de betekenis van een wapenschild vaak vandaan? 3. Hoe kan je aan de wapenschilden zien dat Rijswijk, Andel en Altena bij elkaar horen? 4. Het wapenschild van Altena zijn twee rode zalmen, waarom zou hiervoor gekozen zijn? 5. Hoe ziet het wapenschild van Van Horne er uit? Waarom zou dit zo zijn? 6. Maak je eigen wapenschild op de volgende pagina. Anderen moeten aan dit wapenschild kunnen zien dat jij het bent. Bedenk zelf wat je er op wilt zetten, dat kan iets zijn wat je leuk vind, zoals paarden, racewagens, of je favoriete huisdier.

12

Limburg tussen staf en troon 1000 jaar graafschap Loon. les 1: Wie waren de graven van Loon

Limburg tussen staf en troon 1000 jaar graafschap Loon. les 1: Wie waren de graven van Loon Limburg tussen staf en troon 1000 jaar graafschap Loon les 1: Wie waren de graven van Loon Na deze les kan je de geschiedenis van het graafschap Loon aanduiden op je tijdbalk; kan je informatie opzoeken

Nadere informatie

Tijd van monniken en ridders ( ) 3.1 Leenheren en leenmannen ( ) ( ) Plundering Rome door Alarik in 410, tekening uit de 20 e eeuw

Tijd van monniken en ridders ( ) 3.1 Leenheren en leenmannen ( ) ( ) Plundering Rome door Alarik in 410, tekening uit de 20 e eeuw 3.1 Leenheren en nen 3.1 Leenheren en nen Gallië was rond 450 n. Chr. al meer dan 4 eeuwen (sinds Caesar) onder Romeins bestuur en een sterk geromaniseerd gebied, cultuur, bestuur, economie, taal en geloof

Nadere informatie

Tijd van monniken en ridders (500 100) 3.1 Leenheren en leenmannen (500 100) (500 100) Plundering Rome door Alarik in 410, tekening uit de 20 e eeuw

Tijd van monniken en ridders (500 100) 3.1 Leenheren en leenmannen (500 100) (500 100) Plundering Rome door Alarik in 410, tekening uit de 20 e eeuw 3.1 Leenheren en nen 3.1 Leenheren en nen Gallië was rond 450 n. Chr. al meer dan 4 eeuwen (sinds Caesar) onder Romeins bestuur en een sterk geromaniseerd gebied, cultuur, bestuur, economie, taal en geloof

Nadere informatie

Info plus Het leenstelsel

Info plus Het leenstelsel Project Middeleeuwen F- verrijking week 1 Info plus Het leenstelsel Inleiding De Middeleeuwen betekent letterlijk de tussentijd. Deze naam is pas later aan deze periode in de geschiedenis gegeven. De naam

Nadere informatie

TIJD VAN MONNIKEN EN RIDDERS. 732: Karel Martel verslaat de Arabieren bij Poitiers

TIJD VAN MONNIKEN EN RIDDERS. 732: Karel Martel verslaat de Arabieren bij Poitiers Monniken en Ridders Het Frankische rijk TIJD VAN MONNIKEN EN RIDDERS 400 500 700 600 800 732: Karel Martel verslaat de Arabieren bij Poitiers 1000 500 732: Karel de Grote overlijdt en wordt begraven te

Nadere informatie

Karel de Grote en het feodale stelsel. Rilana Kuiters. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.

Karel de Grote en het feodale stelsel. Rilana Kuiters. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. Auteur Rilana Kuiters Laatst gewijzigd 09 May 2016 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/73905 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.

Nadere informatie

Kastelen in Nederland

Kastelen in Nederland Kastelen in Nederland J In ons land staan veel kastelen. Meer dan honderd. De meeste van die kastelen staan in het water. Bijvoorbeeld midden in een meer of een heel grote vijver. Als er geen water was,

Nadere informatie

Brandaan. Geschiedenis WERKBOEK

Brandaan. Geschiedenis WERKBOEK 7 Brandaan Geschiedenis WERKBOEK 7 Brandaan Geschiedenis WERKBOEK THEMA 4 Eindredactie: Monique Goris Leerlijnen: Hans Bulthuis Auteurs: Juul Lelieveld, Frederike Pals, Jacques van der Pijl Controle historische

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5 De Romeinen

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5 De Romeinen Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5 De Ro Samenvatting door S. 1180 woorden 29 maart 2016 6,4 11 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden Hoofdstuk 5 De Ro Paragraaf 1 t/m 7 1 Van dorp

Nadere informatie

Naam: FLORIS DE VIJFDE

Naam: FLORIS DE VIJFDE Naam: FLORIS DE VIJFDE Floris V leefde van 1256 tot 1296. Hij was een graaf, een edelman. Nederland zag er in de tijd van Floris V heel anders uit dan nu. Er woonden weinig mensen. Verschillende edelen

Nadere informatie

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info Kastelen De eerste kastelen De eerste kastelen werden tussen 800 en 1000 na Christus gebouwd. In die tijd maakten de Noormannen de kusten van Europa onveilig: ze plunderden dorpen en boerderijen. De mensen

Nadere informatie

Feodalisme hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.

Feodalisme hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 15 December 2016 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/62228 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken

Nadere informatie

Het Frankische rijk. Bedreigd door de islam. Monniken en Ridders

Het Frankische rijk. Bedreigd door de islam. Monniken en Ridders prehistorie 32 oudheid 3000 v. Chr. 2500 v. Chr. 2000 v. Chr. 1500 v. Chr. Monniken en Ridders Het Frankische rijk Jos staat in een hoek van de kringloopwinkel in een grote doos te grabbelen. Hij rommelt

Nadere informatie

5,1. Samenvatting door Anoniem 686 woorden 2 maart keer beoordeeld. Geschiedenis. Hoofdstuk 3 De tijd van monniken en ridders.

5,1. Samenvatting door Anoniem 686 woorden 2 maart keer beoordeeld. Geschiedenis. Hoofdstuk 3 De tijd van monniken en ridders. Samenvatting door Anoniem 686 woorden 2 maart 2013 5,1 27 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo Hoofdstuk 3 De tijd van monniken en ridders. Paragraaf 1 De Romeinen trekken zich terug. 1. Welke

Nadere informatie

Toetsvragen Geschiedenis Toelatingstoets Pabo. Tijdvak 3 Toetsvragen

Toetsvragen Geschiedenis Toelatingstoets Pabo. Tijdvak 3 Toetsvragen Tijdvak 3 Toetsvragen 1 Op veel afbeeldingen wordt de Romeinse keizer Constantijn als een heilige afgebeeld met een stralenkrans om zijn hoofd. Welke reden was er om Constantijn als christelijke heilige

Nadere informatie

Holland 1000 jaar geleden. Meer weten? Klik hier

Holland 1000 jaar geleden. Meer weten? Klik hier Holland 1000 jaar geleden Meer weten? Klik hier de plaat Holland 1000 jaar geleden INHOUD Waar kijken we naar? Abdij van Egmond Huldtoneel Kerkje van Velsen Ridders over de Heerenweg Haarlem Rijnsburg

Nadere informatie

Inleiding. Monumenten, symbolen en iconen Kindermonumentendag in Midden-Delfland Symbolen in deze tijd

Inleiding. Monumenten, symbolen en iconen Kindermonumentendag in Midden-Delfland Symbolen in deze tijd Monumenten, symbolen en iconen Kindermonumentendag in Midden-Delfland 2016 Lesbrief voor de groepen 7 van de basisscholen in Midden-Delfland Deze les is de voorbereiding voor de Kindermonumentendag op

Nadere informatie

Gebeurtenis Regeerperiode 1403-1442

Gebeurtenis Regeerperiode 1403-1442 Johanna van Polanen is pas 11 jaar als ze trouwt. Dit komt doordat haar familie een verstandshuwelijk sluit. Ontvang 100 florijnen. 1403 Engelbrecht de Eerste van Nassau trouwt met Johanna van Polanen.

Nadere informatie

Feodalisme hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.

Feodalisme hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 25 June 2015 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/62228 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.

Nadere informatie

Tijd van Monniken en ridders: Het Christendom

Tijd van Monniken en ridders: Het Christendom Tijd van Monniken en ridders: Het Christendom Monnikenwerk Dit is Jorik, hij is arm Zijn vader werkt op het land Dat land is van de monniken Jorik wil een appel pakken uit de boom Hij valt en breekt een

Nadere informatie

Naam: KASTELEN. Vraag 1a. Waarvoor moeten we onze huizen tegenwoordig beschermen? ... pagina 1 van 6

Naam: KASTELEN. Vraag 1a. Waarvoor moeten we onze huizen tegenwoordig beschermen? ... pagina 1 van 6 Naam: KASTELEN Heb jij je wel eens afgevraagd hoe je jouw huis zou verdedigen als anderen het probeerden te veroveren? Nou, vroeger dachten de mensen daarr dus echt wel over na. Ze bouwden hun huis zelfs

Nadere informatie

Willem II van Holland:?, februari Hoogwoud, 28 januari 1256

Willem II van Holland:?, februari Hoogwoud, 28 januari 1256 Willem II van Holland:?, februari 1227 - Hoogwoud, 28 januari 1256 Willem II was graaf van Holland en Zeeland (1234-1256) en koning van het Heilige Roomse Rijk (1248-1256). Rooms-Duits (tegen-)koning Regeerperiode:

Nadere informatie

Tijdwijzer. Het begin. Voor en na Christus

Tijdwijzer. Het begin. Voor en na Christus 138 Tijdwijzer Het begin Op deze tijdbalk past niet de hele geschiedenis van de mens. Er lopen namelijk al zo n 100.000 jaar mensen rond op aarde. Eigenlijk zou er dus nog 95.000 jaar bij moeten op de

Nadere informatie

14 God ging steeds voor hen uit, overdag in een wolk, s nachts in licht en vuur.

14 God ging steeds voor hen uit, overdag in een wolk, s nachts in licht en vuur. Psalmen Psalm 78 1 Een lied van Asaf. De lessen van het verleden Luister allemaal naar mijn woorden. Luister goed, want ik wil jullie iets leren. 2 Wijze woorden wil ik spreken, wijze woorden over het

Nadere informatie

Jagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten

Jagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten Jagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten Van de oogst van hun land en van hun dieren Jagers & boeren Wat

Nadere informatie

germaans volk), een sterke Franse groepering. Ze verkochten haar aan de Engelsen die haar beschuldigden van ketterij (het niet-geloven van de kerk).

germaans volk), een sterke Franse groepering. Ze verkochten haar aan de Engelsen die haar beschuldigden van ketterij (het niet-geloven van de kerk). Jeanne d'arc Aan het begin van de 15de eeuw slaagden de Fransen er eindelijk in om de Engelsen uit hun land te verdrijven. De strijd begon met een vrouw die later een nationale heldin werd, van de meest

Nadere informatie

Naam: VAN WILLIBRORD tot Statenbijbel

Naam: VAN WILLIBRORD tot Statenbijbel Naam: VAN WILLIBRORD tot Statenbijbel Willibrord Willibrord werd geboren als zoon van pas bekeerde ouders en werd als zevenjarige jongen door zijn vader Wilgis toevertrouwd aan het klooster van Ripon nabij

Nadere informatie

Geschiedenis kwartet Tijd van jagers en boeren

Geschiedenis kwartet Tijd van jagers en boeren Geschiedenis kwartet jagers en boeren jagers en boeren jagers en boeren Reusachtige stenen die door mensen op elkaar gelegd zijn. Zo maakten ze een begraafplaats. * Hunebedden * Drenthe * Trechterbekers

Nadere informatie

Frederik Smekens Vak:Godsdienst Opdracht: de 7 deugden in het Christendom

Frederik Smekens Vak:Godsdienst Opdracht: de 7 deugden in het Christendom Frederik Smekens Vak:Godsdienst Opdracht: de 7 deugden in het Christendom De zeven deugden bestaan al heel lang. Al sinds het begin van de mensheid. Adam zat alleen in het hemelse rijk. Hij verveelde zich

Nadere informatie

Middeleeuwen. door: Joshua Murray Vogelenzang groep 6 2013

Middeleeuwen. door: Joshua Murray Vogelenzang groep 6 2013 Middeleeuwen door: Joshua Murray Vogelenzang groep 6 2013 Inhoud blz 1. Voorpagina blz 2. Inhoud blz 7. Sint Willibrord blz 8. De Landheer blz 3. De Middeleeuwen blz 9. Munten blz 4. Carcassonne blz 10.

Nadere informatie

een zee van tijd Werkblad 31 Ω De riddertijd Ω Les 1: De bouw van een kasteel Naam:

een zee van tijd Werkblad 31 Ω De riddertijd Ω Les 1: De bouw van een kasteel Naam: Werkblad 3 Ω De riddertijd Ω Les : De bouw van een kasteel een Burcht In het begin van de middeleeuwen woont een ridder in een burcht. Dat is een houten huis in de vorm van een toren. Als bescherming staat

Nadere informatie

De magische deur van KASTEEL013

De magische deur van KASTEEL013 De magische deur van KASTEEL013 Auteurs: Thomas, Liana, Elyas, Brit en Tijn van BS Cleijn Hasselt, begeleiding: Saskia Dellevoet Op een regenachtige dag verveelde ik me. Ik appte Lisa. Zullen we naar de

Nadere informatie

inhoud 1. Kastelen 2. Castellum 3. Het kasteel 4. Soorten kastelen 5. De delen van een kasteel

inhoud 1. Kastelen 2. Castellum 3. Het kasteel 4. Soorten kastelen 5. De delen van een kasteel Kastelen inhoud 1. Kastelen 3 2. Castellum 4 3. Het kasteel 5 4. Soorten kastelen 6 5. De delen van een kasteel 8 6. De belegering van een kasteel 12 7. Kastelen in Nederland 14 8. Filmpje 16 Pluskaarten

Nadere informatie

De Romeinen. Wie waren de Romeinen?

De Romeinen. Wie waren de Romeinen? De Romeinen Wie waren de Romeinen? Lang voor de Romeinen naar ons land kwamen, woonden ze in een kleine staat rond de stad Rome. Vanaf 500 voor Christus begonnen de Romeinen met gebiedsuitbreiding. Als

Nadere informatie

Tijd van monniken en ridders (500 100) 3.2 Hofstelsel en horigen. (500 100)

Tijd van monniken en ridders (500 100) 3.2 Hofstelsel en horigen. (500 100) Gevolgen ineenstorting van het West Romeinse rijk in West Europa: 1. de eenheid van bestuur verdwijnt 2. de geldeconomie verdwijnt grotendeels. 3. steden raken in verval en verschrompelen tot kleine nederzettingen

Nadere informatie

DE STANDENMAATSCHAPPIJ

DE STANDENMAATSCHAPPIJ DE STANDENMAATSCHAPPIJ 1)DE DRIE STANDEN Een bisschop schets de ideale samenleving De menselijke wet onderscheidt naast de geestelijk stand nog twee andere standen. De edelman en de onvrijen worden niet

Nadere informatie

De middeleeuwen. Isabel Vogelezang 10 jaar OBS De Vogelenzang Leonardo Middenbouw Groep 6.

De middeleeuwen. Isabel Vogelezang 10 jaar OBS De Vogelenzang Leonardo Middenbouw Groep 6. De middeleeuwen. Isabel Vogelezang 10 jaar OBS De Vogelenzang Leonardo Middenbouw Groep 6. Inhoud 1.De pest 6. Het kasteel 2. Waarom middeleeuwen? 7.Straffen 3.Belegeringswapens 8.Karel de Grote 4. Kinderen

Nadere informatie

Amersfoort. De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van de steden. Voorbeeld van stadsrechten

Amersfoort. De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van de steden. Voorbeeld van stadsrechten Onderzoeksvraag; Waardoor kregen mensen in de steden en op het platteland steeds meer vrijheid en kregen stedelingen steeds meer bestuursmacht? (VOGGP) ontwikkeling Dit deden ze bijvoorbeeld door de steden

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis De middeleeuwen

Samenvatting Geschiedenis De middeleeuwen Samenvatting Geschiedenis De middeleeuwen Samenvatting door een scholier 2856 woorden 29 juni 2011 4,8 57 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden { Geschiedenis } { De Middeleeuwen }

Nadere informatie

De kruistochten. God wil het! Steden en Staten

De kruistochten. God wil het! Steden en Staten prehistorie 42 oudheid 3000 v. Chr. 2500 v. Chr. 2000 v. Chr. 1500 v. Chr. Steden en Staten De kruistochten In de woonkamer van familie Vos hangt een klok met Romeinse cijfers. Jos en Mirthe willen graag

Nadere informatie

23 Spurgeons eerste gemeente Volmaakte mensen Hebben engelen zakken? Bidden en werken Een zacht antwoord Mevrouw

23 Spurgeons eerste gemeente Volmaakte mensen Hebben engelen zakken? Bidden en werken Een zacht antwoord Mevrouw Inhoud Eerst dit 7 1 De duivel wil niet dat je bidt 9 2 Wat gebeurt er in de kerk? 12 3 Alle beetjes helpen 14 4 God geeft ons wat we nodig hebben als wij op 17 Hem vertrouwen 5 Vliegen vangen! 20 6 Lees

Nadere informatie

Leven in een stad. Hoofdstuk 1B6

Leven in een stad. Hoofdstuk 1B6 Leven in een stad Hoofdstuk 1B6 Cursus 6.1 Stad en Land Wat leer je in deze cursus? Wat de verschillen zijn tussen stad en dorp Waarvoor de grond in Nederland gebruikt wordt (grondgebruik) Wat het verschil

Nadere informatie

een zee van tijd Werkblad 31 Ω De riddertijd Ω Les 1: De bouw van een kasteel Naam:

een zee van tijd Werkblad 31 Ω De riddertijd Ω Les 1: De bouw van een kasteel Naam: Werkblad 3 Ω De riddertijd Ω Les : De bouw van een kasteel een Burcht In het begin van de middeleeuwen woont een ridder in een burcht. Dat is een houten huis in de vorm van een toren. Als bescherming staat

Nadere informatie

Karel de Grote Koning van het Frankische Rijk

Karel de Grote Koning van het Frankische Rijk Karel de Grote Koning van het Frankische Rijk Eén van de bekendste koningen uit de Middeleeuwen is Karel de Grote. Hij leeft zo'n 1300 jaar geleden, waar hij koning is van het Frankische rijk. Dat rijk

Nadere informatie

een zee Volksverhuizingen Het Romeinse Rijk is heel rijk. Veel volkeren willen een deel van die rijkdom.

een zee Volksverhuizingen Het Romeinse Rijk is heel rijk. Veel volkeren willen een deel van die rijkdom. Werkblad 7 Ω De Franken Ω Les : De volksverhuizingen Volksverhuizingen Het Romeinse Rijk is heel rijk. Veel volkeren willen een deel van die rijkdom. Het wordt steeds moeilijker om de grenzen van het grote

Nadere informatie

Opwindende ontdekkingen in oud-oosterhout! Wo uter is

Opwindende ontdekkingen in oud-oosterhout! Wo uter is rcheobode Opwindende ontdekkingen in oud-oosterhout! Wo uter is archeoloog. Hij hoort bij de groep archeologen die nu aan het opgraven is in Oosterhout in het gebied Vrachelen. Daar wordt over een jaar

Nadere informatie

ONLINE BIJBELSTUDIE VOOR JONGEREN

ONLINE BIJBELSTUDIE VOOR JONGEREN STUDIONLINE JAARGANG 2, NR. 10 ONLINE BIJBELSTUDIE VOOR JONGEREN DL 2 D O M I N E E O N L I N E. O R G Vierhonderd jaar geleden vergaderde de synode in Dordrecht. Je weet inmiddels wat een synode is: een

Nadere informatie

Limburg tussen staf en troon 1000 jaar graafschap Loon

Limburg tussen staf en troon 1000 jaar graafschap Loon Limburg tussen staf en troon 1000 jaar graafschap Loon Les 6: synthese - leidraad voor de leerkracht de eindtermen mens en maatschappij - Historische tijd: de leerlingen 3.7 kennen de grote periodes uit

Nadere informatie

LESMAP CONTACT LOCATIE. Lees verder meer:

LESMAP CONTACT LOCATIE. Lees verder meer: LESMAP Bezoek aan de archeologische site Hoge Wal in Ertvelde. Voor leerlingen van het 1ste en 2de leerjaar. p de archeologische site Hoge Wal ligt een grote berg aarde. Deze berg zou zoveel kunnen zijn:

Nadere informatie

Dit is de docentenhandleiding voor bij de werkboekjes A, B en C van de middeleeuwse stad.

Dit is de docentenhandleiding voor bij de werkboekjes A, B en C van de middeleeuwse stad. Project de middeleeuwse stad Docentenhandeling Gemaakt door: Myrthelaan@hotmail.com 2019, Zwolle. Dit is de docentenhandleiding voor bij de werkboekjes A, B en C van de middeleeuwse stad. De middeleeuwse

Nadere informatie

Inhoud. Thema 5.1 Jagers en boeren 3. Thema 5.2 Grieken en Romeinen 6. Thema 5.3 Monniken en ridders 9. Thema 5.4 Steden en staten 12.

Inhoud. Thema 5.1 Jagers en boeren 3. Thema 5.2 Grieken en Romeinen 6. Thema 5.3 Monniken en ridders 9. Thema 5.4 Steden en staten 12. Inhoud Thema 5.1 Jagers en boeren 3 Thema 5.2 Grieken en Romeinen 6 Thema 5.3 Monniken en ridders 9 Thema 5.4 Steden en staten 12 Eigentijds Eigentijds Toets Thema 5.1 Jagers en boeren 1. Rondtrekken 3.

Nadere informatie

Oorlogswinter. Denice Surink

Oorlogswinter. Denice Surink Oorlogswinter Inhoud 1. Zakelijke gegevens... 3 2. Samenvatting... 3 3. Over de auteur... 3 4. Over het boek... 4 5. Leeservaringen... 4 6. Recensie.... 5 1. Zakelijke gegevens A. Het boek heet oorlogswinter.

Nadere informatie

Bij de tijd Groep 6 thema 2, les 1 Een middeleeuwse stad Werkblad 1. dit is Joris. hij werkt in de her-berg. hij is blij en voert de kip-pen,

Bij de tijd Groep 6 thema 2, les 1 Een middeleeuwse stad Werkblad 1. dit is Joris. hij werkt in de her-berg. hij is blij en voert de kip-pen, Bij de tijd Groep 6 thema 2, les 1 Een middeleeuwse stad Werkblad 1 Ik wil vrij zijn! Joris = geel graaf = rood stad = blauw vrij = groen dit is Joris hij werkt in de her-berg hij is blij en voert de kip-pen,

Nadere informatie

De Middeleeuwen het leven in de middeleeuwen

De Middeleeuwen het leven in de middeleeuwen De Middeleeuwen het leven in de middeleeuwen Na de val van het Romeinse rijk begonnen de Middeleeuwen. Ze noemde deze periode de Middeleeuwen, omdat het de periode was van 1000 jaren tussen het beschaafde

Nadere informatie

2. Bourtange I. Kijk naar het plaatje en lees bovenstaande titel. Waar zou de luistertekst over gaan? Kruis het juiste antwoord aan.

2. Bourtange I. Kijk naar het plaatje en lees bovenstaande titel. Waar zou de luistertekst over gaan? Kruis het juiste antwoord aan. 2. Bourtange I. Kijk naar het plaatje en lees bovenstaande titel. Waar zou de luistertekst over gaan? Kruis het juiste antwoord aan. 1. Boeren gebruiken een tang om de nagels van hanen bij te knippen.

Nadere informatie

H6 Middeleeuwse stad

H6 Middeleeuwse stad H6 Middeleeuwse stad 1 13e eeuw het plattelandsleven veranderde Waarom? - Europa werd veiliger - verbeterd waterbeheer * aanleg dijken: - zeewater buiten houden - waterpeil polder regelen * poldermodel

Nadere informatie

RIDDERS SARAH DEVOS met illustraties van HELEEN BRULOT

RIDDERS SARAH DEVOS met illustraties van HELEEN BRULOT PROFESSOR KLEINBREIN helm met beweegbaar vizier strijdros gevelde lans braies of lange onderbroek snavelschoenen Wonderlijke weetjes en fascinerende feiten over de RIDDERS SARAH DEVOS met illustraties

Nadere informatie

De redding van Zacheüs Meditatie ds. Gerard Rinsma zondag 30 oktober e zondag na Trinitatis

De redding van Zacheüs Meditatie ds. Gerard Rinsma zondag 30 oktober e zondag na Trinitatis De redding van Zacheüs Meditatie ds. Gerard Rinsma zondag 30 oktober 2016 22e zondag na Trinitatis Toralezing: Genesis 12:1-8 Evangelielezing: Lucas 19:1-10 OVERWEGING Als je terug komt in het dorp waar

Nadere informatie

De steen die verhalen vertelt.

De steen die verhalen vertelt. De steen die verhalen vertelt. Heel lang geleden kenden de mensen geen verhalen, er waren geen verhalenvertellers. Het leven zonder verhalen was heel moeilijk, vooral gedurende de lange winteravonden,

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3 Samenvatting door B. 1191 woorden 7 oktober 2016 0 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Tijdvak 3 Tijd van monniken en ridders De vroege middeleeuwen 500-1000 https://www.scholieren.com/verslag/samenvatting-geschiedenis-hoofdstuk-3-98166

Nadere informatie

Begrippen. mammoet Een dier uit de prehistorie. Een mammoet leek op een grote harige olifant. jagers

Begrippen. mammoet Een dier uit de prehistorie. Een mammoet leek op een grote harige olifant. jagers ijstijd De tijd dat Nederland onder een laag ijs lag. mammoet Een dier uit de prehistorie. Een mammoet leek op een grote harige olifant. jagers Mensen die zochten naar dieren om ze te vangen en op te eten.

Nadere informatie

Project Prehistorie, Grieken en Romeinen ABC

Project Prehistorie, Grieken en Romeinen ABC Project Prehistorie, Grieken en Romeinen ABC Week 1ABC: Algemeen Info: Prehistorie De geschiedenis in Nederland begint al heel lang geleden. Lang voordat de Romeinen in Nederland kwamen, waren er al mensen.

Nadere informatie

Staatsvorming hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.

Staatsvorming hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 15 December 2016 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/62234 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken

Nadere informatie

Kinderkerstfeest van de Kindernevendienst 26 december Kerstverhaal

Kinderkerstfeest van de Kindernevendienst 26 december Kerstverhaal Kinderkerstfeest van de Kindernevendienst 26 december 2016 Kerstverhaal Heel lang geleden was er een jonge vrouw, Maria. Zij woonde in het dorpje Nazareth. Maria was een heel gewone vrouw, net zo gewoon

Nadere informatie

De ontelbaren is geschreven door Jos Verlooy en Nicole van Bael. Samen noemen ze zich Elvis Peeters.

De ontelbaren is geschreven door Jos Verlooy en Nicole van Bael. Samen noemen ze zich Elvis Peeters. Over dit boek De ontelbaren is geschreven door Jos Verlooy en Nicole van Bael. Samen noemen ze zich Elvis Peeters. Dit boek bestaat uit twee delen. Het eerste deel gaat over een man die vlucht naar Europa.

Nadere informatie

Het verhaal van de schepping (Genesis 1 en 2)

Het verhaal van de schepping (Genesis 1 en 2) Het verhaal van de schepping (Genesis 1 en 2) Toen God begon met zijn schepping, was het donker en leeg. Maar God zei: Laat er licht zijn! En opeens was er licht. Nu was het niet donker meer, maar nog

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2, De Middeleeuwen

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2, De Middeleeuwen Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2, De Middeleeuwen Samenvatting door een scholier 1999 woorden 29 november 2006 5,6 124 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden H2 De Middeleeuwen

Nadere informatie

Geschied- en Heemkundige Kring vzw PEPIJN@LANDEN

Geschied- en Heemkundige Kring vzw PEPIJN@LANDEN Geschied- en Heemkundige Kring vzw PEPIJN@LANDEN Secretariaat/Documentatiecentrum: Bezoekerscentrum Rufferdinge Molenberg 4 3400 Landen Tel. 011 88 34 68 Fax 011 83 27 62 info@ghklanden.be www.ghklanden.be

Nadere informatie

Na de Nassau s werd de Gouverneur van de KMA de nieuwe Kasteelheer. Van de oude Burcht in Breda is vrijwel niets bekend.

Na de Nassau s werd de Gouverneur van de KMA de nieuwe Kasteelheer. Van de oude Burcht in Breda is vrijwel niets bekend. 1200 an POLANEN naar NASSAU tot GOEVERNEUR Ons koningshuis Oranje Nassau ontstond in Breda door het huwelijk van Johanna van Polanen (ook wel Wassenaar) met Egelbrecht van Nassau uit Duitsland. Van BURCHT

Nadere informatie

Rindert Kromhout. Die dag in augustus. met tekeningen van. Annemarie van Haeringen. Leopold / Amsterdam

Rindert Kromhout. Die dag in augustus. met tekeningen van. Annemarie van Haeringen. Leopold / Amsterdam Rindert Kromhout Die dag in augustus met tekeningen van Annemarie van Haeringen Leopold / Amsterdam Iedere dag, die zomer, ging Enrico s ochtends op weg naar nonno Luigi s schaapskudde in het dal. Iedere

Nadere informatie

TASTBARE TIJD, LEIDSCHE RIJN

TASTBARE TIJD, LEIDSCHE RIJN TASTBARE TIJD, LEIDSCHE RIJN WERKBLAD Tijdlaag tot 1000 Thema: verdwenen rivieren en de Limes 1. Ligt landgoed De Haar binnen het projectgebied? o ja o nee 2. Wat is zavel? 3. Zet de woorden zand, zavel

Nadere informatie

Bijlage 3a: Leerlingenwerkblad Bij les 1

Bijlage 3a: Leerlingenwerkblad Bij les 1 15 Leerlingenwerkblad Bij les 1 Wat kun je vertellen bij de volgende vragen: Succes!! Naam: 1) Je hebt nu een heleboel gehoord en gezien over grafheuvels. Wat komt er als eerste in je op als jij iets over

Nadere informatie

De wapenschilden van Cuijk en Grave

De wapenschilden van Cuijk en Grave De wapenschilden van Cuijk en Grave Het wapenschild van de familie van Cuyck Aernt Van Buchel reproduceerde in zijn Monumenta drie verschillende wapenschilden van de van Cuycks 1 : In goud twee dwarsbalken

Nadere informatie

DE MIDDELEEUWEN. Gemaakt Door: Amy van der Linden Leonardo Middenbouw groep 6

DE MIDDELEEUWEN. Gemaakt Door: Amy van der Linden Leonardo Middenbouw groep 6 DE MIDDELEEUWEN Gemaakt Door: Amy van der Linden Leonardo Middenbouw groep 6 INHOUDSOPGAVE Middeleeuwen. Karel de Grote. Middeleeuwse straffen. De pest. Dokters in de Middeleeuwen. Beroepen in de Middeleeuwen.

Nadere informatie

Gemeente van Jezus Christus, Misschien kent u het verhaal van de man in de put?! Een man viel in een put en kon er niet meer uit.

Gemeente van Jezus Christus, Misschien kent u het verhaal van de man in de put?! Een man viel in een put en kon er niet meer uit. WOORDEN VAN UITLEG Gemeente van Jezus Christus, Misschien kent u het verhaal van de man in de put?! Een man viel in een put en kon er niet meer uit. Een meelevend iemand kwam langs en sprak: ik voel met

Nadere informatie

Inhoud. Inleiding. Het kerstverhaal klopt niet! 7. Is het echt gebeurd? 10. Klinkt het niet te mooi? 18. Waarom al die lichtjes?

Inhoud. Inleiding. Het kerstverhaal klopt niet! 7. Is het echt gebeurd? 10. Klinkt het niet te mooi? 18. Waarom al die lichtjes? Inhoud Inleiding. Het kerstverhaal klopt niet! 7 Is het echt gebeurd? 10 Klinkt het niet te mooi? 18 Waarom al die lichtjes? 25 Wat betekent Kerst voor mij? 31 Intermezzo. Hoe kan zoiets kleins gevaarlijk

Nadere informatie

Van dorp tot Hanzestad

Van dorp tot Hanzestad Van dorp tot Hanzestad 3-5 spelers, speelduur inclusief instructie 30-40 minuten Inleiding: De middeleeuwen is het tijdvak waarin de meeste van de moderne Europese steden hun oorsprong hebben. De meeste

Nadere informatie

HET MOTTE MYSTERIE LESMAP LOCATIE CONTACT. Bezoek aan de archeologische site Hoge Wal in Ertvelde. Voor leerlingen van het 5de en 6de leerjaar.

HET MOTTE MYSTERIE LESMAP LOCATIE CONTACT. Bezoek aan de archeologische site Hoge Wal in Ertvelde. Voor leerlingen van het 5de en 6de leerjaar. LESMAP HET MOTTE MYSTERIE Bezoek aan de archeologische site Hoge Wal in Ertvelde. Voor leerlingen van het 5de en 6de leerjaar. D e leerlingen van je klas bezoeken de archeologische site Hoge Wal op een

Nadere informatie

2

2 2 Het kerstverhaal Kijk ook op: www.ploegsma.nl www.viviandenhollander.nl www.miesvanhout.nl ISBN 978 90 216 7085 0 / NUR 227 Tekst: Vivian den Hollander 2012 Illustraties: Mies van Hout 2012 Vormgeving:

Nadere informatie

Op hun knieën blijven ze wachten op het antwoord van Maria. Maar het beeld zegt niets terug.

Op hun knieën blijven ze wachten op het antwoord van Maria. Maar het beeld zegt niets terug. 1950 Het huilende beeld De zon schijnt met hete stralen op het kleine dorpje. Niets beweegt in de hitte van de middag. De geiten en koeien slapen in de schaduw. De blaadjes hangen stil aan de bomen. Geen

Nadere informatie

Geschiedenisproefwerk groep 7 Hoofdstuk 5 Een nieuwe wereld: Amerika

Geschiedenisproefwerk groep 7 Hoofdstuk 5 Een nieuwe wereld: Amerika Geschiedenisproefwerk groep 7 Hoofdstuk 5 Een nieuwe wereld: Amerika In het vroegere Amerika woonden Indianenstammen. Columbus ontdekte dit land van de Indianen in 1492. Het waren de Azteken, de Inca s

Nadere informatie

Oefenen in gehoorzaamheid

Oefenen in gehoorzaamheid LES Oefenen in gehoorzaamheid Sabbat Doe Lees om te beginnen Efeziers 6. Stel je eens voor dat je geen keus had over wanneer je opstond 's morgens, geen keus over wat je at of waar je naar toe ging of

Nadere informatie

100 jaar geleden. t Is Oorlog! Een lesmap voor het vierde, vijfde en zesde leerjaar, door juffrouw Anita en de papa van Anna.

100 jaar geleden. t Is Oorlog! Een lesmap voor het vierde, vijfde en zesde leerjaar, door juffrouw Anita en de papa van Anna. 100 jaar geleden t Is Oorlog! Een lesmap voor het vierde, vijfde en zesde leerjaar, door juffrouw Anita en de papa van Anna. t Is oorlog! Binderveld, Kozen, Nieuwerkerken en Wijer 100 jaar geleden is een

Nadere informatie

een zee Sparta Sparta is een stad in Griekenland. Rond 600 voor Christus waren de steden in

een zee Sparta Sparta is een stad in Griekenland. Rond 600 voor Christus waren de steden in Werkblad 9 Ω Grieken en Romeinen Ω Les : Grieken: goden en mensen Sparta Sparta is een stad in Griekenland. Rond 600 voor Christus waren de steden in Griekenland heel belangrijk. Ze werden stadstaten genoemd.

Nadere informatie

Gorcums Museum Grote Markt 17 4201EB Gorinchem 0183-632821 www.gorcumsmuseum.nl

Gorcums Museum Grote Markt 17 4201EB Gorinchem 0183-632821 www.gorcumsmuseum.nl Gorcums Museum Grote Markt 17 4201EB Gorinchem 0183-632821 www.gorcumsmuseum.nl Loop naar de eerste verdieping van het museum. Wat zie je daar? Het Gorcums Museum verzamelt alles over de stad Gorinchem.

Nadere informatie

Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen

Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen Verslag door Lotte 1570 woorden 19 juni 2017 3 4 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Tijdvak: Tijd van Grieken

Nadere informatie

Op zoek naar Dorestad

Op zoek naar Dorestad Dit speurboekje is van 1 2 Inhoudsopgave 2 Colofon Samenstelling: Marjolein den Ouden, Marieke Peters, in samenwerking met Bureau Nebti, Hilversum Redactie: Annemarieke Willemsen, Tanja van der Zon Illustraties:

Nadere informatie

Naar welk gebied trok David heen?

Naar welk gebied trok David heen? David spaart Saul. Naar welk gebied trok David heen? 1 Samuel 24:1 1 David trok daarvandaan en bleef in de bergvestingen van Engedi. Hoe kwam Saul te weten waar David was? 1 Samuel 24:2 2 En het gebeurde,

Nadere informatie

Over het toneelstuk Gijsbrecht van Amstel

Over het toneelstuk Gijsbrecht van Amstel Voorwoord Gijsbrecht van Amstel leefde rond 1300. Hij was de belangrijkste man van de stad Amsterdam in die tijd. Gijsbrecht was geliefd bij de bevolking van Amsterdam, maar hij had ook veel vijanden.

Nadere informatie

Tijd van monniken en ridders (500 100 n. Chr.) 3.3 Christendom in Europa. De verspreiding van het christendom in geheel Europa.

Tijd van monniken en ridders (500 100 n. Chr.) 3.3 Christendom in Europa. De verspreiding van het christendom in geheel Europa. 391 n Chr Onder keizer Theodosius wordt het christendom de staatsgodsdienst in Romeinse Rijk 496 n Chr De Frankische koning Clovis en vele andere Franken bekeren zich tot het christendom Wat waren de belangrijkste

Nadere informatie

Kinderdienst: Helden Over David en Goliath.

Kinderdienst: Helden Over David en Goliath. Kinderdienst: Helden Over David en Goliath. Voor de dienst: *Wat is dat, dat is Goliath *Trek je wapenrusting aan *Ik volg de Heer *Groot en machtig zijt Gij 387 *Van A tot Z 241 opwekking voor kids Welkom

Nadere informatie

NEDERLAND IN DE 16e EEUW

NEDERLAND IN DE 16e EEUW NEDERLAND IN DE 16e EEUW In de 16e eeuw vielen de Nederlanden onder de Spaanse overheersing. Er bestonden grote verschillen tussen de gewesten (= provincies), bv: - dialect - zelfstandigheid van de gewesten

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3 en 4

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3 en 4 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3 en 4 Samenvatting door een scholier 2520 woorden 18 januari 2012 5,7 36 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Werkplaats H3 3.1 De opkomst van de Islam Mohammed(een

Nadere informatie

van carnaval tot kerst

van carnaval tot kerst vier kant reeks van carnaval tot kerst 20 feesten & dagen om te onthouden Driekoningen Driekoningen is elk jaar op 6 januari. Op deze dag wordt het bezoek van drie wijze mannen aan het pasgeboren kindje

Nadere informatie

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info De Chinese Muur 1. Voorwoord. 2. Wat is de Chinese Muur? 3. Waar ligt de Chinese Muur? 4. Waarom bouwden de Chinezen de Chinese Muur? 5. Hoe bouwden de Chinezen de Chinese Muur? 6. Hoe lang en hoe groot

Nadere informatie

> Lees Volken op de vlucht!

> Lees Volken op de vlucht! LB - > Kijk naar afbeelding.. Iedereen op de been > Lees Hunnen op rooftocht. Welke twee uitspraken over de Hunnen zijn juist? Ze zijn een vreedzaam volk. Ze houden rooftochten. Ze hebben geen leider.

Nadere informatie

Vincent van Gogh. Hier zie je er een afbeelding van.

Vincent van Gogh. Hier zie je er een afbeelding van. Vincent van Gogh Een van de beroemdste schilders die Nederland heeft gehad was Vincent van Gogh. Deze kunstenaar heeft zelfs zijn eigen museum gekregen in Amsterdam. Toch wel heel bijzonder, zeker als

Nadere informatie

Verspreiding christendom vmbo12

Verspreiding christendom vmbo12 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 12 july 2018 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie https://maken.wikiwijs.nl/62161 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van

Nadere informatie

Lodewijk II van Nevers: Nevers, ± 1304 Slag bij Crécy, 26 augustus 1346

Lodewijk II van Nevers: Nevers, ± 1304 Slag bij Crécy, 26 augustus 1346 Lodewijk II van Nevers: Nevers, ± 1304 Slag bij Crécy, 26 augustus 1346 Lodewijk II van Nevers of Lodewijk I van Vlaanderen, ook Lodewijk van Crécy genoemd, was graaf van Vlaanderen en van Nevers (1322-1346),

Nadere informatie