GS 1HV MEMO:

Transcriptie

1 GS 1HV MEMO: Kleur in onderstaande kaart, met allebei een andere kleur, het West- en Oost-Romeinse Rijk in en benoem de hoofdsteden van beide rijken. 2. Vul in: Keizer Constantijn de Grote regeerde van.., hij was de eerste keizer die zich bekeerde tot Het West Romeinse Rijk bestond tussen.. Het Oost Romeinse Rijk bestond tussen 3. Wat hebben de volksverhuizingen en de val van het West Romeinse Rijk met elkaar te maken? 4. Wat veranderde er met het verdwijnen van het West Romeinse Rijk? 5. Asterix en Obelix waren twee Galliërs. Deze barbaren waren verdeeld in veel kleine rijkjes en voerden veel oorlog. Hoe kwam het dat deze rijkjes toch verenigd werden en hoe werd dat Rijk genoemd? 6. Beschrijf de levenssituatie van rijke en arme boeren in de zesde eeuw. Gebruik daarbij in ieder geval de begrippen domein, horigen, herendiensten, autarkie en hofstelsel. 7. Teken een schema waaruit blijkt dat je snapt hoe het leenstelsel werkte. 8. Noem de keizer die het Frankische Rijk groot maakte en noem drie oorzaken voor het uiteenvallen van het Frankische Rijk.

2 9. Wat is een standensamenleving en welke standen had je? 10. Stel je voor dat onderstaande kaart van het jaar 500 is. Kleur met een donkere kleur de landen in die al Christen waren en met een lichte kleur de landen die nog heidenen waren. 11a. Wat gebeurde er bij Poitiers en wat waren de gevolgen? b. Wat waren voor Spanje de positieve en wat waren de negatieve gevolgen van de Islamisering? 12. Beschrijf wat je op onderstaand plaatje ziet (benoem ook de groepen mensen en het doel), welke tijd het is en of Kruistochten altijd al zo bloedig waren. 13. De bevolking van Europa groeide explosief tussen en. In die tijd nam de handel ook toe. Leg uit hoe dat tot stand kwam. 14. Hoe kwam het dat de handel over grotere afstanden eerst was afgenomen en rond 1000 weer toenam? Leg hierbij ook uit hoe de geldeconomie ontstond. 15. Beschrijf in een paar zinnen hoe nieuwe steden ontstonden. 16. Noem twee redenen waarom steden als Genua en Venetië belangrijke handelssteden werden. 17. Waarom kregen steden stadsrechten en wat konden ze daarmee?

3 18. Stel je leefde in de Middeleeuwen. Je was nog jong en je wilde graag later meester in een gilde worden. Hoe ging dat in zijn werk? 19. Beschrijf hoe een stad werd bestuurd en gebruik daarbij de termen burgerij, schepenen, schout, godsoordeel, straffen, armen en zwervers, Kerk. 20. Waarom wilden de vorsten rond een centraal bestuur? 21a. Wat zijn de Staten-Generaal? b. Wat hebben ze te maken met belastingen? c. Waarom kwamen edelen en bestuurders in verzet tegen hertogin Maria van Bourgondië? 22. Hoe ontstond de scheiding tussen Kerk en Staat en wat houdt dat in? 23. Wat had de Pest te maken met de handel en van de Middeleeuwers? 24. Wie was er schuldig aan de Pest volgens de Middeleeuwers en waarom was dat wel/niet terecht? 25. De periode van de 15 e en 16 e eeuw is de overgang tussen de Middeleeuwen en de Vroegmoderne Tijd. We noemen deze tijd de Renaissance. a. Wat betekent Renaissance? b. Waarom werd het tijdperk Renaissance genoemd? c. Wat is het grote verschil in denken tussen de Middeleeuwen en de Renaissance? d. Wie was Copernicus, wanneer leefde hij en welk idee was van hem? e. Wat veranderde er in het wereldbeeld? 26. Noem drie redenen waarom ontdekkingsreizigers op pad gingen. 27. Waarom noemde Columbus de oorspronkelijke bewoners van Amerika indianen en wat deed hij (en de mensen die hem volgden) met hen? 28. Schrijf in onderstaande tijdsbalk de volgende gebeurtenissen/ tijdsvakken met een precies jaartal (mag met nummer die voor gebeurtenis/tijdsvak staat). Gebruik verschillende kleuren om de overlappende gebeurtenissen van elkaar te onderscheiden (ze staan niet op volgorde). Middeleeuwen Ontdekking van Amerika door Columbus Ondertekening Groot Privilege door Maria van Bourgondië Bekering tot het Christendom van het huidige Duitsland en Nederland Oudheid Het ontstaan van nieuwe steden Eerste uitbraak van de Pest in Italië Hendrik de Zeevaarder vindt een zeeweg naar Indië via Afrika Val van het Oost Romeinse Rijk Explosieve groei van de Europese bevolking Slag bij Poitiers Moslims verdreven uit Spanje Griekse teksten worden vertaald door humanisten Eerste Kruistocht

4

5 GS 1HV MEMO: ANTWOORDEN 1. ROOD = west; GRIJS = oost 2. Keizer Constantijn de Grote regeerde van , hij was de eerste keizer die zich bekeerde tot het Christendom Het West Romeinse Rijk bestond tussen vierde eeuw- 476 Het Oost Romeinse Rijk bestond tussen vierde eeuw Keizers waren kort aan de macht en bestuurden slecht - Veel volken verhuisden doordat ze o.a. op zoek waren naar nieuwe weide en akkergronden, aan het vluchten waren, of aan het plunderen. - De Romeinse legers waren niet tegen de barbaarse groepen opgewassen - De germaan Odoaker zette de laatste west romeinse keizer af en liet zichzelf tot koning kronen Moeilijker om handel te drijven; kooplieden liepen grote kans om overvallen te worden. De Romeinse wegen en bruggen werden niet meer onderhouden. Veel steden werden geplunderd. Europa werd weer een landbouwsamenleving. - Er was geen keizer meer die heel Europa bestuurde en met zijn legers beschermde. Germanen leefden in kleine rijkjes die vaak oorlog met elkaar voerden. 5. In 498 bekeerde koning Clovis van de Germaanse stam der Franken zich tot het Christendom. Tot dan toe had hij nauwelijks macht. Na zijn bekering kreeg hij steun van belangrijke christenen en van de leider van de christelijke kerk in Rome, de paus. Het rijk van Clovis was het begin van het

6 uitgestrekte Frankische Rijk. De band tussen de christelijke kerk en de Frankische koningen bleef goed. 6. Toen de Romeinse soldaten in de zesde eeuw waren vertrokken, werden de boeren iets meer beschermd tegen rovers en plunderaars. Zij zochten, net als de slaven die voorheen op de Romeinse landgoederen hadden gewerkt, bescherming bij een rijke boer in de buurt. Die had een grote. Versterkte boerderij (een hof of hoeve) en gewapende knechten in dienst. In ruil voor bescherming leverden de boeren, vrijwillig of onvrijwillig, hun grond in bij de rijke boer. Deze werd zo heer van een heel domein, waarop de boeren en ex-slaven als horigen werkten. De horigen woonden samen met hun vee in kleine boerderijen van leem, riet en hout. In naam waren zij vrij, maar ze waren gebonden aan de grond die ze bewerkten en de heer de die grond bezat. Dit betekende dat ze deze grond niet mochten verlaten zonder toestemming van de heer. In ruil voor bescherming moesten de horigen een deel van hun opbrengst als pacht afstaan aan de heer. De horigen moesten ook allerlei klussen doen voor de heer: de herendiensten. Omdat handel n de vroege middeleeuwen bijna niet meer bestond, streefde ieder domein naar autarkie. Dat betekende dat alles wat op het domein nodig was, door de eigen bewoners geproduceerd moest worden. Dit hele stelsel van heren, horigen en herendiensten heet het hofstelsel, omdat alles draaide om het hof van de heer. 7. Leenheer (bijv Karel de Grote) Leenman leenman horige horige horige 8. Karel de Grote ( ) - Invallen van Vikingen in het westen en Hongaren in het oosten - Nakomelingen van Karel de Grote bleken slechte bestuurders - Leenstelsel (delen grond werden verspreid over meerdere rijke families). Mensen werden trouwer aan leenheer dan aan keizer 9. Iedereen had van God zijn eigen plek gekregen. Je bleef altijd in de stand waarin je geboren was. De stand gaf aan hoe belangrijk je was: 1. Geestelijken 2. Adel 3. Boeren

7 10. Huidig Nederland en Duitsland waren nog heiden. Het Midden Oosten, het zuiden van Europa en Groot Brittanië waren al christen. 11a. In 711 zetten moslims in Spanje voet op Europese bodem. Het Arabische rijk strekte zich nu uit van India tot in Spanje. Bagdag was in de achtste eeuw de belangrijkste stad van dit rijk. In het noorden van Spanje bleven wel een aantal Christelijke koninkrijkjes bestaan. In de slag bij Poitiers leden ze een nederlaag tegen de Franken, die door Karel Martel werden aangevoerd. Na deze slag werd de Islam in Spanje langzaam teruggedrongen. Pas in 1492 werden de laatste moslims verdreven uit Zuid Spanje. b. Positief: scholen, bibliotheken, badhuizen en een reusachtige moskee. Kennis werd vergroot en langbouwtechnieken zorgden voor verbetering van de landbouw en meer voedsel. Negatief: De Spanjaarden moesten de gewoontes en gebruiken overnemen. Christenen en joden die aan hun geloof bleven vasthouden, moesten een speciale belasting betalen. Ze mochten niet met moslimvrouwen trouwen en moesten een herkenningsteken op hun kleding dragen. 12. Je ziet een bloederige veldslag tijdens de Kruistochten rond De Kruistochten waren bedoeld als pelgrimstocht om henzelf (de Christenen) te bevrijden van de zonden. Tot het begin van de 11e eeuw waren er geen spanningen tussen de islamitische heersers van Palestina en de christelijke pelgrims. Toen kwamen er verhalen van pelgrims die werden lastig gevallen door moslims. In 1095 riep de paus alle christenen in europa op om hiertegen in actie te komen. Zij moesten ten strijde trekken om Jeruzalem en andere heilige plaatste te bevrijden van de moslims. In het jaar 1096 ging het eerste leger op pad. De strijders droegen een kruis op hun kleding. Vandaar de naam kruistochten. 13. Voedselproductie steeg door drieslagstelsel (grond werd in drie stukken verdeeld, waarbij ene jaar zomergraan en andere jaar wintergraan verbouwd werd. Derde jaar lag grond braak). Tevens verbeterde de landbouwtechniek en meer grond mocht ontgonnen worden. De boeren hadden meer voedsel, graan en vee dan ze zelf nodig hadden, dus ruilden of verkochten ze die. 14. Afgenomen: plundertochten Vikingen Toegenomen: invallen Vikingen stopten; werd veiliger. Verder werden oosterse producten gewild op de markten van west europa. Muntgeld had voordelen boven ruilhandel bij grote afstanden. Omdat handel over grote afstanden toenam, nam ook muntgeld uitwisseling toe. Toen er meer muntgeld in omloop kwam, gingen boeren hun pacht aan de heer ook met geld betalen. Zo ontstond een geldeconomie. 15. Door de verbeteringen in de landbouw kon er vanaf de tiende eeuw met minder mensen meer voedsel worden verbouwd. Op het platteland weren arbeidskrachten overbodig. Bij markten probeerden zij werk te vinden als ambachtsman of koopman. Deze markten ontstonden bij plaatsen waar het veilig was, zoals kastelen en kloosters, en waar je gemakkelijk producten kon aanvoeren, zoals bij kruispunten van wegen en rivieren. Steeds meer mensen trokken naar deze plaatsen. Zo ontstonden tussen 900 en 1300 in Europa ongeveer duizend steden Ligging aan zee. - Kruistochten 17. De nieuwe steden werden nog altijd bestuurd door de heer van het gebied waarin zij lagen. Dit had een paar nadelen. De burgers moesten nog steeds herendiensten verrichten, maar daar hadden zijn eigenlijk geen tijd voor. De heer kwam maar enkele keren per jaar recht spreken, terwijl kooplieden en ambachtslieden wilden dat dieven snel bestraft werden. Daarom vroegen de stedelingen aan de heer stadsrechten. Burgers mochten zelf de stad besturen, zelf de rechtspraak regelen, een muur om de stad bouwen en hadden geen verplichtingen meer aan de heer. In ruil gaven de burgers de heer geld als hij daarom vroeg. Dat geld kon de heer goed gebruiken om zijn oorlogen en hofhouding te bekostigen. 18. De meester van de werkplaatsen waren vereniging in een gild (per ambacht). De gilden leden moesten zich houden aan de regels van het gilde over werktijden, prijs en kwaliteit en opleiding. Als

8 je bij een gildenlid in de leer ging, kon je na een paar jaar gezel (knecht) worden. Een gezel kon een proef afleggen om meester te worden. Als dat lukte mocht hij een eigen zaak beginnen. Slechts een klein deel van de bevolking was lid van een gilde. De rest was werknemer en had geen enkele invloed op de rest van de gilden. 19. In de steden werd het bestuur en de rechtspraak gedaan door de rijke burgerij, een kleine groep rijke kooplieden en meesters van de gilden. Het stadsbestuur werd gevormd door schepenen en de stadsraad. De schepenen waren rechters die bepaalden of iemand schuldig was aan een misdrijf en welke straf er opgelegd moest worden. De stadraad was een vergadering van burgers, die de besluiten van de schepenen goedkeurde. De voorzitter van de schepenbank was de schout. Hij werd benoemd door de heer van het gebied. De schout was voor de rechtspraak en voor het onderhoud van wegen en dijken, het oproepen van weerbare mannen in tijden van oorlog en publicaties bekend maken. Wanneer niet helder was of iemand echt schuldig was, werd het godsoordeel gebruikt. De beschuldigde moest dan een proef afleggen, bijv een hand in kokend water steken. Was de hand na drie dagen genezen, dan had God je onschuldig verklaard. De kerk bemoeide zich met de rechtspraak als het om geloofskwesties ging. De kerk kon je in de ban doen. De meeste mensen, waaronder knechten, ambachtslieden, armen en zwervers hadden niets te zeggen over het bestuur en de rechtspraak. 20. De koningen wilden hun macht vergroten, die wat verdeeld was door de leenstelsels. Ze breidden hun grondgebied uit door oorlogen te voeren en slim huwelijken te sluiten. Door nieuwe steden stadsrechten te verstrekken, kregen de vorsten meer inkomen. Die waren nodig voor de vele oorlogen en het kostbare hofleven. Ze wilden hun land aansturen vanuit een plaats met hulp van ambtenaren. Door het oprichten van een eigenleger maakten de koningen zich minder afhankelijk van de adel. De een centraal bestuur ontstonden staten. Daar gelden dezelfde regels en wetten en dezelfde munten worden daar gebruikt. 21. De staten generaal zijn de afgevaardigden van de gewesten, die bijeen werden geroepen om nieuwe belastingen te innen. Dat werd gedaan door de hertogen die de Nederlanden vanuit Brussel wilden besturen. De edelen en bestuurders kwamen in verzet tegen Maria van Bourgondië omdat ze de belastingen te hoog vonden en zelf het bestuur en de rechtspraak wilden regelen. 22. De paus vond dat hij als leider van de christelijke Kerk boven de vorsten stond. Soms zette hij zelf een vorst af. Rond 1100 kregen de paus en een Duitse keizer ruzie over wie de bisschoppen mocht benoemen. De paus won dit conflict. Maar steeds meer mensen vonden dat de geestelijke zich alleen met godsdienstige zaken moeste bemoeien. Wereldlijke zaken, zoals bestuur, rechtspraak en oorlog voeren moesten door de vorsten worden geregelds. Dit si de scheiding tussen Kerk en staat die toen werd gerealiseerd. 23. De stad Kaffa was het eindpunt van de karavaanroutes uit China. Toen de stad werd aangevallen door de Mongoolse Tataren bevonden zich veel Genuese kooplieden in de stad. Onder de belegeraars brak de pest uit. Doordat de Tataren hun doden met katapulten de stad in slingerden, kwam ook de pest in Kaffa. De kooplieden keerden in paniek terug naar Italië en brachten zo de besmetting naar Europa. Ook ratten gingen (niet gewenst) mee aan boord terug. Die ratten hadden vlooien en die vlooien droegen ook de pest met zich mee. Via de handelsroutes vanuit Italië verspreidde de ziekte zich verder uit over land en over water over heel Europa. 24. De joden. Niet terecht, wegens verhaal in voorgaande vraag. 25a. Wedergeboorte b. De oudheid kwam opnieuw tot leven. c. Mensbeeld. Je mocht wat van je leven maken en hoefde je niet alleen maar te richten op de Kerk en God. d. Een geleerde ( ) die stelde dat de aarde om de zon draait. e. De aarde was niet meer plat. Dat kwam door de ontdekkingsreizen.

9 26. - Specerijen uit Indië Dachten dat in Indië goud en zilver voor het oprapen lagen Verspreiding van het Christendom 27. Hij dacht dat hij in Indië was beland. Zijn volgelingen maakten koloniën in Amerikaanse gebieden en de indianen moesten werken op plantages waar tabak, suikerriet en koffie werden verbouwd Middeleeuwen 2. Ontdekking van Amerika door Columbus 3. Ondertekening Groot Privilege door Maria van Bourgondië 4. Bekering tot het Christendom van het huidige Duitsland en Nederland 5. Oudheid 6. Het ontstaan van nieuwe steden 7. Eerste uitbraak van de Pest in Italië 8. Hendrik de Zeevaarder vindt een zeeweg naar Indië via Afrika 9. Val van het Oost Romeinse Rijk 10. Explosieve groei van de Europese bevolking 11. Slag bij Poitiers 12. Moslims verdreven uit Spanje 13. Griekse teksten worden vertaald door humanisten 14. Eerste Kruistocht