Toekomst voor bomen bomen voor de toekomst

Transcriptie

1 Toekomst voor bomen bomen voor de toekomst BELEIDSBOEK Bomenbeleidsplan gemeente Ede

2 TOEKOMST VOOR BOMEN BOMEN VOOR DE TOEKOMST

3 Voor u ligt het Bomenbeleidsplan Ede. Het bestaat uit drie losse boeken: beleidsboek, inspiratieboek en verdiepingsboek Dit is het beleidsboek. Dit geeft zo bondig mogelijk weer welke mogelijkheden er liggen, wat we daarmee willen gaan doen en hoe we die gaan benutten. Het inspiratieboek geeft ideëen en mogelijkheden: wat is het geheim van een groen Ede, en hoe behoud je dat? Het verdiepingsboek werkt bepaalde onderdelen verder uit en geeft een doorkijkje op de achtergronden. U kunt zich concentreren op de beelden en de groot gedrukte uitspraken, als waren het bladerboeken. Ook kunt u ze snel lezen door u vooral te concentreren op de gekleurde inhoud in het kort.

4 INHOUD KADER: EEN BOMENBELEIDSPLAN VOOR DE TOEKOMST UITGANGSPOSITIE: EDE EN HAAR BOMEN STRATEGIE: NAAR EVENWICHT EN DUURZAAMHEID VERANKERING: AFSTEMMING, SAMENWERKING, SYNERGIE STREEFBEELDEN EN SFEREN: EEN WENKEND PERSPECTIEF MOGELIJKHEDEN EN AFWEGINGEN: INSPIREREN, AFWEGEN, BESLISSEN SCENARIO S: VERSTANDIG MET MIDDELEN ACTIES: NU BEGINNEN VOOR STRAKS

5 BELEIDSBOEK Aanleiding doel en focus Waarde en betekenis van bomen Belang van een aangename groene leefomgeving Streven naar duurzaamheid Uitgangspositie in het kort Sterktes en zwaktes, bedreigingen en kansen Perspectief, opgave en principes Aanpak Middelen VERDIEPINGSBOEK De begrippen duurzaam en evenwichtig in relatie tot bomen Hoe staan de bomen erbij?, Kijk op bomen Beleid, Organisatie en processen Kosten en middelen Participatie, Communicatie Perspectief Opgave Principes, Ontwerpprincipes Middelen Verankering in het kort 29 Verwant beleid Bescherming Afwegingen over bomen in geval van problemen Gemeentelijke organisatie 247 Uitgangspunten bij toekenning streefbeelden en sferen Uitwerking en toekenning Prioriteiten Hoofdpunten uit het inspiratieboek Scenario s: stabiel fundament, flexibel bouwwerk 3 scenario s voor de bomen in Ede INSPIRATIEBOEK Streefbeelden hoofd- en wijkstructuren Sferen woonstraten Aan de slag met de streefbeelden en sferen Impressies van oplossingen Kiezen van maatregelen Mogelijke boombeplantingen en omvormingen Voorbeeldomvormingen Achtergronden en aanpak Smalle woonstraten nader belicht Met werkplannen buiten aan de slag Bouwstenen voor scenario s Actieplan 2014 en

6 KADER

7 KADER

8 8

9 Er liggen enorme kansen voor de bomen in Ede, die gaan we optimaal benutten! In de komende periode zetten we gezamenlijk de schouders eronder om de grote en belangrijke groene kwaliteiten - die Ede onmiskenbaar bezit - veilig te stellen, uit te bouwen en klaar te maken voor de toekomst. Hiervoor denken we nadrukkelijk op de lange termijn; de gemeente levert als goed rentmeester samen met bewoners en belangenorganisaties nu een extra inspanning zodat wijzelf en de volgende generaties van een toekomstgericht, evenwichtig en waardevol bomenbestand kunnen profiteren en genieten. Dit Bomenbeleidsplan is daarbij de begeleider, voor de gemeente, maar zeker ook voor bewoners en belangenorganisaties. Aanleiding in het kort De bestaande bomenstructuur is op sommige punten niet duurzaam, Dat levert risico s op voor kwaliteitsverlies, onbeheersbaarheid en hoge kosten in de nabije toekomst Op het vlak van beheer, vernieuwing en verduurzaming van het bomenbestand zijn er grote opgaven. Een grote bezuinigingsdruk vraagt om een proactieve beleidskoers vanuit het bomenbeleid om het belang van bomen te onderstrepen en om met het beschikbare geld de juiste dingen te doen Het huidige Bomenbeleidsplan is 10 jaar oud en biedt onvoldoende houvast voor de vragen van dit moment: een overkoepelende gedachte over de omgang met bomen en boomstructuren ontbreekt We willen een integrale visie openbare ruimte ontwikkelen. Het bomenbeleidsplan vormt daar een belangrijke bouwsteen voor. In de gemeentelijke organisatie staat het nodige te veranderen: heldere beleidslijnen zijn nodig om een duurzaam bomenbeheer te borgen. Participatie van bewoners en belangenorganisaties wordt steeds belangrijker We willen inspelen op nieuwe rollen en verschuivende omstandigheden voor het groen in de leefomgeving (bv. klimaatverandering) Er zijn grote kansen: veel plekken met potentie voor bomen met een grote toekomstwaarde kunnen benut worden en bij de juiste aanpassingen dalen de kosten van het beheer en nemen de waarden van het bomenbestand toe De aanleiding voor een nieuw Bomenbeleidsplan is meerledig, maar de hoofdlijn die we telkens herkennen is dat er enorme kansen voor de bomen liggen. Deze kansen zitten in het goed inspelen op allerhande verschuivingen, in het gebruiken van ruimte voor nieuwe bomen en in het ombuigen van problemen naar oplossingen. Het Bomenbeleidsplan brengt de vraagstukken rond bomen bij elkaar We kunnen alleen profiteren van deze kansen als we actief en weloverwogen handelen, want een feit is dat veel bomen in Ede niet klaar zijn voor de toekomst. Gedeeltelijk omdat hun levensduur erop zit, maar voor een belangrijk deel ook omdat langs veel wegen en straten de standplaatsen van bomen niet duurzaam zijn. Dat brengt nu of straks veel problemen en hoge kosten met zich mee. Dit is uitstekend om te buigen. Hoe dat kan, hebben we in dit Bomenbeleidsplan geschetst. Doel Een beleidsplan dat de grote waarde van een duurzaam bomenbestand uitdraagt Een beleidsplan dat door iedereen gebruikt kan worden Een beleidsplan dat inspireert in het kort Wenkend perspectief, waar beleidsbeslissingen, ontwerpen, keuzes en beheeringrepen zich naar kunnen richten Overkoepelend kader voor afwegingen en beslissingen ten aanzien van verduurzaming, vernieuwing en aanplant Heldere beleidskeuzes, die op bepaalde vlakken een koerswijziging in gang zetten Handreikingen voor goede communicatie en vruchtbare samenwerking met bewoners en belangenorganisaties Het doel van het Bomenbeleidsplan is breed. Belangrijk is dat het ambtenaren, bestuurders, bewoners en andere betrokkenen laat zien hoe belangrijk bomen voor ons zijn en wat er allemaal met de bomen in Ede mogelijk is. Hiernaast schetst het een perspectief voor de lange termijn en is het een praktisch en voor iedereen bruikbaar houvast om de komende jaren afwegingen te maken en beslissingen te nemen. 9

10 10

11 Focus Gaat in op vraagstukken over zowel de structuur als het beheer Beleidsboek gericht op de wat-vraag, inspiratieboek en verdiepingsboek gericht op de hoe-vraag Gericht op de bomen binnen de bebouwde kom Vooral gericht op de bomen langs wegen en straten in het kort Gericht op de belangrijke opgaven in de komende 10 jaar Voor onze omgang met de openbare ruimte gaan we binnen de gemeente uit van een driehoek van gebruik, structuur en beheer. Binnen deze driehoek gaat het Bomenbeleidsplan zowel over de structuur als over het beheer. In het beleid van de gemeente zitten verschillende abstractieniveaus. Het is de bedoeling dat het hoogste abstractieniveau, dat gaat over het wat, samengebracht wordt in een Visie openbare ruimte. Het beleidsboek van het Bomenbeleidsplan kan gezien worden als een vooruitgeschoven antwoord op deze vraag naar het wat. De hoe-vraag wordt in het inspiratieboek en het verdiepingsboek beantwoord. De focus van het Bomenbeleidsplan richt zich op de boomstructuren waar de grootste opgaven liggen; langs wegen en straten binnen de bebouwde kom. Het Bomenbeleidsplan biedt zeker de komende 10 jaar houvast. Het is van belang om het plan periodiek te toetsen en indien nodig de aandacht zo te verleggen dat deze telkens op de belangrijkste opgave gericht blijft. Het Bomenbeleidsplan biedt minstens tien jaar houvast en richt zich daarom op de echt lange termijn Combinatie van perspectief en proces Het Bomenbeleidsplan geeft uiteraard aan waar we naartoe willen, maar hoe de toekomst er precies uitziet weten we natuurlijk niet. Daarom schetsen we wel een perspectief en streefbeelden en sferen, maar geen exact eindbeeld. Dit beeld van wat er mogelijk is combineren we met een vruchtbaar proces om dat te bereiken. Dit Bomenbeleidsplan is dus geen eindbeeldplan, maar een procesplan, dat inzet op een bepaalde denktrant en werkwijze; de meeste onderdelen zijn gericht op wat willen we in grote lijnen en hoe zou je dat kunnen bereiken. HET BOMENBELEIDSPLAN IS EEN PROCESPLAN Bomen zijn van grote waarde en betekenis in het kort Een goede, evenwichtige boomstructuur is essentieel voor een gezonde en aantrekkelijke leefomgeving, maar heeft ook ongekende economische waarde en potentie Bomen zijn niet alleen mooi, ze spelen ook een grote rol voor ecologie, gezondheid en welbevinden; Bomen voorzien ons van schone lucht, beschutting onder allerlei omstandigheden en hebben een positieve invloed op ons. Een aspect van bomen dat vaak veel minder op de voorgrond treedt is dat bomen ook economisch van groot belang zijn. De financiële baten van bomen zijn niet direct merkbaar en daardoor onbekend 11

12 12

13 Door hun bijdrage aan onze gezondheid en ons welbevinden besparen we op zorgkosten. Huizen in een fraaie groene omgeving of aan een lommerrijke straat hebben een hogere waarde, de gemeente profiteert van dit laatste aspect direct door hogere inkomsten uit de OZB-belasting. Ook hebben bomen en groen een sterk positief en steeds meer groeiend effect op het vestigingsklimaat voor bedrijven en werknemers. De opbrengsten van groen zijn lastig kwantificeerbaar, maar daarom niet minder groot of belangrijk Een aangename groene leefomgeving in het kort Een breed pallet van bomen langs wegen en straten is bepalend voor een aangename en groene leefomgeving Een aangename en groene leefomgeving kan op veel verschillende manieren worden ingevuld en uiteraard beleeft iedereen onze leefomgeving ook weer net even anders. Naast bomen in bossen, parken, plantsoenen en tuinen spelen de bomen langs wegen en straten een belangrijke rol, omdat deze een samenhangende structuur vormen die andere groene plekken verbindt en omdat wegen en straten nu eenmaal erg bepalend zijn voor hoe we onze omgeving waarnemen. Groen, gezond en actief Ede: daarvoor zijn bomen langs wegen en straten essentieel Bomen langs wegen en straten zijn een belangrijk streven. Soms kan, als er weinig ruimte is, een enkele boom in een woonstraat of dorpscentrum al zorgen voor een groene sfeer of zijn het juist de bomen in tuinen of plantsoenen die het groene beeld bepalen. Als het straatprofiel zich daar voor leent kunnen lommerrijke bomenrijen en lanen de wegen en woonstraten in Ede begeleiden. Op allerhande plaatsen kunnen juist ook kleine boompjes een verrassend mooi beeld opleveren. Kortom: er zijn veel mogelijkheden voor bomen langs wegen en straten en het is van het grootste belang om die weloverwogen in te zetten. De noodzaak van een duurzaam en evenwichtig bomenbestand in het kort Als bomen, standplaats en omgeving op elkaar afgestemd zijn ontstaat een optimaal bomenbestand dat al zijn functies goed vervult en toekomstgericht, beheerbaar en betaalbaar is. Het grote scala aan mogelijkheden voor bomen langs wegen en straten brengt ook met zich mee dat in iedere specifieke situatie veel afwegingen en keuzes te maken zijn. Dat is nodig omdat de openbare ruimte aan veel verschillende andere functies plaats moet bieden, maar ook omdat de middelen van de gemeente voor aanleg en beheer van boomstructuren nu eenmaal niet onbeperkt zijn. Deze middelen zetten we verstandig in. Dit betekent niet dat er zo min mogelijk bomen zijn, maar dat bomen een zodanige plek hebben dat ze met weinig ingrepen oud kunnen worden. Een nieuw evenwicht is de sleutel tot een beheerbaar en daarmee duurzaam bomenbestand Op plekken waar ruimte is staan dan automatisch meer en grotere bomen en op plekken waar minder ruimte is staan minder bomen of kleinere bomen. Dit is een belangrijke bouwsteen voor een duurzaam en evenwichtig bomenbestand en dit betekent een verrijking van de bomenstructuur in Ede. 13

14 UITGANGSPOSITIE

15 UITGANGSPOSITIE

16 en belangenorganisaties hebben een gemeenschappelijk doel, een fraaie duurzame bomenstructuur. De uitgangspositie samengevat in sterktes en zwaktes, bedreigingen en kansen Sterktes Groene gemeente, rijk bomenbestand, dicht netwerk van boomstructuren Veel groene tuinen Betrokken belangenorganisaties Deskundigheid en gedrevenheid binnen gemeentelijke organisatie Denken in creatieve maatwerkoplossingen Zwaktes Veel actuele en toekomstige knelpunten, in het bijzonder met bomen in verharding Onevenwichtige leeftijdsopbouw bomenbestand, veel bomen aan het eind van hun levenscyclus Niet duurzame recente ontwikkelingen en ontwerpen Positie van bomen binnen gemeentelijke organisatie vaak ondergeschikt Economische kansen van bomen binnen gemeentelijke organisatie vaak ondergewaardeerd of verkeerd ingeschat Gebrekkige afstemming tussen disciplines en veel ad-hoc handelen binnen gemeentelijke organisatie Structureel budget voor beheer te laag Geen budget voor structurele verbeteringen Weinig berichtgeving / communicatie over bomen Ontbreken van actuele lijst met de particuliere monumentale-, waardevolle-, toekomst- en laanbomen. De gemeentelijke monumentale bomen zijn volledig bekend. Bedreigingen Sterk oplopen van beheerkosten (mede door ad-hoc probleemoplossingen) als actuele en te voorziene probleemsituaties niet structureel verbeterd worden Risico van onbeheersbare problematiek, en verlies van groene kwaliteiten Verdere nieuwe ontwikkelingen met niet duurzame boomstructuren Versnippering van besluitvorming en tegenstrijdige belangen binnen gemeentelijke organisatie Actuele menskracht niet toereikend voor doorvoeren van structurele verbeteringen Kansen Beter inzetten van de economische potentie van bomen Geleidelijke optimalisatie van het bomenbestand Benutten van nog ongebruikte beschikbare ruimte voor bomen met toekomstwaarde Optimale afstemming Bomenbeleidsplan- Groenstructuurplan-Structuurvisie Moderniseren omgevingsvergunningenstelsel Breed bekend maken bomenbeleid en regelmatige berichtgeving over ingrepen (doelen en positieve 16

17 Uitgangspositie De hoofdpunten van de uitgangspositie geven we hier kort weer, in het verdiepingsboek zijn deze verder uitgewerkt. in het kort Ede is een groene gemeente met veel beeldbepalende bomen De bomenstructuur kent een onevenwichtige leeftijdsopbouw (zie grafiek) Veel bomen staan in verharding en deze gaan op termijn voor grote problemen zorgen, ook nu al maakt de gemeente jaarlijks hoge kosten voor herstel van verhardingen Er worden nog veel niet-duurzame ontwerpen gemaakt Veel plekken voor bomen zijn nog onbenut Het bomenbestand kent een achterstand in onderhoud Er is structureel beheerbudget, maar dit is niet toereikend Zonder veranderingen zullen de beheerskosten enorm stijgen Er liggen veel kansen op het vlak van participatie en communicatie; gemeente, bewoners stuks voor onevenwichtige bomenstructuur: de meeste bomen werden in Ede tussen 1970 en 1990 geplant, waarvan bijna een derde in de verharding ontwikkelingen naar voren brengen) Omgevingsvergunningenstelsel Het huidige omgevingsvergunningen stelsel schiet zijn doel voorbij. Een groot deel van de aanvragen door particulieren wordt toegekend. Het is dus belastend voor de aanvrager en de gemeentelijke organisatie. De aanvraag van een vergunning voor gemeentelijke bomen is bewerkelijk en leidt soms tot lange procedures. Vooral in woonstraten waar breed draagvlak is voor omvormingen leidt dat tot frustraties. In de huidige situatie wordt een omgevingsvergunning pas aangevraagd na overleg aanwonenden. Door een boomregister vast te stellen met 17

18 STRATEGIE

19 STRATEGIE

20 20

21 omgevingsvergunningplichtige bomen en de overige bomen niet vergunningplichtig te maken, wordt het stelsel eenvoudiger voor bewoners en gemeente. Strategie Perspectief, opgave en principes Wat willen we en waar gaan we van uit Voortzetten van de huidige koers leidt tot grote problemen en kosten voor de nabije en langere toekomst. De grote kansen die er zijn maken het oplossen van problemen goed mogelijk en betekenen ook dat de bomen in Ede nog heel veel potentie hebben. in het kort De strategie is nadrukkelijk gericht op de lange termijn, maar is ook de basis voor wat we op de korte termijn aanpakken. In het verdiepingsboek is dit uitgebreider terug te vinden. Perspectief: Een evenwichtige, passende en fraaie bomenstructuur zonder knelpunten Opgave: o Kansen voor verbeteringen benutten o Investeren in fundamentele verduurzaming Principes: o De juiste boom op de juiste plaats o Geen bomen in problematische omstandigheden o Plekken waar ruimte is benutten, ook in tuinen o Structurele op duurzaamheid gerichte oplossingen o Investeren in wat toekomst heeft o Bewoners denken mee over bomen in woonstraten Ontwerpprincipes: o Realistisch zijn over de ruimte die bomen nodig hebben o Overal inzetten op een passend groen karakter o In krappe omstandigheden inzetten op losse structuren 21

22 22

23 o Eenheid en continuïteit (lanen) alleen nastreven waar het kan o Met een kleiner aantal bomen veel bereiken o Inzetten op verschillende soorten in één in het kort o straat Maatwerk bij omvormingen, soms stoepen weghalen Aanpak Hoe gaan we aan de slag Stroomlijnen van het ontwerpproces voor nieuwe en aan te passen situaties Deltaplan bomen: snel, gericht en daadkrachtig bestaande en toekomstige problemen oplossen en hiervoor gericht investeringen doen Optimaal aanhaken bij acties vanuit andere disciplines; riolering, wegen, ondergrondse infrastructuur De tijd voor ons laten werken; nu kleine boompjes op goede plekken planten, die haast als vanzelf tot waardevol groen uitgroeien Ingrepen handig faseren: bijvoorbeeld nieuwe bomen vast planten en bestaande nog even laten staan of vernieuwing in fases uitvoeren Krachten bundelen met bewoners en belangenorganisaties; gezamenlijk werken aan het gedeelde doel van een optimale boomstructuur Open en intensief communiceren We zorgen voor bewustwording Veel verschillende afdelingen binnen de gemeente zijn met bomen bezig, Die moeten allemaal op de hoogte zijn van de nieuwe manier van omgaan met bomen, Er moet onderling goed afgestemd en gecommuniceerd worden. We ontwerpen altijd optimaal Veel nieuwe ontwerpen van gebiedsontwikkelingen, inbreidingen, herinrichtingen en omvormingen worden gemaakt door externen. Te vaak worden bomen niet toekomstgericht ingepast. Samenwerking en kennisuitwisseling met deze externen vraagt aandacht. Een aangename groene woonomgeving voor later, begint met doordacht ontwerpen nu Een simpele maar wel erg belangrijke stap is om bomen altijd en op alle tekeningen niet slechts als punt of symbool, maar met hun daadwerkelijke en toekomstige omvang te tekenen ondergronds, bovengronds en op maaiveld. We ontwikkelen een deltaplan bomen We staan de komende periode voor een grote inspanning, maar deze is nodig om de bomen in Ede toekomstbestendig te maken. Het is wellicht niet overdreven om van een deltaplan bomen te spreken. Het is nu een grote inspanning en investering, maar er ligt een duidelijke noodzaak aan ten grondslag en op de lange termijn voorkomt het grote problemen. Deltaplan bomen: investeren in Edes groene toekomst We lossen problemen zo snel mogelijk op Bestaande problemen lossen we zo snel mogelijk op omdat ze 23

24 24

25 anders ieder jaar groter worden. Dit betekent dat nog jonge boompjes die nu geen problemen geven, maar op termijn wel, nu al weggehaald worden omdat dat nu nog makkelijk en tegen weinig kosten kan. Ook situaties waar waardevolle bomen in de huidige omstandigheden schade oplopen verdienen voorrang. Hiernaast pakken we ook problemen die al in een vergevorderd stadium zijn, met voortvarendheid aan. We gaan op zoek naar synergie Ook in andere disciplines staan de komende periode veel ingrepen op het programma: afkoppeling en vernieuwing van riolering, onderhoud aan wegen, maatregelen voor de verkeersveiligheid en glasvezelkabels voor sneller internet. Telkens als zo n ingreep aan de orde is moet niet alleen gekeken worden of er geen onevenredige schade aan bomen ontstaat, maar vooral ook hoe van de ingreep geprofiteerd kan worden om ook de boomstructuur te verbeteren. Intensief samenwerken met wegen en riolering buigt bedreigingen om in kansen Vernieuwing van het riool kan kansen bieden om grote, goede plantplaatsen voor markante bomen te maken. Bij een wegreconstructie kan de weg misschien net een beetje smaller, zodat de stamvoeten van bomen de ruimte krijgen die ze de komende decennia nodig hebben. Verkeersremmende maatregelen versmallingen zijn vaak een prima plek om ook een boom neer te zetten. Als bij het leggen van nieuwe kabels de conclusie is dat dit eigenlijk niet kan zonder de bomen sterk te beschadigen kan de boomstructuur wellicht het beste meteen vernieuwd worden waarbij de telecommaatschappij een deel van de kosten voor de nieuwe bomen voor zijn rekening neemt We gaan zorgvuldig om met ecologische waarden Eén van de hoofddoelen van het Bomenbeleidsplan is een duurzame en beheerbare bomenstructuur. Een duurzame bomenstructuur betekent dat deze ook de ecologische functies zo goed mogelijk moet vervullen. Dit gaan we in de Visie openbare ruimte en in de Structuurvisies verankeren. Bij omvormingen van boomstructuren moet zorgvuldig nagegaan worden welke ecologische betekenis ze op dit moment hebben, de gemeente moet hier ook voldoen aan wettelijke verplichtingen op grond van natuurbescherming. Op deze ecologische aspecten bij omvormingen gaan we ook in het inspiratieboek kort in. Zodra ingrepen aan de orde zijn kijken we naar actuele ecologische functies van individuele bomen en boomstructuren. Als sprake is van bijzondere of beschermde natuurwaarden, nemen we deze mee in het ontwerp. We laten de tijd voor ons werken Belangrijk, juist bij bomen, is het om de tijd voor je te laten werken. Het duurt even voor bomen hun functie optimaal vervullen en daarom is het goed om ze zo snel mogelijk te planten. Jonge bomen planten waar ruimte is, kost nu weinig, levert straks veel op Op plaatsen waar geen bijzondere voorzieningen getroffen hoeven te worden, zoals in plantsoenen en brede bermen, kunnen nu tegen lage kosten kleine boompjes geplant worden die op termijn de functie over nemen van bomen die hun standplaats ontgroeien of aan vitaliteit inboeten. We spreiden de kosten Ook bij het vernieuwen of omvormen van boomstructuren kan de tijd als bondgenoot ingezet worden. Als een niet vitale boomstructuur vernieuwd moet worden kan worden gefaseerd. Zo worden de kosten gespreid en kan met klein plantmateriaal gewerkt worden omdat het groene straatbeeld in stand blijft. Goed faseren spaart geld en verhoogt de kwaliteit Als met de bewoners besloten wordt dat een omvorming van woonstraat met bomen in de stoep tot woonstraat met bomen in tuinen de juiste ingreep is, dan kunnen de bomen in de tuinen alvast geplant worden en de bomen in de stoep nog even blijven staan als ze geen problemen geven. Ook zo worden kosten gespreid en nemen bomen geleidelijk elkaars functie over. We werken samen met bewoners en belangenorganisaties Bewoners en belangenorganisaties hebben samen met de gemeente een gemeenschappelijk doel: een mooie, groene gemeente waarin de openbare ruimte met haar boomstructuren goed ontworpen is en beheerd wordt en waar particulier groen waardevol is voor de gezamenlijke leefomgeving. De doelen voor bomen zijn gedeelde doelen van gemeente, bewoners en belangenorganisaties Dit gezamenlijk doel wordt helaas niet altijd herkend. Soms is dit terug te voeren op onvolledige informatie en daaruit voortkomende angst dat ontwikkelingen verkeerd uit zullen pakken. Belangrijk onderdeel van de strategie is om de krachten te bundelen en dezelfde richting uit te laten werken. 25

26 26

27 We communiceren intensief en open Het begin van een vruchtbare samenwerking ligt in helder en open communiceren over het bomenbeleid en de ingrepen die in het kort ten aanzien van bomen op stapel staan. Dit gebeurt via de gemeentelijke website, de lokale pers, vertegenwoordigers van belangenorganisaties en de buurtregisseurs. Middelen Welke inspanningen leveren we Structureel budget voor onderhoud zeker stellen Tijdelijk extra middelen voor inlopen onderhoudsachterstand Tijdelijk budget voor structurele verbeteringen: Deltaplan bomen Extra menskracht voor grote opgaven en participatie Langetermijnbenadering; nu investeren is straks besparen Een boom die vrij uit kan groeien op een voldoende ruime standplaats vraagt op termijn, behalve begeleidingssnoei, weinig aanvullend onderhoud. Bomen in verharding vergen veel meer onderhoud. De kosten van het herstel van verharding kunnen flink 27

28 VERANKERING

29 VERANKERING

30 30

31 oplopen. Ook hebben deze bomen vaak te lijden van de slechte standplaats en voortdurende verstoringen van het wortelstelsel. Ze vormen dan meer dood hout, extra snoeionderhoud is dan nodig. Sommige soorten hebben hierdoor maar een korte levensduur. Andere, wat taaiere soorten zoals de linde, veroorzaken een steeds verder toenemende opdruk van verharding. Als bij omvormingen wordt gezorgd voor goede standplaatsen nemen de onderhoudskosten per boom af. Verankering in het kort De strategie waarvoor we kiezen verankeren we optimaal. Daarvoor staan ons diverse mogelijkheden ter beschikking. Hieronder staan puntsgewijs de hoofdzaken, in het verdiepingsboek zijn deze verder uitgewerkt. Het beleidsboek wordt doorvertaald naar de Visie openbare ruimte Goede wederzijdse afstemming met beleid van andere disciplines Bomenbeleidsplan is specifiek input voor het Groenstructuurplan Bescherming van bomen: opzetten bomenregisters en modernisering omgevingsvergunning Afwegingen in geval van problemen met bomen: normale verschijnselen accepteren, daarnaast in specifieke situaties zorgvuldig afwegen op basis van richtlijnen Gemeentelijke organisatie: bewustwording en samenwerking, beschikbaarheid van informatie, vastleggen van werkwijzen; houvast voor alle betrokkenen Ontwikkelen, plannen en ontwerpen: gebiedsontwikkeling op basis van waarden op de lange termijn en levensloopkosten, zeer zorgvuldig kijken naar beschikbare ruimte en ruimte die bomen nodig hebben, meer verschillende soorten en meer soorten door elkaar toepassen 31

32 STREEFBEELDEN EN SFEREN

33 STREEFBEELDEN EN SFEREN

34 34 Ede

35 streefbeelden parkway brede laan laan of rij smalle laan of rij losse laan of rij begeleidende solitairen begeleidend groen Streefbeelden en sferen in het kort De streefbeelden en sferen schetsen in hoofdlijnen welke boomstructuur bij de weg past en wenselijk is De hoofdlijnen zijn beschreven in de streefbeelden voor hoofd- en wijkstructuren en de sferen voor woonstraten. Deze streefbeelden en sferen vormen de basis voor afwegingen over bestaande en nieuwe boomstructuren Overal een passend groen karakter en realisme zijn belangrijke uitgangspunten Een passend groen karakter betekent dat we meer in zetten op de kwaliteiten van losse boomstructuren en bomen op plekken waar ze veel ruimte hebben De streefbeelden en sferen zijn op kaarten aangegeven, dit is een uitwerking in de richting van belangrijke keuzes, maar de streefbeelden en sferen laten nu en straks ook ruimte voor een flexibele invulling De sferen voor de woonstraten kunnen mede op basis van de wensen van bewoners ingevuld worden Uitwerking en toekenning streefbeelden en sferen We geven voor de hoofd- en wijkstructuren een streefbeeld aan met een globale boomstructuur die passend is. Voor de woonstraten geven we een sfeer aan en laten we de toe te passen boomstructuur meer open. Binnen de sfeer zijn hiervoor meerdere goede mogelijkheden. De streefbeelden en sferen zijn op de hier opgenomen kaarten terug te vinden. In het inspiratieboek hebben we de streefbeelden en sferen in tekst en beeld verder getypeerd. In het verdiepingsboek zijn een paar achtergronden terug te vinden en belichten we de sfeer van de smalle woonstraten nader. Deze sfeer van de smalle woonstraten is in Ede erg belangrijk omdat grote delen van de uitbreidingswijken onder deze sfeer vallen en hier vaak ook omvormingen nodig zijn om tot een duurzame boomstructuur te komen. onbeplant of bijzonder boomrijke plek niet opgenomen in streefbeeld aanvullend meer groen bij reconstructie 35

36 Bennekom Lunteren 36

37 Wekerom Harskamp Ederveen Otterlo 37

38 38

39 Hoofdlijnen vastleggen In de streefbeelden en sferen wordt op hoofdlijnen beschreven welke boomstructuur bij de weg past en wenselijk is, zodat keuzes ten aanzien van beheer en ontwerp hierop afgestemd kunnen worden. In de streefbeelden en sferen zit flexibiliteit om op specifieke omstandigheden en wensen in te kunnen spelen. De streefbeelden en sferen zijn belangrijk om een helder toekomstperspectief vast te leggen Uitgangspunten Realistisch en praktisch omgaan met de ruimte De streefbeelden en sferen geven aan wat mogelijk is in relatie tot het huidige wegprofiel. Als het profiel gereconstrueerd wordt zijn wellicht andere keuzes mogelijk. Het is dan belangrijk om in te zetten op een streefbeeld of sfeer met een hogere ambitie Waar weinig ruimte is, moet voor een beperkt aantal bomen een écht goede plek gezocht worden Overal een passend groen karakter We willen overal in Ede een zo groen mogelijk karakter, We zetten meer in op afwisseling; meer losse boomstructuren, meer verschillende vormen van boombeplanting langs één weg (continuïteit over langere afstand alleen waar zinvol en mogelijk) en meer verschillende soorten. Realisme en de juiste mate van flexibiliteit zijn belangrijke uitgangspunten voor de streefbeelden en sferen Praktische, ruimtelijke, cultuurhistorische en esthetische afwegingen De bestaande boomstructuur is een belangrijk uitgangspunt, omdat deze een duidelijke waarde vertegenwoordigt. Het is niet realistisch om op heel veel plekken grote veranderingen voor te stellen. De ecologische betekenis van boomstructuren mag niet uit het oog verloren worden, maar is bij de afwegingen over streefbeelden en sferen vooralsnog niet meegenomen omdat hier geen grote knelpunten verwacht worden. Naast de praktische aspecten spelen ruimtelijke, cultuurhistorische en esthetische overwegingen een belangrijke rol; een boomstructuur heeft diverse functies te vervullen, moet voldoende aansluiten bij het karakter, de historische betekenis en de hiërarchie van de weg en moet bijdragen aan een fraaie en prettige leefomgeving. Extra flexibiliteit in de woonstraten De sferen die we aan de woonstraten toegekend hebben, zijn een uitwerking van de principes. Ze zijn duidelijk breder en flexibeler dan de streefbeelden voor de hoofd- en wijkstructuren. De gemeente biedt de bewoners ruimte om mee te denken en te beslissen over de bomen in hun woonstraat en woonomgeving. De sferen voor de woonstraten zijn toegekend aan clusters van woonstraten waarvoor in essentie hetzelfde sfeer geldt op grond van de ruimtelijke situatie en de mogelijkheden voor de boombeplanting. Binnen deze clusters kunnen verschillende straatprofielen en verschillende bestaande boomstructuren voorkomen. De streefbeelden en sferen bevatten belangrijke keuzes, maar ze laten ook bewust speelruimte 39

40 40 Ede

41 smalle woonstraten legenda kaart 2 woonstraten met boskarakter oude linten woonstraten met parkkarakter centrumstraten woonstraten met groene tuinen overige straten met park- of boskarakter hoogbouwstraten met plantsoenen overige klassieke straten landelijke woonstraten overige smalle straten klassieke woonstraten boomrijke plek smalle woonstraten hoofdgroenstructuur uit GSP 2003 oude linten wijkgroenstructuur uit GSP

42 Bennekom Lunteren 42

43 Wekerom Harskamp Ederveen Otterlo 43

44 44

45 Prioriteiten op basis van streefbeeld of sfeer en conditie in het kort Een paar criteria en richtlijnen vormen de basis voor prioriteiten die we stellen. Deze bieden houvast bij het bepalen welke boomstructuren als eerste voor vernieuwing of omvorming in aanmerking komen Criteria voor het bepalen van prioriteiten: Wanneer doet een probleem zich voor? Hoe ernstig is het probleem? Is het nu nog veel makkelijker op te lossen? Heeft een versterking tijd nodig om te groeien? Richtlijnen voor het bepalen van prioriteiten Op korte termijn meenemen in werkplannen: Actuele of op korte termijn ontstaande problemen met hoge kosten Problemen die de duurzaamheid van boomstructuren met grote waarde in gevaar brengen Potentiële problemen die nu nog eenvoudig te voorkomen zijn (kleine bomen) Eenvoudige, weinig kostbare versterkingen op beeldbepalende plekken Situaties waar door het weghalen van probleembomen aan het streefbeeld of de sfeer voldaan kan worden Omvormingen die relatief goedkoop zijn (zonder civieltechnisch werk) Bomen in zeer slechte conditie die gevaar opleveren Over enige tijd of bij zich voordoende gelegenheid meenemen in werkplannen: Problemen die tussen 5 en 10 jaar op zullen treden Problemen die over enige jaren niet lastiger op te lossen zijn dan nu en geen schade toebrengen aan bomen die nog lang meekunnen Meer bewerkelijke/kostbare versterkingen Bomen die in de komende jaren snel in conditie achteruit zullen gaan Op langere termijn of bij uitgesproken meeliftmogelijkheid meenemen in werkplannen: Problemen die pas over 10 à 20 jaar gaan spelen en dan niet lastiger op te lossen zijn dan nu Problemen met beperkte beheerkosten, maar hoge omvormingskosten Problemen die zich voordoen op plekken waar naar verwachting grootschalige veranderingen plaats zullen vinden Versterkingen met hoge kosten en op minder beeldbepalende plekken Op termijn ongewenste situaties, die geen grote problemen veroorzaken (bijvoorbeeld kleine en klein blijvende bomen in de stoep) Boomstructuren die niet in overeenstemming zijn met het streefbeeld of de sfeer, maar geen grote problemen zullen gaan veroorzaken Bomen die minder vitaal zijn, maar naar verwachting nog ca jaar kunnen staan en in die tijd beperkte problemen zullen veroorzaken 45

46 MOGELIJKHEDEN EN AFWEGINGEN

47 MOGELIJKHEDEN EN AFWEGINGEN

48 48

49 Mogelijkheden en afwegingen Op basis van streefbeeld of sfeer en vitaliteit worden prioriteiten gesteld. Die leveren ons een basis voor werkplannen. Zo wordt heel duidelijk waar op korte termijn wat moet gebeuren. Ook is duidelijk welke richting we met de boombeplanting op willen, maar wat we dan precies gaan doen is vaak minder duidelijk. Natuurlijk zijn er situaties waar een oplossing voor de hand ligt, maar in veel gevallen zijn er veel goede oplossingen denkbaar zeker omdat we met een breed spectrum van mogelijkheden voor boombeplantingen willen werken. Het inspiratieboek levert hiervoor ideeën aan, formuleert mogelijkheden voor boombeplantingen in straten met bepaalde eigenschappen, geeft een kader voor afwegingen over maatregelen voor het oplossen van problemen, geeft richtlijnen voor welke boombeplanting waar past en laat voorbeelden van mogelijke omvormingen zien. We geven hier kort weer wat in het inspiratieboek terug te vinden is: Impressies van ideeën en mogelijkheden voor omvorming en verduurzaming Een systematiek om te kiezen voor bepaalde aanpassingen aan boomstructuren. Deze is opgebouwd uit: o Typeringen voor de huidige toestand en problemen o Mogelijke maatregelen voor als zich bepaalde problemen met een boomstructuur voordoen o Keuzes voor maatregelen op basis van streefbeeld of sfeer en toestand o Mogelijke boombeplantingen bij omvormingen o Kenmerken en richtlijnen voor de diverse mogelijke boombeplantingen o Passende boombeplantingen per sfeer Voorbeeldomvormingen. Hoe kunnen in concrete situaties aanpassingen gedaan worden. Wat betekent dit, wat kost het en wat levert het op. Ze illustreren tevens dat in vrijwel alle gevallen investeringen die we nu doen, op termijn grote onderhoudsbesparingen én een hogere boomwaarde opleveren. 49

50 SCENARIO S

51 SCENARIO S

52 Accent op budget Accent op structuren Accent op woonstraten Financieel Benodigd onderhoudsbudget , , ,- bomen na 10 jaar Totale omvormingskosten in 10 jaar , , ,- Waardedaling in 10 jaar Flinke daling waarde Gelijkblijvende waarde Enigszins afnemende waarde Besparing op huidig onderhoudsbudget ,-/jaar ,-/jaar ,-/jaar bomen na 10 jaar Elementen verharding Besparing na 10 jaar ,-/jaar ,-/jaar ,-/jaar Aantal bomen in verharding Beperkt Redelijk beperkt Nog aanzienlijk Beeld Onderhoudsstaat Participatie Structuren Woonstraten Plantsoenen, parken snoeibeeld Voldoet aan zorgplicht? Algemeen onderhoudsbeeld Minder dan de streefbeelden, er vallen gaten Minder dan de sferen, er komen maar beperkt bomen terug Beeld blijft in hoofdlijnen behouden Achterstallige snoei ontstaat op meer plekken Verhoogde kans op letsel, schade. Claims nemen toe. Verminderd, afhankelijk van het soort keuzes (b.v. boomspiegels) Voldoet aan streefbeeld, levensduurverlenging structuren Voldoet aan sferen Beeld blijft behouden Geen toename achterstallige snoei Ja Blijft gelijk Voldoet aan streefbeeld, beperkte levensduurverlenging Voldoet aan sferen en biedt extra mogelijkheden Beeld blijft behouden Geen toename achterstallige snoei Ja Blijft gelijk Structuren Beperkt vertegenwoordigende groepen vertegenwoordigende groepen Woonstraten Beperkt Bewoners denken mee binnen financiële kaders en sferen Bewoners denken mee binnen ruimere financiële kaders Afhandelen meldingen Beperkt Op huidig niveau Op huidig niveau 52

53 Scenario s In de vorige hoofdstukken hebben we vastgelegd wat we willen en hoe we dat in grote lijnen willen bereiken. Om hier daadwerkelijk mee aan de gang te gaan moet de gemeente beslissingen nemen en middelen beschikbaar stellen. Vanuit het bomenbeleid willen we deze beslissingen ondersteunen door een paar scenario s aan te reiken voor hoe met de bomen omgegaan kan worden en aan te geven wat deze scenario s op de korte en lange termijn betekenen. Opzet van de scenario s: stabiel fundament, flexibel bouwwerk Het fundament is uit twee lagen opgebouwd: Verantwoordelijkheid Toekomstgerichtheid in het kort Scenario s als ondersteuning voor besluitvorming en om op ieder moment mensen en middelen zo goed mogelijk in te kunnen zetten Scenario s gebaseerd op accenten die gelegd kunnen en op hoeveel middelen ingezet kunnen worden Noodzakelijke en in alle gevallen verstandige werkzaamheden komen in alle scenario s terug Ook de inzet van mensen is onderdeel van de scenario s Op basis van evaluatie kunnen na een aantal jaren weer andere keuzes gemaakt worden We gaan uit van twee hoofdaccenten: de structuren en de woonstraten. Binnen deze hoofdaccenten zijn meerdere keuzemogelijkheden en we kunnen extra investeren in wat we belangrijk vinden. De scenario s zijn een hulpmiddel om de ambitie vast te stellen. Ze zijn alleen te realiseren indien er voldoende financiële middelen beschikbaar komen. Als dat niet het geval is, zal een (tijdelijke) versobering noodzakelijk zijn. Let wel: de ambitie geldt voor een langere tijd, de beschikbaarheid van de financiële middelen kan wisselen. Niet alleen geld, maar ook tijd Willen we serieus met de bomen aan de slag, dan is niet alleen geld nodig, maar ook veel inzet van mensen. In het bijzonder ook de keuze om bewoners intensief te laten participeren, betekent een grote inspanning voor ambtenaren. Scenario s en evaluatie gaan hand in hand De scenario s maken op dit moment een gerichte keuze mogelijk, maar maken ook het aanpassen van keuzes door de accenten te verschuiven makkelijker. Het Bomenbeleidsplan zet de koers uit voor de echt lange termijn, dat vraagt ook om evaluatie en bijsturing Als elke paar jaar goed gekeken wordt naar wat de resultaten zijn, hoe we erbij staan met het oplossen van problemen en het benutten van kansen en welke problemen en kansen er bij gekomen zijn dan kan eens in de zoveel tijd van het ene op het andere scenario overgestapt worden. Het concrete voorstel is dan ook om elke twee jaar een bondige evaluatie van het bomenbeleid te maken en minimaal elke 4 jaar te overwegen of het goed zou zijn om op een ander scenario over te stappen. 53

54 ACTIES

55 ACTIES

56 56

57 Acties Actieplan 2014 en 2015 We hebben met elkaar vast gelegd hoe we met de bomen aan de slag willen, nu komen we zo snel mogelijk in actie. Daarvoor is hieronder een beknopt actieplan voor de komende 2 jaar geformuleerd. Een belangrijk onderdeel hiervan zijn de quick wins; dringende zaken, kansen die we zo snel mogelijk willen grijpen en investeringen voor de lange termijn om zo snel mogelijk mee te beginnen. Hiernaast zijn er acties die gericht zijn op handig combineren en op goede samenwerking en communicatie. Quick win: jonge bomen planten op plekken waar ze ruimte hebben Quick win: de nu nog kleine probleembomen weghalen Er zitten acties tussen die snel afgerond kunnen worden, maar ook acties die lang doorlopen of telkens terug zullen keren. Bij de eerste tweejarige evaluatie van het Bomenbeleidsplan stellen we dit actieplan bij tot een actieplan voor 2016 en Quick wins: Inventarisatie eenvoudig te verwijderen probleembomen Verwijderen probleembomen die geen rol binnen het streefbeeld of de sfeer spelen Inventarisatie kansrijke plekken voor groot nieuw groen (kansenkaart) Planten jonge bomen op plekken die daar zondermeer geschikt voor zijn (de tijd laten werken) Werk met werk: Inventarisatie aanstaande ingrepen vanuit wegen Inventarisatie aanstaande ingrepen vanuit riolering Samen aan de slag: Afstemming met categorisering uit GVVP Jaarlijkse interdisciplinaire velddag Handboek voor planvorming rond bomen: gemeentelijk programma van eisen voor nieuw groen dat als harde randvoorwaarde meegegeven kan worden bij aan externen uitbestede ontwerpopgaven. Hierin heldere richtlijnen opstellen voor ontwerp Voltooien, vaststellen en breed inzetten handboek aanleg en beheer openbaar groen Gereedschapskist voor omvormingen in woonstraten (materiaal voor participatie en visualisatie) In gang zetten addendum Bomenbeleidsplan voor buitengebied Poster om binnen de gemeente groen als opbrengstfactor aan het licht te brengen In gang zetten zoektocht naar subsidies voor omvormingen Onze bomen voor de toekomst: Opzetten boom in de voortuin -project Communicatieplan + duidelijke berichtgeving over waar de gemeente ten aanzien van bomen en groen mee bezig is (laten zien waarom we bomen weg halen, maar ook duidelijk maken dat er nieuwe bijkomen en dat deze tot prachtige grote bomen uit kunnen groeien) Publieksevenement naar aanleiding van kansenkaart Inwijding nieuw bomenbeleid met speciale actie (wedstrijd, evenement, ) 57

58 Colofon Jeroen Goudeseune 21 november 2013 Koningin Julianastraat 21a 6271 CB Gulpen tel. +31 (0) fax.+31 (0)