BIOCIDEN. Apr. Eric Gryson. Zemst,

Transcriptie

1 BIOCIDEN Apr. Eric Gryson Zemst,

2 Historiek Eerste geschriften: Mesopotamië, 2500 VC Egyptenaren, Grieken, Romeinen - middeleeuwen Begin 19e eeuw : gebruik hypochloriet (Andrew), azijnzuur, carbolzuur (Lister),fenolen en alcoholen. Eind 19e begin 20e eeuw : begin kennis (Ehrlich) microbiologie + chemische behandeling (Carrell) : begin studies over biociden en gebruik in wondzorg, desinfectie en voeding : antibiotica (onderzoekstop antiseptica) : massaal gebruik van biociden (milieu, residu, sub-lethaal, mutatie, resitentie?) 21e eeuw : revival onderzoek biociden?

3 Terminologie Biociden (alle leven) antibiotica (selectief) Infectie (weefsel) besmetting (materialen) - colonisatie Bactericidie bacteriostase (aard-antibiotica of concentratie-antiseptica) Sterilisatie: doden van alle leven Desinfectie: omgeving (water, instrument) Antisepsie: levend weefsel (mens en dier) Decontaminatie: bv. filtratie, spoelen Conservering: comsumptiegoederen Asepsie: voorzorgen: infectie/besmetting voorkomen

4 Desinfectantia Société Suisse de Microbiologie: Désinfection: «L élimination dirigée de germes, afin d empêcher la transmission de certains microorganismes indésirables en altérant leur structure ou leur métabolisme, indépendamment de leur état physiologique» European Committee for Standardization: Antisepsis: «The treatment of living tissues which kills and/or inhibits bacteria and/or fungi and/or spores and/or inactivates viruses with the intention of preventing or limiting the harmful results of infections of that tissue»

5 Groepen desinfectantia + combinaties Fenolen: +teer (kreoline), gechloreerde fenolen (algemeen gebruik-chloorxylenol,chlorofeen) Aldehyden: formaldehyde, glutaaraldehyde, Glyoxal, Orthophtalaldehyde (OPA) Perchloorazijnzuur: (+ waterstofperoxide) * Niet voor chirurgische instrumenten* Alcoholen: isopropanol 70% - ethanol 70% (thermometers, pincetten, kochers, scharen) Halogenen: chloor (Javel), iood niet erg geschikt Kwaternaire ammoniumderivaten: combinatieprepraten Guanidines: chlorhexidinedigluconaat 0,5 % + cetrimide (Hac)

6 Desinfectantia: eigenschappen Ref : Prof. Dr. Gerald Reybroeck Desinfectans Bactericide activiteit Tuberculocide activiteit Fungicide activiteit Virucide activiteit Sporicide activiteit Lokale toxiciteit Formaldehyde minder hoog Glutaaraldehyde hoog OPA +/- hoog Perazijnzuur hoog Fenolderivaten minder niet hoog

7 Desinfectantia: eigenschappen Ref : Prof. Dr. Gerald Reybroeck Desinfectans Bactericide activiteit Tuberculocide activiteit Fungicide activiteit Virucide activiteit Sporicide activiteit Lokale toxiciteit Alcohol niet matig Chloorhexidine weinig tegen Gram - niet minder niet niet laag Chloorverbindingen minder matig Watersofperoxide minder stafylokok enterokok minder laag Iodoforen minder niet matig Quaternaire ammoniumderivaten minder Gram - niet minder minder niet laag

8 Desinfectantia: toepassingen Water (alleen chloorpreparaten) Werkvlakken Instrumentarium (indien niet steriliseerbaar) Vloer en wanden, oppervlaktedesinfectie Apparaten Bedpannen Schoonmaakgerief...

9 Desinfectantia: waarschuwingen Desinfectantia en gewone zeep Desinfectantia en sterke bevuiling: eerst reinigen (zeep) en naspoelen Irritatie: fenolen en aldehyden, chloor minder Ventilatie Afzuiging Beschermkledij Corrosie: Kwats, fenolen, aldehyden, chloor: anticorrosiemiddelen (natriumnitriet 0,1%) toegevoegd

10 Antiseptica Antiseptica op de intacte huid Antiseptica en wondzorg Algemeenheden Bespreking per soort Kenmerken Onverenigbaarheden Opmerkingen Invloed op wondheling - toxiciteit Resistentie -Gevoeligheid

11 Antiseptica op de intacte huid De intacte huid wordt ALTIJD ontsmet bij: Bloedafname Inspuiting Venapunctie en katheterisatie Chirurgische voorbereiding Biopsie Allergietesten Gelijk wanneer het epitheel zal worden beschadigd of doorboord

12 Antiseptica op de intacte huid Alcohol = voorkeursontsmettingsmiddel Eventueel isopropanol (niet bij neonati!) Ontsmettingsalcohol is gedenatureerd (ether 3%) Voldoende lang appliceren : minimum 15 sec, beter naar de 30 sec toe Opgepast bij neonati en prematuren, ouderen Eventueel in combinatie met ander antisepticum (langdurige werking) goedkoop

13 Alcohol eigenschappen Alcohol is vluchtig bij lichaamstemperatuur en daarom niet lang werkzaam. Cave bekers Werkt snel. Om bactericide te zijn heeft alcohol (zoals alle antiseptica) water nodig, daarom verdund tot alcohol 70% Uitdrogend effect: huid - handen!!!!! Sterk bactericide, tuberculocide, fungidide, virucide, maar NIET sporocid. HET antisepticum voor snelle ontsmetting van de huid = alcohol 70%

14 Alcohol + langwerkend antisepticum Indien langere antisepsie noodzakelijk Voorbereiding van operatieveld (ook waterige oplossingen mogelijk polividon-iood 10%-) Kleinere chirurgische ingrepen(tunnelisatie, kleine incisies, centrale katheters,...). Afdekken Meermaals aanstrijken, niet gieten met de fles Noot: geïmpregneerde folies Alcohol met ioodpreparaat Alcohol met chlorhexidinedigluconaat

15 Alcohol met ioodpreparaat Alcohol + metallisch iood Iodium 2% of 1% in alcohol 70% Ioodtinctuur: 6,75% iodium Iood is vluchtig: goed afsluiten Metallisch iood reageert met alcohol met vorming van ioodzuur (=etsend).daarom KI toegevoegd Geen ontsmettingsalcohol (denaturatiemiddel) gebruiken (dus duur) Korte houdbaarheid (3 maanden) Irritatie, pijn, huidverkleuring Beter niet meer gebruiken!!!!!

16 Alcohol met ioodpreparaat Alcohol + iodofoor (polividon-iood) Commerciële preparaten beschikbaar Alcohol 70% met 5% polividon-iood Isopropanol 50% met 1% polividon-iood Concentratie mag laag zijn wegens geen interactie met organisch materiaal Veel stabieler dan ioodalcohol (langer houdbaar) Tekent het operatieveld af Gemakkelijk afwasbaar Voorzichtig met resorptie (grote oppervlakken) Niet bij prematuren en neonati : hypothyroïdie Snelle werking (10-15 sec) + landurige nawerking (uren)

17 Alcohol met chlorhexidinedigluconaat chlorhexidinedigluconaat 0,5% in alcohol 70% Ontsmettingsalcohol mag (goedkoop) Commerciele preparaten beschikbaar (met kleurstof) Snelle werking (15-30 sec) + landurige nawerking (uren) Veilig preparaat, bijna geen resorptie Kleurstof (azorubine) moeilijk te verwijderen

18 Antiseptica op de intacte huid Hexamedine 0,15% in alcohol Ontsmetting van gesloten geïnfecteerde wonden Onverdund gebruiken Actief tegen de meeste vegetatieve bacteriën en schimmels, residuele werking Niet als voorbereiding voor chirurgie Weinig gebruikt inziekenhuismilieu Werkt traag maar langdurig Vrij cytotoxisch

19 Antiseptica en wondzorg Algemeenheden Bespreking per type Kenmerken Onverenigbaarheden Opmerkingen Invloed op wondheling toxiciteit Gevoeligheid - resistentie

20 Antiseptica en wondzorg: Algemeenheden Keuzecriteria i.f.v. producteigenschappen Antimicrobiële werking (bactericid bacteriostatisch) Werkingsspectrum (bacteriën, mycobacteriën, schimmels, gisten, virussen, sporen) Effectiviteit Concentratie Toxiciteit Sensibilisatie Resistentie Kostprijs Keuzecriteria i.f.v. de patiënt Algemene toestand van de patiënt (immuniteit,...) Leeftijd van de patiënt, huidtype De aard van de verwonding, type wonde Evolutie van de wondgenezing (kleur, geur) De gevoeligheid van de weefsels (slijmvliezen, genitaliën, etc,) Doel van de ontsmetting (preventie, reiniging, contaminatie, colonisatie, etc) In de wondzorg: ALTIJD waterige oplossingen Gebruiksklare oplossingen moeten STERIEL zijn. Eventuele verdunningen gebeuren ex tempore.

21 Antiseptica en wondzorg: Algemeenheden Rose COOPER ( ) Key Points 1. The development of antibiotics during the 20th century marked the decline of many former remedies, but the emergence of antibiotic resistant strains of pathogens has led to the need to find alternative treatments. 2. The judicious, prophylactic use of antiseptics may prevent the development of infections that will minimise antibiotic use, as well as promoting healing. 3. The evidence concerning the efficacy of topical antimicrobial agents in the management of wounds is confused. 4. Larger better designed trials to assess clinical efficacy and cost implications are necessary. 5. Although reports of resistance are limited, misuse or abuse of antiseptics must be avoided.

22 Antiseptica en wondzorg: Algemeenheden Veel controverse Weinig degelijk klinisch onderzoek, veel in vitro Weinig officiële guidelines (evidence based): Food and Drug Administration: Erkenning van polividon-iood voor korte termijn behandeling van oppervlakkige en acute wonden. PVP-iood versnelt noch verhinderd de wondheling. US Departement of Health and Human Services: Het gebruik van antiseptica (o.a. PVP-I) wordt bij doorligwonden sterk afgeraden. Regelmatig reinigen met fysiologische oplossing en bescherming van de wondrand volstaat. Cochrane library: bijna niets terug te vinden

23 Antiseptica en wondzorg: chlorhexidinedigluconaat eigenschappen Sterk bactericide, tegen Staphylococcus aureus en Pseudomonas aeruginosa (concentratie), resistentie tegen MRSA is gemeld. Niet virucide. Oplossingen < 1%: autoclaveerbaar 2 concentraties worden courant gebruikt: chlorhexidinedigluconaat 0,5% in water Alle open wonden weinig cytotoxisch Inpregneren van gaas en verband chlorhexidinedigluconaat 0,05% in water Genitaliën en slijmvliezen Wondspoeling, blaasspoeling (0,02%), gynecologische spoeling) Let op: Pseudomonas sp. kan daarin groeien (in 0,5% niet) Na aanbreken van de flacon, niet langer dan 24 bewaren.

24 Antiseptica en wondzorg: chlorhexidinedigluconaat Onvenigbaarheden Nooit leidingswater (Ca, Mg,anionen) gebruiken Kleurstoffen, anionische zepen Iood- en kwikverbindingen Nooit verdunnen met fysiologische oplossing of oplossing met boraten, bicarbonaat, citraten, sulfaten,... (precipitatie) High-density polyethyleen als verpakking, andere plastics absorberen chlorhexidine Kurk inactiveert chlorhexidine zouten Opmerkingen Sensibilisatie tot anafylaxie werden zelden gemeld, maar indien voorkomend: ernstig spermicide

25 Antiseptica en wondzorg: Ioodpreparaten: polyvidon-iood eigenschappen Polyvinylpyrrolidone (PVP); PVP-I Antisepticum met wellicht het breedste spectrum. Sterk bactericide, soms ook sporocide. Duidelijke reductie van Pseudomonas aeruginosa en MRSA. Vetraagde vrijstelling van iood Gehalte aan PVP-I moet 7 tot 10% zijn (snelle inactivatie) Werkt snel (< 30 sec) en vrij lang. Daling bacteriële lading rechtstreeks evenredig met aantal applicaties(min. 2-3/d) Snelle inactivatie door organisch materiaal Een geelverkleuring duidt op onwerkzaamheid Verscheidene farmaceutische vormen Bijna niet cytotoxisch

26 Antiseptica en wondzorg: Ioodpreparaten: polyvidon iood Onverenigbaarheden Natriumhypochloriet, chloramine en waterstofperoxyde: gevaarlijk, chemische brandwonden I 2 + H 2 O 2 = explosie Chlorhexidine, kwikderivaten, benzoëtinctuur (brandwonden) Opmerkingen Resorptie vormt een probleem door opname van iood in de schildklier : hypothyroïdie Niet bruikbaar bij prematuren en bij doorligwonden (eventueel wel de wondrand) en uitgebreide brandwonden Voorzichtig bij zwangeren, bevalling, pasgeborenen, borstvoeding en patiënten met schildklierproblemen of Ligebruikers, oudere patiënten Sensibilisatie is bijna onbestaande (0,73%). Anafylaxis bij vaginale appicatie

27 Antiseptica en wondzorg: Ioodpreparaten: andere Cadexomer iood Bestaat uit sferische hydrofiele korrels van cardexomerzetmeel geïmpregneerd met iood (langzame vrijstelling) Zeer effectief tegen Pseudomonas en MRSA. Bestaat in zalf en dressings. Slorpt vocht op Wondhelend effect aangetoond. Bevordert granulatie Veelbelovend antisepticum,nog niet in België Iodoform Enkel nog gebruikt in wieken Ietwat verouderd

28 Antiseptica en wondzorg: Chloorverbindingen: hypochloriet Eigenschappen NaOCl bevat 95% «beschikbaar chloor». Vooral hypochloorzuur is (ook ion OCl -) : NaOCl + H2O <-> HOCl + NaOH Zeer breed spectrum, bactericide, virucide, langzaam sporocide Werkt snel, krachtig, maar kort 2 concentraties: 0,2%: Carell oplossing : concentratie warschijnlijk te laag 0,5%: geeft voldoende beschikbaar chloor vrij = standaardoplossing Chemisch weinig stabiel: zo vers mogelijk bereid gebruiken Wordt snel geïnactiveerd door organisch materiaal Debridering van brandwonden of chronische necrotische wonden Neutraliseert kwalijke geuren Herhaalde applicatie, spoeling, maar niet langdurig Sterk irriterend voor ademhaling en ogen

29 Antiseptica en wondzorg: Chloorverbindingen Onverenigbaarheden Ioodpreparaten,waterstofperoxide Alcohol Opmerkingen Hypochlorieten kunnen bloedstolsels oplossen en bloedingen veroorzaken Eau de Javel = NaOCl + KOCl Ideaal voor snelle desinfectie van bloedvlekken en lichaamsvochten op oppervlakken Let op met kledij en linnen = bleekmiddel Gebruikte molecules: Natriumhypochloriet Chloramine T of natriumtosylchloramide

30 Antiseptica en wondzorg: Waterstofperoxide Eigenschappen Een 3% (10 vol%=) oplossing van H 2 O 2 10 vol% = 10 liter O 2 per 100ml oplossing. Breedspectrum, maar vooral tegen anaëroben en Gram+ (minder tegen Staphylococcen en enterococcen), virucide Mag niet veelvuldig of langdurig gebruikt worden (blaartrekking) Vooral te gebruiken bij straatwonden, steekwonden. Reinigend effect, geurwerend (anaëroben), licht hemostatisch Koel bewaren (<15 C) indien niet gestabiliseerd Onverenigbaarheden Chloramine, hypochloriet, ioodverbindingen, permanganaat Opmerkingen Honing : werking berust gedeeltelijk op de vrijstelling van waterstofperoxide. Actief op MRSA, VRE, Burkholderia cepacia

31 Antiseptica en wondzorg: Kleurstoffen Kaliumpermanganaat Gelijkaardige activiteit als waterstofperoxyde Op dermatologisch advies (anti-mycoticum) Gentiaanviolet bacteriostatisch voornamelijk op grampositieven Actief tegen Candida (vaginale candidasen) Acriflavine en proflavine Soms nog bij brandwonden NB: Eosine Geen antiseptische activiteit uitdrogend effect (nat eczeem)

32 Antiseptica en wondzorg: Kwaternaire ammoniumderivaten Eigenschappen kationische detergenten of surfactanten Smal spectrum, tegen Gram+, minder tegen Gram- Pseudomonas en Enterobacter zijn resistent Cetrimide in combinatie met chloorhexidine Onverenigbaarheden Geen hard water (soms EDTA toegevoegd) Vetten doen de activiteit dalen. Eerst ontvetten met ether Bloed heeft geen invloed Hexamidine Cetrimniumbromide (cetrimide) Benzalkoniumchloride (bewaarmiddel)

33 Antiseptica en wondzorg: Azijnzuur Eigenschappen Oplossingen aan 0,5% - 5% zijn bactericide Sterk werkzaam tegen Pseudomonas aeruginosa Werkzaam tegen Staphylococcus aureus Werkzaam tegen Haemophilus en Candida Opmerkingen Soms nog gebruikt tegen multiresitente Pseudomonas Nog regelmatig gebruikt bij otitis externa (7-10 mg/ml) Nota: melkzuur Alleen nog gebruikt bij sommige vormen van vaginitis

34 Antiseptica en wondzorg: Zilververbindingen Zilversulfadiazine Breed antibacteriëel spectrum Hoofdzakelijk gebruikt bij brandwonden Bevordert epithelisatiegraad en revascularisatie Zilvernitraat Alleen nog gebruikt in oogdruppels (neonati) Zilverionen Specifieke formuleringen in verbandmiddelen

35 Antiseptica en wondzorg: Kwikverbindingen Fenylmercuriboraat Merbromine of Mercurochroom Thiomersal Bacteriostatisch, vooral op Gram+ Merbromine heeft uitdrogend effect Thiomersal nog als conserveermiddel Sterke sensibilisatie Waardeloos als antisepticum

36 Antiseptica en wondzorg: Nitrofural Meestal gebruikt in dressings en zalf (Furacine) Afgeleid van urinaire antiseptica Smal spectrum Opeervlakkige wonden, kleine brandwonden Uitgesproken sensibilisatie Gebruik in ziekenhuismilieu stilaan verlaten

37 Antiseptica en wondzorg: Lokale antibiotica Altijd op doktersvoorschrift Eradicatie van beta-hemolitische Streptococcen, Staphylococcen en Pseudomas vóór huidgreffen is noodzakelijk: lokale antibiotherapie. Diabetische voet: systemische en lokale antibiotica Verzwakte personen met ulcera Classificatie tekenen van INFECTIE: systemische antibiotica. Mupirocine: staphylococcen, streptococcen, preventie dragers MRSA Fusidinezuur Neomycine, bacitracine, Polimixine B: combinaties Gentamicine: te vermijden wegens inductie (cross)resitentie Chlooramphenicol (allergie!!!) Tetracyclines: ophthalmologie Sulfamiden: zilversulfadiazine

38 Antiseptica en Wondzorg: Invloed op wondheling- toxiciteit Alexander Fleming (1919): «Antiseptics will only exercise a beneficial effect in a septic wound if they possess the property of stimulating or conserving the natural defensive mechanism of the body against infection» «In estimating the value of an antiseptic it is more important to study its effects on tissues than any effects on bacteria»

39 Antiseptica en Wondzorg: Invloed op wondheling- toxiciteit Definitie van wonden en ulcera (Martindale): Fysieke beschadiging van de huid en onderliggende structuren door mechanisch trauma, verbranding of chemische inwerking Ulcera: resultaat van verschillende onderliggende pathologieën: immobiliteit (doorligwonden), veneuse insufficiëntie (beenulcera), ischemie (arteriële ulcera), diabetes(neuropathische ulcera) Indeling van wonden (Martindale): Oppervlakkig: alleen epitheel (snelle regeneratie) Partiële dikte: dermis + schade aan bloedvaten (langdurig) Volle dikte: tot minstens aan het onderhuids vet (synthese van nieuw bindweefsel noodzakelijk)

40 Antiseptica en Wondzorg: Invloed op wondheling- toxiciteit Mechanismen van heling (Martindale) 1. Haemostatische processen: vorming van een stop met bloedplaatjes en een fibrineklonter 2. Vroege granulatie en nieuwvorming van epitheel: groeifactoren afkomstig van bloedplaatjes stimuleren fibroblasten om granulatieweefsel (o.a. collageenmatrix met haarvaatjes) te vormen en stimuleren de groei van epitheelcellen tot sluiting van de wonde. Duur: tot 21 dagen. 3. De uiteindelijke herstelling van de huid en de fase van remoddelering: versterking van de collageenmatrix en reductie van de vascularisatie. Duur: tot 2 jaar.

41 Antiseptica en Wondzorg: Invloed op wondheling- toxiciteit Factoren die de wondheling beïnvloeden Nutritionele status: evtl.supplementen (VitC, Zn,..) Zuurstof is nodig: goede bloedtoevoer (vasculariatie)!!! Infectie, systemisch of lokaal, veroorzaakt door contaminatie met omgevingskiemen vertraagt de wondheling Wondheling is afhankelijk van vele cellulaire en acellulaire factoren (bloedplaatjes, groeifactoren). Deficiënties vertragen de heling Leeftijd, systemische conditie, geneesmiddelen, voedingsstatus en congenitale tekorten beïnvloeden de snelheid van wondheling Noot: suiker bevordert wondheling

42 Antiseptica en Wondzorg: Invloed op wondheling- toxiciteit chlorhexidinedigluconaat: Wordt nauwelijks geresorbeerd Zeer weinig invloed op wondheling, bij diepe wonden helingbevorderend (1 studie) Meer studies noodzakelijk Ototoxisch: middenoor en cochlea Neurotoxisch: cerebrospinaal vocht >0.05%: oogschade (oogoperaties, ooglenzen) In de neus: tijdelijk verlies van geurzin

43 Antiseptica en Wondzorg: Invloed op wondheling- toxiciteit Polividon-iood Zeer weinig cytotoxisch Langdurig gebruik: metabole acidose Enkele sudies: bevordert de wondheling. Moduleert de secretie van cytokines uit macrofagen. Beter dan chlorhexidine en zilversulfadiazine. PVP-I in hydrocolloid dressing: verbetert wondheling in vergelijking met dressing alleen. Ook studies die inhibitie van wondheling aantonen Kiemgehalte reduceren met PVP-I vóór debrideren. Eén interessante studie over gebruik van suiker +PVP-I

44 Antiseptica en Wondzorg: Invloed op wondheling- toxiciteit Chloorverbindingen «Aktieve chloor» vertraagt de wondheling NaOCl 0,5%: vernietigt 100% van de blootgestelde fibroblasten vernietigt 100% van de blootgestelde keratinocyten toxisch voor neutrofielen en endotheelcellen Inhibeert vorming van granulatieweefsel Inhibeert migratie en multiplicatie Chloorverbindingen slechts kortdurend gebruiken Chloor is sterk irriterend en toxisch bij ingestie

45 Antiseptica en Wondzorg: Gevoeligheid Resitentie

46 Gevoeligheid Resitentie Ref : Prof. Dr. Gerald Reybroeck Desinfectans Bactericide activiteit Tuberculocide activiteit Fungicide activiteit Virucide activiteit Sporicide activiteit Lokale toxiciteit Alcohol niet matig Chloorhexidine weinig tegen Gram - niet minder niet niet laag Chloorverbindingen minder matig Watersofperoxide minder stafylokok enterokok minder laag Iodoforen minder niet matig Quaternaire ammoniumderivaten minder Gram - niet minder minder niet laag

47 Resistentie aan antiseptica De resistentie aan antiseptica is nog altijd vrij gering en niet zoals met antibiotica. Kruisresitenties kunnen echter ook optreden. Chlorhexidine kan op termijn een probleem vormen University of Strathclyde (2004) MRSA s resitent aan desinfectantia en antiseptica ontdekt in lokalen, catheters, zepen Sommige stammen van andere soorten micro-organismen worden stilaan ongevoelig voor de normale concentraties van de meest gebruikte antiseptica en desinfectantia Bij gebruik van antiseptica: geen undershooting Massaal gebruik van biociden in de landbouw, veeteelt,voedings-, cosmetica- en andere industrieën en doorgedreven chemische hygiënemaatregelen in onze leefwereld werken het onstaan van resistente kiemen in de hand. Het zijn veelal dezelfde of gelijkaardige molecules als hierboven opgesomd, die ook daar, en meestal in lagere concentraties worden gebruikt.

48 CONCLUSIES Consensus: gebruik van desinfectantia (omgeving, materiaal) en van antiseptica op de intacte huid. Gebruik van antiseptica bij wondzorg = controversiëel. In ziekenhuis beperkt gamma aan antiseptica gebruiken Eerste opdracht in de wondzorg = asepsie Handhygiëne en algemene hygiëne Isolatie van wonden (verzorgingstechnieken, verbanden) Doordacht profylactisch gebruik van antiseptica Minder antibiotica nodig (resistentie) Weinig resitentie t.o.v. antiseptica (cave chlorhexidinedigluconaat) Actie in functie van het type wonden: bv. brandwonden, diabetische voet, geïnfecteerde wonden vereisen meestal systemische antibiotherapie (lokaal antibiotica heeft weinig zin). Voedingstatus is belangrijk (proteine, vit C, Zn, O 2,...) Revival onderzoek en klinische studies? AB-resistentie, in vivo Vanaf : antiseptica in België als geneesmiddel geregistreerd (gevolg van Europese richtlijn).

49 Referenties Martindale: The complete drug reference Micromedex - Drugdex Antiseptics on Wounds: An Area of Controversy; Drosou et al.;wounds 15(5) : , 2003 Journal of Antimicrobial Chemotherapy, 1986, vol.17,2, Antiseptics and Disinfectants: Activity, Action and Resistance; Mc Donnell et al.; Clinical Microbiology Reviews, Jan. 1999, : A revieuw of the evidence for the use of topical antimicrobial agents in wound care; Rose Cooper