samenvatting PROGRAMMAPLAN

Transcriptie

1 samenvatting PROGRAMMAPLAN Intensivering digitale ontsluiting erfgoed voor het onderwijs De volgende begrippen en termen zijn in dit plan aan de orde: Onderwijs : het (bekostigde) primair en voortgezet onderwijs Erfgoed: cultureel erfgoed in alle mogelijke vormen Erfgoedcollecties: bundeling van erfgoed, in samenhang, bijvoorbeeld rondom een thema of afkomstig van één erfgoedinstelling Digitaal erfgoed: erfgoedcollecties die gedigitaliseerd zijn, die al digitaal zijn ( born digital ) of digitale informatie met betrekking tot erfgoed Erfgoedlesmateriaal : Erfgoed dat is verwerkt tot (digitaal) lesmateriaal voor het onderwijs Erfgoedmateriaal: digitaal erfgoed én erfgoedlesmaterialen

2 Inleiding en achtergrond OCW investeert al langere tijd in Digitaal Erfgoed, bijvoorbeeld met de programma s Digitaliseren met beleid, Beelden voor de Toekomst (uitgevoerd door NIBG) en de Nationale Strategie Digitaal Erfgoed (die momenteel wordt uitgevoerd door het Netwerk Digitaal Erfgoed). Deze nationale 1 strategie richt zich op de ontwikkeling van een stelsel van gemeenschappelijke, landelijke voorzieningen en diensten die de zichtbaarheid, bruikbaarheid en houdbaarheid van digitaal erfgoed bevorderen om zo gezamenlijk meer maatschappelijke waarde van het digitale erfgoed te creëren. Belangrijke doelstellingen voor deze investeringen in digitaal erfgoed zijn behoud van erfgoed wat dreigt te vervallen en een betere toegang en breder gebruik van erfgoed. In het huidige regeerakkoord staat: monumenten, kunstwerken en archieven willen we beschermen en toegankelijk maken, ook met behulp van digitalisering. In de brief Cultuur in een open samenleving heeft de Minister van OCW incidenteel middelen beschikbaar gemaakt voor de digitale toegankelijkheid van erfgoed, archieven en collecties. Voor een goede aanwending van deze middelen heeft OCW een intensiveringsprogramma opgezet. Dit programma sluit aan bij de Nationale Strategie Digitaal Erfgoed die in 2015 op initiatief van OCW is vastgesteld. De intensivering bestaat uit vier onderdelen en een invulling daarvan op hoofdlijnen: 1. Subsidieregeling Digitaal Erfgoed via OCW-cultuurfondsen in samenwerking met het NDE, volgens de principes van de Nationale Strategie Digitaal Erfgoed. 2. Samenwerking van het NDE met Kennisnet, leraren en uitgevers, gericht op educatief gebruik van digitale erfgoedmaterialen. 3. Intensivering dienstverlening en inclusiviteit NDE, met als doel dat met name erfgoedcollecties van kleinere instellingen digitaal beschikbaar komen. 4. Toegankelijkheid van oude handschriften en literair erfgoed, door onder meer automatische handschriftherkenning en digitalisering van literaire klassiekers. Dit programmaplan richt zich op de tweede pijler: de verbetering van de ontsluiting van digitaal erfgoed richting het onderwijs. In het onderwijs richt dit programma zich met name op het basisonderwijs (po) en het middelbaar onderwijs (vo). 1 Een filmpje over deze Nationale Strategie is hier te vinden: 1

3 Doelstelling Het doel van dit programma is: Komen tot een duurzame werkwijze voor de ontsluiting van digitaal erfgoed richting het onderwijs, waarin: voor het onderwijs bruikbaar digitaal erfgoed én erfgoedlesmateriaal beschikbaar, vindbaar en praktisch toepasbaar zijn, Het educatief gebruik van (een deel van) het digitaal erfgoed en erfgoedlesmaterialen is beproefd en bewezen, op een manier die voor leraren en leerlingen leidt tot een leerzame en inspiratievolle ervaring, Erfgoedinstellingen, in hun rol van bronhouder en aanbieder van erfgoedmateriaal, inzicht krijgen in het gebruik om zo hun erfgoedmateriaal te kunnen verbeteren. waardoor het bereik en gebruik van erfgoedmaterialen in het onderwijs toeneemt. In het Programmaplan Intensivering van het Netwerk Digitaal Erfgoed staat als doel opgenomen dat een grotere en meer diverse groep mensen makkelijker online gebruik van erfgoed maakt - om te leren, te amuseren, te creëren en te inspireren. Voor het onderwijs betekent dit dat meer leerlingen in aanraking komen met cultureel erfgoed. Dit houdt in dat leraren hun lessen kunnen verrijken en aantrekkelijker onderwijs geven met erfgoedmateriaal. Leraren kunnen gemakkelijk het erfgoedmateriaal vinden wat ze nodig hebben en kunnen dit inpassen in hun bestaande lesstructuur. Het erfgoedmateriaal is kwalitatief hoogwaardig, dat wil zeggen dat het qua vorm en inhoud aansluit bij het onderwijs, past bij bewezen didactische inzichten en dat de inhoud vanuit erfgoedperspectief juist en volledig is. Leraren weten hoe en wanneer ze dit erfgoedmateriaal kunnen inzetten. Tegelijk betekent dit dat bronhouders en aanbieders eenvoudig het erfgoedmateriaal kunnen delen. En ze krijgen inzicht in gebruik om het materiaal nog beter te maken. Dat is onze ambitie. We willen een duurzame werkwijze realiseren waarmee erfgoedmateriaal structureel een plaats in het lesmateriaal krijgt. Het perspectief van de school is hierbij leidend in de zin dat deze werkwijze versnippering en overladenheid tegengaat. Het stelt de leraar en school in staat om regie te voeren over de inhoud van het lesmateriaal en ondersteunt hen bij het verzorgen van onderwijs. Het programma heeft niet tot doel om nieuwe erfgoedlesmateriaal te ontwikkelen. 2

4 Uitgangspunten Belangrijke uitgangspunten voor het programma zijn: De bruikbaarheid van het erfgoedmateriaal in het onderwijs staat centraal. Alle activiteiten zijn erop gericht om dit mogelijk te maken, direct dan wel indirect. In de eerste fase van het programma zullen we een uitgebreide inventarisatie uitvoeren van de wensen en behoeften van het onderwijs. Op basis hiervan kan het programmaplan nog worden aangepast, om optimaal hierbij aan te sluiten. De haalbaarheid van de beoogde werkwijze is van belang: om ervoor te zorgen dat de werkwijze die wordt ontwikkeld duurzaam is, moet deze haalbaar zijn voor zowel de onderwijszijde als de erfgoedzijde. Daarbij is met name aandacht voor: De werkdruk van leraren Het gebruik van bestaande infrastructuur, gremia en datasets Waar mogelijk sluiten we aan op kanalen die leraren reeds gebruiken om hun onderwijs vorm te geven, zoals het lesmateriaal van educatieve uitgevers.. De beoogde werkwijze is van nationale en duurzame aard. Uiteraard is wél het testen en implementeren in de regio s van belang om de uitvoerbaarheid en toepasbaarheid te waarborgen. De beoogde werkwijze is zoveel mogelijk overdraagbaar. De uiteindelijke werkwijze zoals die wordt ingericht, is mogelijk ook bruikbaar voor de ontsluiting van materialen in andere domeinen richting het onderwijs (zoals zorg, of techniek). De overdraagbaarheid van de werkwijze naar andere sectoren verdient daarom aandacht. 3

5 Wat we gaan doen: algemeen Figuur 1. Samenvatting Programmaplan Met dit programma willen we de brug slaan tussen erfgoedinstellingen (als bronhouders en aanbieders) en het onderwijs (als gebruikers). Dit gebeurt door te verkennen hoe erfgoedmaterialen zo goed mogelijk aangeboden kunnen worden, en deze kennis te delen binnen alle erfgoedinstellingen. Dan kunnen deze instellingen hun erfgoedmateriaal zo beschikbaar maken dat leraren het goed kunnen gebruiken. Daarnaast willen we het stelsel van voorzieningen zodanig inrichten en koppelen dat het voor zowel erfgoedinstellingen als leraren en leerlingen zo optimaal mogelijk functioneert. 4

6 Wat we gaan doen: vier lagen We werken op de volgende vier lagen: Figuur 2. De vier lagen waarop het programma zich richt. 1. Gebruik Uiteindelijk gaat het om het gebruik van het erfgoedmateriaal in de onderwijssetting. Op deze laag wordt dit gebruik gerealiseerd. We zullen dat in dit programma realiseren door middel van lokale trajecten. Hierbij worden concrete erfgoedmaterialen gebruikt en getest in het curriculum in de klas. Belangrijk in deze laag zijn niet zozeer de erfgoedmaterialen zelf, maar of en hóe deze in de praktijk in de klas gebruikt (kunnen) worden. Enkele enthousiaste scholen zullen dan ook aan de slag gaan met erfgoedmaterialen. In contact met de erfgoedinstellingen achter deze erfgoedmaterialen, zullen we het gebruik monitoren, afstemmen en waar nodig verbeteringen aanbrengen. 2. Diensten (websites en toepassingen) In dit programma werken we vooral met diensten (websites en toepassingen) die in het bijzonder geschikt zijn voor het onderwijs. Dat betekent dat we gebruik maken van rijke erfgoedwebsites of erfgoedlesmaterialen. We sporen deze bronnen op, op basis van de wensen van het onderwijs, en maken deze vindbaar voor het onderwijs. Dit doen we door ze te ontsluiten via de landelijke basisinfrastructuur voor het onderwijs (waaronder Edurep en Wikiwijs), maar ook door partners als educatieve uitgevers en distributeurs te betrekken. 3. Informatieobjecten Op deze laag vindt het beheer en onderhoud plaats van de data(sets) achter de websites en toepassingen. In deze informatielaag worden (nu al) de ruwe data gebundeld, geclassificeerd, gemetadateerd en verrijkt. Hierdoor wordt zichtbaar welke informatie er rondom een bepaald thema of onderwerp is. In dit programma zullen we op dit niveau (nieuwe) koppelingen leggen tussen het onderwijsveld en het erfgoedmateriaal. Dit kan door gebruik te maken van 5

7 gemeenschappelijke termen en thesauri (terminologiebronnen), waarmee de betreffende data ook daadwerkelijk gekoppeld kan worden aan zowel onderwijs- als aan erfgoedthema s. 4. Brondata Op de laagste laag vinden we de ruwe data. Denk hierbij aan plaatjes van museumstukken, gedigitaliseerd archiefmateriaal, video s of gegevens over een museumbezoek. Deze data wordt al ontsloten in de digitale infrastructuur aan de erfgoedkant, in het kader van de Nationale Strategie Digitaal Erfgoed. Maar deze data moet ook bereikbaar worden via de digitale infrastructuur aan de onderwijskant. In dit programma zullen we de technische infrastructuur op elkaar aansluiten en de rechten en eventuele logins per collectie in kaart brengen en waar mogelijk vereenvoudigen voor gebruik van de data in het onderwijs. Wat we gaan doen: vier fasen Allereerst zullen we inventariseren : Hoe willen leraren (en leerlingen) erfgoedmateriaal gebruiken? Wat voor erfgoedmateriaal willen leraren gebruiken? Wat is er voor nodig om dit succesvol in te zetten? (en wat werkt niet?) Zijn er best practices? Voor deze start-inventarisatie wordt bestaande kennis benut en verrijkt met praktijkervaringen. Op basis van de inventarisatie passen we het plan waar nodig aan en verbinden we alle partijen die nodig zijn om tot uitvoering te komen. Vervolgens wordt deze kennis toegepast.. Hiermee wordt de slag geslagen naar uitvoering, met enerzijds (top-down) ontsluiten (gericht op de wederzijdse infrastructuren en de verbinding daartussen) en professionaliseren (van de erfgoed-educatiemedewerkers), zodat: Erfgoedmateriaal makkelijker ontsloten wordt richting het onderwijs, Het erfgoedmateriaal beter vindbaar is vanuit een onderwijsperspectief, Het erfgoedmateriaal beter inzetbaar is door leraren en leerlingen. Tijdens en in samenhang met deze professionaliseringsslag zullen we het ook (bottom-up) in de praktijk brengen in 4 regionale initiatieven, zodat we goede voorbeelden in beeld krijgen en kunnen uittesten wat werkt : Enkele erfgoedmaterialen daadwerkelijk gebruiken in het onderwijs, De samenhang tussen de erfgoedlesmaterialen en het onderwijs analyseren, Een werkrelatie opbouwen tussen enkele scholen en erfgoedinstellingen Tot slot zullen we focussen op het borgen van de afspraken en de resultaten, om de ontwikkelde werkwijze een duurzame toekomst te geven. 6

8 Programma-inrichting Als programmapartners treden Kennisnet en het Netwerk Digitaal Erfgoed gezamenlijk op. Kennisnet is voor het onderwijs de gids en bouwer van het ict-fundament. Het Netwerk Digitaal Erfgoed heeft als missie om met alle erfgoedinstellingen in Nederland een stelsel van landelijke voorzieningen en diensten te ontwikkelen voor het verbeteren van de zichtbaarheid, bruikbaarheid en houdbaarheid van digitaal erfgoed. Kennisnet fungeert als penvoerder van dit programma, is eindverantwoordelijk voor de uitvoering van het programma, en levert eveneens de programmamanager. Onder de programmamanager vallen (deel)projectleiders en -medewerkers van zowel Kennisnet als het Netwerk Digitaal Erfgoed. Het team zal voor leerplankundige expertise worden aangevuld door SLO. Subsidieverstrekker van dit programma is het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, directie Media en Creatieve Industrie. Naast subsidieverstrekker is OCW ook inhoudelijk betrokken bij het programma. Kennisnet, het Netwerk Digitaal Erfgoed en OCW hebben alledrie zitting in de stuurgroep van het programma. Deze stuurgroep wordt gecompleteerd door de onderwijssectoraden. De PO-Raad en VO-raad zullen gezamenlijk een lid voor de stuurgroep afvaardigen, om de aansluiting met het onderwijs te borgen. Naast de programmapartners en OCW zijn nog vele andere stakeholders actief op het terrein van erfgoed en onderwijs. Een aantal stakeholders wordt gevraagd om deel te nemen aan de adviesraad van het programma. Deze adviesraad wordt ingericht om advies te geven op de inhoudelijke koers van het programma. Figuur 3. De programmaorganisatie 7

9 Bijlage: Overzicht activiteiten en planning Fase Activiteiten Resultaten Planning 1. Start-inventarisatie Q2 en Q Nadere uitwerking onderzoeksvraag Bureaustudie naar eerder uitgevoerde onderzoeken apr apr/mei Overzicht opstellen regionale netwerken en aanbieders Interviews met belanghebbenden bij erfgoedpartijen en onderwijsinstellingen (10 aan elke zijde) Overzicht netwerken en aanbieders april apr/mei Beschrijving en eerste vergelijking wederzijdse architectuurmodellen (DERA en ROSA) Beschrijving architectuurmodellen apr/mei Rapport schrijven Onderzoeksrapport juni Publieksversie van rapport maken en publiceren Publieksversie rapport juni/juli Aanpassen programmaplan op basis van de inzichten Bijgesteld programmaplan juli 2. Verbinden Q2 en Q Organisatie werkconferentie Werkconferentie juni Organisatie bijeenkomsten in subgroepen Afspraken om tot uitvoering te komen juni/juli/aug/sept Deelname aan bijeenkomsten van bestaande netwerken juni/juli/aug/sept 8

10 3. Uitvoering Q Q3 A. Bottom-up benadering Selectie van 4 kansrijke regionale initiatieven juni/juli/aug/sept Ondersteuning met expertise Professionalisering regionale initiatieven Q Q3 Regionaal uittesten uitkomsten top-down benadering Feedback op de uitkomsten uit de top-down benadering Q Q3 Best practices formuleren Best practices Q4 2019: eerste ronde Q3 : tweede ronde B. Top-down benadering Feedback van scholen verzamelen en teruggeven naar erfgoedinstellingen Feedback gegeven Q4 2019: eerste ronde Q3 : tweede ronde A. Professionalisering erfgoedinstellingen voor ontsluiting richting onderwijs Uitwerken van een handboek voor ontsluiting erfgoed voor het onderwijs Handboek voor ontsluiting erfgoed voor het onderwijs sept/okt/nov 2019 Trainen van erfgoedmedewerkers Realiseren (online) vraagbaak 8 trainingen Q1 en Q4 Vraagbaak Q1 B. Ontsluiting van bruikbaar erfgoedmateriaal Bureaustudie naar erfgoedmaterialen Interviews met erfgoedinstellingen Overzicht bruikbare digitale erfgoedmaterialen, gekoppeld aan vakken en onderwijsthema's Overzicht bruikbare erfgoedmaterialen voor onderwijs, gekoppeld aan vakken en onderwijsthema's Q en Q1 Q en Q1 9

11 Matchen curriculum met erfgoedmaterialen Metadateren van erfgoedlesmaterialen Overzicht van bezoekmogelijkheden, gekoppeld aan vakken en onderwijsthema's Q en Q1 Q2 Koppelen van thesauri/terminologiebronnen Invoeren erfgoedlesmaterialen in Wikiwijs en koppelen erfgoedmaterialen aan Edurep Erfgoedmateriaal vindbaar via Wikiwijs en Edurep Q2 en Q3 Q2 en Q3 Teruggeven van feedback over de opgenomen erfgoedmaterialen via Wikiwijs Feedback gegeven Q3 en Q4 Realiseren zoekmogelijkheid activiteiten en bezoeken Activiteiten en bezoeken vindbaar via Wikiwijs Q en Q1 Realiseren van portaal Portaal beschikbaar Q2 en Q3 4. Borging Q4 en Q Afsluitende bijeenkomsten met regionale initiatieven Afgeronde initiatieven en afspraken voor vervolg Q4 en Q Gesprekken tussen betrokken partijen Verduurzaamde afspraken en infrastructuur Q4 en Q Plannen en afspraken voor vervolg uitwerken in plan Plan voor vervolg Q Bundeling resultaten en verspreiding hiervan Gepubliceerde resultaten die verspreid zijn Q4 en Q Deelname aan relevante bijeenkomsten in de erfgoed- en onderwijssector Gedeelde resultaten Q4 en Q Organisatie slotbijeenkomst, in principe als onderdeel van de slotbijeenkomst van de Nationale Strategie Digitaal Erfgoed Slotbijeenkomst Q4 en Q

12 Overkoepelend Doorlopend Programmamanagement Rapportages doorlopend Bijeenkomsten adviesraad 8 bijeenkomsten doorlopend Succesmeting Rapportages, zowel summatief als formatief doorlopend Communicatie over het programma Programma zichtbaar in websites, nieuwsbrieven, bijeenkomsten en Week van het Digitaal Erfgoed doorlopend 11