After LIFE Conservation Plan Engbertsdijksvenen

Transcriptie

1 After LIFE Conservation Plan Engbertsdijksvenen Nederlandse versie Staatsbosbeheer Oost Bureau Ontwikkeling en Beheer F. Eysink juni 2008

2 After LIFE conservation plan Engbertsdijksvenen Naar voorbeeld van Grieks after LIFE plan op site Beheer voor de komende jaren Engbertsdijksvenen is één van de grootste hoogveencomplexen van Nederland en behoort net als de andere hoogveencomplexen in ons land tot het type lenshoogveen of hoogveenplateau 1. Kenmerkend zijn de zeer dikke veenlaag en het licht opgewelfd reliëf. Het ligt in de provincie Overijssel tussen Vriezenveen en Kloosterhaar. De noordelijke helft van het gebied is omsloten door de natuurlijke zandruggen van Bruinehaar, Kloosterhaar, Sibculo en Westerhaar. Aan de zuidzijde ontbreken natuurlijke hoogten in de directe omgeving. Met een oppervlakte van zo n 10 km 2 en een grote rijkdom aan planten en dierensoorten staat het gebied zowel nationaal als internationaal op de kaart met respectievelijk de status van Staats en beschermd natuurmonument en Wetland. Staatsbosbeheer streeft naar herstel van actief hoogveen. In ruim een halve eeuw heeft zij veel werk verzet. De eerste aankoop dateert van 1953 met een oppervlakte van 13.5 ha. Het huidige hoogveencomplex heeft een omvang van 1001 ha. Van het oorspronkelijk duizenden hectares grote hoogveencomplex is 9 ha onvergraven gebleven. Het overige deel is op wisselende diepten afgegraven. De waterhuishouding in het gebied is sindsdien ingrijpend gewijzigd, waardoor de uitgangssituatie voor actief hoogveen inmiddels sterk is verbeterd. Voor een duurzaam perspectief van Engbertsdijksvenen als lenshoogveen is het van belang om de samenhang tussen grondwater en veenbasis verder te versterken, maar ook om de afzonderlijke compartimenten meer als een samenhangend geheel te bezien met de referentie van een licht opgewelfd reliëf cq. licht bolle vorm van het totale maaiveld van het hoogveencomplex. Natuurbeheer is nooit vanzelfsprekend. Op gezette tijden houdt Staatsbosbeheer het gevoerde beheer in al haar terreinen tegen het licht: zijn we op de goede weg, zijn de doelen die we ons gesteld hebben haalbaar, werkt het gevoerde beheer, moeten we meer of andere maatregelen treffen? Zo n kwaliteitsbeoordeling wordt in de 2 de helft van 2008 voor Engbertsdijksvenen uitgevoerd. Op dit moment heeft de landelijke taskforce beheer van Staatsbosbeheer Centraal aangegeven dat herstel van Engbertsdijksvenen op meso (sub regionaal) niveau haalbaar is. Dit sluit aan bij de eerdere constatering in het vigerende Uitwerkingsplan Engbertsdijksvenen , waarbij met name het herstel van de natuurlijke gradiënt aan de oostzijde als zeer kansrijk is aangegeven. Dit plan geeft op hoofdlijnen aan waar de komende jaren aan gewerkt gaat worden en is een copulatie van het bestaande uitwerkingsplan Engbertsdijksvenen , de strategische visie van de landelijke taskforce beheer, advies van het landelijke deskundigenteam OBN nat zandlandschap en het voortschrijdend inzicht en de professie van de beheerder Staatsbosbeheer. Actief hoogveen Het voornaamste doel van alle beheersinspanningen in Engbertsdijksvenen is en blijft herstel van veenvorming met als streefbeeld actief hoogveen. Deze ambitie is een zaak van zeer lange adem, het oude veen heeft er immers ook duizenden jaren over gedaan. Engbertsdijksvenen is een van de weinige plekken in ons land waar op meso niveau dit bijna verdwenen hoogveentype nog een kans maakt. De hoofdrol in het proces van veenvorming is weggelegd voor het ogenschijnlijk bescheiden plantje: veenmos. Er zijn verschillende soorten veenmossen, maar allemaal gedijen ze onder kletsnatte en voedselarme omstandigheden. En ze helpen zelf flink mee om dergelijke omstandigheden in stand te houden. De veenmossen leven van puur regenwater, dat ze als een spons opzuigen. Veenmossen kunnen tientallen malen hun eigen gewicht aan water vasthouden. Een veenmospakket groeit aan de bovenkant voortdurend en sterft aan de onderkant af; de resten verteren in het zure water nauwelijks en vormen zo een steeds dikkere veenlaag. Door de extreem natte omstandigheden treedt er nagenoeg geen afbraak op. Het is een gesloten systeem dat zichzelf in stand houdt. In een dergelijk actief hoogveen groeien bijzondere plantensoorten die zijn aangepast aan de voedselarmoede, zoals lavendelheide, kleine veenbes, ronde zonnedauw, witte snavelbies en veenmossoorten van bulten en slenken. Er leven kenmerkende dieren zoals kraanvogel, goudplevier en geoorde fuut. 1 Toelichting en doorsnede van ongestoord lenshoogveen is als bijlage toegevoegd 1

3 In de hoogveenrestanten zoals Engbertsdijksvenen is veengroei grotendeels tot stilstand gekomen, met name door verdroging. Behalve op enkele plekken op de hoogveenkern en enkele door veenkaden gecompartimenteerde stukken waar veenmospakketten zich op kleine schaal nog steeds verjongen. De beheerstrategie is om vanuit deze kleine kerntjes van actief hoogveen de veenmosgroei weer op grotere schaal op gang te brengen. Voorwaarden daarvoor zijn een hoog en stabiel waterpeil en een voedselarme omgeving. Daarop waren de inrichtingsmaatregelen van de voorgaande jaren gericht. Deze maatregelen zijn succesvol gebleken. Variatie Niet overal in het gebied is er nog kans op herstel van hoogveen. Op ongeveer een derde van het totale gebied is hoogveenherstel de natuurdoelstelling. Het peilbeheer is hier de belangrijkste sleutel tot succes. Op een kleine 100 ha is het streven om natte heide te ontwikkelen en op ruim 90 ha is berkenbroekbos de natuurdoelstelling. Daarnaast komt over een oppervlakte van zo n 400 ha een combinatie voor van natte heide, berkenbroekbos, ruigten, gras en water op hoogveen. Aan de noordzijde van de hoogveenkern grenst de droge open heide met zo n 30 ha. In kleinere oppervlaktes komen nat en vochtig schraalland voor, dat jaarlijks wordt gemaaid. De akkers en graslanden aan westzijde in het object met een oppervlakte van zo n 70 ha met de status revervaatsgebied (voormalige landbouwgrond) zijn nog niet ten behoeve van de hoofddoelstelling ingericht. Alle natuurdoeltypen zijn in principe ondersteunend aan het hoofddoel: hoogveenherstel. Vanuit twee invalshoeken kunnen ze daar aan bijdragen. In de eerste plaats door hoge waterstanden met uitzondering van de droge heide en een beheer dat gericht is op voedselarme omstandigheden. Voor graslandbeheer betekent dat maaien en afvoeren en voor vergraste heide waar nodig en mogelijk afplaggen. De keuze van de verschillende natuurdoelen bouwt voort op de huidige afwisseling in het landschap en de begroeiing. Juist dankzij die variatie kent Engbertsdijksvenen zo n grote verscheidenheid aan planten en diersoorten, waaronder veel zeldzame en bedreigde soorten. Het in stand houden van die soortenrijkdom is naast het herstel van actief hoogveen een belangrijk doel op zich. Veranderingen in de komende jaren Tot nu toe is de aandacht sterk gericht geweest op fysiek veilig stellen door aankoop. Vervolgens werd het mogelijk om afwateringsloten af te dammen om de afbraak van het veen door verdroging/mineralisatie stop te zetten. Verdere vernatting is in gang gezet door de aanleg van veenkaden, waardoor compartimenten zijn ontstaan met verschillende waterniveaus waarin zich veenmossen hebben kunnen vestigen en uitbreiden waarbij het LIFE project een belangrijke (eerste) stap is. In de compartimenten zijn op standplaatsniveau de ontwikkelingen van met name hoogveenslenkvegetaties gunstig. De hoogveenbultvegetaties zijn echter grotendeels beperkt gebleven tot de onvergraven hoogveenkern. Voor een duurzaam perspectief van Engbertsdijksvenen als lenshoogveen is het van belang om de samenhang tussen grondwater en veenbasis verder te versterken, maar ook om de afzonderlijke compartimenten meer als een samenhangend geheel te bezien met de referentie van een licht opgewelfd reliëf cq. licht bolle vorm van het totale maaiveld van het hoogveencomplex. Dat betekent dat bij de verdere inrichting en beheer van het gebied vanuit dat perspectief gehandeld gaat worden. De maatregelen in de vernatting van het gebied zijn succesvol geweest. In de afgelopen decennia is zo n 20 km veenkaden aangelegd om zoveel mogelijk neerslagwater vast te houden, met duikers en stuwen om het peil nauwkeurig te kunnen regelen. Vele kilometers detailontwatering van greppels en sloten daterend van de ontginning van het veen zijn van dammen voorzien en waar mogelijk gedempt. Als eerste werd in de jaren 1950 de kerf in de hoogveenkern afgedamd met houten stuwen. De grote ontwateringsloot langs de Engbertsdijk, die het gebied van oost naar west min of meer halveerde, kon na veel onderhandelen in 1989 gedempt worden. De ontwatering van de oostelijke landbouwenclave werd geregeld via een nieuwe afwateringssloot in zuidelijke richting. Daarmee werd de waterhuishouding van het natuurgebied en de omgeving zoveel mogelijk onafhankelijk van elkaar gemaakt. Daar waar die onafhankelijkheid juist strijdig is met het versterken van de grondwaterinvloed tot in de veenbasis zal nadere afstemming tussen de functies landbouw en natuur plaats vinden. 2

4 Voor een duurzaam perspectief van het lenshoogveen Engbertsdijksvenen zijn zowel intern als extern nog diverse maatregelen die op het programma staan. Locaties maatregelen staan op bijgevoegde overzichtkaart. Intern: Tijdens de wateroverlast in oktober 1998 heeft de veenkade om de hoogveenkern het begeven. Inmiddels is rondom de hoogveenkern een forse nieuwe kade van zand aangelegd. Financiering door de Europese Commissie vanuit het programma LIFE06, Ministerie van LNV uit reserveringen waterschade, Provincie Overijssel vanuit reconstructie zandgebieden Salland Twente, Waterschap Regge & Dinkel en Staatsbosbeheer eigen middelen. Aan de oostzijde opheffen verdroging door het dempen van sloten (3.3km) en aanleg zandkaden (3.1km) voor een oppervlakte van 170 ha bestaande uit Aangetast hoogveen waar natuurlijke regeneratie mogelijk is en Noord Atlantische vochtige heide met Dopheide. Plaatselijk bekend als Grote super plus en Vierentwintig akkers. Realisatie 2007/2008. Inrichting voormalige landbouwgrond westzijde 70 ha., waarbij voor de gewenste terreincondities aansluiting gezocht gaat worden bij respectievelijk Veenbos (tussen Schipsloot en Engbertsdijk), Noord Atlantische vochtige heide met Dopheide (tussen Engbertsdijk en Krikkendijk) en Aangetast hoogveen waar natuurlijke regeneratie mogelijk is (tussen Krikkendijk en Leidijk). Deze inrichting is voorzien in de periode door de Dienst Landelijk Gebied (DLG) in opdracht van de provincie Overijssel en in samenspraak met Staatsbosbeheer. Betreft onder andere 2.7km sloot dempen en aanleg zandkaden 4.4km (klein) en 0.6km (zwaar). Eventueel afplaggen voedselrijke graszode. Herinrichting muggengebied. Aan de noord en oostzijde was in de jaren 1980 de waterhuishouding onvoldoende stabiel. Ieder voorjaar vielen grote delen van dat gebied in korte tijd droog, waardoor muggenlarven massaal uitkwamen. Op dat moment was verder vernatten naar een stabiel hoog peil nog geen optie. Onder grote maatschappelijke druk, georganiseerd door de bevolking van Kloosterhaar is in 1991 dat gebiedsdeel oppervlakkig drooggelegd, zodat droogvallende slikranden ideaal milieu voor muggenlarven veel minder voorkomen. In totaal betreft het een oppervlakte van 70 ha waar sloten en greppels zijn gegraven met een lengte van 2.9 km en door de drogere omstandigheden is er veel houtopslag ontstaan waar daarvoor vochtige heide stond. Herstel van de Noord Atlantische vochtige heide met dopheide en veenbossen kan gerealiseerd worden door de houtopslag deels te verwijderen (30 40 ha) en het dempen van de greppels (2.9km). Met de huidige inzichten en in overleg met Plaatselijk Belang Kloosterhaar is besloten om het waterpeil in het muggengebied niet meer kunstmatig laag te houden. Door het hoge peil in de aangrenzende afwateringssloot de Dooze is een stabiel hoog peil haalbaar. In een nader overleg met de bewoners van Kloosterhaar zou vervolgens besloten kunnen worden om genoemde maatregelen uit te voeren. Overleg met de inwoners van Kloosterhaar 2008/2009. Concrete planning in afstemming met beheerplan Natura Middelen plannen uit Toplijst verdroging. Prioriteit provincie Overijssel koppeling Natura 2000 doelen en opheffen verdroging. Op diverse locaties verspreid door het gebied sloten dempen o.a. vak 3 (0.3km), vak 4 (0.83km), vak 10 (3.2km), vak 12 (0.7km), vak 22 (0.79km), vak 24 (1.2km) en de Schipsloot (0.55km). In vak 1 het wandelpad als zandkade ophogen (1.65km) en ten noorden van vak 2 de Oude leidijk als zandkade ophogen (1.25km). Maatregelen ten gunste van de veenbossen, Noord Atlantische vochtige heide met Dopheide en aangetast hoogveen waar natuurlijke regeneratie mogelijk is. Concrete planning in afstemming met beheerplan Natura Middelen plannen uit Toplijst verdroging. Prioriteit provincie Overijssel koppeling Natura 2000 doelen en opheffen verdroging. Extern Aanpassen begrenzing natuurgebiedsplan Overijssel voor oostzijde Engbertsdijksvenen. Aanpassen begrenzing ecologische hoofdstructuur (EHS) over de volle lengte van noord naar zuid. Vast te stellen in Actief verwerven door uitplaatsen agrariërs en of via Subsidieregeling Agrarisch Natuurbeheer (SAN) of Subsidieregeling Natuur (SN). Doorlopend actie DLG vanuit Gebiedsuitwerking reconstructie Engbertsdijksvenen Veenschap. Zeer belangrijk in kader van het doel om het lenshoogveen op mesoschaal duurzaam te kunnen ontwikkelen. Mogelijkheden verkennen om ontwateringsloten aan oostzijde te verminderen door dempen, verondiepen of om te leiden. Actie staatsbosbeheer met aangrenzende agrariërs (convenantboeren) en waar mogelijk met ondersteuning het Waterschap Regge & Dinkel

5 Open landschap De verbossing van het van nature open lenshoogveen is groot. Op diverse plaatsen is de opslag van houtige gewassen sterk toegenomen. Tijdens de uitvoering van het LIFE project is de hoogveenkern en het noordelijk aangrenzende gebied vrij gemaakt van opslag houtige gewassen. De ruimtelijke samenhang op landschapsniveau is daardoor beter zichtbaar en beleefbaar geworden. Door een cyclisch beheer van eens in de vijf jaar opslag van houtige gewassen te verwijderen en de vernatting zal de openheid van het hoogveencomplex met uitzondering van de veenbossen geleidelijk aan toenemen. Actieve jaarplanning Staatsbosbeheer District Salland Twente intern. Aan de oostzijde en de westzijde in het gebied wordt de Noord Atlantische vochtige heide open gehouden door beweiding met runderen. Aan de oostzijde wordt op dezelfde beheerwijze ook de Noord Atlantische vochtige heide met dopheide en veenbossen open gehouden. Bij voldoende vernatting zal de verbossing afnemen en de noodzaak tot beweiding minder worden. Wellicht blijft beweiding aan de randen van het veen een toegevoegde waarde voor structuurvariatie en heeft het een niet te onderschatten niche functie voor de fauna in de randzone van hoogvenen. Beweiding is door ingebruikgevingscontracten met agrariërs geregeld. Recreatie Engbertsdijksvenen wordt door verschillende motiefgroepen bezocht. Met name de natuurliefhebber, de rustzoeker, maar ook de regionale en locale bezoeker (wandelaars, fietsers, trimmers) halen er hun hart op. In 2006 heeft de gebruikersgroep Engbertsdijksvenen haar advies opgeleverd aan Staatsbosbeheer met betrekking tot de recreatieve inrichting van het gebied. Niet aanbod, maar meer vraaggericht. De gebruikersgroep is een brede maatschappelijke vertegenwoordiging van de streek, die draagvlak heeft onder de bevolking. Een groot deel van de aanbevelingen neemt Staatsbosbeheer over. Zo komt er een verbinding tussen de recreatief goed ontsloten gebiedsdelen aan de zuid en noordzijde via de westkant voor wandelaars en fietsers. De oostzijde is als rustgebied verklaard i.v.m. broedvogels, trekvogels en wintergasten. Door vijf observatiepunten op de meest uitdagende plaatsen aan te bieden neemt de beleefbaarheid van het gebied enorm toe. Aan de zuidzijde is in het voorjaar 2006 de eerste vogelobservatiehut gerealiseerd. Aan de rand van de hoogveenkern is in het kader van het LIFE project in het najaar 2006 een kijkhut geplaatst, die dienst doet als schuilgelegenheid voor natuur en wandelliefhebbers, maar ook een sociale ontmoetingsplaats is geworden. De andere observatiepunten en aanpassingen van de padenstructuur voor wandelaars en fietsers zit in de planning voor de uitvoering reconstructieplan Voor de nadere samenwerking in het kader van de voorlichting met het Veenmuseum aan de zuidzijde van het gebied en een mogelijk alternatief traject voor het veentreintje zal Staatsbosbeheer het initiatief houden samen met de gemeente Twenterand en waar mogelijk de gebruikersgroep betrekken. Op dit moment ligt het initiatief bij de gemeente voor een nader onderzoek naar de toekomstige omvang van het veenmuseum en daaraan is ook de haalbaarheid van het veentreintje aan de zuidzijde gekoppeld. Inventariseren en karteren Als beheerder van dit waardevolle natuurgebied volgen we nauwkeurig hoe het met de natuur gaat en of de maatregelen het gewenste effect hebben. In het uitwerkingsplan is dan ook veel aandacht voor onderzoek om de mate van doelrealisatie te kunnen meten. Enerzijds kan dat door concreet te kijken wat is aanwezig, maar ook indirect door terreincondities en structuur daarbij te betrekken. Gebruikelijk is om een keer een in de 10 jaar een vegetatiekartering uit te laten voeren. Dat is in Engbertsdijksvenen voor het eerst integraal gebeurd in 1997 en vervolgens in 2007 voor de 2 de keer. Door de grote betrokkenheid van vrijwilligers zijn er van de broedvogels meer data beschikbaar. De resultaten van zowel de vegetatie als de broedvogelkarteringen worden gebruikt om de mate van doelrealisatie vast te stellen bij de interne kwaliteitsbeoordeling ter verantwoording aan het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Om de koers voor de gestelde doelen goed in beeld te houden worden aanvullende gegevens verzameld dan wel gemonitord met een grotere intensiteit dan 1x in de 10 jaar of soorten voor of achteruit gaan en tot directe aansturing van het beheer moeten leiden. Aangezien de hoogveenkern uniek is, zijn in het kader van het LIFE project extra opdrachten voor onderzoek naar de waterhuishouding en de macrofauna uitgezet. De resultaten geven de beheerder meer inzicht in het functioneren van zo n bijzonder restant hoogveenplateau en de bijzondere fauna die daar voor komt. Zo 4

6 werden soorten ontdekt waarvan het voorkomen niet eerder werd vastgesteld zoals van de turfloopkever, de veenmier en de gladde slang. Daarnaast heeft Staatsbosbeheer vanaf 1992 een raai met permanente kwadraten uitgezet op de hoogveenkern om de ontwikkelingen in de vegetatie nauwgezet te volgen (1x in de 3 jaar). In samenwerking met het waterschap Regge en Dinkel en de aangrenzende landbouwers is een hydrologisch meetnet geïnstalleerd in een raai die zowel het natuurgebied als het aangrenzende landbouwgebied bestrijkt. Door het verloop van de waterstanden te meten wordt inzichtelijk gemaakt of er wederzijdse effecten van maatregelen zijn en daaraan consequenties verbonden moeten worden. E.e.a. vloeit voort uit een convenant tussen landbouwers, waterschap Regge en Dinkel, gemeente Twenterand en Staatsbosbeheer. Een meetpunt in Engbertsdijksvenen is zelfs online bij het waterschap Regge & Dinkel. Daarnaast is op de website van Staatsbosbeheer het LIFE project Engbertsdijksvenen te vinden en zullen aanvullingen gemaakt worden. De resultaten van al die onderzoeken worden niet alleen intern gebruikt, maar ook in de communicatie met omwonenden, natuur en milieugroepen, convenantboeren, het ministerie van LNV, de provincie Overijssel, Dienst Landelijk Gebied, de gemeenten Twenterand en Hardenberg, de waterschappen Regge & Dinkel en Velt & Vecht. Buitengewoon grote rijkdom Engbertsdijksvenen kent een grote rijkdom aan planten en diersoorten. Van de klassieke sleutelsoorten van Actief hoogveen komen negen soorten veenmossen voor. Van de bultveenmossen zijn dat o.a. hoogveenveenmos en wrattig veenmos en van de slenkveenmossen waterveenmos en zacht veenmos. Van de kenmerkende hogere planten zijn kleine veenbes, lavendelheide, witte snavelbies, kleine en ronde zonnedauw aanwezig, maar ook Koningsvaren en slangewortel. Voor vogels is het gebied van grote betekenis. Engbertsdijksvenen heeft bijna 100 soorten broedvogels. Daarnaast is het gebied van belang voor trekvogels en wintergasten, waaronder de kraanvogel, blauwe kiekendief en taiga rietgans. In het gebied zijn 31 soorten dagvlinders waargenomen, waaronder bruine vuurvlinder, heideblauwtje en heivlinder. Engbertsdijksvenen behoort tot één van de beste libellengebieden in Overijssel met maar liefst 39 soorten waaronder tengere pantserjuffer, vroege glazenmaker, noordse glazenmaker, glassnijder, venwitsnuitlibel en gevlekte witsnuitlibel. In Engbertsdijksvenen is het voorkomen van 6 soorten amfibieën en 5 reptielensoorten bekend. De meest kenmerkende soorten zijn: heikikker, zandhagedis, gladde slang, ringslang en adder. Met 16 sprinkhaansoorten en 1 krekel behoort Engbertsdijksvenen ook tot een van de beste sprinkhaangebieden in Overijssel. Enkele karakteristieke soorten zijn veenmol, moerassprinkhaan en zompsprinkhaan Vanwege deze grote waarde als leefgebied voor flora en fauna is Engbertsdijksvenen aangewezen als speciale beschermingszone in het kader van de Europese Vogelrichtlijn en als internationaal belangrijk Wetland volgens de conventie van Ramsar. Nederland heeft zich hiermee verplicht Engbertsdijksvenen te beschermen. Het is Staatsnatuurmonument en als Natuurbeschermingswet gebied aangewezen. Het gebied is bovendien aangemeld voor de habitatrichtlijn. Beheerssystematiek Staatsbosbeheer Staatsbosbeheer kent een landelijk systeem voor het vastleggen van de beheersdoelen voor de terreinen. Dit systeem begint met de vier kerntaken van de organisatie: natuur, landschap, recreatie en houtoogst. Bij elke kerntaak hoort een lijst van mogelijke doelen (doeltypen). De kerntaken zijn niet in ieder terrein allemaal van toepassing en ook niet in dezelfde mate. Voor Engbertsdijksvenen zijn de kerntaken natuur, landschap en recreatie van toepassing. Houtoogst ontbreekt. De doeltypenlijst voor de kerntaak natuur is het meest uitgebreid en het meest gedetailleerd. Er worden doeltypen onderscheiden en daarbinnen subdoeltypen. In de praktijk vormen de subdoeltypen de belangrijkste eenheid. Hoogveen en natte heide zijn voorbeelden van subdoeltypen. Bij elk subdoeltype horen bepaalde levensgemeenschappen, typen begroeiing en planten en diersoorten. Hun aanwezigheid bepaalt de kwaliteit van het terrein. Zo bestaat de kenmerkende begroeiing van het subdoeltype hoogveen vooral uit veenmos, lavendelheide, kleine veenbes, en eenarig wollegras. Kenmerkende diersoorten zijn bijvoorbeeld adder, heikikker, veenbesblauwtje, veenhooibeestje, noordse glazenmaker, veenmol en vogels als geoorde fuut, kraanvogel en goudplevier. 5

7 De keuze voor een natuurdoeltype hangt onder meer af van de natuurlijke omstandigheden van het terrein (zoals geologie, reliëf, water, bodem), de oppervlakte en de al aanwezige natuur. Deze factoren bepalen wat er mogelijk is. Binnen die mogelijkheden streeft de beheerder naar het meest bijzondere en waardevolle natuurdoel. Staatsbosbeheer gebruikt de doeltypen intern om de richting voor het beheer te bepalen en vervolgens om te meten hoe effectief het beheer is. Extern dienen ze om afspraken met het ministerie van LNV als opdrachtgever vast te leggen en de vergoeding van het ministerie aan Staatsbosbeheer voor de geleverde beheersinspanningen te bepalen. 6

8

9 OVERZICHTSKAART Engbertsdijksvenen Locatie maatregel Vak Locatie maatregel Voormalig muggengebied Schipsloot hoogveenkern Vak 22 Vak 24 Vak 12 Grote super plus 24 akkers Landbouwgebied oostzijde Voormalige landbouwgrond Vak 10 Vak 3 Vak 4 wandelpad Oude leidijk