Van autonoom dorp naar woondorp
|
|
- Stefan de Coninck
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Van autonoom dorp naar woondorp Inleiding provinciale dorpendag Noord-Holland 22 september, Schoorl Aan het begin van een college over de ontwikkelingen in dorpen vroeg ik eens aan een groep studenten aan de hand van deze foto in een aantal trefwoorden op te schrijven wat zij onder een dorp verstaan. Daarbij werden door hen onder andere een aantal voorzieningen genoemd, zoals de kerk die ook duidelijk op de foto staat. Dorpen en voorzieningen worden makkelijk met elkaar in verband gebracht en veel dorpen zijn ook rondom voorzieningen, zoals de kerk en het marktplein, ontstaan. In dorpen zijn de afgelopen vijftig jaar echter veel voorzieningen verdwenen. Dat heeft tot heel wat onrust maar ook tot nieuwe betrokkenheid geleid. Die ontwikkeling past echter in een veel bredere ontwikkeling die ik vandaag met u wil bespreken en waarin de betekenis van plaatselijke voorzieningen sterk is veranderd. Overigens in dit dorp, het dorp Wulvergem in Vlaanderen, zijn er nog nauwelijks voorzieningen over. Met zo n 275 inwoners in 110 huishoudens is het ook wel een erg klein dorp. Het kleuterschooltje dat er in 1997 nog was is gesloten. Lager onderwijs, kinderopvang en een winkel zijn er al langere tijd niet meer. Een café en een zaal zijn er nog wel. Als aan bewoners van het Nederlandse platteland, wordt gevraagd wat zij onder platteland verstaan zien we iets gelijksoortigs. Wat in de reacties overheerst zijn vooral landschappelijke kenmerken. Men schetst in het algemeen een idyllisch beeld met veel natuurschoon en aantrekkelijke landschappen. Veel bewoners van dorpen zijn enthousiast over hun woning, hun woonomgeving, maar ook over het sociale leven. Als de leefsituatie op het Nederlandse platteland wordt beschreven, zoals in Thuis op het Platteland, de eerste studie in het onderzoeksprogramma de Sociale Staat van het Platteland van het Sociaal en Cultureel Planbureau, komt een positief beeld naar voren. De leefsituatie is daar relatief gunstig en dat is vooral gebaseerd op de gunstige woonsituatie en de grotere betrokkenheid van bewoners. Daar komt een grote en steeds verder toenemende (auto)mobiliteit nog bij als gunstige, maar noodzakelijke, voorwaarde. Begin oktober wordt de tweede studie van dit project aan de minister van LNV aangeboden. Daarin staat het verhaal van de plattelandsbewoners zelf centraal. Hoe zien zij het leven op het Nederlandse platteland? In een voorpublicatie melden de onderzoekers dat dat positieve beeld door de bewoners zelf wordt bevestigd. Daarbij gaat het volgens bewoners in de eerste plaats om de mooie woonomgeving en in de tweede plaats om het sociale leven. Maar er zijn ook minpunten: het voorzieningenaanbod wordt als mager beoordeeld en het openbaar vervoer is geen reële optie meer. Velen maken zich zorgen over het voortbestaan van bepaalde voorzieningen, zoals over de dorpsschool. Het is zoals Hans Elerie in Drenthe het ooit verwoordde: Het leven op het platteland is afhankelijk van de auto en de vrieskist. Wat uit gesprekken met plattelandsbewoners vooral blijkt: naast de feiten is ook het beeld dat men van de eigen situatie heeft een belangrijke zaak. En vooral ontwikkelingen worden beoordeeld op basis van het beeld dat men van het dorp heeft opgebouwd. En dat zijn soms machtige beelden. Mijn stelling is dan ook dat naast belangrijke maatschappelijke ontwikkelingen sprake is van veranderende beeldvorming, overigens niet alleen bij plattelandsbewoners maar ook bij stedelingen. Natuurlijk is er sprake van een relatie tussen de feitelijke ontwikkeling en de beeldvorming, maar de beeldvorming loopt niet noodzakelijk met de feitelijke ontwikkeling in de pas en beelden verschillen tussen diverse groepen: tussen stedelingen en dorpsbewoners, maar ook tussen dorpsbewoners onderling. 1
2 De ontwikkelingen in Nederlandse dorpen in de afgelopen vijftig jaar kunnen worden beschreven als een overgang van autonome dorpen naar woondorpen. Die overgang is in feite een continue ontwikkeling waarbij dorpen enerzijds steeds minder autonoom worden en anderzijds zich steeds meer als woondorp profileren. Die overgang is echter niet alleen een feitelijke ontwikkeling. Ook in de meningsvorming van bewoners is sprake van een continu veranderingsproces, waarbij voor een deel van de bewoners het autonome dorp nog steeds een belangrijk referentiekader is. Maar een groeiend aantal bewoners past zijn / haar beeld van dorp en platteland aan en hanteert ten aanzien van ontwikkelingen in dorpen een referentiekader dat overeenkomt met de situatie in woondorpen. Deze overgang van autonoom dorp naar woondorp, zowel als feitelijke ontwikkeling als in de beeldvorming van dorpen, compliceert het debat over de leefbaarheid in dorpen. Ik wil echter beginnen met een beschrijving van de situatie in enkele concrete dorpen, dorpen buiten de provincie Noord-Holland, maar situaties die als een spiegel kunnen dienen voor de overigens zeer verscheiden situatie waarin dorpen in Noord-Holland verkeren. Voor een goed beeld van het verleden en de ontwikkeling sindsdien neem ik u allereerst mee naar een dorp van 50 jaar geleden: het dorp Anderen in Drenthe. Vijftig jaar geleden voerden het Amerikaanse echtpaar John en Dorothy Keur daar een onderzoek uit. Zij verbleven enige tijd in het dorp en schreven naar de gewoonte van die tijd een boek dat in de titel de bewoners van Anderen kenschetste als The deeply rooted, de diep gewortelden. Voor die karakteristiek was in het begin van de jaren vijftig voldoende reden. Het relatieve isolement waarin de bevolking van Anderen zich toenmaals bevond is nu bijna onvoorstelbaar. Een groot deel van het leven speelde zich af binnen de grenzen van het dorp. De meeste bewoners waren er geboren en getogen. De meeste bewoners vonden in het dorp werk. En in het dorp waren de meeste voorzieningen nog aanwezig. Toch waren de bewoners ook toen al voor bepaalde zaken, zoals een kerk, op omringende dorpen gericht. Opvallend is dat in 1985 de school in Anderen werd gesloten, maar dat de consequenties voor de leefbaarheid ter plaatse in feite niet groot waren. In een beschrijving van het verenigingsleven over die afgelopen vijftig jaar is alleen maar groei te constateren: er kwamen sportverenigingen en verenigingen gericht op bepaalde groepen (ouderen, vrouwen) bij en slechts een vereniging (de oudercommissie van de lagere school) verdween. Het dorp bleef in alle opzichten een vitale gemeenschap. Die bevinding sluit aan bij de conclusies van een in 2004 gepubliceerd onderzoek in een nabijgelegen deel van Drenthe, uitgevoerd door het Verwey-Jonker Instituut. De onderzoekers concluderen dat de ruimtelijke keuzevrijheid van de bewoners van kleine dorpen is toegenomen. Die ruimtelijke keuzevrijheid is echter steeds minder gebaseerd op de lokale aanwezigheid van voorzieningen, maar vooral op de toegenomen mobiliteit van de bewoners. Een ander dorp waarvoor de ontwikkeling over de afgelopen 50 jaar goed kan worden beschreven is het dorp Nisse in de Zak van Zuid-Beveland. In 1955 liet de Nederlandse Onderwijs Film een film maken over dit dorp om de kinderen in de stad een beeld te geven van het leven op het platteland. De cineast Goert Giltay maakte, uitgaande van die oude zwartwit film, in 1979 een prachtig filmportret van het dorp, waarbij de ontwikkelingen tussen 1955 en 1979 goed in beeld worden gebracht. Tenslotte is er nog een recente filmproductie die de bewoners zelf in 2000 als millenniumproject maakte. In 1955 waren er nog een groot aantal voorzieningen in Nisse, waaronder een groot aantal winkeltjes. Van die winkels was er in 1979 geen een meer over, al had de exploitant van de rijdende winkel in het dorp nog zijn depot in het dorp. Nisse is inmiddels een van de meest favoriete woonplekken in Zeeland vanwege zijn prachtige ligging ten opzichte van de bloemdijken van de Zak en de meidoornhagen in het poelgrondengebied. En er is sinds kort, in samenwerking met de 2
3 rijdende winkel, toch weer een winkelvoorziening: een bakkerij met theetuin, een kleine winkel en een internetsteunpunt. Het is een initiatief van Stichting het Gors en wordt gerund door mensen met een verstandelijke handicap. De bus die de werknemers van Goes naar Nisse vervoert, biedt tevens de mogelijkheid aan de dorpsbewoners om hiervan gebruik te maken. Kortom, een veelzijdig initiatief dat meerdere doelstellingen dient. De voorziening is overigens nog belangrijker voor toeristen dan voor de bewoners, maar draagt zeker bij aan de levendigheid van het dorp. Op dit moment ronden wij een studie af in 8 kleine dorpen in de gemeente Borsele waarbij het ons gaat om de relatie tussen de ontwikkeling van de leefbaarheid, de sociale samenhang in dorpen en het zorgend vermogen van de dorpssamenleving. Daarmee willen we een bijdrage leveren aan het WMO-beleid in kleine Zeeuwse dorpen. Hoe belangrijk initiatieven uit de samenleving kunnen zijn voor het ontstaan van voorzieningen blijkt ook uit de ontwikkelingen in het dorp Loil, een kerkdorp onder Didam in de Gelderse Liemers met bijna 1500 inwoners. De bibliotheek is het resultaat van een initiatief vanuit de dorpsgemeenschap zelf. Bij het sluiten van de oude parochiebibliotheek in 1994, namen de dorpsbewoners het initiatief tot deze dorpsbibliotheek die in 1995 feestelijk werd geopend en dankzij vrijwilligers vier dagen per week is geopend. Het dorp kreeg er in het kader van de landelijke leefbaarheidswedstrijd Kern met Pit een prijs voor. Vooral de bibliotheekvoorziening op het platteland staat momenteel onder druk. U heeft er in de laatste Dorpenkrant van PRIMO over kunnen lezen. In Nederland werd in 1989 voor de ruim tweeduizend woonplaatsen met minder dan tienduizend inwoners nog vastgesteld dat ruim 78 procent een bibliotheekvoorziening, een vestiging of een stopplaats van een bibliobus, had en dat slechts 1,7 procent van deze woonplaatsen meer dan vijf kilometer van een bibliotheekvoorziening was verwijderd. In die studie werd de bibliotheekvoorziening nog tot het dagelijkse voorzieningenpakket gerekend. In het recente verleden zijn vooral in de stad veel bibliotheekvestigingen zijn gesloten. Op het platteland bleef de bibliotheek de belangrijkste culturele voorziening, al nam het bezoek aan bibliotheken ook daar af. In een recent onderzoek in Friesland bleek dat de bibliobus niet goed functioneert voor de doorsnee bibliotheekbezoeker. Deze geeft duidelijk de voorkeur aan de vaste voorziening in een centrumdorp op afstand boven de mobiele voorziening in het eigen dorp. De bibliobus functioneert vooral voor minder mobiele doelgroepen, zoals basisschoolleerlingen. Combinatie met de school, bijvoorbeeld in het kader van de brede school, is dan een betere optie. De sociale veranderingen op het platteland kunnen worden beschreven als een overgang van een oude orde, een oude verscheidenheid van autonome dorpen, naar een nieuwe orde, een nieuwe verscheidenheid van woondorpen. Het zijn vooral, meer literaire, schrijvers die de veranderingen op het Noord-Hollandse platteland in de afgelopen decennia van binnenuit hebben beschreven. Zo beschrijft Judith Koelemeijer op een aangrijpende manier in Het zwijgen van Maria Zachea de veranderingen die zich in de jaren vijftig en zestig voordeden in een Noord-Hollands tuindersgezin in een dorp in de Zaanstreek. De grote verschillen in levensgeschiedenis die er bestonden tussen de kinderen van één gezin laten die veranderingen goed zien: De maatschappelijke ontwikkelingen denderden bij elk volgende kind het gezin binnen. Ontwikkelingen met belangrijke consequenties voor de levensgeschiedenis van die kinderen: hogere opleidingsniveaus, emancipatie van de vrouw, technologische ontwikkelingen. Ze worden in dit soort literatuur treffend beschreven in hun consequenties voor het leven van alle dag. 3
4 Ook het boek van Gerarda Mak Alleen met velen, het levensverhaal van haar moeder Corrie dat zich voor een groot deel afspeelde in het katholieke dorp t Zand, illustreert hoe de wereld razendsnel veranderde: de groeiende welvaart na de geldzorgen in de jaren van wederopbouw, de groeiende vrijheid om op ingrijpende zaken als kinderen krijgen en de keuze voor werk, wel of niet werk en de aard van het werk, de positieve kanten van individualisering. Zo n boek relativeert overigens ook de veranderingen in het sociale leven. Natuurlijk er was veel saamhorigheid, maar de sociale controle vanuit bijvoorbeeld de katholieke kerk, was toch zeer benauwend. Ook Chris van Esterik heeft de sociale veranderingen op het Nederlandse platteland treffend beschreven, maar dan vanuit het perspectief van een dorp, zijn geboortedorp Ingen in de Betuwe. Daarbij karakteriseert hij Ingen uit zijn kinderjaren als autochtoon : een dorp waarbinnen voor de meeste bewoners het leven van alle dag en het leven van wieg tot graf zich binnen de grenzen van het dorp afwikkelden. Opvallend is dat in de periode het dorp in die vorm tot een ongekende bloei kwam: de nieuw verworven welvaart werd in de eerste plaats in het dorp zelf geïnvesteerd of op zijn minst aldaar consumptief uitgegeven. De direct daaropvolgende schaalvergroting van het leven betekende echter het feitelijke einde van Ingen als autochtoon dorp en het begin van het fenomeen van de verplaatste consumptie : het verdiende geld werd niet meer alleen in het plaatselijke café of bij de lokale sportvereniging uitgegeven, maar steeds vaker ook in de stad of elders in een ver land op vakantie. Het is duidelijk dat deze teruglopende aanwezigheid van voorzieningen een aspect is van de algemene schaalvergroting in het leven. Enerzijds wordt deze gevoed door steeds hogere drempelwaarden, anderzijds door de steeds grotere reikwijdte van onze verplaatsingen. Deze schaalvergroting van het leven doet zich in twee domeinen voor: het economische en het sociale domein, waarbij het in het economische domein gaat om steeds verder toenemende afstanden tussen wonen en werken en tussen wonen en voorzieningencentra. Belangrijke achtergronden voor deze schaalvergroting zijn de welvaartsgroei en de nog steeds toenemende automobiliteit. Deze algemene schaalvergroting van het leven op het Nederlandse platteland wil ik illustreren aan de hand van cijfers die het resultaat zijn van een onderzoek dat wij in het voorjaar van 2007 in zeventien dorpen in de gemeente Littenseradiel hebben uitgevoerd. Omdat wij in 1993 in dezelfde dorpen ook een onderzoek deden onder de vrouwen in dezelfde dorpen, kan de ontwikkeling in de afgelopen vijftien jaar, vanuit het perspectief van vrouwen, worden beschreven. Ik laat u achtereenvolgens zien hoe het staat met de automobiliteit, de individualisering, de dagpaden en de leefpaden van bewoners. De automobiliteit van dorpsbewoners neemt steeds verder toe en wordt steeds meer een zaak van het individu in plaats van het huishouden. Het aandeel huishoudens dat niet over een auto kan beschikken wordt steeds kleiner. De afhankelijkheid van de auto wordt daarmee steeds groter. Individualisering uit zich onder andere in de veranderde arbeidsparticipatie van vrouwen. De verhoogde arbeidsparticipatie hangt natuurlijk ook sterk samen met conjuncturele veranderingen en de ontwikkeling van de regionale economie. Maar duidelijk is dat de arbeidsparticipatie van vrouwen zeer sterk is toegenomen en dat de vrouwen in de dorpen van Littenseradiel ook steeds omvangrijkere banen hebben. Bovenstaande ontwikkelingen hebben grote gevolgen voor de dag- en leefpaden van bewoners. Voor het dagpad zijn vooral de dagelijkse woon-werk relaties van belang. Het 4
5 aandeel vrouwen dat buiten het dorp werkt neemt voortdurend toe. In combinatie met hun grotere arbeidmarktparticipatie Wat het leefpad betreft, blijkt dat men steeds minder vaak in het dorp geboren en getogen is. Tegelijkertijd is de relatief lange woonduur te zien als een teken dat het dorp als woonmilieu in populariteit is toegenomen. Men kiest vaker voor het wonen in een dorp en men blijft vaker bij die keuze. Voor vrouwen is het verhaal overigens nog iets gecompliceerder. In het verleden verlieten zij namelijk al vaker dan mannen hun dorp, omdat zij hun mannen vaker volgden naar hun geboortedorp dan andersom. Tot zover over schaalvergroting. Wat vaak wordt vergeten is dat naast schaalvergroting ook sprake is van schaalverkleining. Deze doet zich vooral voor in het culturele en politieke domein. Bewoners van dorpen oriënteren zich daarbij steeds meer op een relatief klein gebied: de woning en de woonomgeving. Door diezelfde welvaart, maar ook door een hang naar privacy, worden de eigen woning en de directe omgeving daarvan steeds belangrijker. Ze worden steeds belangrijker om de eigen identiteit vorm te geven en aan anderen te tonen. En waarin men investeert daarover wenst men ook politieke zeggenschap; vandaar een politieke oriëntatie die neigt tot krimp naar eigen haard en erf. Schaalvergroting én schaalverkleining hebben ertoe geleid dat dorpen in Nederland in toenemende mate het karakter hebben gekregen van woondorpen. Daaraan liggen vooral veranderingen in dag- en leefpaden van bewoners ten grondslag. In het autonome dorp is sprake van een relatief complete samenleving. Daar vonden baas en knecht woonplaats en werk, daar vond men zijn of haar familie en vrienden, aan die plek ontleende men op vanzelfsprekende wijze zijn of haar identiteit en daar was in het verleden ook sprake van politieke gemeentelijke autonomie. Voor de bewoners van woondorpen liggen de meeste economische en sociale relaties, de woon-werkrelatie voorop, buiten het dorp. Voor de culturele en politieke oriëntatie zijn het woondomein - de eigen woning en de directe woonomgeving - veel belangrijker geworden. In samenhang daarmee wordt de lokale leefbaarheid dan ook steeds vaker anders geëvalueerd. In het autonome dorp was daarbij vooral het oog gericht op de werkgelegenheid ter plaatse en op het lokaal voorzieningenniveau. In het woondorp wordt de regionalisering van werk en voorzieningen veel meer als een gegeven beschouwd. Voorzieningen zijn wel van belang, maar de lokale aanwezigheid is niet meer doorslaggevend. Wat van steeds groter belang is, is de kwaliteit van de woonsituatie ter plekke. Belangrijke thema s zijn dan ook verkeersveiligheid, verkeersluwte, sociale veiligheid, rust en ruimte, groen, en het samen wonen met buren die een leefstijl hebben die past bij jezelf en je kinderen. Ik ben van mening dat de Nederlandse dorpen anno 2005 steeds meer als woondorpen moeten worden beschouwd. Maar zo eenvoudig is het niet. Het blijkt dat veel bewoners van Nederlandse dorpen, maar ook veel gemeentelijke bestuurders, ook nu nog het autonoom dorp als referentiekader hanteren. Zij blijven de ontwikkelingen in hun dorp beoordelen vanuit het beeld van een autonoom dorp. Het autonome dorp is een machtig beeld. Uiteraard zijn het bepaalde groepen bewoners die dat beeld hanteren: ouderen, zij die ter plaatse zijn opgegroeid en zij die er wonen en werken. Het referentiebeeld van het woondorp wordt vooral gehanteerd door jongeren, zij die elders werken en bewoners die zich recent in het dorp hebben gevestigd. 5
6 Vanuit het referentiekader van het autonome dorp is het perspectief slecht: in feite worden de lokale ontwikkelingen vaak in dit circulaire schema gevat: als een voorziening verdwijnt, daalt de leefbaarheid, daalt de aantrekkelijkheid van het dorp als woonplaats en daalt het aantal inwoners, waardoor opnieuw voorzieningen verdwijnen. Kortom, er is geen ander perspectief dan de spiraal omlaag. Het probleem is dat deze relaties wel tot de verbeelding spreken, maar op het niveau van het dorp in feite niet meer geldig zijn. Het schema is vooral van belang als referentiekader. Vanuit het referentiekader van het woondorp is het perspectief beter: dorpen worden binnen regionale woningmarkten in toenemende mate als aantrekkelijke woonmilieus gezien. De belangstelling om in een dorp te wonen is nog nooit zo groot geweest. De steeds positiever beoordeling van de woonsituatie in dorpen betekent dat de leefbaarheid in dorpen steeds vaker positief wordt beoordeeld. Een van de gevolgen van deze positieve ontwikkeling is dat in woondorpen allerlei gemeenschapsinitiatieven worden genomen. Gemeenschapsinitiatieven die op hun beurt het dorp als woondorp aantrekkelijker maken. Kortom, dan is er een perspectief van de spiraal omhoog mogelijk. Hier past in mijn verhaal de bibliotheek van het dorp Loil: geen traditionele voorziening die een voorwaarde is voor de leefbaarheid van het dorp. Neen, een voorziening die het karakter heeft van een gemeenschapsinitiatief en die het resultaat is van de leefbaarheid in het dorp. Anders gezegd het is geen voorziening die top-down wordt aangeboden, maar het gaat om een voorziening die bottom-up vanuit de dorpsbewoners is gecreëerd. Dat betekent overigens niet dat men alles maar op zijn beloop kan laten. Ook gemeenschapsinitiatieven vragen om voorwaardenscheppend beleid. Ik benadruk twee voorwaarden. De eerste is logisch gezien het voorgaande. Het dorp moet door de bewoners als een aantrekkelijke woonplaats beschouwd kunnen worden. Dat is een basis. Maar daarnaast moet er ruimte zijn, ruimte voor gemeenschapsinitiatieven. Ik beperk me hier tot de fysieke ruimte. Elk dorp dat we als lokale dorpsgemeenschap serieus nemen heeft een plek binnen en een plek buiten nodig waar bewoners initiatieven kunnen ontplooien waar zij zelf voor kiezen. Daarom is het onderzoek in de dorpen van Littenseradiel ook gericht op het functioneren van dorpshuizen en andere ontmoetingsplekken. Ik keer tot slot terug naar het Vlaamse dorp Wulvergem. Een dorp met weinig voorzieningen, zonder school, zonder winkel, maar wel een bijzonder dorp, dat Wulvergem. Want het mag dan klein zijn, het is trots op het NWT, het Nieuw Wulvergems Toneel. Het NWT bestond vorig jaar 25 jaar. Ieder jaren komen er in het voorjaar duizenden mensen naar zaal De Walvis. Het is mij nog nooit gelukt om een kaartje voor een van hun voorstellingen te pakken te krijgen, al sta ik sinds enige tijd op hun site omdat ze trots zijn dat ik ze zo vaak in Nederland en Vlaanderen als voorbeeld geef, tot welke initiatieven de bewoners van een klein dorp in staat zijn. Wulvergem, een dorp om trots op te zijn. Frans Thissen, 22 september
Leefbaar platteland. Frans Thissen Afdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies
Leefbaar platteland Frans Thissen Afdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies Structuur presentatie Vier concrete dorpen SCP-project Sociale staat van het Platteland Leefbaarheid:
Nadere informatieAfdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies Wat houdt een dorp leefbaar en vitaal?
Afdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies Wat houdt een dorp leefbaar en vitaal? Frans Thissen Een dorp: Nisse 1955 Wat houdt een dorp leefbaar en vitaal? 2 Een dorp: Nisse
Nadere informatieAfdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies Ontwikkelingen op het platteland en de leefbaarheid en vitaliteit van dorpen
Afdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies Ontwikkelingen op het platteland en de leefbaarheid en vitaliteit van dorpen Frans Thissen Begrippen Voorzieningen (sociale infrastructuur):
Nadere informatieDorpen in verandering de veranderende positie van lokale voorzieningen
de veranderende positie van lokale voorzieningen Frans Thissen Afdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies Nisse, een dorp in verandering 1955 Nisse, een dorp in verandering 1979
Nadere informatieBrabantse Dorpen. Frans Thissen. en de veranderingen van binding en identiteit UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM
en de veranderingen van binding en identiteit Frans Thissen Afdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies Het verhaal van Brabant Veranderende dorpen Oebele van Zuilen: (over de
Nadere informatieDe sociale draagkracht van de dorpen in Borsele
De sociale draagkracht van de dorpen in Borsele Frans Thissen Universiteit van Amsterdam Myrthe Vooraf Leefbaarheid, sociale cohesie en community care: Moeilijke begrippen voor betrekkelijk gewone zaken
Nadere informatieDe leefbaarheid van het moderne platteland
De leefbaarheid van het moderne platteland In 1955 maakte de Nederlandse Onderwijs Film een korte documentaire over een dag uit het dagelijks leven in een klein dorp. Het doel was stadskinderen een idee
Nadere informatieVergrijzen in het groen: oud worden op het platteland
Vergrijzen in het groen: oud worden op het platteland Joos Droogleever Fortuijn Afdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies Inhoud Vergrijzing op het platteland Voorzieningen
Nadere informatieLeefbaarheid is mensenwerk. Leeuwarden, 21 maart 2013 Roosje van Leer, STAMM
Leefbaarheid is mensenwerk Leeuwarden, 21 maart 2013 Roosje van Leer, STAMM Programma Wat is leefbaarheid? Krimp en leefbaarheid Ontwikkelingen op het platteland Hoe meet je leefbaarheid? Wat is van invloed
Nadere informatieLeefbare dorpen: van raamwerk tot ontwikkelingsmodel; Dr. J.F.C.M. Thissen, Universiteit Amsterdam
Leefbare dorpen: van raamwerk tot ontwikkelingsmodel; Dr. J.F.C.M. Thissen, Universiteit Amsterdam Als ik in Nederland een college over dorpen geef begin ik meestal deze foto aan de studenten te tonen
Nadere informatie1 Dorpen in verandering; over veranderende binding en identiteit
1 Dorpen in verandering; over veranderende binding en identiteit 2 Laat ik beginnen u te feliciteren. Maar waarmee eigenlijk? Natuurlijk kan ik u feliciteren met het feit dat de naam van Bakel 1300 jaar
Nadere informatieTOT IN DE KERN MET BEWONERS
SYMPOSIUM TOT IN DE KERN MET BEWONERS 26 SEPTEMBER 2013 AGENDA INLEIDINGEN STAMTAFEL DISCUSSIES LAGERHUIS STELLINGEN CONCLUSIES Omgaan met verandering, de rol van dorpsraden UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM
Nadere informatieLokale binding in de provincie Groningen. Een vergelijking tussen stad en platteland
Lokale binding in de provincie Groningen. Een vergelijking tussen en Uit recent onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) blijkt dat de betrokkenheid in de dorpen niet altijd even vanzelfsprekend
Nadere informatieFries burgerpanel Fryslân inzicht
Fries burgerpanel Fryslân inzicht Wij gaan er van uit dat we zo lang mogelijk in onze eigen woonomgeving kunnen blijven. Fries burgerpanel over voorzieningen in Fryslân september 2015 Wij gaan er van uit
Nadere informatieTrots op Groningen. Voelen Groningers zich verbonden met de provincie?
Trots op Groningen. Voelen Groningers zich verbonden met de provincie? In deze factsheet staat de binding met de provincie Groningen centraal. Het gaat dan om de persoonlijke gevoelens die Groningers hebben
Nadere informatieLeefbare dorpen. De sociale draagkracht van dorpen in Borsele. Publieksversie onderzoeksrapport
De sociale draagkracht van dorpen in Borsele Publieksversie onderzoeksrapport Middelburg, november 2008 Colofon 4 Scoop 2008 Leefbare dorpen is de publieksversie van het officiële onderzoeksrapport De
Nadere informatieGroningers positief over sociale contacten in de woonbuurt
Groningers positief over sociale contacten in de woonbuurt Sociale betrokkenheid, ofwel sociale cohesie, is een belangrijke eigenschap voor een leefbare woonomgeving. Zo blijkt dat hoe meer sociale contacten
Nadere informatieDe bieb in De buurt 2
De bieb in de buurt 2 Inleiding De bibliotheek is een plek waar kennis, informatie, mooie verhalen en inspiratie voor het oprapen liggen. De bibliotheek dient als trefpunt in de buurt. Het is een plek
Nadere informatieGroningers zetten zich in voor leefbaarheid in dorp of wijk
Groningers zetten zich in voor leefbaarheid in dorp of wijk De samenleving verandert. Bewoners pakken steeds meer zelf op en gemeenten geven meer ruimte aan lokale bewonersinitiatieven (CMO STAMM, 2015).
Nadere informatieVervoer in het dagelijks leven
Vervoer in het dagelijks leven Doordat de afstanden tot voorzieningen vandaag de dag steeds groter worden neemt het belang van vervoer in het dagelijks leven toe. In april 2014 zijn de leden van het Groninger
Nadere informatiePvdA Duiven - Samen Vooruit!
v 1 PvdA Duiven - Samen Vooruit! Voor u ligt het verkiezingsprogramma van de PvdA Duiven voor de verkiezingen van 21 maart 2018. Voor ons is dit de basis om verder te werken aan concrete plannen om samen
Nadere informatiePvdA Duiven - Samen Vooruit!
VERKIEZINGSPROGRAMMA PVDA DUIVEN 2018 PvdA Duiven - Samen Vooruit! Voor u ligt het verkiezingsprogramma van de PvdA Duiven voor de verkiezingen van 21 maart 2018. Voor ons is dit de basis om verder te
Nadere informatieWoON-themarapport. Woningbouwplanningen van kwantiteit naar kwaliteit
Woningbouwplanningen van kwantiteit naar kwaliteit Middelburg, december 2013 Colofon SCOOP 2013 Samenstelling Dick van der Wouw Nadet Somers SCOOP Zeeuws instituut voor sociale en culturele ontwikkeling
Nadere informatieBijlage bij persbericht Hoe prettig is het wonen in Borger-Odoorn? Korte samenvatting van de resultaten uit het Leefbaarheidsonderzoek
Bijlage bij persbericht Hoe prettig is het wonen in Borger-Odoorn? Korte samenvatting van de resultaten uit het Leefbaarheidsonderzoek Hoe prettig is het wonen in Borger-Odoorn? De leefbaarheid waar het
Nadere informatieRegionale verscheidenheid in bevolkingsconcentraties
Deel 1: Gemiddelde leeftijd en leeftijdsopbouw Mathieu Vliegen en Niek van Leeuwen De se bevolkingskernen vertonen niet alleen een ongelijkmatig ruimtelijk spreidingspatroon, maar ook regionale verschillen
Nadere informatieVerhuisplannen en woonvoorkeuren
Verhuisplannen en woonvoorkeuren Burgerpeiling Woon- en Leefbaarheidsmonitor Eemsdelta 2015 Bevolkingsdaling ontstaat niet alleen door demografische ontwikkelingen, zoals ontgroening en vergrijzing of
Nadere informatiedrenthe rapportage september 2016 leefbaarheid
kennis. onderzoek. advies drenthe rapportage september 2016 Hoe tevreden is het Drents panel over leven in Drenthe en hoe ervaren zij de gevolgen van bevolkingskrimp op de? vooraf Drenthe heeft te maken
Nadere informatieTradities en gebruiken in de Groningse cultuur
Tradities en gebruiken in de Groningse cultuur Groningen kent verschillende tradities en gebruiken. Denk hierbij aan de Groningse streektaal, de vlag en het Groningse volkslied. Maar het gaat ook om het
Nadere informatieSociale samenhang in Groningen
Sociale samenhang in Groningen Goede contacten zijn belangrijk voor mensen. Het blijkt dat hoe meer sociale contacten mensen hebben, hoe beter ze hun leefsituatie ervaren (Boelhouwer 2013). Ook voelen
Nadere informatieUit huis gaan van jongeren
Arie de Graaf en Suzanne Loozen Jaarlijks verlaten bijna een kwart miljoen jongeren het ouderlijk huis. Een klein deel van hen is al vóór de achttiende verjaardag uit huis gegaan. De meeste jongeren gaan
Nadere informatieBijlagen. Bijlage C Selectiecriteria bij de werving van de gespreksdeelnemers... 2 Bijlage E Draaiboek focusgroepen senioren... 4
Carola Simon, Lotte Vermeij en Anja Steenbekkers, Het beste van twee werelden. Plattelanders over hun leven op het platteland. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau, oktober 2007. Bijlagen Bijlage
Nadere informatiekinderen toch blijven ondersteunen. Het maakt niet uit wat (Surinaamse vader, 3 kinderen)
In opdracht van de Gemeente Amsterdam (Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling) Als ik mijn vader had gehad vanaf mijn jeugd, dan zou ik misschien anders zijn in het leven. (...) Wat ik allemaal wel niet
Nadere informatieWaardering van voorzieningen, vervoer en werk
Waardering van voorzieningen, vervoer en werk Burgerpeiling Woon- en Leefbaarheidsmonitor Eemsdelta 2015 Een afname van het inwoneraantal heeft gevolgen voor het voorzieningenniveau. Er zal immers niet
Nadere informatieBelang van voorzieningen welke acties willen mensen ondernemen om een voorziening te behouden?
Belang van voorzieningen welke acties willen mensen ondernemen om een voorziening te behouden? Hoe belangrijk is de aanwezigheid van een voorziening in de directe woonomgeving? En wat doen de Groningers
Nadere informatieDe Dorpenmonitor Ontwikkelingen in de leefsituatie van dorpsbewoners
De Dorpenmonitor Ontwikkelingen in de leefsituatie van dorpsbewoners Anja Steenbekkers 25-10-2013 Symposium VKKL Samen bouwen aan (Lim)burgerschap Thema s en indicatoren Algemene conclusies: Dorpen rond
Nadere informatienarratieve zorg Elder empowering the elderly
narratieve zorg Elder empowering the elderly huisbezoek 1: KENNISMAKING - 2 - KENNISMAKING - huisbezoek 1- a kennismaking huisbezoek 1: KENNISMAKING a vertrouwelijkheid individueel in teamverband naar
Nadere informatieOrganisatie van bijzondere Buurtsuper locaties in Twente
Organisatie van bijzondere Buurtsuper locaties in Twente In opdracht van: Versie: augustus 2008 Maatschappelijke Onderneming B+ Organisatie van bijzondere Buurtsuper locaties in Twente Inleiding Op 5 oktober
Nadere informatieMobiliteit & duurzaamheid Leaserijder wordt steeds duurzamer. www.alphabet.com
Mobiliteit & duurzaamheid Leaserijder wordt steeds duurzamer www.alphabet.com Duurzame mobiliteit. Onderzoek naar gedrag en keuzes van leaserijders op gebied van duurzaamheid. Leaserijders steeds milieubewuster.
Nadere informatieMantelzorg, waar ligt de grens?
Mantelzorg, waar ligt de grens? CDA Talentacademie 2014-2015 Anita Relou Wat is volgens het christendemocratisch gedachtengoed de grens van mantelzorg. Inleiding 2015. Een jaar met veel veranderingen in
Nadere informatieSOCIAAL PERSPECTIEF. sociale structuurvisie Zaanstad 2009-2020
SOCIAAL PERSPECTIEF sociale structuurvisie Zaanstad 2009-2020 SOCIAAL PERSPECTIEF sociale structuurvisie Zaanstad 2009-2020 De sociale ambitie: Zaanstad manifesteert zich binnen de metropoolregio Amsterdam
Nadere informatieDE ZIJLEN MET ZORG IN DE SAMENLEVING
De Zijlen ondersteunt in de provincie DE ZIJLEN MET ZORG IN DE SAMENLEVING Groningen 1400 mensen bij wonen, werk en dagbesteding en vrijetijd. Het gaat om mensen met een verstandelijke beperking. Dat doen
Nadere informatieDorpen in verandering
Ook de dorpen waren meegegroeid in de tijd en de vooruitgang. hoe langer ik in het dorp verbleef, des te meer besefte ik dat het eigenlijk allemaal nog moest beginnen. Alleen: niemand wist wát moest beginnen,
Nadere informatieEen gemeentelijk dorpenbeleid. Plattelandsacademie Leuven, 28 april
Een gemeentelijk dorpenbeleid Plattelandsacademie Leuven, 28 april Trends in de dorpen Wonen In het buitengebied neemt bevolking tot 2030 globaal toe In sommige gemeenten zal er krimp zijn Groei zal ook
Nadere informatieOpgave 1 Heeft het vrijwilligerswerk toekomst?
Opgave 1 Heeft het vrijwilligerswerk toekomst? Bij deze opgave horen tekst 1 en 2 en de tabellen 1 tot en met 3 uit het bronnenboekje. Inleiding In Nederland zijn ruim 4 miljoen mensen actief in het vrijwilligerswerk.
Nadere informatieTrots op Groningen Hoe beleven Groningers het wonen en recreëren in de provincie?
Trots op Groningen Hoe beleven Groningers het wonen en recreëren in de provincie? In deze factsheet staat de beleving over het wonen en over het recreëren in Groningen centraal. Het gaat om hoe de inwoners
Nadere informatie1. Raadsbesluit (16/2): PvA akkoord
Stappenplan Interactieve uitwerking 1. Raadsbesluit (16/2): PvA akkoord 2. Opstellen leefbaarheidsprofiel voor Berg a/d Maas en Urmond: Hoe leefbaar zijn beide kernen? Wat is per kern bepalend voor de
Nadere informatieOnderzoek naar de nieuwe vrijwilliger in de sport in Ommen en Hardenberg. Rapportage 31 mei 2017
Onderzoek naar de nieuwe vrijwilliger in de sport in Ommen en Hardenberg Rapportage 31 mei 2017 Waarom dit onderzoek? Vrijwilligers onmisbaar in de sport Onderwerp staat sinds jaar en dag op de agenda
Nadere informatie;ucc.m. 1101166. iw. 1 ZAAK W. CLAS.
Brugstraat 51, 4475 AN Wilhelminadorp Postbus 25,4450 AA Heinkenszand Telefoon: 01 13-5691 10; fax: 01 13-5691 11 E-mail: info@hetzeeuwselandschap.nl ABN AMRO: 51.03.36.167 ING: 245740 Belaië: Kredietbank
Nadere informatieSamen eenzaam. Frida den Hollander
Samen eenzaam Samen eenzaam Frida den Hollander Tweede editie Schrijver: Frida den Hollander Coverontwerp: Koos den Hollander Correctie: Koos den Hollander ISBN:9789402122442 Inhoud Inleiding 1 Ik ben
Nadere informatieArtikelen. Huishoudensprognose : belangrijkste uitkomsten. Maarten Alders en Han Nicolaas
Artikelen Huishoudensprognose 2 25: belangrijkste uitkomsten Maarten Alders en Han Nicolaas Het aantal huishoudens neemt de komende jaren toe, van 7,1 miljoen in 25 tot 8,1 miljoen in 25. Dit blijkt uit
Nadere informatieOnkundig en onaangepast: eenzaamheid en sociaal isolement
Onderwerpen Onkundig en onaangepast: eenzaamheid en sociaal isolement Wat is sociaal isolement? Oorzaken en gevolgen De leefsituatie van sociaal geïsoleerden Wat kunnen we doen aan sociaal isolement? Conclusies
Nadere informatieScholen die fuseren, moeten wel bij elkaar passen
Scholen die fuseren, moeten wel bij elkaar passen Vierde gesprek over de toekomst van de basisscholen in de gemeente Wijchen, 25 februari in de kern Wijchen Het aantal basisschoolleerlingen in de gemeente
Nadere informatieProvinciale verkiezingen 2019
PF Provinciale Verkiezingen 2019 V000 Provinciale verkiezingen 2019 Bedankt dat u mee wilt doen aan deze vragenlijst over de provinciale verkiezingen. Wij zijn benieuwd hoe u denkt over deze verkiezingen
Nadere informatieMIDDEN TUSSEN DE MENSEN SPORT EN RECREATIE MOBILITEIT EN BEREIKBAARHEID.
MIDDEN TUSSEN DE MENSEN De uitgangspunten van het CDA Koggenland zijn helder: je wilt werken voor je brood, je ziet om naar elkaar en je laat de wereld knap achter voor je kinderen. Het CDA staat voor
Nadere informatieKleine scholen en leefbaarheid
Kleine scholen en leefbaarheid Een samenvatting van de resultaten van een praktijkonderzoek onder scholen en gemeenten in Overijssel over de toekomst van kleine scholen in relatie tot leefbaarheid Inleiding
Nadere informatieKrimp in Fryslân. Inwonertal
Krimp in Fryslân Bevolkingsdaling, lokaal en regionaal, is een vraagstuk van nu én de komende jaren. Hoewel pas over enkele decennia de bevolking van Fryslân als geheel niet meer zal groeien, is in sommige
Nadere informatieIn totaal hebben 2.068 inwoners van de gemeente de enquête ingevuld. Een prachtig resultaat, waarvoor we iedereen hartelijk willen bedanken!
Hoe vaak is de enquête ingevuld? In totaal hebben 2.068 inwoners van de gemeente de enquête ingevuld. Een prachtig resultaat, waarvoor we iedereen hartelijk willen bedanken! De enquête is vaak genoeg ingevuld
Nadere informatieVakantiegedrag. Waar gaat deze kaart over? Wat wordt er van jou verwacht? Factoren die van invloed zijn op vakantiegedrag. Wat is vakantiegedrag?
Waar gaat deze kaart over? Deze kaart gaat over vakantiegedrag van mensen. Het maakt je duidelijk waarom mensen met vakantie gaan en hoe de keuze voor een vakantie tot stand komt. Wat wordt er van jou
Nadere informatieWelzijnsbezoek. Voorbeelden van aanpassingen aan het huis die nodig zijn:
Welzijnsbezoek 2014 Inhoud 1. Conclusies 2. Figuren en tabellen MEE Drechtsteden voerde in 2014 welzijnsbezoeken uit onder ouderen van 75, 80 en. Aan de hand van een vragenlijst komen zes onderwerpen aan
Nadere informatieWoonmilieus. Stedelijke woonmilieus
Woonmilieus Voor de indeling in woonmilieus wordt om praktische redenen aangesloten bij de bestaande indeling van ABF. Deze indeling kent een typering in vijf verschillende woonmilieus, met een verfijning
Nadere informatieIDOP Nederwetten: Sociale cohesie en Toekomstbestendigheid
IDOP Nederwetten: Sociale cohesie en Toekomstbestendigheid Resultaten onderzoek en vervolg Januari 2013, Leonie Schijven & Albert Aalvanger Inhoud van de presentatie IDOP (kader) Uitvoering IDOP Nederwetten
Nadere informatiefluchskrift Vergrijzing in Fryslân neemt toe Aantal senioren sterk gestegen Aantal 65-plussers in Fryslân, /2012
Vergrijzing in Fryslân fluchskrift Vergrijzing in Fryslân neemt toe In Fryslân wonen op 1 januari 2011 647.282 inwoners. De Friese bevolking groeit nog jaarlijks. Sinds 2000 is het aantal inwoners toegenomen
Nadere informatieBereikbaarheid van winkelvoorzieningen voor senioren op het platteland onder druk
23 augustus 2010 Bereikbaarheid van winkelvoorzieningen voor senioren op het platteland onder druk Nederland vergrijst. Winkelvoorzieningen concentreren zich steeds meer in grotere winkelgebieden en locaties
Nadere informatieEEN ZAMBIAANSE SPIEGEL
26 EEN ZAMBIAANSE SPIEGEL Marike Spruyt - de Kloe / Willemieke Reijnoudt De grootste kracht van christelijk onderwijs is dat het bijdraagt aan karakterverandering. Op onze school komen kinderen uit arme
Nadere informatieVoorzieningen in Ezinge Enquête onder inwoners februari 0 Ezinge: een rijk dorp Supermarkt Bakker Kapsalon Café s Huisarts/apotheek Tandarts Pedicure Basisschool Peuterspeelzaal Consultatiebureau Bibliobus
Nadere informatieMinder instroom in, meer uitstroom uit arbeidsmarkt
Minder instroom in, meer uitstroom uit arbeidsmarkt 07 Arbeidsmarktmobiliteit geringer dan in voorgaande jaren Bijna miljoen mensen wisselen in 2008 van beroep of werkgever Afname werkzame door crisis
Nadere informatieOp Pad! Reflexen doorbreken om in te kunnen spelen op de demografische veranderingen in Zeeland
Op Pad! Reflexen doorbreken om in te kunnen spelen op de demografische veranderingen in Zeeland Presentatie voor Vereniging van Kleine Kernen in Noord-Brabant, 11 en 18 november Zeeland: Krimp en bewustwording
Nadere informatieOp Pad! Reflexen doorbreken om in te kunnen spelen op de demografische veranderingen in Zeeland
Op Pad! Reflexen doorbreken om in te kunnen spelen op de demografische veranderingen in Zeeland Presentatie voor Vereniging van Kleine Kernen in Noord-Brabant, 11 en 18 november Zeeland: Krimp en bewustwording
Nadere informatieWoonwensenenquête Drijber
Woonwensenenquête Drijber Woningbehoefte en verhuiswensen van inwoners Enquêteresultaten Gemeente Midden-Drenthe Afdeling Bouwen en Wonen Na 2010 Inleiding In het na van 2010 is er een woonwensenenquête
Nadere informatiesnel dan voorzien. In de komende jaren zal, afhankelijk van de (woning)marktontwikkeling/
2 Wonen De gemeente telt zo n 36.000 inwoners, waarvan het overgrote deel in de twee kernen Hellendoorn en Nijverdal woont. De woningvoorraad telde in 2013 zo n 14.000 woningen (exclusief recreatiewoningen).
Nadere informatie77% 16% 7% tevreden neutraal ontevreden. 14% 22% 6% Familie Vrienden Buren
Sociaal contact en ondersteuning Sociale contacten in de eigen omgeving zijn voor een ieder in de samenleving vaak een basis voor deelname aan de samenleving. Sociale contacten kunnen mensen ondersteunen
Nadere informatieSociaal Makelen voor Krachtige Wijken Samenvatting van de rapportage tussentijdse evaluatie sociaal makelaarschap augustus 2013 december 2014
Sociaal Makelen voor Krachtige Wijken Samenvatting van de rapportage tussentijdse evaluatie sociaal makelaarschap augustus 2013 december 2014 Uitgevoerd door Onderzoeksnetwerk Sociaal Domein Utrecht Initiatieven
Nadere informatieINFORMATIE OVER HET GEBRUIK VAN KINDERBIJBELS VOOR GEZINNEN MET JONGE KINDEREN
INFORMATIE OVER HET GEBRUIK VAN KINDERBIJBELS VOOR GEZINNEN MET JONGE KINDEREN OVER KINDERBIJBELS OM TE BEGINNEN Als je een kinder- of jeugdbijbel aan wilt schaffen dan is het heel belangrijk dat je eerst
Nadere informatieBeter leven voor minder mensen
1 Beter leven voor minder mensen Om te kijken hoe de regio Eemsdelta zich ontwikkelt en te monitoren op het gebied van demografie, leefbaarheid, de woningmarkt en bijvoorbeeld woon-, zorg en andere voorzieningen
Nadere informatiefoto s sina willmann haar mannetje
foto s sina willmann Sina Willmann staat haar mannetje De wereld van quadraces staat bij het brede publiek voornamelijk bekend als een echte mannenwereld. Er zijn echter ook dames die hun mannetje weten
Nadere informatieBeste kandidaten, Beste vrienden,
TOESPRAAK DOOR KRIS PEETERS VLAAMS MINISTER-PRESIDENT EN VLAAMS MINISTER VAN ECONOMIE, BUITENLANDS BELEID, LANDBOUW EN PLATTELANDSBELEID CD&V Kandidatendag 28 mei 2012 Beste kandidaten, Beste vrienden,
Nadere informatieZaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie
Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie
Nadere informatieSamen bruggen bouwen. Het manifest: de basis van en voor SDW
Samen bruggen bouwen Het manifest: de basis van en voor SDW Inhoud Samen bruggen bouwen 10 4 6 De basis van en voor SDW Waarom bestaat SDW? 8 Waar willen we naar toe? Van waaruit handelen wij? Onze belofte
Nadere informatieIk ben David de Graaf
Ik ben David de Graaf geboren in 1984. met Downsyndroom Surprise! Ook voor mijzelf Ik heb het niet alleen, maar... ik ben ook in vaste dienst van de Stichting Downsyndroom Kort: de SDS www.downsyndroom.nl
Nadere informatieDEELNEMEN AAN DE SAMENLEVING IETS BETEKENEN VOOR EEN ANDER
DEELNEMEN AAN DE SAMENLEVING IETS BETEKENEN VOOR EEN ANDER BETEKENIS BOVEN BEPERKING Ieder mens is uniek en doet mee. We betekenen allemaal iets in het leven van anderen en omgekeerd. We houden van elkaar,
Nadere informatieBeperkt leerlingdaling de middelbare school keuze op het platteland?
Beperkt leerlingdaling de middelbare school keuze op het platteland? Middelbare scholieren op het Friese platteland leggen grotere afstanden af naar school dan leerlingen uit de stad. Hoe overbruggen ze
Nadere informatieEmigrerende Nederlander heeft nooit heel erge haast
Tekst 4 Emigrerende Nederlander heeft nooit heel erge haast 5 10 15 20 25 30 35 40 (1) Postbodes gezocht. Standplaats: Reykjavik. Vereist: een goede conditie. Kennis van de IJslandse taal niet nodig. Zomaar
Nadere informatieVan baan naar eigen baas
M200912 Van baan naar eigen baas drs. A. Bruins Zoetermeer, juli 2009 Van baan naar eigen baas Ruim driekwart van de ondernemers die in de eerste helft van 2008 een bedrijf zijn gestart, werkte voordat
Nadere informatieM200802. Vrouwen aan de start. Een vergelijking tussen vrouwelijke en mannelijke starters en hun bedrijven. drs. A. Bruins drs. D.
M200802 Vrouwen aan de start Een vergelijking tussen vrouwelijke en mannelijke starters en hun bedrijven drs. A. Bruins drs. D. Snel Zoetermeer, juni 2008 2 Vrouwen aan de start Vrouwen vinden het starten
Nadere informatieWerkbladen. Uitdaging! Wat betekent succes en geluk voor mij? Gaat voor jou geluk samen met succes? Of gaat het
Werkbladen Uitdaging! Gaat voor jou geluk samen met succes? Of gaat het één ten koste van het ander? Waar word jij gelukkig van? De uitdaging van deze tool is dat je je eigen antwoorden bepaalt. We raden
Nadere informatieVoor en met elkaar : burgerinitiatieven worden beloond
Voor en met elkaar : burgerinitiatieven worden beloond Verenigingen, stichtingen en instellingen barsten doorgaans van de ambities en toekomstplannen. Maar om ze te realiseren heb je financiële middelen
Nadere informatieWerkconferentie agenda omgevingsvisie Limburg
Werkconferentie agenda omgevingsvisie Limburg Na een regionale werkconferentie in Venlo, zijn op 24 september 2018 zo n 70 medewerkers van verschillende Zuid-Limburgse gemeenten, het Waterschap, het Rijk,
Nadere informatieHet is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.
De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.
Nadere informatieNissewaardPanel over opvang vluchtelingen, maart 2016
NissewaardPanel overopvang vluchtelingen, NissewaardPanel over opvang vluchtelingen, Deze nieuwsbrief beschrijft in het kort de resultaten van een peiling over de opvang van vluchtelingen in Nissewaard.
Nadere informatieOpeningswoord van CdK Ank Bijleveld-Schouten bij de bijeenkomst over burgerinitiatieven in Overijssel op 2 oktober 2013.
Openingswoord van CdK Ank Bijleveld-Schouten bij de bijeenkomst over burgerinitiatieven in Overijssel op 2 oktober 2013. Dames en heren, Wat fijn dat u vandaag bij ons bent. Ik heet u hartelijk welkom
Nadere informatieConclusie kort samengevat: Veiligheid voor langzaam verkeersbrug!
De Groene Corridor langzaam verkeersbrug Wilhelminakanaal Als eerste zullen we enkele kanttekeningen plaatsen bij de Groene Corridor. Vervolgens komt onze enquête aan bod en tot slot zullen we enkele conclusies
Nadere informatie'Maak werk van Vrije tijd in Brabant'
'Maak werk van Vrije tijd in Brabant' OPROEP VANUIT DE VRIJETIJDSSECTOR Opgesteld door: Vrijetijdshuis Brabant, TOP Brabant, Erfgoed Brabant, Leisure Boulevard, NHTV, MKB, BKKC, Stichting Samenwerkende
Nadere informatieVerhaal van verandering
Isabella Lenarduzzi Belgische Ashoka Fellow Ashoka: Kun je ons iets vertellen over je familie en waar je bent opgegroeid? Isabella: Ik ben geboren in Brussel. Mijn vader kwam als twaalfjarige vanuit het
Nadere informatieMet regelmaat komt ik nog in de Ooster. Als ik naar deze Oosterkerkgemeente kijk, dan zie ik een zeer levendige gemeenschap.
Verkondiging Een icoon met een groot rood veld. Een vurig veld in de vorm van een lindeblad het vuur dat overal heen kan waaien. Dat is de verbeelding van deze icoon uit de tweede helft van de zestiende
Nadere informatieFACTS & FIGURES Bibliotheekbezoek Franne Mullens
Inleiding Uit onderzoek blijkt dat vooral jongeren hun weg vinden naar de bibliotheek. 65% van alle jongeren onder de 18 jaar bezochten in hun vrijetijd de bibliotheek en ze waren zo goed als allemaal
Nadere informatieSociaal Rapport en de Jeugdmonitor Provincie Groningen
Groningen, 1 maart 2011 Persbericht nr. 34 Sociaal Rapport en de Jeugdmonitor Provincie Groningen SPECIALE AANDACHT VOOR KRIMPGEBIEDEN EN VOOR JEUGD De Groninger bevolking groeit nog door tot 2020, en
Nadere informatieVierhuizen Vooruit! Vanavond. Dorpsonderzoeken. Onderzoeksmodel. Doel van het onderzoek. Tussentijdse presentatie onderzoeksresultaten
Vanavond Vierhuizen Vooruit! Tussentijdse presentatie inwonersonderzoek Vierhuizen 2012 Kenniscentrum NoorderRuimte Dorpsonderzoeken Doel van het onderzoek en het onderzoeksmodel Voortgang en eerste resultaten!
Nadere informatieBijlage. Aktualisering van de opgestelde. dorpsvisie
Bijlage Aktualisering van de opgestelde dorpsvisie 1 Inleiding: waarom een aktualisering van de dorpsvisie? In onze dorpsvisie van juni 2006 staan de toekomstige gewenste ontwikkelingen van Garyp verwoord.
Nadere informatie2 Ontwikkelingen. 2.1 Grijze en groene druk
2 Ontwikkelingen Nederland vergrijst en ontgroent. Ook in arbeidsorganisaties zal de gemiddelde leeftijd van medewerkers steeds meer omhoog gaan. Oudere medewerkers zullen een steeds groter deel van het
Nadere informatie