11 april Juridische risico s en kansen voor circulair bouwen. Van harte welkom!

Transcriptie

1 11 april 2019 Juridische risico s en kansen voor circulair bouwen. Van harte welkom!

2 Stichting Circulair Bouwen. 1. Activiteiten: circulaire producten, pilots en projecten tot stand brengen en managen (filmpje). 2. Hotspot Circulaire Weginfrastructuur: 2-jarig Efro-project (subsidie) congressen, events, pilots (met o.a. Nysingh, de Rabobank, de Radboud Univsersiteit, Optimal Planet en Stichting Agrodome)

3 Programma uur: welkomstwoord en 2 korte introducties Maarten Barckhof, voorzitter Stichting Circulair Bouwen Bas ten Kate, advocaat en partner bij Nysingh: korte introductie Nysingh uur: Circulair en modulair bouwen: wie is eigenaar? Edith Dutmer, notaris en specialist vastgoed bij Nysingh uur: Circulair bouwen vanuit bestuursrechtelijk perspectief Matthias Kruisselbrink, advocaat en specialist bestuursrecht en duurzaamheid & energie bij Nysingh uur: pauze uur: Kansen voor circulair bouwen in de Aanbestedingswet 2012 Matthijs Mutsaers, advocaat en aanbestedingsrechtspecialist bij Nysingh Vanaf uur: borrel - informeel napraten.

4 WELKOM BIJ NYSINGH ADVOCATEN - NOTARISSEN

5 Introductie Full-service kantoor 100 advocaten en notarissen Adviseren, procederen, trainen Vier locaties: Apeldoorn, Arnhem, Utrecht, Zwolle Klanten: bedrijven, overheden, instellingen, verzekeraars Landelijk en wereldwijd via TAGLaw

6 Marktgroepen & thema s Marktgroepen: Food & Agri Handel & Industrie Onderwijs Overheid Zorg Thema s: Duurzaamheid & Energie Fusies & Overnames Familiebedrijven Innovatie, Design & Fashion Schadeclaims Vastgoed & Bouw Recovery Privacy & AVG

7 Kennis delen Nysingh Academy (In house) trainingen Online seminars Bijeenkomsten Whitepapers Nieuwsbrieven Blogs

8 CIRCULAIR BOUWEN EN (REGISTRATIE VAN) EIGENDOM Edith Dutmer Notaris / Specialist vastgoed

9 Van productlevering naar dienstverlening

10 Van eigendom naar gebruik

11 Gebouwelementen: - gevels - dak - isolatie - klimaatinstallatie -..?

12 Mogelijk probleem: Natrekking eigenaar grond wordt eigenaar gebouw en/of Bestanddeelvorming eigenaar gebouw wordt eigenaar bestanddelen

13 Art. 5:3 BW Voor zover de wet niet anders bepaalt, is de eigenaar van een zaak eigenaar van al haar bestanddelen

14 Art. 3:4 BW Al hetgeen volgens verkeersopvatting onderdeel is van een zaak, is bestanddeel van die zaak. Een zaak die met een hoofdzaak zodanig verbonden wordt dat zij niet kan worden afgescheiden zonder beschadiging van betekenis wordt toegebracht aan een der zaken, wordt bestanddeel van de hoofdzaak.

15 Beperkte contractsvrijheid (houdt geen stand bij calamiteiten)

16 Mogelijkheden huidige wet Erfpacht het recht om de onroerende zaak van een ander te gebruiken als een eigen zaak Opstalrecht het recht om gebouwen, werken of beplantingen op / in / boven een onroerende zaak van een ander aan te brengen

17 Voordelen erfpacht / opstal - zekerheid - financierbaarheid - openbaarheid

18 Nadelen erfpacht / opstal - relatief omslachtig - niet altijd mogelijk

19 (Toekomstige) mogelijkheden? - Materialenpaspoort - Madaster - Ander register? - Andere interpretatie van de wet?

20 Hoe dan ook: Zekerheid van de een = onzekerheid van de ander (tegenstrijdige belangen)

21 Wat vindt u? Mag de eigenaar van de airco deze terughalen, als de gebruiksvergoeding niet wordt betaald?

22 En als het gaat om een modulaire gevel?

23 Wat mag / kan de financier van de dakproducent?

24 Uitdaging Balans vinden tussen alle belangen

25 Nysingh weet er meer van!

26 CIRCULAIR BOUWEN Vanuit bestuursrechtelijk perspectief mr. Matthias Kruisselbrink

27 Inhoud 1. Uitgangspunten van het bestuursrecht 2. Ambitie Rijksoverheid: Nederland circulair in 2050 Circulair bouwen 3. Bestuursrechtelijke instrumenten bij (circulair) bouwen Omgevingsvergunning voor bouwen (Bouwbesluit 2012) Ruimtelijke ordening Experimenteerruimte Omgevingswet 4. Evaluatie

28 1. Uitgangspunten bestuursrecht Sturen van gedrag burgers en bedrijven Verbieden / verplichten op straffe van sanctie (wettelijke voorschriften) Ontheffing van die regels onder voorwaarden (vergunning) Stimuleren wenselijk gedrag (subsidies) Genormeerd door algemene beginselen van behoorlijk bestuur Europees, nationaal en decentraal: Wet- en regelgeving (Rijk) Bevoegdheden voor bijvoorbeeld vergunningverlening (provincie, gemeenten)

29 2. Nederland circulair in 2050

30 2. Nederland circulair in 2050 Visie / opdracht voor circulair bouwen: In 2050 is de bouw bij ontwerp, ontwikkeling, gebruik, beheer en demontage van bouwwerken zo georganiseerd dat deze objecten duurzaam worden gebouwd, (her)gebruikt, onderhouden en ontmanteld. Bij bouwen wordt gebruik gemaakt van duurzame materialen en wordt aangesloten bij de dynamische wensen van de gebruikers. Het streven is naar een energie neutrale gebouwde omgeving in 2050 conform de Europese afspraken. De ambitie van het kabinet is om samen met maatschappelijke partners in 2030 een (tussen)doelstelling te realiseren van 50% minder gebruik van primaire grondstoffen. Een circulaire economie voor bouwen is dus breder dan alleen het hergebruiken van afvalstoffen.

31 3. Bestuursrechtelijke instrumenten bij CB Bestuursrechtelijke instrumenten bij (circulair) bouwen Omgevingsvergunning voor bouwen Toets aan Woningwet / Bouwbesluit 2012 (Rijk) Ruimtelijke ordening Bestemmingsplan (gemeente / provincie) Omgevingsvergunning voor afwijken van het bestemmingsplan Hoe kan circulair bouwen worden bevorderd: Welke mogelijkheden zijn er? Welke beperkingen zijn er?

32 3. Woningwet / Bouwbesluit 2012 Karakter van de omgevingsvergunning voor bouwen Gemeente heeft geen ruimte voor een belangenafweging (limitatiefimperatief) Een van de voorwaarde is voldoen aan het Bouwbesluit 2012 Hoofdstuk 5: Technische bouwvoorschriften uit het oogpunt van energiezuinigheid en milieu

33 3. Hoofdstuk 5 Bouwbesluit 2012 Wat regelt hoofdstuk 5 onder meer Artikel 5.8 BB: Een te bouwen bouwwerk is zodanig dat de belasting van het milieu door de in het bouwwerk toe te passen materialen wordt beperkt. Artikel 5.9 BB: milieuprestatienorm (MPG) van ten hoogste 1 Enkele kanttekeningen Alleen voor woningen en kantoren Geldt niet voor verbouw MPG van 1 is niet streng

34 3. Mogelijkheden / beperkingen Mogelijkheden Uitwerken hoofdstuk 5 van het Bouwbesluit Flexibiliteit voor gemeenten bij voorschrijven MPG norm (Omgevingswet) Voorschrijven van percentage secundaire grondstoffen in bouwwerk? Artikel 7a Woningwet (voor gemeenten) Subsidieregelingen voor circulair bouwen Beperkingen Artikel 121 Gemeentewet en artikel 122 Woningwet

35 3. Bestemmingsplan Wettelijk voorschrift vastgesteld door de gemeenteraad Toedeling van functies (bv. wonen; bedrijventerrein; detailhandel) Vanuit oogpunt van goede ruimtelijke ordening Regels over bouwwerken mogelijk als deze ruimtelijk relevant zijn Bestemmingsplan mogen geen gebodsbepalingen bevatten Afdeling: geen afwijking of aanvulling van Bouwbesluit mogelijk

36 3. Experimenteerruimte Crisis- en herstelwet Art. 2.4 Chw: mogelijkheid tot afwijken van regelgeving Zoals de Woningwet Opgenomen in Uitvoeringsbesluit Crisis- en Herstelwet Voorbeelden

37 3. Experimenteerruimte Moerdijk Duurzaamheidprestatie gebouwniveau Het bouwen van gebouwen is toegestaan indien sprake is van certificering volgens de beoordelingsrichtlijn BREEAM-NL BRL Nieuwbouw 2011 v1.0 of een hiermee vergelijkbaar met een ander beoordelingsinstrument onafhankelijk aangetoond niveau. Zutphen 1. Voor woningen die vóór 1 januari 2021 worden gebouwd in het project De Mars in Zutphen geldt, in afwijking van tabel 5.1 bij artikel 5.2 van het Bouwbesluit 2012, als grenswaarde voor de energieprestatiecoëfficiënt, 75 procent van de op grond van die tabel geldende grenswaarde.

38 3. Experimenteerruimte Hembrug Zaandam De materialen van de nieuw te bouwen bouwwerken en de te gebruiken materialen bij de verbouw van bestaande bouwwerken moeten vanuit oogpunt circulair bouwen worden gekozen, conform de beleidslijn 'Gezond en Veilig, onderdeel duurzaamheid'; Aan de regel dat gebouwd moet worden volgens de systematiek van circulair bouwen wordt voldaan indien: a) bij de bouw van nieuwe gebouwen uitsluitend FSC-gekeurd hout wordt toegepast; b) bij de toepassing van beton het materiaal over een hemelsbrede afstand van niet meer dan 100 km vanaf het terrein aangevoerd wordt; c) bij de toepassing van isolatiematerialen uitsluitend gebruik wordt gemaakt van gerecyclede grondstoffen, tenzij sprake is van een gemeentelijk of rijksmonument; d) bij gemeentelijke of rijksmonumenten bij voorkeur gebruik wordt gemaakt van gerecyclede stoffen.

39 3. Afwijken van bestemmingsplan Afwijken bestemmingsplan ten behoeve van transformatie Verkorte procedure voor transformatie leegstaande gebouwen (bijvoorbeeld van kantoren naar woningen)

40 4. Evaluatie 1. Volstaan de huidige bestuursrechtelijke instrumenten? 2. Is een aanpassing van die instrumenten voldoende?

41 KANSEN VOOR CIRCULAIR BOUWEN IN DE AANBESTEDINGSWET 2012 mr. Matthijs Mutsaers, advocaat Bijeenkomst Circulair Bouwen d.d. 11 april 2019, Provinciehuis Gelderland /branches/energietransitie-duurzaamheid/

42 Agenda Inleiding Kansen voor circulair bouwen in de Aanbestedingswet 2012: technische specificaties keurmerken bijzondere uitvoeringsvoorwaarden geschiktheidseisen (en selectiecriteria) kwaliteitsnormen gunningscriteria Gerelateerde onderwerpen: kwalificatie opdracht marktconsultatie keuze aanbestedingsprocedure wijzigingsmogelijkheden Conclusies, vragen en discussie

43 Inleiding (1) Juridisch kader / afbakening: Richtlijnen: 2014/23/EU (concessies) 2014/24/EU (overheidsopdrachten) 2014/25/EU (speciale-sectoropdrachten) Geïmplementeerd in Nederland via herziene Aanbestedingswet 2012 (AW) i.w.t. per 1 juli 2016 Doel: openstelling markt voor overheidsopdrachten voor grensoverschrijdende concurrentie Basisbeginselen: non-discriminatie, gelijke behandeling, transparantie, proportionaliteit en objectiviteit

44 Inleiding (2) Wie moeten aanbesteden: aanbestedende diensten Wat aanbesteden: overheidsopdrachten voor werken, leveringen en diensten Europees aanbesteden (zie deel 2 AW): werken leveringen en diensten resp Nationaal aanbesteden (zie deel 1 AW): werken, leveringen en diensten < drempels NB! Overheidsopdracht < drempel, maar met duidelijk grensoverschrijdend belang? Dan passende mate van openbaarheid (artt. 1.7 sub b jo 1.9 lid 2 AW)

45 Inleiding (3) Overheidsopdrachten voor (circulaire) werken zijn dus aanbestedingsplichtig Maar wat verstaan we precies onder circulair bouwen / circulair werk? Géén definitie in RL en AW Wél van levenscyclus en aandacht voor duurzaamheid: considerans RL, nr. 2: overheidsopdrachten spelen in de Europa 2020-strategie, ( ), een belangrijke rol en zijn een van de marktinstrumenten die kunnen worden ingezet om een slimme, duurzame en inclusieve groei te bereiken en tegelijkertijd overheidsmiddelen zo efficiënt mogelijk te besteden. art. 1.4 lid 2 AW: De aanbestedende dienst of het speciale-sectorbedrijf draagt zorg voor het leveren van zo veel mogelijk maatschappelijke waarde voor de publieke middelen bij het aangaan van een schriftelijke overeenkomst als bedoeld in het eerste lid. art. 1.1 AW, levenscyclus: alle opeenvolgende of onderling verbonden stadia in het bestaan van een product of werk of bij het verlenen van een dienst.

46 Inleiding (4) Zie echter: Public procurement for a circular economy, good practice and guidance d.d. 6/11/ 17 van de Europese Commissie (p. 5): Circular (public) procurement: the process by which public authorities purchase works, goods or services that seek to contribute to closed energy and material loops within supply chains, whilst minimising, and in the best case avoiding, negative environmental impacts and waste creation across their whole life-cycle Preadvies Circulair Bouwen VBR d.d. oktober 2018: Circulair werk: een werk dat wordt opgericht met grondstoffen die voorhanden zijn en die daarna weer herbruikbaar zijn; tijdens de bouw en het gebruik van het werk mag geen blijvende milieuschade worden aangericht

47 Inleiding (5) RL en AW bieden diverse mogelijkheden om aanbesteding van circulaire werken te faciliteren Namelijk, via: technische specificaties keurmerken bijzondere uitvoeringsvoorwaarden geschiktheidseisen (en selectiecriteria) kwaliteitsnormen gunningscriteria

48 Kansen voor circulair bouwen in de AW (1) TECHNISCHE SPECIFICATIES (art e.v. AW): Technische specificaties omschrijven (o.a.) vereiste kenmerken (onderdelen) werk Nadelen tot in detail voorschrijven: weinig / geen ruimte voor innovatie en risico bevoordeling Daarom: voorkeur voor functioneel / prestatiegericht specificeren Considerans RL, nr. 74: prestatiecriteria relateren aan levenscyclus en duurzaamheid productieproces van werk Circulair werk dus functioneel / prestatiegericht specificeren; géén STABU- of RAW-bestek! Echter, dan nog onvoldoende prikkel om (minimum)eisen te overtreffen, wanneer daarvoor géén beloning

49 Kansen voor circulair bouwen in de AW (2) KEURMERKEN (1): Situatie vóór RL 2014/24/EU c.q. herziene AW: Koffie-arrest (HvJ EU 10 mei 2012, C-368/10): EA Provincie Noord-Holland levering en beheer koffieautomaten In PvE verwijzing naar EKO en Max Havelaar HvJ EU: verwijzing naar specifieke keurmerken ten bewijze dat wordt voldoen aan technische specs niet toegestaan Wél: onderliggende gedetailleerde specs opnemen + bewijsvermoeden + vermelding o.g. EKO-keurmerk kan/mag i.h.k.v. technische specificaties Max Havelaar géén technische spec, maar bijzondere uitvoeringsvoorwaarde (zie hierna)

50 Kansen voor circulair bouwen in de AW (3) KEURMERKEN (art. 2.78a AW) (2): Nieuwe situatie RL 2014/24/EU c.q. herziene AW: Specifiek keurmerk eisen mag als bewijs dat werk overeenstemt met vereiste voorschriften o.g.v. (o.a.) milieu en sociale aspecten Mag in technische specificaties, gunningscriteria of contractvoorwaarden, mits: keurmerkeisen alleen betrekking hebben op criteria die verband houden met voorwerp opdracht en geschikt zijn voor omschrijving kenmerken werk keurmerkeisen gebaseerd op objectief controleerbare en non-discriminatoire criteria keurmerk vastgesteld in open en transparante procedure, waaraan alle belanghebbenden kunnen deelnemen keurmerk voor alle betrokken partijen toegankelijk is, en keurmerkeisen worden vastgesteld door derde-partij op wie ondernemer die keurmerk aanvraagt geen beslissende invloed uitoefent Gelijkwaardige keurmerken aanvaarden Ook ander bewijs waarmee aangetoond dat aan onderliggende keurmerkeisen wordt voldaan

51 Kansen voor circulair bouwen in de AW (4) KEURMERKEN (art. 2.78a AW) (3): Vb. relevant keurmerk voor bouw: FSC Toelaatbaar i.h.l.v. voorwaarden art. 2.78a? Verband met voorwerp opdracht? Vgl. ECLI:NL:RBSGR:2008:BD3219 (FSC-certificering als geschiktheidseis) en ECLI:NL:RBUTR:2008:BD9875 (PEFC niet gelijkwaardig aan FSC) Concept-besteksbepaling op : Te leveren hout of hout verwerkt in te leveren (hout)producten, [ ], dient te voldoen aan de Dutch Procurement Criteria for Timber ten aanzien van duurzaam bosbeheer en de handelsketen, volgens de bijbehorende beoordelingsmethode, zoals op 24 juli 2008 vastgesteld door de minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, Kamerstukken II, , 30196, 35, inclusief bijlage 2 (hierna: minimumeis). De criteria zijn te vinden op onder: Documents. Bewijsmiddelen: De opdrachtnemer overlegt de directie een bewijsmiddel waaruit blijkt dat het door hem te leveren hout of houtproduct voldoet aan de minimumeis. Indien het hout wordt geleverd onder een certificatiesysteem wordt in ieder geval aan de minimumeis voldaan, indien de Staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu (IenM) het betreffende certificatiesysteem heeft toegelaten tot het inkoopbeleid. Een overzicht van toegelaten en door TPAC beoordeelde certificatiesystemen vindt u op of Daarnaast kan de inschrijver ander bewijs aanleveren ( ).

52 Kansen voor circulair bouwen in de AW (5) KEURMERKEN (art. 2.78a AW) (4): Conclusies: Indien toegestaan, kan keurmerk bijdragen aan circulair werk Echter, op zichzelf echter géén garantie voor daadwerkelijk (geheel) circulair werk

53 Kansen voor circulair bouwen in de AW (6) BIJZONDERE UITVOERINGSVOORWAARDEN (art AW): Bijzondere voorwaarden aan uitvoering opdracht (b.u.v.) toegestaan, mits: verband met voorwerp opdracht (het werk) vermelding in aanbestedingsstukken kunnen verband houden met economische, innovatiegerelateerde, sociale of milieuoverwegingen art lid 3 AW van overeenkomstige toepassing: verband aanwezig indien voorwaarden zien op het te verrichten werk, in alle opzichten en in elk stadium van de levenscyclus (w.o. productieproces) Vb.: verplichting om verpakkingsmaterialen te recyclen; levering fairtrade-producten (Max Havelaar) Voldoen aan b.u.v. in principe niet inhoudelijk getoetst i.h.k.v. aanbestedingsprocedure! vgl. Vzr. Rb. Den Haag , ECLI:NL:RBDHA:2017:12138 (verwerking FSC-hout in kantoormeubilair als uitvoeringseis) Conclusie: b.u.v. kunnen bijdragen aan circulair werk, maar geen garantie

54 Kansen voor circulair bouwen in de AW (7) GESCHIKTHEIDSEISEN (EN SELECTIECRITERIA) (art (en 2.99) AW): Zien op geschiktheid onderneming inschrijver om werk uit te voeren Technische bekwaamheid aantonen, o.a. door: referentiewerken (art lid 1 sub a) vermelding van maatregelen inzake milieubeheer die ondernemer kan toepassen voor uitvoering opdracht (art lid 1 sub h) Probleem: gaat om minimumeisen (knock-out); zegt alleen iets over geschiktheid in het algemeen/ervaring in het verleden; géén garantie voor daadwerkelijk circulair werk

55 Kansen voor circulair bouwen in de AW (8) KWALITEITSNORMEN EN MILIEUBEHEERSYSTEMEN (artt. 96 en 2.97 AW): Vb.: ISO en EMAS (of gelijkwaardig) EMAS = Eco-Management and Audit Scheme Grondslag: EMAS-Verordening (onderdeel Sustainable Consumption and Production Action plan EC) Doel: systematisch invulling geven aan onderdeel planet van duurzaam ondernemen; stimuleren van continue verbetering milieuprestaties organisaties (beperking uitgaven voor grondstoffen, afvalbeheer, milieurisico s, etc.) d.m.v. invoering milieumanagementsysteem o.b.v. ISO 14001, uitvoering interne audits en uitbrengen van milieujaarverslag Certificering door onafhankelijke derde Gaat om geschiktheidseisen, dus zelfde nadelen

56 Kansen voor circulair bouwen in de AW (9) TUSSENCONCLUSIES: AW faciliteert aanbesteding van circulaire werken d.m.v. hiervóór genoemde opties: Echter: gaat steeds om eisen (minimaal circulariteits-/duurzaamheidsniveau) Kan leiden tot beperkingen en onbedoeld innovatieve technieken en oplossingen verhinderen; géén garantie voor daadwerkelijk (geheel) circulair werk Daarom: inschrijvers vooral ook laten scoren (concurreren) op circulariteit Middel: circulariteit als (sub)gunningscriterium

57 Kansen voor circulair bouwen in de AW (10) GUNNINGSCRITERIA (artt t/m 2.115a AW) (1): Art : gunnen o.b.v. economisch meest voordelige inschrijving (EMVI, vastgesteld a.d.h.v.: de beste prijs-kwaliteitverhouding (BPKV), de laagste kosten berekend o.b.v. kosteneffectiviteit, zoals de levenscycluskosten (LCC), bedoeld in art a, óf de laagste prijs (LP) Uitgangspunt is BPKV, vanwege politieke wens om niet alleen productieproces maar ook gebruiksfase, innovatie en duurzaamheid mee te wegen Keuze voor LCC of LP motiveren (zie lid 4), vanwege vrees TK voor misbruik LCC (verkapte LP) Vrees niet terecht, want kwaliteit inherent onderdeel van LCC?!

58 Kansen voor circulair bouwen in de AW (11) GUNNINGSCRITERIA (artt t/m 2.115a AW) (2): LP: Niet waarde werk staat centraal, maar uitsluitend vergoeding aannemer Niet logisch i.h.l.v. art. 1.4 AW: zorgen voor zo veel mogelijk maatschappelijke waarde voor publieke middelen Conclusie: LP niet geschikt als gunningscriterium voor aanbesteding circulair werk

59 Kansen voor circulair bouwen in de AW (12) GUNNINGSCRITERIA (artt t/m 2.115a AW) (3): BPKV (art ): Naast prijs ook kwalitatieve criteria Nadere criteria moeten verband houden met voorwerp opdracht, kunnen zien op (o.a.): kwaliteit, esthetische en functionele kenmerken sociale, milieu- en innovatieve kenmerken handel en voorwaarden w.o. opdracht plaatsvindt Lid 3: verband aanwezig als criteria zien op te verrichten werk, in alle opzichten en in elk stadium levenscyclus Betrekken van circulariteit werk dus mogelijk bij BPKV! 59 mr. M.J. Mutsaers 8 april 2019

60 Kansen voor circulair bouwen in de AW (13) GUNNINGSCRITERIA (artt t/m 2.115a AW) (4): BPKV (art ): Gebeurt in praktijk ook al regelmatig: milieucriteria als subgunningscriteria toegestaan (HvJ EU , C-513/99 (Concordia Bus Finland): niveau stikstofmonoxide-emissies en geluidsniveau bussen) CO2 Prestatieladder als onderdeel kwalitatieve subgunningscriteria: hogere korting op inschrijfprijs naarmate hoger op ladder NB! Voldoende verband met voorwerp opdracht?! Subgunningscriterium of toch geschiktheidseis?! Vgl. Vzr. Rb. Midden-Nederland , ECLI:NL:RBMNE:2014:3251 mate van duurzame, hergebruikte of herbruikbare grondstoffen en onderdelen, en zo laag mogelijke (externe) energiebehoefte Total Cost of Ownership (TCO) als onderdeel prijscriterium

61 Kansen voor circulair bouwen in de AW (14) GUNNINGSCRITERIA (artt t/m 2.115a AW) (5): BPKV (art ): Echter (zie Preadvies Circulair Bouwen VBR oktober 2018 (p. 114, 121 en 123): kwalitatieve criteria BPKV zien meestal meer op uitvoering dan op werk zelf kwaliteit vooral demonstreren door risico s en overlast bouw zo veel mogelijk te beperken (hoger doel: geen meerwerk, vertraging en klachten) daarmee prijs en bouwtijd doorslaggevend, al dan niet aangevuld met obligate duurzaamheidseisen nog geen ideale combinatie subgunningscriteria waarmee BPKV-aanbesteding volledig is gericht op verkrijgen circulaire aanbiedingen Voor zover hij uit is op een circulair bouwwerk, zal hij een palet aan gunningscriteria moeten vaststellen dat zowel leidt tot een aanvaardbare prijs voor hem en de eventuele gebruikers, als tot zo min mogelijk externe milieueffecten. Dat lijkt het paard achter de wagen spannen, omdat de Aanbesteder dan uiteindelijk via een omweg zal uitkomen bij een gunning op basis van levenscycluskosten.

62 Kansen voor circulair bouwen in de AW (15) GUNNINGSCRITERIA (artt t/m 2.115a AW) (6): LCC (art a): Preadvies pleit daarom voor LCC als middel om omslag naar circulair bouwen te stimuleren: alleen met LCC kan werkelijke waarde worden beoordeeld Hoe kijkt u daartegenaan? LCC in de praktijk?

63 Kansen voor circulair bouwen in de AW (16) GUNNINGSCRITERIA (artt t/m 2.115a AW) (7): LCC (art a): Preadvies signaleert (enkel) de volgende (belangrijkste) belemmeringen voor gebruik LCC als enig gunningscriterium en dus voor daadwerkelijk maken omslag: motiveringsplicht in AW maar vooral: uniforme methode berekening LCC die aan eisen AW voldoet en die zich leent voor herhaalde toepassing ontbreekt

64 Kansen voor circulair bouwen in de AW (17) GUNNINGSCRITERIA (artt t/m 2.115a AW) (8): LCC (art a): Ad motiveringsplicht: uitzonderingskarakter LCC draagt inderdaad niet bij aan populariteit Ad ontbreken uniforme berekeningsmethode: art a lid 1 jo art. 1.1 (definitie levenscyclus) AW en PG: alle kosten in alle levensstadia toerekenbaar aan werk meenemen, zowel van aanbesteder als van andere gebruikers ( A-kosten ), en dus ook kosten toerekenbaar aan externe milieueffecten (v.z.v. verband houdend met werk gedurende levenscyclus en mits geldwaarde bepaalbaar en controleerbaar) ( B-kosten ) art a lid 3: eisen aan ramingsmethode B-kosten: i) gebaseerd op objectief controleerbare en nondiscriminatoire criteria; ii) toegankelijk voor alle betrokken partijen; iii) vereiste gegevens kunnen met redelijke mate van inspanning worden verstrekt door ondernemers Uniforme, integrale Europese methode ontbreekt vooralsnog wél specifieke, verplichte methode (enkel) voor berekening energieverbruik en milieubelastende emissies i.h.k.v. aanbesteding van wegvoertuigen (zie lid 4)

65 Kansen voor circulair bouwen in de AW (18) GUNNINGSCRITERIA (artt t/m 2.115a AW) (9): LCC (art a): Wél allerlei (nationale) initiatieven, maar die voldoen niet (volledig) aan wettelijke eisen: DuboCalc-methode, ziet echter bij uitstek op B-kosten toelaatbaarheid als zodanig niet vastgesteld door rechter, vgl. ECLI:NL:RBMNE:2016:6517 (mag in te dienen rapportage ook nog na inschrijving ingediend?) en ECLI:NL:RBMNE:2019:245 (realiteitsgehalte MKIinschrijfwaarde en onderzoeksplicht ProRail daarnaar) LCC-CO2-tool van SMART SPP: betrekt wél zowel A- als B-kosten, maar bevat slechts beperkte lijsten met emissie-data van verschillende producten SKK: focus op projectkosten ikalm: gericht op bepalen A-kosten

66 Gerelateerde onderwerpen (1) Aanbesteden zo veel mogelijk circulair werk ook effect op andere onderdelen aanbestedingsprocedure: Kwalificatie opdracht: Circulariteit: omslag van bezit naar gebruik ( product as a service ) Gevolgen voor kwalificatie opdracht? Circulair werk zal niet snel overheidsopdracht voor diensten / leveringen worden Ruime definitie overheidsopdracht voor werken: eigendom / bezit aanbesteder niet vereist en huur kan ook aanbestedingsplichtig zijn I.g.v. bijkomende leveringen/diensten, meestal onlosmakelijk onderdeel werk (hoofdvoorwerp opdracht) Indien tóch aparte levering/dienst (beheer gebouw of verlichting als dienst), dan eerder EA, want lagere drempel

67 Gerelateerde onderwerpen (2) Aanbesteden zo veel mogelijk circulair werk ook effect op andere onderdelen aanbestedingsprocedure: Marktconsultatie: dialoog met marktpartijen mogelijk (art AW) nut/noodzaak: afstemmen vraag en aanbod, o.a. afstemming berekeningsmethode LCC/TCO, (on)mogelijkheden voor circulariteit(seisen), is vraag haalbaar, etc. waarborg transparantie, gelijke behandeling, vertrouwelijkheid, etc. kost extra inspanning aan voorkant, maar betaalt zich later terug (soepeler verloop aanbestedingsprocedure)

68 Gerelateerde onderwerpen (3) Aanbesteden zo veel mogelijk circulair werk ook effect op andere onderdelen aanbestedingsprocedure: Keuze aanbestedingsprocedure: Circulaire werken drempel, dan Europese (niet-) openbare procedure, concurrentiegerichte dialoog (CGD), mededingingsprocedure met onderhandeling (MPO) of innovatiepartnerschap (IP) Alsdan voldoen aan bijbehorende eisen/voorwaarden => beperkte bewegings- en dialoogruimte Meest aanwezig in CGD en MPO, maar daarvoor strikte toepassingsvoorwaarden (m.n. bedoeld voor innovatie/niet-standaard werken) IP niet geschikt, want gericht op samen werk ontwikkelen, daaropvolgende fabricage en afname; bovendien BPKV verplicht gunningscriterium (LCC dus niet toegestaan) Circulaire werken drempel, dan meer vrijheid, onder omstandigheden ook meervoudig onderhands Rapid Circular Contracting (RCC): geen aanbesteding voorbestemde eindoplossing, maar samenwerkingscontract, aldus: LA9UQFjAAegQIABAC&url=https%3A%2F%2Fwww.circulairondernemen.nl%2Fuploads%2F93dc3fc8dc79359a8fd74bdea3d449bb.pdf&usg=AOvVaw3IM4xiru WbyvUOvnP7GEBK

69 Gerelateerde onderwerpen (4) Aanbesteden zo veel mogelijk circulair werk ook effect op andere onderdelen aanbestedingsprocedure: Wijzigingsmogelijkheden: wanneer aannemer niet meer betrokken, dan in voorkomend geval nieuwe aanbesteding indien aannemer nog wél betrokken, dan wijziging contract alleen toelaatbaar binnen grenzen artt b t/m 2.163g AW in aanbestedingsstukken en contract zo goed mogelijk anticiperen (neem bv. duidelijke mogelijkheid vervanging opdrachtnemer op) en specificeer zo veel mogelijk functioneel/prestatiegericht art e: wijziging contract mogelijk i.g.v. onvoorziene omstandigheden (nieuwe, innovatieve techniek komt beschikbaar), mits verhoging prijs < 50% waarde oorspronkelijke opdracht, geen wijziging algemene opzet en bekendmaking wijziging via TN

70 Conclusies Diverse mogelijkheden in AW om aanbesteden circulair werk te faciliteren/stimuleren, namelijk via: technische specificaties keurmerken bijzondere uitvoeringsvoorwaarden geschiktheidseisen (en selectiecriteria) kwaliteitsnormen gunningscriteria M.n. door eisen en gunningscriteria slim te combineren LCC als enig gunningscriterium lijkt meest interessant voor tot stand brengen daadwerkelijk circulair werk, maar belemmeringen (motiveringsplicht, geen uniforme Europese methode) Bovendien: in praktijk ook behoefte aan toetsing kwaliteit uitvoeringsmaatregelen, niet alleen focus op kosten/circulariteit Bruikbaar alternatief: BPKV, waarbij LCC/TCO als prijscriterium

71 VRAGEN EN DISCUSSIE Na-mailen mag ook:

72 Contact Utrecht Zwolle Apeldoorn Arnhem +31 (0) Apeldoorn Vosselmanstraat 1 Postbus GC Apeldoorn Utrecht Maliebaan 83 Postbus AC Utrecht Arnhem Velperweg 10 Postbus KA Arnhem Zwolle Burgemeester Roelenweg 11 Postbus AP Zwolle

73 Uw presentatoren Edith Dutmer Matthias Kruisselbrink Matthijs Mutsaers M: +31 (0) M: +31 (0) M: +31 (0) E: E: E: Wij zijn graag uw partner in business!

74 Afronding, vervolg Dank aan de Provincie Gelderland! Evaluatieformulier graag invullen. Bijeenkomsten Nysingh. Sparren met Stichting Circulair Bouwen en Nysingh. Vervolg, maar nu financieel: 13 mei, met Rabobank Real Estate Finance, Provinciehuis Gelderland. Gasten: Edith, Matthias en Matthijs. Borrel, informeel napraten.

75 11 april 2019 Juridische risico s en kansen voor circulair bouwen. En dan nu samen aan de slag. Dank en graag tot ziens!