Gluten en overgevoeligheid: wat is er nieuw? Overzicht
|
|
- Hans Claes
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Gluten en overgevoeligheid: wat is er nieuw? Overzicht Frequentie van coeliakie Ontstaansmechanisme Gevolgen en verwikkelingen Nieuwigheden in diagnostiek? Nieuwe behandelingen? Screening? non-celiac gluten sensitivity? 1
2 Feighery, BMJ,
3 Frequentie van coeliakie Frequentie van 1/200 voor België op basis van serologie zou willen zeggen: mensen Maar cijfers RIZIV: December 2008: 3552 forfaits voor glutenvrij dieet (1 op 2800 Belgen ongeveer gediagnosticeerd) - Zelfs als we aannemen dat nog deel patiënten nog geen terugbetaling dieet hebben aangevraagd: slechts 1 op 10 gekend Er is ook een reële stijging: bv in VS (C Catassi): - in 1974: 0.21% - in 1989: 0.45 % - in 2000: 0.95 % 3
4 Zweedse epidemie in jaren 1990 (A. Ivarsson, Best Practice & Research Clinical Gastroenterology 2005) 4
5 Coeliakie mechanismen voor onstaan ziekte Coeliakie is het eindresultaat van 3 processen die uiteindelijk aanleiding geven tot beschadiging van het slijmvlies van de darmen: omgevingsfactoren erfelijke voorbeschikking door nog niet gekende oorzaak ontstaat immunologisch proces (stoornis afweersysteem) dat aanleiding geeft tot ontsteking 5
6 Omgevingsfactoren Gluten: Eiwitfractie afkomstig van bepaalde granen (tarwe, rogge, gerst, haver (?), spelt, couscous, kamut) Coeliakie is model auto-immuun ziekte: omgevingsfactor is gekend, kan verwijderd, terug ingebracht worden Dat omgeving belangrijk is, blijkt o.m. uit Toename in de tijd Zweedse epidemie (met bv 3 % coeliakie bij twaalfjarigen geboren in 1996)
7 Genetic factors Concordance in monozygote twins: 75 % concordance in dizygote twins : 11 % (Greco et al., Gut 2002;50: ) Linked to HLA-genes (HLA-DQ2 in 95 % of patients with celiac disease, HLA-DQ8 in most of the other patients) HLA genes would contribute 30 % of genetic risk (K Hunt, Gut 2009) Recent discoveries: also linkage with many non HLA regions (e.g. region on chromosome 4, coding for IL2 IL21) (all described regions explain 3 4% of the heritability of celiac disease) (K Hunt, Gut 2009))
8 8
9 Wat zijn de gevolgen en mogelijke verwikkelingen? Symptomen (soms zeer atypische) Metabole problemen malabsorptie : ijzertekort, vitaminetekort osteoporose Ernstige ziekte? risico op kwaadaardigheid? Risico op overlijden? 9
10 Risico op osteoporose Zeker toegenomen risico op osteoporose Risico op breuken? (tegenstrijdige cijfers, waarschijnlijk ongeveer verdubbeld) 10
11 Zweedse studie (Ludvigsson et al. Al Pharmacol Ther 2007, 25:273-85)
12 Overall relative risk for cancer by time since first hospitalization for CD in a Swedish cohort of 11,019 individuals hospitalized with CD between 1964 and
13 Risico op lymfoom: groot? Waarschijnlijk ongeveer 1 op 100 mensen met coeliakie krijgt darm lymfoom? (Howdle) Vergelijk: 1 op 10 vrouwen krijgt borstkanker en 1 op 20 mannen en vrouwen krijgt kanker van de dikke darm Risico op maligniteit is waarschijnlijk niet verhoogd voor mensen zonder klachten (Lohi, Gut 2009, Finse studie bij 7000 personen, waarvan 275 met autoantistoffen, 20 jaar opgevolgd) 13
14 Risico te sterven ten gevolge van coeliakie Risico te sterven is 1,3-1.4 X groter voor groep mensen met coeliakie, dan van groep mensen van vergelijkbare leeftijd, zonder coeliakie (J. West, BMJ 2004; Ludvigsson JAMA 2009)) (oudere studies: X) risico van roken: 2 X groter Dit risico vermindert indien een glutenvrij dieet wordt gevolgd, risico is grootste in 1 ste jaar (na 1 jaar: nog risico van 1.23) (West 2004) Risico lijkt kleiner bij diagnose op volwassenen leeftijd dan bij diagnose op kinderleeftijd (Solaymani-Dodaran M, 2007) 14
15 Hoe de diagnose stellen? Histologie Serologie 15
16 Histologie Klassiek: villusatrofie noodzakelijk voor diagnose Maar vaak minder afwijkingen: gedeeltelijke villusatrofie (Marsh IIIA) of zelfs geen villusatrofie (Marsh I alleen infiltratie met IE, II hyperplastische vorm): villusatrofie is extreme uiteinde van spectrum Probleem: wanneer voldoende criteria voor diagnose? 16
17 Serologie Antistoffen tegen vreemde eiwitten (tegen gliadine) Auto-antistoffen: tegen endomysium, tegen weefsel transglutaminase 17
18 Diagnose Ideaal: combinatie van weefselafwijkingen en aanwezigheid van antistoffen Aanwezigheid van antistoffen alleen: nooit bewijzend (alhoewel sommigen dit ter discussie stellen) Afwezigheid van antistoffen sluit coeliakie niet met zekerheid uit Klachten alleen: niet voldoende (nooit!!!) Soms blijven er twijfelgevallen (wat dan???) 18
19 Policy labo-diagnostiek in Leuven Standaard: eerst Ig A dosage (want vaak IgA bij coeliakie) Zo geen Ig A deficiëntie: IgA anti tissue transglutaminase Bij laag Ig A: Vroeger: anti gliadine Ig G sinds april 2009 : Ig G anti DGP (anti gedeamideerd gliadine peptide) Bij kinderen < 2 jaar: anti ttg en anti DGP MO: anti DGP test heeft geen voordeel bij patiënten met normaal Ig A, maar zou alternatief kunnen zijn ipv eerst Ig A meting 19
20 HLA typering (DQ2-DQ8) 30 % bevolking heeft DQ2 of DQ8 1 ste graad verwanten zelfs 70 % Voordeel: zeer gevoelig (laat toe om bij afwezigheid met bijna zekerheid coeliakie definitief uit te sluiten Indien patiënt al een dieet volgt zonder duidelijke diagnose Evt gebruiken als eerste screening indien relatief kleine kans is op coeliakie (bv bij osteoporose)? (Rashtak S, Ann Int Med 2007) In sommige landen gebruikt als eerste screening bij familieleden Nadeel: in ons land niet terugbetaald, en duur Nadeel van genetische test (bv aan het licht brengen van vaderschap)
21 Behandeling 21
22 (Levenslang) glutenvrij dieet = enige aanvaarde behandeling voor coeliakie symptomen verbeteren (soms reeds na dagen of na weken) Herstel histologische afwijkingen duurt maanden of jaren (en bij volwassenen soms onvolledig) Verminderen metabole verwikkelingen (bloedarmoede, vitamine tekort, osteoporose) Verminderen risico op kwaadaardige complicaties en eventueel overlijden bij kinderen: preventie van groeiachterstand 22
23 Green P, Cellier C. N Engl J Med 2007;357: Fundamentals of the Gluten-free Diet
24 Hoeveel gluten mag glutenvrije voeding bevatten? Richtlijnen verschillen enigszins van land tot land Meeste (Europese) landen laten speciaal bereid tarwezetmeel toe (beantwoordend aan International Gluten Free Standard van Codex Alimentarius) ( < 0.05 g N/ 100 gram droge stof wordt als glutenvrij beschouwd. Andere eenheden : < 200 ppm (20 mg gluten /100 g product, of 200 mg per kg) Sommige landen pleiten voor zero tolerance (No detectable gluten ). Volgens deze richtlijnen mogen alleen natuurlijk glutenvrije graansoorten worden gebruikt (Amerikaanse, Canadese en Australische coeliakieverenigingen) (Canadese en Australische overheid). In 2009 nieuwe regelgeving die in werking treedt vanaf 1/1/
25 Following the adoption of the new Codex Alimentarius Standard, legislation enacting the provisions of the Standard has however recently been agreed at European level. Commission Regulation 41/20092 concerning the composition and labelling of foodstuffs suitable for people intolerant to gluten entered into force on the 10 February 2009, and applies from 1 January The Regulation requires that foodstuffs which have been specially formulated, processed or prepared to meet the dietary needs of people intolerant to gluten and marketed as such should be labelled either as very low gluten (gluten content above 20 up to 100 mg/kg) or gluten free (gluten content not exceeding 20 mg/kg). Very low gluten: suitable for most patients with celiac disease 25
26 Individual results of the small-intestinal morphometric evaluation before and after the 3-mo gluten microchallenge (MC) in the 3 study groups: placebo (n = 13), 10 mg gluten/d (n = 13), and 50 mg gluten/d (n = 13) Catassi, C. et al. Am J Clin Nutr 2007;85: Copyright 2007 The American Society for Nutrition
27 Hoeveel gluten mag (2)? als 5 gram de hoeveelheid gluten is in 2 boterhammen, dan is 50 mg de hoeveelheid gluten in 1/50 van een boterham sterke individuele verschillen, en mogelijks ook verschillen in loop van leven (bv adolescenten mogelijks minder gevoelig). Maar weinig gegevens over de veiligheid van dieetfouten op lange termijn, noch over invloed van fouten op korte termijn Maar: globaal schat men dat % van de coeliakiepatiënten zich niet strikt houdt aan het dieet 27
28 Blijft coeliakie bestaan? Levenslang glutenvrij dieet? Principe blijft: eenmaal coeliakie, altijd coeliakie Duidelijk verband tussen therapietrouw en darmbeschadiging Weinig data over risico op complicaties Maar zeldzaam optreden van (voorbijgaande (?)) tolerantie (Bv. Nederlandse studie: 4/53 met diagnose bij volwassen patiënten, Franse studie: 13/61 met diagnose op kinderleeftijd) (Hopman et al, 2008; Matysiak-Budnik et al., 2007)
29 Nieuwe behandelingsstrategieën (nog science fiction!) 1. Verminderen toxiciteit gluten (bv toevoegen peptidasen aan de voeding) 2. Verminderen transepitheliale opname van gluten (bv met zonuline blokker (AT-1001 of Larazotide) 3. Veranderen immunologische respons (bv experimenten bij proefdieren met vaccinatie, en met bepaalde wormen die immunogisch systeem zouden kunnen switchen in richting van tolerantie) 4. 29
30 30
31 31
32 32
33 Screenen in algemene bevolking: niet! bij risicogroepen? Controversieel Slechts ± 1/10 coeliakiepatiënten gekend, hoe hard gaan zoeken naar de anderen? Bij eerste graad verwanten (kinderen, broers, zussen) (risico 8-10 %)? Bij mensen met type I diabetes (2-6%)?, bij syndroom van Down? Bij (onverklaarde?) osteoporose? Andere groepen? Volledige bevolking? (sommigen ijveren hiervoor!) 33
34 Vragen bij screening Wegen de mogelijke voordelen wel op tegen de mogelijke nadelen? groot aantal toevallig ontdekte mensen met coeliakie zal niet beter zijn met dieet, maar dit wel moeten volgen bij screening worden vals positieve resultaten gevonden, en sommigen krijgen nutteloze onderzoeken psychologische stress bij mensen die dieet niet willen volgen stigmatisering van wie de ziekte heeft stigmatisering van wie zich niet wil laten screenen Evt problemen met verzekeringen? kostprijs van screening en aanvullende onderzoeken Zijn mensen aan wie screening wordt aangeboden voldoende op de hoogte van de voordelen maar ook van de nadelen? 34
35 prospective evaluation of 132 newly diagnosed adult CD patients and 70 healthy controls using self-administered questionnaires Conclusion Atypical/silent celiac disease patients have a significantly better baseline quality of life than those with classical symptoms. Treatment induces a rapid and significant improvement in symptomatic cases but not in silent patients with all subgroups having similar 1-year scores comparable to healthy controls.
36 36
37 our results suggest that treatment with a GFD for patients without symptoms should not automatically follow the diagnosis but should be tailored to the patient by performing a careful follow-up and starting the diet as soon as the patient develops symptoms. 37
38 Gluten sensitiviteit maar geen coeliakie ( nonceliac gluten sensitivity (of niet-coeliakie gluten intolerantie ))? Op internet: rage van gluten sensitiviteit In Australie: van 20 mensen die glutenvrij dieet volgen, heeft slechts 1coeliakie (mededeling C. Mulder) Vooral aandacht in alternatief circuit ( cfr leaky gut syndrome ) Volgens sommige bronnen: 15 % van de bevolking! Bestaat er zoiets??? 38
39 Am J GE
40 40
41 Er moet toch iets objectiefs zijn: ofwel afwijkingen in biopsie, ofwel antistoffen -? 41
Laatste onwikkelingen in de diagnose van coeliakie.. Blijft een dundarmbiopt noodzakelijk?
Laatste onwikkelingen in de diagnose van coeliakie.. Blijft een dundarmbiopt noodzakelijk? Dr E De Greef Kindergastroenterologie UZ Brussel www.pedigastro.com Vlaamse Coeliakie Vereniging Malle 2011 Overzicht
Nadere informatiePost HBO cursus Nederlandse Vereniging van Dietisten 1 oktober 2012. Peter J. Wahab MDL arts Rijnstate Ziekenhuis Arnhem
Post HBO cursus Nederlandse Vereniging van Dietisten 1 oktober 2012 Peter J. Wahab MDL arts Rijnstate Ziekenhuis Arnhem Coeliakie is een ziekte die voornamelijk bij kinderen voorkomt. Stellingen Coeliakie
Nadere informatieStellingen. Stellingen 2. Post HBO cursus Nederlandse Vereniging van Dietisten 1 oktober 2012
Tropical Sprue Post HBO cursus Nederlandse Vereniging van Dietisten 1 oktober 2012 Peter J. Wahab MDL arts Rijnstate Ziekenhuis Arnhem Non tropical sprue Gee - Herter s disease Idiopathic Steatorrhea?
Nadere informatieCoeliakie gluten intolerantie gluten sensitiviteit. Martin Hiele UZ KULeuven
Coeliakie gluten intolerantie gluten sensitiviteit Martin Hiele UZ KULeuven 1 Coeliakie gluten intolerantie niet-coeliakie gluten sensitiviteit (tarwe allergie) 2 Intolerantie voor gluten (tarwe/graan?)
Nadere informatieCoeliakie bij kinderen
Coeliakie bij kinderen Bij uw kind is coeliakie geconstateerd, of wordt er onderzoek gedaan naar coeliakie. Coeliakie (spreek uit seuliakie, met de klemtoon op de laatste lettergreep) is een levenslange
Nadere informatieAlles onder controle? Dr. J.J. Uil, MDL-arts
Alles onder controle? Dr. J.J. Uil, MDL-arts Aanleiding: Risico op kanker bij coeliakie; Kwartaal blad NCV 2014: Artikel van Frederico Biagi Controle intervallen worden verruimd kan dat ongestraft? N.B.
Nadere informatieCoeliakie diagnostiek
Coeliakie diagnostiek Nuttige en noodzakelijke diagnostiek Ruben Smeets Medisch Immunoloog/Klinisch Chemicus Afdeling Laboratoriumgeneeskunde Laboratorium Medische Immunologie Radboudumc Laboratorium voor
Nadere informatieDiabetes Mellitus Type 1 en Coeliakie
Diabetes Mellitus Type 1 en Coeliakie Suat Simsek Internist-endocrinoloog Medisch Centrum Alkmaar 24 mei 2013 Agenda Diabetes mellitus type 1 Coeliakie Diabetes mellitus type 1 en Coeliakie Classificatie
Nadere informatieCoeliakie bij kinderen
Coeliakie bij kinderen Wat is Coeliakie? Coeliakie is een intolerantie, lees onverdraagzaamheid, voor gluten: de in alcohol oplosbare eiwitfractie van tarwe, haver, rogge, gerst, spelt en kamut. Bij mensen
Nadere informatieNederlandse samenvatting
11 Nederlandse samenvatting Chapter 11 156 Nederlandse samenvatting Dit proefschrift richt zich op nieuwe strategieën voor het identificeren, diagnosticeren, vervolgen en de preventie van coeliakie. Hoofdstuk
Nadere informatieHoofdstuk 1 bevat een algemene inleiding over coeliakie en de behandeling en een beschrijving van het doel van dit proefschrift. Coeliakie komt tot ex
Samenvatting 121 Hoofdstuk 1 bevat een algemene inleiding over coeliakie en de behandeling en een beschrijving van het doel van dit proefschrift. Coeliakie komt tot expressie na gluteninname bij genetisch
Nadere informatieDutch Summary. Samenvatting
Dutch Summary Samenvatting 168 Samenvatting Ongeveer 1 op de 100 mensen kan geen pasta, brood of koekjes eten, omdat ze lijden aan de ziekte coeliakie. Coeliakie wordt veroorzaakt door een van de meest
Nadere informatieRichtlijn Coeliakie en dermatitis herpetiformis
Richtlijnen Richtlijn Coeliakie en dermatitis herpetiformis Wouter P. Nieuwenhuis, C.M. (Frank) Kneepkens, Roderick H.J. Houwen, Hans J.A. de Beer, Chris J. Mulder, M. Luisa Mearin Gerelateerd artikel:
Nadere informatieLichamelijke factoren als voorspeller voor psychisch. en lichamelijk herstel bij anorexia nervosa. Physical factors as predictors of psychological and
Lichamelijke factoren als voorspeller voor psychisch en lichamelijk herstel bij anorexia nervosa Physical factors as predictors of psychological and physical recovery of anorexia nervosa Liesbeth Libbers
Nadere informatieCoeliakie diagnostiek
Coeliakie diagnostiek HC 1:200 CD 1. Pathogenese 2. Antistoffen in diagnostiek en screening 3. Richtlijnen diagnostiek 4. DGPA GVD 5 april 2011 Pathogenese Immunogenic gluten peptides toxic Lumen epithelium
Nadere informatieCOGNITIEVE DISSONANTIE EN ROKERS COGNITIVE DISSONANCE AND SMOKERS
COGNITIEVE DISSONANTIE EN ROKERS Gezondheidsgedrag als compensatie voor de schadelijke gevolgen van roken COGNITIVE DISSONANCE AND SMOKERS Health behaviour as compensation for the harmful effects of smoking
Nadere informatieCoeliakie. Alles wat je altijd al wilde vragen. Zitzaksessie, Amsterdam, 4 april Frank Kneepkens kinder-mdl VUmc
Coeliakie Alles wat je altijd al wilde vragen Zitzaksessie, Amsterdam, Frank Kneepkens kinder-mdl VUmc Een stukje geschiedenis Coeliakie Geschiedenis Tweede eeuw na Christus: Aretaeus van Cappadocia Kοιλιακος
Nadere informatieVoedingsadviezen bij Coeliakie en Dermatitis Herpetiformis
Voedingsadviezen bij Coeliakie en Dermatitis Herpetiformis Wieke Bastiani, diëtist Amphia Ziekenhuis, Breda lid van Diëtisten Info Netwerk Coeliakie (DINC) Inhoud CBO richtlijn Coeliakie en Dermatitis
Nadere informatieLaboratoria Nieuwsbrief December 2011 Klinisch Chemisch en Hematologisch Laboratorium Medisch Microbiologisch Laboratorium
Laboratoria Nieuwsbrief December 2011 Klinisch Chemisch en Hematologisch Laboratorium Medisch Microbiologisch Laboratorium In dit nummer: - Vitamine D - Coeliakie diagnostiek Inleiding Voor u ligt de nieuwe
Nadere informatieEr worden antistoffen gevormd, genaamd ttg (=tissue TransGlutaminase).
Diabetes Mellitus (DM) en Coeliakie Samenvatting van de lezing door mw. J. Tjhie-Wensing, MDL-arts in Elkerliek ziekenhuis en mw. H. van Houdt, diëtist MSc, gehouden op dinsdag 5 februari 2013 voor Diabetesvereniging
Nadere informatieDermatitis herpetiformis (CBO) Voedingsadviezen bij Coeliakie en Dermatitis Herpetiformis. Inhoud. Dermatitis herpetiformis (CBO)
Dermatitis herpetiformis (CBO) Voedingsadviezen bij Coeliakie en Dermatitis Herpetiformis Wieke Bastiani, diëtist Amphia Ziekenhuis, Breda lid van Diëtisten Info Netwerk Coeliakie (DINC) Medicatie (Dapson)
Nadere informatieGluten & koemelk De link met gezondheidsklachten Een complete gids voor therapeut & patiënt
Gluten & koemelk De link met gezondheidsklachten Een complete gids voor therapeut & patiënt Hilde Maris 4 TherapieWijzer Een woordje uitleg... 9 1. De geschiedenis van granen... 13 1.1. Tarwe is genetisch
Nadere informatieGenes, Molecular Mechanisms and Risk Prediction for Abdominal Aortic Aneurysm
Genes, Molecular Mechanisms and Risk Prediction for Abdominal Aortic Aneurysm Arne IJpma Clinical Genetics Department, Erasmus MC, Rotterdam, The Netherlands Financial Disclosure I have no financial relationships
Nadere informatieWerkstuk Biologie Couliakie
Werkstuk Biologie Couliakie Werkstuk door een scholier 2084 woorden 4 april 2010 9 8 keer beoordeeld Vak Biologie Couliakie Het eerst waar ik aan dacht was Voor biologie moesten we een verslag maken over
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Addendum A 173 Nederlandse samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift was om de rol van twee belangrijke risicofactoren voor psychotische stoornissen te onderzoeken in de Ultra
Nadere informatieKaren J. Rosier - Brattinga. Eerste begeleider: dr. Arjan Bos Tweede begeleider: dr. Ellin Simon
Zelfwaardering en Angst bij Kinderen: Zijn Globale en Contingente Zelfwaardering Aanvullende Voorspellers van Angst bovenop Extraversie, Neuroticisme en Gedragsinhibitie? Self-Esteem and Fear or Anxiety
Nadere informatiePrimaire preventie Behandeling P(rimaire p)reventie Secundaire preventie
1 Screening en gezondheidsbeleid Voorkomen is altijd beter dan genezen? Leuven, 24 april 2015 Prof. Dr. Joost Weyler Epidemiologie en Sociale Geneeskunde Screening en preventie Schema 2 Screening en preventie
Nadere informatieDisclosure belangen spreker
Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder
Nadere informatieBeïnvloedt Gentle Teaching Vaardigheden van Begeleiders en Companionship en Angst bij Verstandelijk Beperkte Cliënten?
Beïnvloedt Gentle Teaching Vaardigheden van Begeleiders en Companionship en Angst bij Verstandelijk Beperkte Cliënten? Does Gentle Teaching have Effect on Skills of Caregivers and Companionship and Anxiety
Nadere informatie9 Coeliakie. etiologie
9 Coeliakie Definitie en etiologie Incidentie Bij coeliakie bestaat er intolerantie voor gluten. Gluten ( lijm ) is de verzamelnaam voor de in alcohol oplosbare eiwitten van tarwe, rogge, haver en spelt
Nadere informatieBent u gemotiveerd? L.E.J. Gerretsen Studentnummer: Eerste begeleider: prof. dr. L. Lechner Tweede begeleider: Dr. A.
Bent u gemotiveerd? Een Experimenteel Onderzoek naar de Invloed van een op het Transtheoretisch Model Gebaseerde Interventie op de Compliance bij de Fysiotherapeutische Behandeling van Psychiatrische Patiënten
Nadere informatieSAMENVATTING Samenvatting Coeliakie is een genetische aandoening waarbij omgevingsfactoren en meerdere genen bijdragen aan de ontwikkeling van de ziekte. De belangrijkste omgevingsfactor welke een rol
Nadere informatieLandelijk Diabetes Congres 2016
Landelijk Diabetes Congres 2016 Insuline Pompen, zelfcontrole en sensoren, need to know Thomas van Bemmel, Internist Gelre Ziekenhuis Apeldoorn Disclosures (potentiële) belangenverstrengeling zie hieronder
Nadere informatieVan Dicke tot DINC. De rol van de diëtist bij coeliakie en de invloed van een glutenvrij dieet op de kwaliteit van leven
Van Dicke tot DINC De rol van de diëtist bij coeliakie en de invloed van een glutenvrij dieet op de kwaliteit van leven Loes Köhler-Brands, diëtist Dieetadvies Praktijk Velp en lid van DINC Van Dicke tot
Nadere informatieHet syndroom van Klinefelter: Screening en opvolging van metabole afwijkingen. David Unuane Endocrinologie Klinefelter Kliniek
Het syndroom van Klinefelter: Screening en opvolging van metabole afwijkingen David Unuane Endocrinologie Klinefelter Kliniek Achtergrond Het Klinefelter syndroom(ks): Genetisch kenmerk extra X-chromosoom:
Nadere informatie25-9-2012. Voedingsadviezen bij Coeliakie en Dermatitis Herpetiformis. Inhoud. CBO richtlijn Coeliakie en Dermatitis Herpetiformis
Voedingsadviezen bij Coeliakie en Dermatitis Herpetiformis Wieke Bastiani, diëtist Amphia Ziekenhuis, Breda lid van Diëtisten Info Netwerk Coeliakie (DINC) Inhoud CBO richtlijn Coeliakie en Dermatitis
Nadere informatieNonrespons en ernstige klachten bij OCD: richtlijnen herzien? Else de Haan PhD Lidewij Wolters PhD Amsterdam, the Netherlands
Nonrespons en ernstige klachten bij OCD: richtlijnen herzien? Else de Haan PhD Lidewij Wolters PhD Amsterdam, the Netherlands Behandeling OCS bij kinderen Cognitieve gedragstherapie (CGT) Combinatie CGT
Nadere informatieDenken is Doen? De cognitieve representatie van ziekte als determinant van. zelfmanagementgedrag bij Nederlandse, Turkse en Marokkaanse patiënten
Denken is Doen? De cognitieve representatie van ziekte als determinant van zelfmanagementgedrag bij Nederlandse, Turkse en Marokkaanse patiënten met diabetes mellitus type 2 in de huisartsenpraktijk Thinking
Nadere informatieVoedselallergie en voedselintolerantie
DC 29 Voedselallergie en voedselintolerantie 1 Inleiding Bij voedselallergie of voedselintolerantie is er sprake van overgevoelige reacties op voedsel of bepaalde bestanddelen in voedsel. De informatie
Nadere informatieCoeliakie. Martin Hiele
Coeliakie Martin Hiele Coeliakie Geschiedenis Prevalentie Pathofysiologie (en genetische factoren) Diagnose (biopsies - serologische testen) Risico s op complicaties tumoren osteoporose Screening? Glutenvrij
Nadere informatieThe PreventCD studie. Kan wijze van voeding baby s coeliakie voorkomen? Dr. S.L. Vriezinga, arts-onderzoeker Leids Universitair Medisch Centrum
The PreventCD studie Kan wijze van voeding baby s coeliakie voorkomen? Dr. S.L. Vriezinga, arts-onderzoeker Leids Universitair Medisch Centrum GEEN BELANGENVERSTRENGELINGEN 2 Voorkomen van coeliakie 3
Nadere informatieSerology and endoscopy in coeliac disease: applications and limitations Dickey, W.
UvA-DARE (Digital Academic Repository) Serology and endoscopy in coeliac disease: applications and limitations Dickey, W. Link to publication Citation for published version (APA): Dickey, W. (2000). Serology
Nadere informatieFAQ productinformatie en levensmiddelenwetgeving
Inleiding In deze factsheet van Zeelandia wordt achtergrondinformatie gegeven over een aantal veel gebruikte voedingsclaims, beweringen en levensmiddelenwetgeving gerelateerde onderwerpen. Inhoud: 1. Vezels
Nadere informatieVoedingsadviezen bij coeliakie en dermatitis herpetiformis
Voedingsadviezen bij coeliakie en dermatitis herpetiformis Wieke Bastiani, diëtist Amphia Ziekenhuis, Breda lid van Diëtisten Info Netwerk Coeliakie (DINC) Inhoud Dermatitis Herpetiformis Dieetbehandelplan
Nadere informatieColofon. www.stichtinggezondheid.nl. Dit e-book is een uitgave van Stichting Gezondheid. Teksten: Stichting Gezondheid
Colofon Dit e-book is een uitgave van Stichting Gezondheid Teksten: Stichting Gezondheid Vormgeving: Michael Box (Internet Marketing Nederland) Correspondentie: Stichting Gezondheid (Stefan Rooyackers)
Nadere informatieWetenschappelijke studies FODMAP-beperkt dieet
Wetenschappelijke studies FODMAP-beperkt dieet Dr Laurens van der Waaij, MDL-arts Martini Ziekenhuis Groningen 11 april 2014 FODMAP-beperkte dieet Recent een aantal gerandomiseerde studies 68-87% significante
Nadere informatieHaver en gezondheid. Luud Gilissen. Wageningen UR Plant Science Group - Bioscience. Gelderse Vallei 27-10-2014
Haver en gezondheid Luud Gilissen Wageningen UR Plant Science Group - Bioscience Gelderse Vallei 27-10-2014 Aanleiding: Dutch Celiac Disease Consortium Veilige voeding, verbeterde preventie, goede diagnostiek,
Nadere informatieProf. dr. Lieven Annemans Gezondheidseconomische aspecten van bevolkingsonderzoek naar kanker UGent & VUB
Prof. dr. Lieven Annemans Gezondheidseconomische aspecten van bevolkingsonderzoek naar kanker UGent & VUB Een systematische review van de kosteneffectiviteit van bevolkingsonderzoek naar baarmoederhals,
Nadere informatieKeuzetwijfels in de Emerging Adulthood rondom Studie- en Partnerkeuze. in Relatie tot Depressie
1 Keuzetwijfels in de Keuzetwijfels in de Emerging Adulthood rondom Studie- en Partnerkeuze in Relatie tot Depressie Open Universiteit Nederland Masterscriptie (S58337) Naam: Ilse Meijer Datum: juli 2011
Nadere informatieMaag-, darm- en leverziekten
Afdeling: Onderwerp: Maag-, darm- en leverziekten 1 Van uw arts heeft u te horen gekregen dat u de aandoening coeliakie heeft. Om te begrijpen wat deze ziekte inhoudt, en wat voor invloed het kan hebben
Nadere informatiePositieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen
Positieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen Positive, Negative and Depressive Subclinical Psychotic
Nadere informatieRunning head: BREAKFAST, CONSCIENTIOUSNESS AND MENTAL HEALTH 1. The Role of Breakfast Diversity and Conscientiousness in Depression and Anxiety
Running head: BREAKFAST, CONSCIENTIOUSNESS AND MENTAL HEALTH 1 The Role of Breakfast Diversity and Conscientiousness in Depression and Anxiety De Rol van Gevarieerd Ontbijten en Consciëntieusheid in Angst
Nadere informatieHet Effect van Verschil in Sociale Invloed van Ouders en Vrienden op het Alcoholgebruik van Adolescenten.
Het Effect van Verschil in Sociale Invloed van Ouders en Vrienden op het Alcoholgebruik van Adolescenten. The Effect of Difference in Peer and Parent Social Influences on Adolescent Alcohol Use. Nadine
Nadere informatieSamenvatting 3. Referentielijst 14
Samenvatting 3 1. Introductie 4 2. Methode 6 3. Resultaten 7 3.1 Verbetering na instellen dieet coeliakie? 7 3.2 Verbetering van de bloedsuikerregulatie na ontdekking en therapie coeliakie? 8 3.3 Kwaliteit
Nadere informatieUniversity of Groningen
University of Groningen De ontwikkeling van prikkelverwerking bij mensen met een Autisme Spectrum Stoornis en de invloed van hulp en begeleiding gedurende het leven. Fortuin, Marret; Landsman-Dijkstra,
Nadere informatieBloeddrukstreefwaarden bij diabetes mellitus: lager of toch niet? Erik Serné Internist- vasculair geneeskundige
Bloeddrukstreefwaarden bij diabetes mellitus: lager of toch niet? Erik Serné Internist- vasculair geneeskundige Bloeddrukstreefwaarden bij patiënten met type 2 diabetes? A. Huidige richtlijn CVRM is achterhaald
Nadere informatieAnnual event/meeting with key decision makers and GI-practitioners of Flanders (at different administrative levels)
Staten-Generaal Annual event/meeting with key decision makers and GI-practitioners of Flanders (at different administrative levels) Subject: Sustainable Flemish SDI Nature: Mobilising, Steering Organisers:
Nadere informatieGRATIS E-BOOK WORDT JE DOOR HET ETEN VAN GLUTEN ZIEK?
P R A K T I J K D E W A T E R L E L Y GRATIS E-BOOK WORDT JE DOOR HET ETEN VAN GLUTEN ZIEK? WWW.PRAKTIJKDEWATERLELY.NL WORDT JE DOOR HET ETEN VAN GLUTEN ZIEK? Auteur: Petra Vermeer Orthomoleculair- en
Nadere informatieThe relationship between social support and loneliness and depressive symptoms in Turkish elderly: the mediating role of the ability to cope
The relationship between social support and loneliness and depressive symptoms in Turkish elderly: the mediating role of the ability to cope Een onderzoek naar de relatie tussen sociale steun en depressieve-
Nadere informatie3 onderwerpen. Irritable bowel syndrome (PDS) vanuit het Patientenperspectief
3 onderwerpen Irritable bowel syndrome (PDS) vanuit het Patientenperspectief 1 IBS in het kort 2 Kennis van IBS patienten over hun aandoening 3 Het patientenperspectief/vooroordelen Carla Flik Klinisch
Nadere informatieCoeliakie. Maag-Darm-Levercentrum. Beter voor elkaar
Coeliakie Maag-Darm-Levercentrum Beter voor elkaar 2 Inleiding Van uw arts heeft u te horen gekregen dat u de aandoening Coeliakie heeft. In deze folder leest u wat deze ziekte inhoudt. Vragen kunt u altijd
Nadere informatieDe Effectiviteit van een Mindfulness-gebaseerde Lichaamsscan: een. Vergelijking met Rusten in Liggende Positie
De Effectiviteit van een Mindfulness-gebaseerde Lichaamsscan: een Vergelijking met Rusten in Liggende Positie The Effectiveness of a Mindfulness-based Body Scan: a Comparison with Quiet Rest in the Supine
Nadere informatieGlobal TV Canada s Pulse 2011
Global TV Canada s Pulse 2011 Winnipeg Nobody s Unpredictable Methodology These are the findings of an Ipsos Reid poll conducted between August 26 to September 1, 2011 on behalf of Global Television. For
Nadere informatieHet PSA dilemma: wel of niet bepalen?
Het PSA dilemma: wel of niet bepalen? Bin Kroon Uroloog Rijnstate 1 Achtergrond prostaatkanker Jaarlijks 9000 nieuwe gevallen Jaarlijks 3000 doden Gevorderde ziekte niet te cureren PSA: vroegdetectie Screenen
Nadere informatieHet verband tussen alledaagse stress en negatief affect bij mensen met een depressie en de rol van zelfwaardering daarbij
Het verband tussen alledaagse stress en negatief affect bij mensen met een depressie en de rol van zelfwaardering daarbij Een vergelijking van een depressieve en een niet-depressieve groep met Experience-Sampling-Method
Nadere informatieUFS Productspecification
Page 1 of 5 Algemene informatie Description Knorr Fonds de Cuisine Wildfond pasta 1 kg e Product Name Country Knorr Brand Name Wildfond pasta Product Name Legal Description Country Wildfond pasta Descriptive
Nadere informatieChemotherapie en stolling
Chemotherapie en stolling Therapie, preventie en risicofactoren Karen Geboes UZ Gent 4 december 2015 Avastin en longembolen: hoe behandelen en Avastin al dan niet verder? Chemotherapie en stolling: Therapie,
Nadere informatieUFS Productspecification
Page 1 of 5 Algemene informatie Description Conimex Rijst Parboiled 5 kg Exemption Flags Product Name Exempt from Artwork Exempt from NEP Reporting Country Conimex Brand Name Rijst Parboiled Product Name
Nadere informatieUFS Productspecification
Page 1 of 5 Algemene informatie Description Knorr Tomaten Bouillon 1kg e Product Name Country Knorr Brand Name Tomaten Bouillon Product Name Legal Description Country Tomaten Bouillon poeder Descriptive
Nadere informatiebij Kinderen met een Ernstige Vorm van Dyslexie of Children with a Severe Form of Dyslexia Ans van Velthoven
Neuropsychologische Behandeling en Sociaal Emotioneel Welzijn bij Kinderen met een Ernstige Vorm van Dyslexie Neuropsychological Treatment and Social Emotional Well-being of Children with a Severe Form
Nadere informatieLeefstijlinterventies met stip op 1!
Leefstijlinterventies met stip op 1! The Epidemiological Evidence Edith Feskens, edith.feskens@wur.nl Inhoud Waarom is rol voor leefstijl lang onderbelicht geweest? Voeding en Bloeddruk Preventie van type
Nadere informatieOsteoporose Voorkom Beenderbreuken
Osteoporose Voorkom Beenderbreuken Prof. Dr. S. Goemaere Reumatoloog, UZ Gent Belgian Bone Club (BBC) International Osteoporosis Foundation (IOF) EU-Osteoporosis Consultation Panel IOF Working Parties
Nadere informatieAndrea van der Meulen, MDL-arts
Andrea van der Meulen, MDL-arts IBD: Enkele cijfers 80.000 mensen met IBD in Nederland Piek leeftijd diagnose 18-25 jaar + 2.500 per jaar + 300 kinderen < 18 jaar Ontstekingen dunne en dikke darm Niet
Nadere informatieSociale Cognitie bij Psychisch Gezonde Volwassenen
Sociale Cognitie bij Psychisch Gezonde Volwassenen Onderzoek met het Virtuele Lab Social Cognition in Psychologically Healthy Adults Research with the Virtual Laboratory Anja I. Rebber Studentnummer: 838902147
Nadere informatieHet Effect van Assertive Community Treatment (ACT) op het. Sociaal Functioneren van Langdurig Psychiatrische Patiënten met. een Psychotische Stoornis.
Het Effect van Assertive Community Treatment (ACT) op het Sociaal Functioneren van Langdurig Psychiatrische Patiënten met een Psychotische Stoornis. The Effect of Assertive Community Treatment (ACT) on
Nadere informatieType Dementie als Oorzaak van Seksueel Ontremd Gedrag. Aanwezigheid van het Gedrag bij Type Alzheimer?
Type Dementie als Oorzaak van Seksueel Ontremd Gedrag Aanwezigheid van het Gedrag bij Type Alzheimer? Type of Dementia as Cause of Sexual Disinhibition Presence of the Behavior in Alzheimer s Type? Carla
Nadere informatieStigmatisering van Mensen met Keelkanker: de Rol van Mindfulness van de Waarnemer
Met opmaak: Links: 3 cm, Rechts: 2 cm, Boven: 3 cm, Onder: 3 cm, Breedte: 21 cm, Hoogte: 29,7 cm Stigmatisering van Mensen met Keelkanker: de Rol van Mindfulness van de Waarnemer Stigmatisation of Persons
Nadere informatieMIJN GENOOM. ONLINE OF OFF-LINE?
MIJN GENOOM. ONLINE OF OFF-LINE? Pascal Borry Humaan Genoom Project Hoop en verwachtingen With this profound new knowledge, humankind is on the verge of gaining immense, new power to heal. Genome science
Nadere informatieGeneeskundige Dagen van Antwerpen
Antwerpen, 11 september 2014 Prof. dr. Guido Van Hal, Centrum voor Kankeropsporing, Afdeling Antwerpen Sarah Hoeck, Projectcoördinator bevolkingsonderzoek dikkedarmkanker Geneeskundige Dagen van Antwerpen
Nadere informatieIspad highlights 2014 van Roos Nuboer
Ispad highlights 2014 van Roos Nuboer Indeling 1. Waarom kinderen anno 2014 nog zo moeilijk in te stellen 2. Zonuline/coeliakie 3. Bias/voor ingenomenheid 4. Sure T presentatie Meander Medisch Centrum
Nadere informatieImplementatie van immunologie en genetica in de diagnostiek van coeliakie
Implementatie van wetenschap 43 Drs. S.L. (Sabine) Vriezinga, arts-onderzoeker, Leids Universitair Medisch Centrum, afdeling Kindergeneeskunde E-mail: s.l.vriezinga@lumc.nl Dr. M.L. (Luisa) Mearin, kinderarts-mdl,
Nadere informatieSummary 124
Summary Summary 124 Summary Summary Corporate social responsibility and current legislation encourage the employment of people with disabilities in inclusive organizations. However, people with disabilities
Nadere informatieUFS Productspecification
Page 1 of 5 Algemene informatie Description Knorr Garde d'or Wildfond 1 L fles Product Name Country Brand Name Knorr Garde d'or Wildfond Product Name Legal Description Country Geconcentreerde wildfond
Nadere informatie2009R0041 NL
2009R0041 NL 10.02.2009 000.001 1 Dit document vormt slechts een documentatiehulpmiddel en verschijnt buiten de verantwoordelijkheid van de instellingen B VERORDENING (EG) Nr. 41/2009 VAN DE COMMISSIE van
Nadere informatieUFS Productspecification
Spec / Rev 66351044IS / 4 Page 1 of 5 Frame Id / Rev G-FOODS-CON-GLOBAL / 19 Last Modified By Catherine Jetteur Planned Eff 23-Sep-2014 Specification Type CON Algemene informatie Description Binder, koude
Nadere informatie(1) De hoofdfunctie van ons gezelschap is het aanbieden van onderwijs. (2) Ons gezelschap is er om kunsteducatie te verbeteren
(1) De hoofdfunctie van ons gezelschap is het aanbieden van onderwijs (2) Ons gezelschap is er om kunsteducatie te verbeteren (3) Ons gezelschap helpt gemeenschappen te vormen en te binden (4) De producties
Nadere informatieUFS Productspecification
Page 1 of 5 Algemene informatie Description Knorr Professional Blanke Kalfsfond 1 kg e Product Name Country Knorr Brand Name Product Name Knorr Professional Blanke Kalfsfond Legal Description Country Blanke
Nadere informatiede Rol van Persoonlijkheid Eating: the Role of Personality
De Relatie tussen Dagelijkse Stress en Emotioneel Eten: de Rol van Persoonlijkheid The Relationship between Daily Stress and Emotional Eating: the Role of Personality Arlette Nierich Open Universiteit
Nadere informatieSamenvatting In deel 2 onderzoeken we twee enzymen die betrokken zijn bij de afbraak van gluten in de darmholte.
Coeliakie is een complexe, multifactoriële genetische aandoening die vóórkomt bij ongeveer 1% van de bevolking. Een genetische gevoeligheid voor coeliakie houdt voor patiënten in dat zij niet een normaal
Nadere informatieDownloaded from UvA-DARE, the institutional repository of the University of Amsterdam (UvA) http://hdl.handle.net/11245/2.79926
Downloaded from UvA-DARE, the institutional repository of the University of Amsterdam (UvA) http://hdl.handle.net/11245/2.79926 File ID Filename Version uvapub:79926 Samenvatting (Dutch) unknown SOURCE
Nadere informatieFunctioneren van een Kind met Autisme. M.I. Willems. Open Universiteit
Onderzoek naar het Effect van de Aanwezigheid van een Hond op het Alledaags Functioneren van een Kind met Autisme M.I. Willems Open Universiteit Naam student: Marijke Willems Postcode en Woonplaats: 6691
Nadere informatieUniversity of Groningen. Stormy clouds in seventh heaven Meijer, Judith Linda
University of Groningen Stormy clouds in seventh heaven Meijer, Judith Linda IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check
Nadere informatieVoeding en Ouderen. Lisette CPGM de Groot; Wageningen Universiteit. Symposium Voeding en Ouderen - november 2014 -
Voeding en Ouderen Lisette CPGM de Groot; Wageningen Universiteit Symposium Voeding en Ouderen - november 2014 - Heel oud worden: 115 (NL) of 122 (F) Ouder worden? Levensverwachting 2013 man: 79,4 jaren
Nadere informatiePartnerschap van de familie in de behandeling. Het investeren in de kracht van naastbetrokkenen René Keet
Partnerschap van de familie in de behandeling Het investeren in de kracht van naastbetrokkenen René Keet Interventie doelen EPA (parallelle zorg) persoonlijk herstel nastreven psychiatrische symptomen
Nadere informatieInvloed van het aantal kinderen op de seksdrive en relatievoorkeur
Invloed van het aantal kinderen op de seksdrive en relatievoorkeur M. Zander MSc. Eerste begeleider: Tweede begeleider: dr. W. Waterink drs. J. Eshuis Oktober 2014 Faculteit Psychologie en Onderwijswetenschappen
Nadere informatieScript. Good health starts with good food. That s true for people as much as it is for animals.
Script Good health starts with good food. That s true for people as much as it is for animals. Livestock and fish health influence human health, since animal protein is an indispensable part of our food
Nadere informatiePesten onder Leerlingen met Autisme Spectrum Stoornissen op de Middelbare School: de Participantrollen en het Verband met de Theory of Mind.
Pesten onder Leerlingen met Autisme Spectrum Stoornissen op de Middelbare School: de Participantrollen en het Verband met de Theory of Mind. Bullying among Students with Autism Spectrum Disorders in Secondary
Nadere informatieOsteoporose Voorkom Beenderbreuken
Osteoporose Voorkom Beenderbreuken Prof. Dr. S. Goemaere Reumatoloog, UZ Gent Belgian Bone Club (BBC) International Osteoporosis Foundation (IOF) EU-Osteoporosis Consultation Panel IOF Working Parties
Nadere informatieInhoud. Leefstijlinterventies met stip op 1! Voorbeeld van de PP: het effect van bloeddrukverlaging op sterfte. Over de zgn.
Leefstijlinterventies met stip op 1! Inhoud The Epidemiological Evidence Edith Feskens, edith.feskens@wur.nl Waarom is rol voor leefstijl lang onderbelicht geweest? Voeding en Bloeddruk Preventie van type
Nadere informatieOverbehandeling in radiotherapie. Prof. Dr. Caroline Weltens
Overbehandeling in radiotherapie Prof. Dr. Caroline Weltens 29-09-2018 veilig de lokale therapie verminderen zonder de uitkomst te compromiteren Juiste balans tussen benefit en neveneffecten Bij combinatie
Nadere informatie