Duurzame Regio Energie - Fase 1: Marktscan

Transcriptie

1 Duurzame Regio Energie - Fase 1: Marktscan Auteurs: HAS KennisTransfer Ing. P.A.E. (Patrick) Lemmens Praktijkonderzoek Plant en Omgeving M.P.J. (Marcel) van der Voort s-hertogenbosch, augustus 2004 Fase 1: Marktscan 0

2 Initiatiefnemer: Vereniging Innovatief Platteland Dhr. J. Hermans Depute Petersstraat BC Oirlo Tel.: Fax.: Dit project is mede mogelijk gemaakt door financiële ondersteuning van o.a. : - Netwerken in de veehouderij Netwerken in de Veehouderij is onderdeel van het programma Verantwoorde Veehouderij, een onderzoeks- en ontwikkelprogramma gericht op vergroting van de m maatschappelijke acceptatie van de veehouderij in Nederland, gefinancierd door het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. - Gemeente Meerlo-Wanssum - Gemeente Horst aan de Maas - Gemeente Venray - LLTB Fase 1: Marktscan 1

3 INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING Doelstelling 1.2 Doelgroep 1.3 Werkwijze 2. AFBAKENING DOELGEBIED 6 3. AGRO EN FOOD IN DE REGIO VENRAY / MEERLO-WANSSUM / HORST AAN DE MAAS De primaire sector in de regio 3.2 De secundaire sector in de regio 4. DE MARKT VAN DUURZAME ENERGIE De vrije energiemarkt 4.2 Netwerkbeheer 4.3 Energieleveranciers 4.4 Levering van duurzame energie aan Essent Netwerk 5. BESTAANDE INITIATIEVEN IN DE REGIO PERSPECTIEFSCHETS FASE 2: HET OMGEVINGSBENUTTINGSPLAN (OBP) Inleiding 7.2 Werkwijze OBP 7.3 Rapportage 7.4 Uitvoeringsformat: Marktverkenning Duurzame Energie 8. CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN 19 Bijlages Bijlage 1: Overzicht bedrijventerreinen Gemeente Venray Bijlage 2: Agro en food in de regio Fase 1: Marktscan 2

4 1. INLEIDING Op initiatief van Vereniging Innovatief Platteland worden in de regio Venray Meerlo-Wanssum de mogelijkheden onderzocht voor het oprichten van een coöperatie die zich ten doel stelt het bundelen van initiatieven op het gebied van duurzame energie en het regionaal afzetten hiervan. Vervolgens zou het voor kleine DE-initiatieven rendabeler kunnen zijn zich hierbij aan te sluiten om op deze manier een gezamenlijke grotere hoeveelheid DE te leveren tegen een marktconforme prijs. In dit kader is een projectplan opgesteld 1 dat het gehele project beschrijft tot en met de opzet van een coöperatie, de uiteindelijke doelstelling. Onderliggend rapport geeft de resultaten weer van de eerste fase van het project, de zogenaamde marktscan waarin de volgende onderwerpen zijn behandeld: Formulering doelstelling; Afbakening doelgebied; Globale inventarisatie Agro food sector in de regio; Inventarisatie energie-markt in Noord Limburg; Blauwdruk voor het in de tweede fase op te stellen Omgevings Benuttings Plan. 1.1 Doelstelling De beschreven doelstelling is onderverdeeld in: Doelstelling / probleemstelling Duurzame Regio Energie ; Doelstelling fase 1: Marktscan. Doelstelling / probleemstelling Duurzame Regio Energie De volgende doelstelling kan worden geformuleerd: Middels een studie wordt de economische, financiële en organisatorische haalbaarheid getoetst van een coöperatieve organisatie voor productie, beheer en consumptie van duurzame energie in de regio. Binnen deze doelstelling wordt de volgende centrale probleemstelling gehanteerd: Is het opzetten van een organisatie die de exploitatie uitvoert van in de regio (in eerste instantie Venray en Meerlo-Wanssum) opgewekte duurzame energie volgens een coöperatieve gedachte van een groep energieaanbieders en energievragers, haalbaar? En zo ja, onder welke voorwaarden? Doelstelling fase 1: Marktscan Doelstelling van fase 1 van het project DRE is het globaal in kaart brengen van de agrofood sector in de doelregio en een indruk te geven van de werking van de vrije energiemarkt. Het eindresultaat van fase 1 geeft een indruk van de potenties die het gebied heeft voor de oprichting van de DE-coöperatie. Eindresultaat van fase 1 is daarnaast een opzet / werkwijze van het in de tweede fase op te stellen OmgevingsBenuttingsPlan (OBP). 1 Duurzame Regio Energie, Haalbaarheid en opzet van een coöperatie voor duurzame energie op regionaal niveau, Vereniging Innovatief Platteland, 23 maart 2004 Fase 1: Marktscan 3

5 1.2 Doelgroep Duurzame energie kan op veel manieren opgewekt worden. Over het algemeen 2 kunnen de volgende vormen van duurzame energie worden onderscheiden. Bio-energie ; Warmte/koude opslag ; Windenergie ; Warmtepompen ; Thermische zonne-energie ; Waterkracht ; Aardwarmte ; Groene elektriciteit. Fotovoltaïsche zonne-energie ; Met name bio-energie is in Nederland sterk in opkomst. Verbranding, vergisting of vergassing van organisch materiaal vormt een goede bron voor duurzame energie. De beoogde initiatieven en potentiële initiatieven zullen met name betrekking hebben op: - Optimale benutting (en bevorderen van gebruik) van reststromen in de regio (o.a. mest, houtafval, bermmaaisel, plantsoenafval, afval van agrofood industrie) door koppeling aan de vraag / behoefte van energie-opwekkers en de energieconsumenten in de regio; - Bundelen van energiestromen die op duurzame wijze in de regio worden geproduceerd: o daardoor kunnen deze energiestromen voldoen aan de gestelde drempelwaarde voor rendabele levering (warmte/electra/gas) en zijn daarmee interessant voor energieleveranciers. o de drempelvoorwaarden voor bepaalde subsidievormen worden bereikt; subsidies maken de opwekking rendabeler. - Faciliteren van nieuwe initiatiefnemers voor kleinschalige opwekking van duurzame energie; - Optimale benutting cq. valorisatie van restwarmte en overige bijproducten. Met name agrarische en foodbedrijven beschikken over het in dit kader belangrijke organisch materiaal. Mede om deze reden lijken bedrijven in deze sector het grootste Duurzame Energie Productie Potentieel (DEPP) te hebben. Vanwege bovenstaande is in deze marktscan de agrofood sector in de regio nader belicht. Naast deze agrofood bedrijven maken ook de bestaande initiatieven deel uit van dit project. Om een strakke formulering van de doelgroep aan te houden is de volgende definitie opgesteld: De agro food sector betreft de sector die zich bezighoudt met de directe (primaire) agrarische productie en de verwerking van producten afkomstig uit deze productie. Hierbij worden in dit project de volgende bedrijfstakken onderscheiden: Intensieve veehouderij Melkveehouderij; Akkerbouw; Glas- en vollegronds groente; Glas- en vollegronds bloemen; Fruitteelt; Champignon- en paddestoelenteelt; Boomteelt; Gemengd akker en vee Hokdierhouderij; Secundaire sector: productie-, be- en verwerking van voedingsmiddelen in de breedste zin v.h. woord; Overig. Over het algemeen valt hier dus de primaire en secundaire (industrie) sector onder. De tertiaire sector (dienstverlening) is voor dit project niet relevant. 2 Fase 1: Marktscan 4

6 1.3 Werkwijze Gestart is in hoofdstuk 2 met een beschrijving en afbakening van het doelgebied. Vervolgens is een globale inventarisatie gemaakt van de agrofood sector in de regio. Hierbij is o.a. gebruik gemaakt van 3 en zijn gegevens van de KvK Noord-Limburg verwerkt. Tevens zijn in dit hoofdstuk de belangrijkste bedrijventerreinen in de regio beschreven. Hoofdstuk 4 behandelt de energiemarkt in de regio en gaat in op de belangrijkste voorwaardes voor levering van duurzame energie aan het netwerk. Hoofdstuk 5 geeft een bondig overzicht van de huidig lopende initiatieven, waarna in hoofdstuk 6 de perspectiefschets voor nieuwe initiatieven is behandeld. Hoofdstuk 7 en 8 geven respectievelijk een blauwdruk voor fase 2: Het OmgevingsBenuttingsPlan en de algemene conclusies en aanbevelingen van de marktscan. 3 Business in Agribusiness, een beeld van Venray-Meerlo-Wanssum,Vivian Leppers, Sandra Peeters, HAS KennisTransfer, mei 2003 Fase 1: Marktscan 5

7 2. AFBAKENING DOELGEBIED Het doelgebied bestaat in eerste instantie uit de Gemeentes Venray en Meerlo-Wanssum. Vanwege de regionale uitstraling is uitbreiding in de regio zeer wel mogelijk. Om een basis te krijgen van een opzet van het OBP is er voor gekozen om in eerste instantie primair te richten op de Gemeente Venray en Meerlo-Wanssum en vanwege de grote agrarische activiteiten de Gemeente Horst aan de Maas. Gebiedsbeschrijving Gemeente Meerlo-Wanssum en Venray Bron: 4 Van oudsher is Meerlo-Wanssum een agrarische gemeente. In elk dorp waren veel gemengde bedrijven te vinden, kleine en grotere. In de loop der jaren is het aantal bedrijven fors afgenomen. Door de ontwikkeling van de intensieve veehouderij en de zwaardere milieuregelgeving zijn de agrarische bedrijven vrijwel uit de dorpskernen verdwenen. Overgebleven zijn moderne ondernemingen, gelegen in het buitengebied en gespecialiseerd in één van de vele sectoren in de landbouw: veehouderij, boomkwekerij, fruitteelt, champignonteelt en tuinbouw in zowel volle grond als in kassen. De zandgronden, voor een deel vermengd met maasklei vormen een goede voedingsbodem voor de agrarische productie. Aan het productieareaal is niet veel veranderd: in de loop van de jaren zijn enkele hectares landbouwgrond ingeleverd voor dorpsuitbreiding en voor industrie. Langs de oevers van de Maas is voornamelijk weiland te vinden. De boomkwekerij en fruitteelt, sectoren die de afgelopen jaren een grote opmars hebben gemaakt, vinden we in de gehele gemeente, maar een sterkere concentratie wordt aangetroffen in Blitterswijck. De Gemeente Venray is een Gemeente, bestaande uit 11 kernen met een totaal aantal inwoners van bijna Venray is veruit de grootste met inwoners. De Gemeente Venray beschikt over een groot areaal buitengebied en een aantal bestaande, danwel in ontwikkeling zijnde bedrijventerreinen. De bedrijventerreinen zijn weergegeven in tabel 1. Voor een gedetailleerde beschrijving van de bedrijventerreinen wordt verwezen naar Bijlage 1. Tabel 1: Bedrijventerreinen in de Gemeente Venray Agrarisch Bedrijventerrein Ysselsteyn De Brier De Hulst 1 De Hulst 2 De Witte Vennen Keizersveld Smakterheide 1 Smakterheide 2 Smakterheide Fase 1: Marktscan 6

8 Gebiedsbeschrijving Gemeente Horst aan de Maas De nieuwe gemeente Horst aan de Maas telt ruim inwoners verdeeld over 10 woonkernen, en is daarmee in inwonersaantal de derde gemeente in Noord-Limburg. De tien kernen zijn: America, Broekhuizen, Broekhuizenvorst, Griendtsveen, Grubbenvorst, Hegelsom, Horst, Lottum, Melderslo en Meterik. Het gehele gebied omvat bijna ha. Dat het hierbij om een plattelandsregio gaat wordt het beste geïllustreerd door het feit dat maar liefst 96% van deze oppervlakte uit buitengebied bestaat. Dit gegeven is van groot belang voor de twee belangrijkste economische pijlers van de regio: de agri-business en de toeristisch/recreatieve sector. De regio Zuidoost-Nederland is in oppervlakte het grootste tuinbouwgebied van Nederland; qua productie komt deze regio op de tweede plaats. De ruim 750 agrarische bedrijven in de gemeente Horst aan de Maas vormen een belangrijk aandeel binnen dit potentieel. Een belangrijk agri-businessinstituut in Zuidoost-Nederland is de veiling ZON in Venlo, de grootste gemengde veiling van Europa. Een groot aantal Horster instituten op het gebied van onderwijs, voorlichting en onderzoek vormt een agrarisch netwerk dat de agrarische ontwikkelingen op de voet volgt en daarop vooruit loopt. Een aanzienlijk deel van deze instituten is euregionaal of internationaal georiënteerd. Binnen de genoemde 750 agrarische bedrijven valt met name het aandeel van de glastuinbouw, de champignonteelt en de boomteelt op. Het projectvestigingsgebied voor glastuinbouw Californïe biedt volop aantrekkelijke mogelijkheden voor glastuinbouwbedrijven. Binnen het aanbod van industriële bedrijven vormen de toeleverende en verwerkende bedrijven ten behoeve van de agrarische sector een belangrijk aandeel. Het bedrijventerrein Hoogveld in Horst is aangewezen als bovenregionale vestigingslokatie voor agrotechniek. Uitbreiding van dit bedrijventerrein is op korte termijn voorzien (Hoogveld-oost en Melderslosche Weiden). Figuur 1: Impressie Gemeente Horst aan de Maas Fase 1: Marktscan 7

9 3. AGRO EN FOOD IN DE REGIO VENRAY / MEERLO-WANSSUM / HORST AAN DE MAAS Agrofood is een belangrijke sector in de regio. Op basis van KvK gegevens is een eerste selectie gemaakt van de meeste bedrijven in deze sector in de regio. Bij de gegevens van de KvK dient een belangrijke kanttekening te worden gemaakt. Agrarische bedrijven zijn niet inschrijvingsplichtig bij de KvK en zijn dus vrijwel niet opgenomen in dit overzicht. Om een beter beeld te verkrijgen van de agrofood sector in de doelregio is gebruik gemaakt van o.a. [3] en gemeentelijke informatie. Hieruit zijn de volgende gegevens naar voren gekomen: Gemeente Venray en Meerlo-Wanssum In beide gemeentes zijn in het totaal 2896 bedrijven gevestigd. Van deze bedrijven zijn er 712 primaire agrarische (ca. 25 % van het totaal). In de primaire sector is de intensieve veehouderij veruit de belangrijkste bedrijfstak. Van de industriële sector is een behoorlijk gedeelte actief in de toeleverende of verwerkende industrie. Volgens 3 betreft het hier 95 zogenaamde agribusiness-bedrijven 5. Gemeente Horst aan de Maas Zoals eerder beschreven bestaat maar liefst 96 % van de Gemeente Horst aan de Maas uit buitengebied. In dit buitengebied zijn ca. 750 agrarische bedrijven gevestigd met als kernactiviteiten glastuinbouw, champignonteelt en boomteelt. Van het aantal industriële bedrijven is daarnaast een behoorlijk gedeelte (hoe groot) op agri-business markt actief als toeleverancier of verwerker van agrarische producten, bv. Voedingsmiddelen bedrijven. 5 Agribusiness: Alle activiteiten die gericht zijn op het produceren en distribueren van goederen en diensten voor primaire agrarische bedrijven en het verwerken van, de handel in en distributie van agrarische producten. Fase 1: Marktscan 8

10 3.1 De primaire sector in de regio Om zicht te krijgen op de verdeling van bedrijven in de primaire sector is gebruik gemaakt van de KvKgegevens. Vanwege eerder genoemd feit dat de primaire agrarische bedrijven veelal niet ingeschreven staan bij de KvK is tevens gebruik gemaakt van enkele andere bronnen die wel (een groot deel van) de agrarische bedrijven hebben geregistreerd. De volledig uitgesplitste resultaten van de verdeling van de primaire sector is weergegeven in Bijlage 2. In de figuren 2 en 3 staan samenvattende figuren weergegeven waarbij de specifieke sectoren onderverdeeld zijn in de eerder genoemde hoofdsectoren: Intensieve veehouderij Melkveehouderij; Akkerbouw; Glas- en vollegronds groente; Glas- en vollegronds bloemen; Fruitteelt; Champignon- en paddestoelenteelt; Boomteelt; Gemengd akker en vee; Hokdierhouderij; Overig. In de figuren 2 en 3 staan achtereenvolgens weergegeven de verdeling van de primaire agrarische sector naar hoofdactiviteit en de meer gespecificeerde verdeling van de intensieve veehouderij naar diersoort. Verdeling primaire sector in de doelregio Intensieve veehouderij; Melkveehouderij Akkerbouw; 9% 6% 2% 7% 29% Glas- en vollegronds groente; Glas- en vollegronds bloemen; Fruitteelt Champignon- en paddestoelenteelt; Boomteelt; 4% 2% 7% 13% 9% 12% Gemengd akker + vee; Hokdierhouderij Overig: Figuur 2: Verdeling primaire sector in de doelregio Fase 1: Marktscan 9

11 Verdeling (intensieve) veehouderij naar diersoort excl. Hokdieren en paarden 28% 13% 3% 20% 36% Varkens Rundvee Pluimvee Melkvee Overig Figuur 3: Verdeling (intensieve) veehouderij naar diersoort excl. hokdieren en paarden Uit de geraadpleegde gegevens zijn de volgende marktgegevens met betrekking tot de primaire sector bekend geworden: De agrarische sector is de belangrijkste sector in het doelgebied; In de regio Venray, Meerlo-Wanssum en de Gemeente Horst aan de Maas bevinden zich ca. 712 respectievelijk 750 primaire agrarische bedrijven; Van deze bedrijven is in de gemeentes Venray en Meerlo-Wanssum het grootste aandeel voor intensieve veehouderij; De Gemeente Horst aan de Maas heeft als agrarische kernactiviteiten glastuinbouw, champignonteelt en boomteelt; Wanneer de drie Gemeentes gezamenlijk bekeken worden valt op dat intensieve veehouderij er uitspringt als belangrijkste bedrijfstak waarna groenteteelt, akkerbouw en boomteelt, bloemen en champignons / paddestoelen volgen; Op basis van diverse bronnen kan de inschatting gemaakt worden voor de volgende verdeling over diersoorten (exclusief hokdieren en paarden) in Venray, Horst aan de Maas en Meerlo-Wanssum: o Rundvee 20 % o Varkens 36 % o Melkvee 28 % o Pluimvee 13 % o Overige 3 % Naast de primaire sector zijn beide gebieden zeer actief in de zogenaamde agribusiness. In de Gemeentes Venray en Meerlo-Wanssum is bijvoorbeeld 3 % van alle bedrijven actief in de agribusiness. Dit komt neer op 95 bedrijven. Fase 1: Marktscan 10

12 3.2 De secundaire sector in de regio De secundaire sector bestaat voornamelijk uit de verwerkende en vervaardigende industrie (Groente- en fruitverwerking, conserven, vlees-, champignonverwerking etc.). In de regio zijn afnemende bedrijven in mindere mate aanwezig 3, terwijl hier wel behoefte aan blijkt te bestaan. Uit KvK-gegevens blijkt dat ca. 20 bedrijven in de regio zich bezighouden met de vervaardiging van food- en feedproducten. Daarnaast zijn er nog een aantal detailhandels (bakkerijen, slagerijen etc.) die veelal in de kernen gevestigd zijn. Tenslotte is er nog een aantal groothandels die eveneens veelal te maken hebben met relatief grote reststromen van organisch materiaal. Opvallend is dat de groente- en fruitverwerkende industrie en de vleesverwerkende industriemager vertegenwoordigd zijn met slechts een handvol bedrijven. Wel betreft het hier enkele grote bedrijven zoals Lutece BV, Aarts Conserven BV en Nestlé (aardappelproducten, droge soepen, sauzen en bouillons). Tevens bevindt zich in de nabijheid van de doelregio het bedrijf Oerlemans Foods Nederland BV (teler, producent en leverancier op het gebied van vriesverse groenten, fruit en aardappelproducten). In Bijlage 2 zijn zowel de KvK-gegevens alsook de gegevens verkregen via het bedrijf Prosu weergegeven. Fase 1: Marktscan 11

13 4. DE MARKT VAN DUURZAME ENERGIE 4.1 De vrije energiemarkt Sinds 1 juli is de energiemarkt vrij. Dit betekent dat iedereen, dus zowel particulieren als bedrijven vrij zijn in de keuze van elektriciteits- en gasleverancier. Het idee hierachter was o.a. door de concurrentie en marktwerking lagere energieprijzen aan te kunnen bieden. Tevens zou een positief effect kunnen optreden m.b.t. de productie en afzetmogelijkheden van duurzame energie. In dit hoofdstuk zijn globaal de mogelijkheden voor productie en levering weergegeven en is getracht inzicht te geven in de randvoorwaarden waaraan voldaan moet worden alvorens levering kan gaan plaatsvinden. 4.2 Netwerkbeheer Het energienetwerk in Nederland is in het bezit van 21 netwerkbeheerders. Deze bedrijven zijn dus verantwoordelijk voor het beheer en het onderhoud van het gas- en elektriciteitsnetwerk. Het Nederlandse elektriciteits- en gasnetwerk is middels vergunningen over de netwerkbeheerders verdeeld. De vergunningsverlenging vindt plaats via de Dienst uitvoering en toezicht energie (Dte). In Noord Limburg wordt het netwerk beheerd door Essent Netwerk. De consument (particulier én bedrijf) kan dus niet kiezen voor een andere netwerkbeheerder, de vrije keuze geldt slechts voor de energieleverancier. 4.3 Energieleveranciers In Noord Limburg zijn net als in andere regio s verschillende bedrijven die elektriciteit of gas leveren. Voor elektriciteits- en gasleveranciers geldt dat ook zij een vergunning van de Dte nodig hebben, om elektriciteit of gas te mogen leveren aan consumenten. De verleende vergunningen zijn geldig in heel Nederland en daarom zijn de verschillende aanbieders in heel Nederland actief. Verschillende aanbieders van elektriciteit leveren duurzaam geproduceerde elektriciteit. De internetsite voor vergelijking van energieaanbieders ( geeft naast prijs en beschikbaarheid ook informatie over de duurzaamheid. Milieuwaardering Het aantal sterren geeft u een indicatie van het aandeel duurzame energie in het betreffende product. Hoe groter het aantal sterren, hoe groter het aandeel milieuvriendelijk opgewekte stroom. Energieprijzen.nl heeft iedere energiebronnen een waarde gegeven. Waarde 0: de stroom wordt geproduceerd door kolencentrales en/of kernenergiecentrales (niet-duurzaam). Waarde 2: de stroom is afkomstig door gascentrales (niet-duurzaam) Waarde 3: de stroom wordt geproduceerd door biomassa of waterkracht (groene energie) Waarde 4: de stroom wordt geproduceerd door windturbines (groene energie) Waarde 5: de stroom wordt geproduceerd door zonne-energie (groene energie) Het aantal sterren per product wordt vervolgens berekend als: toegekende waarde per energiebron x aandeel energiebron in het product. Een voorbeeld: Grijze stroom die voor 100% uit kernenergie wordt geleverd krijgt geen ster, grijze stroom die voor 50% afkomstig is uit kolen- of kerncentrales en voor 50% uit gascentrales, krijgt (1 ster). Terwijl een product met een aanzienlijk aandeel zonne-energie maar liefst het hoogste aantal (5 sterren) krijgt. Een product van alleen kolen- en/of kernenergie krijgt een lege ster In de bovenstaande tekstbox staan de uitleg van energieprijzen.nl over de sterren die zij aan een product toekennen. Naast duurzaamheid wordt ook het land van herkomst genoemd, middels een percentage wordt aangegeven hoeveel van de stroom in Nederland wordt opgewekt. Fase 1: Marktscan 12

14 Om bij de liberalisering van de elektriciteitsmarkt toch zicht te houden op milieubewust opgewekte elektriciteit, heeft de overheid productcertificaten in gevoerd. TenneT, ook netwerkbeheerder (hoogspanningsnet), heeft een tweetal dochterondernemingen die door de Dte belast zijn met een certificering van de elektriciteitsproductie, CertiQ en het beheren van de Milieukwaliteit elektriciteitsproductie (MEP)-regeling, EnerQ. Er zijn een drietal soorten productcertificaten, namelijk Garanties van Oorsprong, RESC-certificaten en WKKcertificaten. Alleen installaties die uit een duurzame bron energie (uit wind, zon, biomassa of water) produceren komen in aanmerking voor Garanties van Oorsprong en RESC-certificaten. WKK-installaties ontvangen een eigen WKK-certificaat, hiermee wordt de vergoeding van de MEP-regeling voor WKK-installaties geregeld. RESC-certificaten zijn vergelijkbaar met de Garanties van Oorsprong, maar met het verschil dat de RESCcertificaten Europees verhandelbaar zijn. WKK-installaties welke draaien op biobrandstoffen worden aangemerkt als duurzaam, omdat biobrandstof als hernieuwbare brandstof wordt gezien. De aanmerking van WKK-installaties op biobrandstof als duurzaam geeft de producent ook recht op Garanties van Oorsprong of RESC-certificaten. Hiermee kan WKK-electriciteit als groene stroom worden verkocht, dit in tegenstelling tot reguliere WKK-installaties. De certificaten worden aan een producent toegekend, maar zijn eigendom van een handelaar en de handelaar kan de elektriciteit geproduceerd onder de certificaten verkopen, als duurzaam geproduceerde elektriciteit. De handelaar is voor de consument een elektriciteitsleverancier. (CertiQ) 4.4 Levering van duurzame energie via het netwerk van Essent Netwerk Het DRE project heeft als doel te kijken de mogelijkheden om als aanbieder op de vrije energiemarkt, duurzaam geproduceerde energie te leveren. Deze duurzame energie zal afkomstig zijn van diverse DE-initiatieven uit de agrarische sector. Doelstelling is dan ook om gezamenlijk, via een coöperatie, als energieproducent in de markt actief te worden. Navraag betreffende de principes en condities voor levering bij Esssent levert een rechtstreekse verwijzing op naar Dte. Levering van duurzame elektriciteit aan het netwerk wordt gecoördineerd door Dte en is slechts mogelijk met een vergunning voor levering van elektriciteit aan kleinverbruikers 6 waarvoor volledig voldaan moet worden aan de Energiewet Wanneer overgegaan wordt tot concrete plannen voor levering aan het netwerk dient de coöperatie i.o. in contact te treden met Dte voor coördinatie van het vergunningverleningtraject. 6 Besluit vergunning levering elektriciteit aan kleinverbruikers, 8 mei 2003, Staatscourant nr. 207 jaargang Elektriciteitswet 1998, tekst geldend op 20 juli 2004 Fase 1: Marktscan 13

15 5. BESTAANDE INITIATIEVEN IN DE REGIO Binnen de regio Horst aan de Maas, Venlo en Meerlo-Wanssum zijn er verschillende duurzame energieprojecten. Bekenste duurzaam energieprojecten zijn de projecten van de Gemeente Venlo, het rijden op biodiesel van hun veegwagens en het Oliemolen (Carnola) project van Vereniging Innovatief Platteland. Ook de opwekking van duurzame electriciteit vindt plaats in de regio. Een aantal nieuwe initiatieven zijn via AREA-advies ontvangen. Deze initiatieven vallen allen onder mestvergistingsinstallaties. Martin Houben Frank Aerts T: Timmermansweg 110 M: AR Ijsselsteijn F: T: Theo Willems Koen Verhaegh Hoebertweg 15 Heibloemseweg America Panningen T: M: F: F: Rozendaal Agri Ger Hermans D. Nijenhuis Beerendonckerweg 3 Rozendaal 2 Broekhuizenvorst 5815 CP Merselo T : M: M: E: rozagri@wxs.nl Andere initiatieven in de regio zijn het landgoed Wellsmeer en de gemeente Venlo. Landgoed Wellsmeer wil haar groen restafval aan een vergistingsinstallatie afzetten. De gemeente Venlo heeft plannen voor WKK-installaties in bij een zwembad, een tweetal sporthallen en bij nieuwbouw-woningen. De duurzame energie die hieruit overtollig is wil de gemeente graag afzetten via de nieuw op te richten coöperatie. Fase 1: Marktscan 14

16 6. PERSPECTIEFSCHETS Is er perspectief voor de productie van duurzame energie op regionale schaal in de gemeentes Venray, Meerlo- Wanssum en Horst aan de Maas? Om antwoord te geven op bovenstaande vraag dient het begrip duurzame energie specifieker te worden gereflecteerd op de agro-food sector. M.a.w. welke vormen van duurzame energie hebben überhaupt perspectief in de sector? In dit kader is in dit hoofdstuk op basis van de bronnen van duurzame energie een kleine voorselectie gemaakt van de voornaaamste DE-bronnen. De voornaamste kansen in de verschillende sectoren zijn: Glastuinbouw Zoals vermeld is de glastuinbouw een behoorlijk vertegenwoordigde sector in de doelregio. Bij glastuinbouw liggen veelal mogelijkheden op het gebied van warmtehergebruik en terugwinning. De glastuinbouw is echter een behoorlijk innovatieve sector en zal in veel gevallen aan de vraagzijde in hun eigen energiebehoefte grotendeels voorzien door middel van een warmtekrachtkoppeling. In nieuwe situaties zouden combinaties van warmtepompen, WKK en CO 2 -productie mogelijk kunnen zijn. WKK-certificaten zijn niet verhandelbaar. De geleverde elektriciteit kan niet als duurzaam worden gekwalificeerd. Dit heeft als nadeel dat wanneer je als (coöperatie) elektriciteits gaat leveren de WKKelektriciteit niet als duurzame elektriciteit kunt verkopen. (CertiQ) Naast warmteterugwinning en hergebruik is er voor glastuinbouwbedrijven echter nog een mogelijkheid voor DE-productie, namelijk het potentieel in het groenafval dat mogelijk ingezet kan worden voor het vergisten van biomassa. Om een dergelijke centrale mogelijk en rendabel te maken is een groot aanbod noodzakelijk. In dit kader kan o.a. verwezen worden naar [4] 8 waarin een DE-scan voor de Gemeente Maasbree is opgesteld. Mogelijke aansluiting bij dergelijke initiatieven bij buurgemeenten zou mogelijke uitbreiding van het doelgebied kunnen betekenen. Food-sector Evenals de glastuinbouw heeft de foodsector te maken met vaak grote hoeveelheden groenafval. Ook dit groenafval is in potentie geschikt om te gebruiken in bio-energiecentrales. Belangrijk is wel dat de wet- en regelgeving gebruik van deze afvalstromen toestaat. Het gebruik van plantaardig materiaal in mestvergistingsinstallaties is toegestaan, mits het agrarisch restproduct betreft en het restproduct op de witte lijst staat vermeld. De lijst wordt naar alle waarschijnlijkheid uitgebreid met organische afvalstoffen, zoals frituurvet (Boerderij, 20 juli 2004). Intensieve veehouderij Ook de in grote getalen aanwezige intensieve veehouderijen bieden grote mogelijkheden voor DE uit biomassa. De grote hoeveelheid mest die vrijkomt bij de bedrijfsvoering zou inzetbaar kunnen zijn in een regionale biomassavergassingsinstallatie. In de tweede fase van het project (zie ook hoofdstuk 6) is het dan ook raadzaam de mesthoeveelheden die vrijkomen bij de verschillende bedrijven globaal in kaart te brengen. Champignon- en paddestoelensector De champignon-sector die met name in de Gemeente Horst aan de Maas sterk vertegenwoordigd is lijken de meeste kansen aanwezig bij individueel gebruik en productie van DE. Uit een eerder uitgevoerd onderzoek door EBS [5] 9 is gebleken dat met name warmte- en koude-opslag in de bodem een kansrijke mogelijkheid is binnen deze sector. Een andere mogelijkheid voor de champignon-sector is het toepassen van gebruikte champignon-compost (champost) in een vergistingsinstallatie. Hier dient nog nader onderzoek naar te worden verricht. 8 [4] Duurzame energie in Maasbree, het praktisch potentieel in kaart, CEA, december [5] Koel, ing. J.J., Verbruggen Paddestoelen duurzame energievoorziening paddestoelenkwekerij, haalbaarheidsonderzoek, 26 februari 2001 Fase 1: Marktscan 15

17 7. FASE 2: HET OMGEVINGSBENUTTINGSPLAN (OBP) 7.1 Inleiding In fase 2 zal een zogenaamd Omgevings Benuttings Plan (OBP) worden opgesteld. Het OBP dient een indruk te schetsen over het beschikbare potentieel aan DE in de regio en de haalbaarheid van een coöperatie. Hiertoe zal in kaart gebracht worden welke initiatieven er in de regio zijn, hoe ver ze zijn gevorderd, wat hun DE-productie kan worden etc. Ook zal hierbij interregionaal geïnventariseerd worden (bv. Gemeente Venlo, Gemeente Maasbree etc.). Daarnaast wordt van de Agro food sector in de regio achterhaald in hoeverre de bedrijven eventueel bijdrages kunnen leveren aan de collectieve DE-productie en zullen ook individuele initiatieven worden geïnventariseerd. Ook wordt verder onderzocht in hoeverre bijvoorbeeld NUTS-bedrijven bij dit project willen en/of kunnen aansluiten (bijvoorbeeld Essent Energie, Agro-energie etc.). Door het achterhalen van relevante informatie van (te selecteren) agrarische en food-bedrijven kan tevens een indruk verkregen worden van de mogelijkheden voor individuele bedrijven om middels eigen DE-productie (of levering biomassa) aansluiting te zoeken bij de eventuele coöperatie. Daarnaast zal er een bredere indruk geschetst worden van de mogelijke coöperatie warbij de haalbaarheid ervan op de volgende punten zal worden getoetst: - Technisch; - Economisch; - Organisatorisch. In dit hoofdstuk is een globale opzet weergegeven van de opzet van en de werkzaamheden die benodigd zijn om uiteindelijk te komen tot een OBP dat de haalbaarheid van de coöperatie beschrijft. 7.2 Werkwijze OBP Globaal kunnen de volgende stappen onderscheiden worden: 1. Publiciteit voor vergroting bekendheid initiatief 2. Literatuurstudie DE-opties 3. Voortzetten contacten energiemarkt 4. Koppeling opties aan sectoren 5. Inventarisatie benodigde kentallen per DE-optie 6. Selectie van te enqueteren bedrijven (steekproefsgewijs?) 7. Opstellen enquetes (per sector afzonderlijk of per mogelijheid?) 8. Interviews grote marktspelers (Nestle, Oerlemans, Houbenstein etc.) 9. Selectie van rekenmodellen 10. Mogelijkheden voor samenwerking (Essent Energie, Klavertje vier, bestaande initiatieven etc.) 11. Verzamelen en verwerken informatie mbt. kentallen bedrijven in rekenmodel(len) 12. Rapportage Fase 1: Marktscan 16

18 7.3 Rapportage De rapportage ten bate van de totale haalbaarheidsstudie voor de coöperatie zal geïntegreerd gerapporteerd worden. Een mogelijke indeling van de rapportage ziet er als volgt uit: 1. Inleiding - Probleemstelling - Doelstelling - Contextbeschrijving - Werkwijze - Leeswijzer 2. De Nederlandse energiemarkt - Mogelijkheden voor coöperatieve productie van duurzame energie o Individuele productie en eigen gebruik duurzame energie o Individuele productie energie en levering aan netwerk via coöperatie o Levering materialen t.b.v. bio-energie aan bestaande producent - Randvoorwaardes voor levering aan energienetwerk - Mogelijkheden mbt. levering aan Essent Netwerk - Mogelijkheden mbt. samenwerking met Essent Energie 3. De agro en foodsector in de regio Venray / Meerlo-Wanssum - Het doelgebied in kaart - Beschrijving van de agro-food sector in de regio 4. Perspectiefschets Duurzame Energie - Primaire sector - Secundaire sector 5. Praktisch DE-Potentieel (zie toelichting) 6. Huidige initiatieven - Windmolenparken - Mestvergisting - Overig 7. Samenwerking met bestaande energieleveranciers 8. Van individueel naar collectief; de voor- en nadelen van een coöperatie - Economsiche haalbaarheid; - Technische haalbaarheid; - Organisatorische haalbaarheid. 9. Advies mbt. Oprichting coöperatie Fase 1: Marktscan 17

19 Toelichting Praktisch DE-potentieel Voor de bepaling van het totale DE-potentieel is ervoor gekozen om per DE-optie het potentieel in kaart te brengen. Van groot belang hierbij is dat de benodigde kentallen van de relevante sectoren bekend zijn zodat berekeningen gemaakt kunnen worden mbt. het daadwerkelijk DEPP. De focus van het project ligt op: Bio-energie ; Windenergie ; Daarnaast kunnen de volgende DE-opties worden onderscheiden waaraan slechts zijdelings aandacht zal worden besteed: Warmtepompen ; Thermische zonne-energie ; Fotovoltaïsche zonne-energie ; Warmte/koude opslag ; Waterkracht ; Aardwarmte ; Groene elektriciteit. Voor Bio-energie en windenergie zal dezelfde opbouw van rapportage worden gevolgd, nl: - Inleiding - Vigerende wetgeving - Technologische achtergronden, benodigde kentallen, gegevens uit sector - Relevante (sub-)sector(en) - Aanwezigheid (sub-)sector(en) in de regio - Praktisch DE-potentieel (op basis van kentallen) Met betrekking tot het daadwerkelijk praktisch potentieel kan vermeld worden dat er een aantal instrumenten hiervoor mogelijk zijn. PDE heeft recent voor de verschillende vormen van DE scans ontwikkeld waarmee deze inschattingen gemaakt kunnen worden. Daarnaast is door de Gemeente Maasbree in 2001 gebruik gemaakt van een rekenmodel van het bedrijf CEA. Op basis van toepasbaarheid zal bepaald worden welk(e) instrument(en) gebruikt zullen gaan worden voor de berekeningen. Van groot belang voor het achterhalen van individuele bedrijfsinformatie is de publiciteit om het project in de regio. Dit kan tevens helpen bij het motiveren van de bedrijven om enquetes in te vullen mbt. deze gegevens. Bij het achterhalen van de gegevens is het van belang dat in het beginstadium een keuze wordt gemaakt wordt voor de vorm van enqueteren (per sector of per DE-optie). De daadwerkelijke adressen van de bedrijven kunnen achterhaald worden via de Gemeentes ofwel via het in agrarische bedrijven gespecialiseerde bedrijf Prosu. 7.4 Uitvoeringsformat: Marktverkenning Duurzame energie Naast de in paragraaf 7.3 beschreven format is het tevens mogelijk gebruik te maken van het via PDE verkregen uitvoeringsformat: Marktverkenning Duurzame Energie. Dit document geeft een schat aan inhoudelijke informatie betreffende benodigde gegevens en tevens een rapportageformat. Aangevuld met informatie betreffende de mogelijkheden voor opzet van een coöperatie zou dit de basis kunnen zijn van het OBP. Fase 1: Marktscan 18

20 8. CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN In dit hoofdstuk zijn de voornaamste conclusies van fase 1 samengevat. Hierbij is er voor gekozen om de indeling van de hoofdstukken in het rappport te volgen: Agrofood-sector in de regio Venray, Meerlo-Wanssum en (secundair) Horst aan de Maas; De markt van duurzame energie; Bestaande initiatieven in de regio; Perspectiefschets. Tenslotte worden er aanbevelingen gegeven voor de uitvoering van fase 2: Het Omgevingsbenuttingsplan. Agrofood-sector in de regio Venray, Meerlo-Wanssum en (secundair) Horst aan de Maas Met betrekking tot de primaire sector zijn de volgende conclusies te trekken: De agrarische sector is de belangrijkste sector in het doelgebied; In de regio Venray, Meerlo-Wanssum en de Gemeente Horst aan de Maas bevinden zich ca. 712 respectievelijk 750 primaire agrarische bedrijven; Van deze bedrijven is in de gemeentes Venray en Meerlo-Wanssum het grootste aandeel voor intensieve veehouderij; De Gemeente Horst aan de Maas heeft als agrarische kernactiviteiten glastuinbouw, champignonteelt en boomteelt; Wanneer de drie Gemeentes gezamenlijk bekeken worden valt op dat intensieve veehouderij er uitspringt als belangrijkste bedrijfstak waarna groenteteelt, akkerbouw en boomteelt, bloemen en champignons / paddestoelen volgen; Op basis van diverse bronnen kan de inschatting gemaakt worden voor de volgende verdeling over diersoorten in de intensieve veehouderij in Venray, Meerlo-Wanssum en Horst aan de Maas: o Rundvee 20 % o Varkens 36 % o Melkvee 28 % o Pluimvee 13 % o Overige 3 % Naast de primaire sector zijn beide gebieden zeer actief in de zogenaamde agribusiness. In de Gemeentes Venray en Meerlo-Wanssum is bijvoorbeeld 3 % van alle bedrijven actief in de agribusiness. Dit komt neer op 95 bedrijven. De secundaire sector bestaat voornamelijk uit de verwerkende en vervaardigende industrie (Groente- en fruitverwerking, conserven, vlees-, champignonverwerking etc.). In de regio zijn afnemende bedrijven in mindere mate aanwezig 3, terwijl hier wel behoefte aan blijkt te bestaan. Uit KvK-gegevens blijkt dat ca. 20 bedrijven in de regio zich bezighouden met de vervaardiging van food- en feedproducten. Daarnaast zijn er nog een aantal detailhandels (bakkerijen, slagerijen etc.) die veelal in de kernen gevestigd zijn. Tenslotte is er nog een aantal groothandels die eveneens veelal te maken hebben met relatief grote reststromen van organisch materiaal. Opvallend is dat de groente- en fruitverwerkende industrie en de vleesverwerkende industrie mager vertegenwoordigd zijn met slechts een handvol bedrijven. Wel betreft het hier enkele grote bedrijven zoals Lutece BV, Aarts Conserven BV en Nestlé (aardappelproducten, droge soepen, sauzen en bouillons). Tevens bevindt zich in de nabijheid van de doelregio het bedrijf Oerlemans Foods Nederland BV (teler, producent en leverancier op het gebied van vriesverse groenten, fruit en aardappelproducten). Fase 1: Marktscan 19