Raadsvoorstel. Inleiding. Feitelijke informatie Zaaknummer BECGVK23. Onderwerp Jaarverslag en jaarrekening 2010

Transcriptie

1 Zaaknummer BECGVK23 Onderwerp Jaarverslag en jaarrekening 2010 Raadsvoorstel Inleiding Als afronding van de budgetcyclus 2010 stelt uw raad het jaarverslag en de jaarrekening 2010 vast. Met de jaarstukken legt het college verantwoording af over de realisatie van de door de raad in de begroting vastgelegde beleidsvoornemens en de financiële middeleninzet per programma. De opzet van de programmarekening sluit aan bij de programmabegroting. De enige aanvulling, conform de lijn die in de programmabegroting 2011 is ingezet, is het opnemen van een apart overzicht van de majeure projecten aansluitend aan de beleidsvelden. Bij de opstelling van de begroting 2010 waren de projecten nog niet als zodanig geoormerkt en zijn ze nog opgenomen onder de beleidsvoornemens van de diverse beleidsvelden. Feitelijke informatie Boekwerken: De jaarstukken bestaan uit een drietal boekwerken: de programmarekening, de productenrealisatie en een toelichting op de bouwgrondexploitaties (vertrouwelijk). Per beleidsveld en majeurproject wordt in de programmarekening ingegaan op de resultaten en voortgang die in 2010 zijn geboekt. Voor een volledig beeld wordt hiernaar verwezen. Aansluitend zijn de zeven verplicht voorgeschreven paragrafen opgenomen waarin ingegaan wordt op de lokale heffingen, de risico s, onderhoud kapitaalgoederen, financiering, resultaten op het gebied van bedrijfsvoering, verbonden partijen en het grondbeleid. De productenrealisatie, de tegenhanger van de productenraming, bevat uitvoeringsinformatie die een nadere invulling geven van de beleidsvelden en wordt door het college vastgesteld. In het kader van de jaarafsluiting zijn wederom de belangrijkste exploitatieopzetten geactualiseerd. De financiële consequenties van deze zogenaamde herzieningen zijn cijfermatig in de voorliggende jaarrekening verwerkt. In het aparte boekwerkje Toelichting bouwgrondexploitatie jaarrekening 2010, dat vertrouwelijk ter inzage ligt, wordt uitgebreid op elk individueel complex ingegaan. De jaarstukken dienen voor 15 juli te worden vastgesteld op basis van het Besluit Begroting en verantwoording in verband met het toezenden aan Gedeputeerde Staten en het CBS. Resultaat: Het resultaat van de jaarrekening 2010 bedraagt voordelig. Dit is het resultaat na dotaties in en onttrekkingen uit de reserves en voor bestemming door de gemeenteraad Het positieve resultaat van de jaarrekening is voornamelijk ontstaan door per saldo incidenteel voordelige effecten. Dit is met name het gevolg van winstnemingen bij de grondexploitaties, die voor een gedeelte worden gecompenseerd door toevoegingen aan de voorzieningen voor verliesgevende exploitaties. Budgetoverheveling: 1

2 Zaaknummer BECGVK23 Onderwerp Jaarverslag en jaarrekening 2010 Uit de uitgebreide toelichting in het voorwoord van de jaarrekening blijkt, dat een aantal van de door u beschikbaar gestelde budgetten om incidentele activiteiten te ontplooien nog niet zijn besteed. Enerzijds doordat van een aantal activiteiten met een meerjarig karakter de uitvoering nog niet is afgerond en anderzijds omdat de activiteiten nog in een voorbereidende fase zitten en de uitvoering nog moet starten. Om in het jaar 2011 de budgetten weer beschikbaar te hebben voor de afronding van de in 2009 voorziene/opgestarte projecten en activiteiten, wordt voorgesteld een budgetoverheveling te laten plaatsvinden vanuit het jaar 2010 naar 2011 van in totaal Daarvan komt ten laste van hiervoor eerder bestemde reserves en ten laste van de algemene reserve. Dit laatste bedrag is in eerste instantie als onderdeel van het resultaat van jaarrekening gestort in de algemene reserve. Grondexploitaties: Voor de lopende plannen zijn de navolgende exploitatieopzetten (EO) opgesteld en herzien op basis van de gerealiseerde cijfers van de jaarrekening 2010 of zijn er globale (voorlopige) exploitatieverkenningen (GE) gemaakt: Uitleggebieden: Venne West III (EO), Bruneilaan (EO), Grotestraat Verdoorn/Heesbeen (EO), De Grassen (GE) en Geerpark (EO), Dillenburg (EO), Victoria (GE) Nassaulaan(GE). Stedelijke vernieuwing: Schoolstraat noord (EO), Akkerpad (EO) Bedrijventerreinen: t Hoog I (EO), t Hoog II (GE), Wärtsiläterrein (EO) en Groenewoud Zuid- West/SAPA (EO). Overige plannen Van Altenastraat (EO), Groene Veen (EO) In het vertrouwelijk voor u als onderdeel van de jaarrekening 2010 ter inzage liggende boekwerk Toelichting bouwgrondexploitatie 2010 vindt u per plan een beschouwing over de (herziene) exploitatieopzet. Een cijfermatige weergave van de (herziene) exploitatieopzetten en globale exploitatieverkenningen liggen eveneens voor u vertrouwelijk ter inzage. Instellingsbesluiten reserves: Voor een tweetal reserves wordt u raad gevraagd een instellingsbesluit te nemen. De reserve Rood met Groen bestaat al een aantal jaren, maar wegens het nieuwe karakter van de regeling en de evaluatie die tussentijds heeft plaats gevonden vanuit de provincie, is er tot op heden nog geen formeel instellingsbesluit genomen. Daarnaast wordt voorgesteld een deel van de over te hevelen middelen ten behoeve van de uitvoering van de cultuurnota te storten in een cultuurfonds waarmee de komende jaren invulling kan worden gegeven aan de uitvoering van een aantal activiteiten zoals het plaatsen van kleine kunstwerken in de kernen, de ontwikkeling van de kunstroute Halvezolenlijn en het ontwikkelen van een sokkelproject in de Vesting. Over de achterliggende reden hiervan is uw raad geïnformeerd per brief van 8 februari De beide instellingsbesluiten treft u als bijlage aan. Accountantscontrole: Conform het vastgestelde controleprotocol heeft Deloitte de jaarrekeningcontrole uitgevoerd. Over de bevindingen van deze controle heeft de accountant uw raad inmiddels geïnformeerd door het toesturen van het accountantsverslag over het boekjaar De accountant heeft een goedkeurende verklaring verstrekt bij de jaarrekening

3 Zaaknummer BECGVK23 Onderwerp Jaarverslag en jaarrekening 2010 Afweging Het voorstel is de jaarstukken 2010 vast te stellen. Procedure vervolgstappen De vastgestelde jaarstukken worden, conform de wettelijke voorschriften in het Besluit Begroting en Verantwoording toegestuurd naar de toezichthouder; de provincie Noord-Brabant. Voorgenomen besluit Wij stellen u voor bijgaand besluit vast te stellen. Het college van Heusden, de secretaris, mr. J.T.A.J. van der Ven de burgemeester, drs. H.P.T.M. Willems 3

4 Zaaknummer BECGVK23 Onderwerp Jaarverslag en jaarrekening 2010 De gemeenteraad van Heusden in zijn openbare vergadering van 28 juni 2011; gezien het voorstel van het college van 24 mei 2011, doc.nr. BECGVK23 gelet op de beraadslaging; b e s l u i t : 1. Het jaarverslag en de rekening 2010 vast te stellen; 2. Een bedrag van te storten in de algemene reserve i.v.m. winstnemingen bij diverse grondexploitatiecomplexen; 3. Een bedrag van te onttrekken aan de algemene reserve voor de afdekking van de vorming van verliesvoorzieningen voor diverse grondexploitatiecomplexen; 4. Een bedrag van te onttrekken aan de reserve centrumplan Vlijmen, ter afdekking van de gevolgen voor de gevormde voorzieningen voor het verwachte tekort van het complex Akkerpad; 5. Een bedrag van een bedrag van , zijnde het overige (positieve) deel van het jaarrekeningsaldo, ten gunste te brengen van de vrije algemene reserve; 6. De in de jaarrekening (bladzijde 15) genoemde budgetten tot een totaalbedrag van over te hevelen naar Hiervan, conform de eerder genomen besluiten, ten laste te brengen van de hiervoor beschikbare reserves en een bedrag van in 2011 te onttrekken aan de algemene reserve; 7. Vaststellen van de (herziene) exploitatieopzetten (EO) en globale exploitatieverkenningen (GE) voor de volgende plannen: Uitleggebieden: Venne West III (EO), Bruneilaan (EO), Grotestraat Verdoorn/Heesbeen (EO), De Grassen (GE), Geerpark (EO), Dillenburg (EO), Victoria (GE) en Nassaulaan (GE). Stedelijke vernieuwing: Schoolstraat noord (EO) en Akkerpad (EO). Bedrijventerreinen: t Hoog I (EO), t Hoog II (GE), Wärtsiläterrein (EO) en Groenewoud Zuid- West/SAPA (EO). Overige plannen: Van Altenastraat (EO) en Groene Veen (EO). 8. Het instellingsbesluit voor de reserves Rood met Groen en Uitvoeringsprogramma Cultuurnota vast te stellen. de griffier, de voorzitter, mw. drs. E.J.M. de Graaf drs. H.P.T.M. Willems 4

5 Instellingsbesluit reserve Rood met Groen In het streekplan 2002 is een rood-met-groenregeling geïntroduceerd die met ingang van juli 2005 wordt toegepast. Omdat de wijze van invulling nog enige onduidelijkheid kende, is in de provinciale verordening ruimte een nadere toelichting opgenomen over de rood met groen regeling. Met dit instellingsbesluit willen we de randvoorwaarden voor de reserve vastleggen. De raad is bevoegd tot het instellen en opheffen van reserves en de bepaling van het doel, de voeding en voorwaarden voor onttrekking. Doel van de reserve: Uitbreidingslocaties gaan vaak ten koste van het buitengebied. De gedachte achter de rood met groenregeling is dat er geld gereserveerd wordt om deze aantasting van de ruimte in het buitengebied te compenseren met een kwaliteitsverbetering in het resterende buitengebied. Daarnaast wordt de regeling ook toegepast bij ontwikkelingslocaties in bestaand stedelijk gebied (inbreiding). Voeding: Per bestemmingsplan waarbij sprake is van uitleg of inbreiding wordt een vast bedrag per m2 uitgeefbare grond gedoteerd aan de reserve. Op dit moment wordt hiervoor 5 per m2 uitgeefbare grond gehanteerd; de raad is bevoegd dit bedrag tussentijds aan te passen. De dotatie vindt plaats in het jaar nadat de betreffende grond is uitgegeven. Onttrekking: Per bestemmingsplan (voor zover dit bestemmingsplan rode ontwikkelingen mogelijk maakt) wordt aangegeven voor welke groene kwaliteitsverbeteringen deze middelen worden gereserveerd. Onder een kwaliteitsverbetering wordt begrepen alle projecten die zijn gericht op een aantoonbare en uitvoerbare verbetering van structuren of waarden op het vlak van natuur, water, landschap of cultuurhistorie. Ook verbeteringen van de extensieve recreatieve mogelijkheden van de omgeving behoren hiertoe. Ook kan een koppeling worden gelegd met de realisering van de ecologische hoofdstructuur en ecologische verbindingszones. Rentebijschrijving: Op de reserve wordt geen rente bijgeschreven Minimumstand: 0 Maximumstand: De reserve kent geen maximumniveau; de omvang is gekoppeld aan het aantal plannen waarin de regeling wordt toegepast. Opheffing: De looptijd van de reserve is onbepaald. Er is vooralsnog geen einddatum waarop de regeling stopt. * *

6 Instellingsbesluit reserve uitvoeringsprogramma Cultuurnota Bij de vaststelling van de kadernota Cultuur in 2008 is aangegeven dat er een reserve gevormd zou worden. Omdat de wijze van invulling nog enige onduidelijkheid kende, is er in het verleden geen formeel instellingsbesluit van deze reserve ingesteld. Dit formele besluit is nodig omdat de raad bevoegd is tot het instellen en opheffen van reserves en de bepaling van het doel, de voeding en voorwaarden voor onttrekking. Met dit instellingsbesluit als onderdeel van de besluitvorming bij de jaarrekening 2010 wordt dit alsnog geformaliseerd. Doel van de reserve: Om uitvoering te kunnen geven aan het cultuurbeleid van de gemeente Heusden is het noodzakelijk om te beschikken over een reserve. Deze middelen kunnen ondermeer ingezet worden voor aankoop van kleinere kunstwerken voor de kleine kernen, maar ook kan flexibel aangekocht worden in geval van het x-jarig bestaan van een bepaalde kern of een andere belangwekkende (historische) gebeurtenis. Daarnaast wordt het mogelijk om een meer evenredige spreiding van kunstwerken te realiseren. De besteding van deze middelen wordt aan de criteria van de Kunstadviescommissie getoetst. Voeding: Van het jaarrekeningsaldo 2010 (deel budgetoverheveling) wordt eenmalig een bedrag van ,-- gedoteerd aan de reserve. Daarnaast wordt in 2011 nog eenmalig een bedrag van ,-- van de stelpost Cultuurnota gedoteerd aan de reserve. Er is geen sprake van een structurele voeding. Onttrekking: Op dit moment zijn de criteria door de Kunstadviescommissie nog niet opgesteld waardoor het nog niet mogelijk is om hieraan te toetsen. Voorstellen waarbij voor de dekking gebruik gemaakt wordt van deze reserve zullen na goedkeuring van de raad uitgevoerd worden. Rentebijschrijving: Op de reserve wordt geen rente bijgeschreven Minimumstand: 0 Maximumstand: De reserve kent geen maximumniveau maar hier is sprake van een incidentele voeding. Opheffing: De looptijd van de reserve is onbepaald. Er is vooralsnog geen einddatum waarop de regeling stopt. * *

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

101

102

103

104

105

106

107

108

109

110

111

112

113

114

115

116

117

118

119

120

121

122

123

124

125

126

127

128

129

130

131

132

133

134

135

136

137

138

139

140

141

142

143

144

145

146

147

148

149

150

151

152

153

154

155

156

157

158

159

160

161

162

163

164

165

166

167

168

169

170

171

172

173

174

175

176

177

178

179

180

181

182

183

184

185

186

187

188

189

190

191

192

193

194

195

196

197

198

199

200

201

202

203

204

205

206

207

208

209

210

211

212

213

214

215

216

217

218

219

220

221

222

223

224

225

226

227

228

229

230

231

232

233

234

235

236

237

238

239 De Io Itte. Deloitte Accountants 8.V. Flight Forum I 5657 DA Eindhoven Postbus AJ Eindhoven Tel: (088) Fax: (088) Aan de eden van de gemeenteraad van de gemeente Heusden t.a.v. mevrouw E. de Graaf, griffier Postbus AA VLIJMEN Datum Behandeld door Ons kenmerk 17 mel 2011 HJ.H. Maas /HM/mj Onderwerp Accountantsverslag van gemeente Heusden voor het boekjaar eindigend op 31 december 2010 Uw kenmerk Geachte raad, Hierbij ontvangt u het accountantsverslag over het boekjaar Dit verslag geeft onze belangrijkste bevindingen weer. Wij hebben de jaarrekening 2010 van de gemeente Heusden, opgesteld onder verantwoordelijkheid van hot college van burgemeester en wethouders, gecontroleerd. Wij zijn voornemens bij deze jaarrekening op 24 mel 2011 een goedkeurende controlekiaring te verstrekken. In het bijgevoegde accountantsverslag treft u eon analyse aan van uw vermogen en resultaat. Vervolgens zijn onze controlebevindingen samengevat. Wij hebben dit rapport in conceptvorm op 10 mel 2011 besproken met do teamleider KC en teamleider BEC van uw gemeente. Graag bespreken wij het accountantsverslag met u op 15 juni 2011 tijdens de vergadering van uw auditcommissie. Bij die gelegenheid beantwoorden wij ook graag uw eventuele vragen. Hoogachtend, Deloitte Accountants B.V. J / / _ drs. J.. Zuidema RA cc: hot college van burgemeester en wethouders Op alle opdrachten verricht door Deloitte zijn de Algemene Voorwaarden Dienstverlening Deloitte Nederland, november 2010 gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel onder nummer van toepassing. Deloitte Accountants B.V. is ingeschreven in het handeisregister van de Kamer van Koophandel te Rotterdam onder nummer Member of Deloitte Touche Tohmatsu Limited

240 De10 tte. Deloitte Accountants B.V. Flight Forum DA Eindhovers Postbus AJ Eindhoven Tel: (088) Fax: (088) Gemeente Heusden Accountantsverslag voor het boekjaar eindigend op 31 december 2010 Op alle opdrachten verricht door Deloitte zijn de Algemene Voorwaarden Dienstverlening Deloitte Nederland, november2010 gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel onder nummer van toepassing. Deloitte Accountants B.V. is ingeschreven in het handelsregister van de Kamer van Koophandel te Rotterdam onder nummer Member of Deloitte Touche Tohmatsu Limited

241 Deloitte. Inhoudsopgave 17 mel /HM!mj Inhoud Managementsamenvatting 2 1 Inleiding De opdracht die u ons hebt verstrekt Onze onafhankelijkheid is gewaarborgd 6 2 Uw vermogen en resultaat Algemeen Weerstandsvermogen Risicomanagement 9 3 Grondexploitatie in relatie tot economische ontwikkelingen Landelijkbeeld Heusdense situatie 10 4 Controlebevindingen jaarrekening Van accountantsverklaring naar controleverklaring Goedkeurende controleverklaring Jaarverslaggeving en verantwoording 14 5 Single information Single audit (SiSa) Ontwikkelingen Geconstateerde fouten en onzekerheden SiSa 15 6 Administratieve organisatie en interne beheersing Algemeen General computer controls 16 7 Frauderisico 17 8 Controle rechtmatigheid Bevindingen rechtmatigheidscontrole Begrotingsrechtmatigheid 19 9 Vennootschapsbelasting in Lokaal Bestuur Tot slot 21

242 Wij zijn op 13 april 2011 gestart met do controle van de jaarrekening Bij aanvang van de balanscontrole was de kwaliteit van de ons ter controle aangeboden Do belangrijkste bevindingen en do daaraan gekoppelde adviozen hobben wij in deze paragraat opgenomen. De onderwerpen met eon hogo en middelhoge prioriteit vragen do komende periode uw aandacht, omdat het opvolgen van deze adviozen naar onze moning direct bijdraagt aan eon verdere verbetering van de vorslaglegging, toename van hot 2 l7mei2oll /H M/mj Managementsamenvatting conceptjaarrekening voldoende om onze controle to starten en at to ronden. Do dossiervorming was adequaat en tevens hebbon wij volledige modewerking van uw modowerkers gehad bij hot uitvoeren van onze controlewerkzaamheden Wij hebben conform uw controleprotocol de controle uitgevoerd met inachtneming van de volgende toleranties: Goedkeuringstoleranties Fouten 1% van het totaal van de lasten Onzekerheden 3% van het totaal van de lasten Rapporteringstoleranties Fouten I I Onzekerheden L inzicht in de financiële positie, dan wel verbetering van de interne beheorsing van uw organisatie. Wij advisoren het college het hiemavolgende schema in inteme rapportages to gebruiken, om do follow-up van do bevindingen to bewaken.

243 Middel 3 17 mel /H M/mj Onderwerp en verwijzing Bevinding Impactlrisicoloorzaak Advies Prioriteit paragraaf rapport Controleverkiaring getrouwheid ( 4.2) Goedkeurend Geen Geen N.v.t. Controleverkiaring rechtmatigheid(4.2) Goedkeurend Geen Geen N.v.t. Resterende fouten Er zijn geen ongecorrigeerde fouten boven de rannorterinostolerantie. Geen Geen N.v.t. Resterende onzekerheden Er zijn geen resterende onzekerheden boven de rapporteringstoierantie. Geen Geen N.v.t. Financiële positie( 2.1) De vemiogenspositie van uw gemeente is als gevoig van het positieve resultaat voor bestemming toegenomen met 5,9 miljoen. Geen Geen N.v.t. Risicomanagement( 2.2) Risicomanagement staat binnen uw gemeente hoog op de agenda. Er wordt momenteel gewerkt aan een plan van aanpak om risicomanagement breed te implementeren binnen uw organisatie. Samenvattend is er bin nen uw gemeente voldoende aandacht voor nsico-inventansatie, maar het nsicomanagement kan meer expliciet worden ingebed en worden gestructureerd in uw organisatie. Inzicht in de potentièle risico s, zowel positief als negatief, van uw gemeente. Wij adviseren u naar aanleiding van de uitgevoerde nsico-inschatting de omvang van het weerstandsvermogen periodiek te analyseren.

244 Hoog mel /H M/mj Onderwerp en verwijzing Bevinding Impactlrisico/oorzaak Advies Prioriteit paragraaf rapport Grondexploitatie ( 3) De positie van het grondbednjf in de jaarrekening 2010 is wederom toegenomen. Op grond van herziene kostprijscalculaties is de waardenng van deze positie verwerkt in de jaarrekening. De aanpassing van de gewijzigde grondsiagen voor resultaatbepaling is in 2010 voor een bedrag van 9,5 miljoen aan tussentijdse winst genomen wat een positief effect heeft op de exptoitatie van uw gemeente als geheel. De huidige economische omstandigheden geven aanleiding tot het tijdig bijstellen van de kostprijscalculaties. Wq adviseren het college de ontwikkelingen in het grondbedrijf met verhoogde aandacht te monitoren. SiSa ( 5.2) Geen Geen N.v.t. Bij de controle op de SiSa-bijiage zijn geen afwijkingen geconstateerd die gerapporteerd moeten worden op grond van de Nota verwachtingen accountantscontrole Conform de voorschnften ult deze nota hebben wij een lege tabel opgenomen. Rechtmatigheid ( 8) Er zijn geen fouten of onzekerheden ten aanzien van de rechtmatigheid boven de rapportenngstolerantie geconstateerd. Geen Geen N.v.t.

245 Deloitte. 5 l7mei2oll /HM/mj 1 Inleiding 1.1 De opdracht die u ons hebt verstrekt Wij hebben van u de opdracht gekregen om de jaarrekening 2010 van de gemeente Heusden to controleren. In het dienstverloningsplan is deze opdracht in detail verder uitgewerkt. Do controle van do jaarrekening van do gemoonte Heusden is gebaseerd op do methode van risicoanalyse. Do controle is daarbij enerzids afgostemd op do sterke on zwakke punten in uw bohoersingsorganisatio. Anderzijds wordt rekening gohouden met oxtorne ontwikkolingen (wotgoving, economischo ontwikkolingen), ervaringon uit het vorlodon en wijzigingon van do porsonole bezotting op sleutelpositios. Ton slotte zijn de uitkomston van de controle 2009 en do bovindingen in do boardletter input voor de controle Op basis van hot vorenstaande hebben wij samon met u de volgende aandachtsgebieden ondorkend: Verbonden partijen - ISD Midden-Langstraat; Verbondon partijen - Werkvoorzieningschap Midden-Langstraat; Naleving inkoopbeleid gemoente Heusden Opvolging aanbovelingen boardletter en rapport van bevindingen 2009 Ontwikkelingen op het gebied van risicomanagemerit Interne beheersing in rolatie tot de digitalisering werkprocessen Beoordelen van het nieuwe inkoopbesturingsmodel Waardering grondexploitatiecomplexen Wettelijke voorschriften: fraude. Bovenstaande onderworpon hebben wij behandeld in de uitgebrachto boardlotter naar aanloiding van onze interim controle. De interim-controle is uitgevoerd in novomber en december Wij hebben in de boardlettor onze bevindingon naar aanleiding van do interim-controlo 2010 gerapportoord en besproken met de auditcommissio. Onze controleaanpak bostaat in hoofdlijnon ult drie fasen: de risicoanalyso, do interim-controlo en de jaarrokoningcontrole. Dezo fason worden hierna kort toegelicht. Fase 1 Gezamenlijke risicoanalyse als basis Onze controlo start met het makon van eon analyso van de risico s waar u als gemoente mee to maken heoft. Deze risicoanalyso Zion wij als een gezamenhijke actie van ons controletoam on vortegonwoordigers van uw gemeento (bostuur en managemont) on maakt deol uit van ons pro-auditgesprek. Hot dool hiervan is op basis van gozamonlijke konnis van uw organisatie en uw omgoving en brancho tot eon ZO vollodig on bruikbaar mogelijke risicoanalyso to komon, die als basis voor vordore controlowerkzaamhedon zal dienen.

246 Deloitte. 6 l7mei2oll /H M/mj Hot gaat hierbij om de externe risico s en de risico s in de bedrijfsvoering. Bij deze inventarisatie ligt de focus op de risico s in de voor de jaarrekening relevante processen. De uitkomsten van deze processen dienen te resulteren in verantwoorde transacties in de jaarrekoning. Fase 2 Interim-controle Onze risicoanalyso en daarop gobaseerde controleaanpak richten zich niet uitsluitond op de jaarrekening zelf, maar ook op het systeem van interne behoersing. Hoe beter dat systeem functioneert, hoe meer zekerheid er bestaat dat betrouwbare informatie wordt opgeleverd, zowel tussentijds als bij de aarverantwoording. Omdat deze interne beheersing het gehele jaar goed dient to functioneron, hoeven wij met de aanvang van onze controlo niet te wachten totdat de jaarrekening gereed is. Onze controle vindt daarom voor eon bolangrijk doel reeds in de tweedo helft van het bookjaar plaats. Wij onclerzoekon tijdens cle intorim-controlo de proces- on programmarisico s, om te bopalen of hiorin voldoende behoorsmaatregolon (de AO/IB) zijn getroffon. Het product van dezo fase van do controlo is een boardletter en eon bijbehorondo detailrapportage met daarin, wannoor dit aan do orde is, opgenomen vorbeterpunten tor vordere optimalisatio van do intorno beheersing. De interim-controle is uitgevoerd in novembor on decomber Wij hebben in do boardletter onze bevindingon naar aanloiding van do interim-controle 2010 gerapporteerd Fase 3 Jaarrekeningcontrole Bij de jaarrokoningcontroie stellen wij vast of de jaarrokening is opgosteld volgens de goldende verslaggovingsvoorschrifton (het Besluit begroting on verantwoording provincios en gemeonten, hiorna: BBV), of de door u opgesteldo jaarrekening eon getrouw beeld geeft on of de baton en lasten on balansmutaties rechtmatig tot stand zijn gekomen. Ook stellen wij vast dat de poston in de jaarrekening adoquaat zijn toegelicht. Onze controle houdt niet in dat wij alto posten controleren. Onzo aanpak hooft als doel belangrijke onjuisthedon on/of onrechtmatighoden te ontdokken, rekening houdend met de matorialitoitsgrenzon zoals vastgelegd in hot Besluit accountantscontrolo provincies on gemeenton (BAPG). Het product van de jaarrekeningcontrole is do controlevorklaring bij de jaarrekening en dit voorliggendo accountantsverslag. Wij zijn op 13 april 2011 gostart met do controlo van do jaarrokoning Bij aanvang van do balanscontrolo was do kwaliteit van de tor controle aangoboden conceptjaarrekening voldoonde om onzo controle to starten en af te rondon. Do dossiervorming was adoquaat en tovons hebben wij volledige modewerking van uw modowerkors gehad bij het uitvooron van onze controlewerkzaamheden. 1.2 Onze onafhankeijkheid is gewaarborgd Do voorschriften in het kader van onafhankelijkhoid zijn binnen do boroepsorganisatio van registoraccountants (do NBA) opgenomen in do Nadero voorschriften inzake onafhankelijkheid van do oponbaar accountant (hiorna: NVO) en vormen eon belangrijk ondordeel van hot normonkader waaraan een accountant moot voldoon. De naloving van de NVO is binnen de organisatie van Doloitte ingebod. Op basis van onzo tootsing aan hot normonkador concludoron wij dat onzo onafhankolijkheid als cortificorend accountant bij do gemoonto Housdon in 2010 voldoendo is gewaarborgd.

247 Deloitte 7 l7mei2oll /H M/mj 2 Uw vermogen en resultaat In do volgende paragrafon geven wij een analyse van het resultaat en het vermogen van do gemeente. 2.1 Algemeen In het BBV, de verslaggevingsregels van gemeenten, wordt een duidelijk onderscheid gemaakt tussen resultaatbepaling en resultaatbostemming. Alle baten on Jasten dienen via de programmarekening te open. Er mogen geen baten of lasten rechtstreeks in het eigen vermogen worden gemuteerd. De mutaties in het eigen vermogen vinden plaats door middel van de resultaatbestemming. Het resultaat vóór bestemming bedraagt voordelig. Per saldo is tussentijds reeds aan de reserves gedoteerd, zodat het uiteindelijke nog te bestemmen jaarresultaat voordelig bedraagt. Dit bedrag is afzonderlijk vermeld onder het eigen vermogen in de balans. Voor een meer uitgebreide analyse van het rekeningresultaat over het jaar 2010 vorwijzen wij naar do toelichting op de programmarekening. In het hiemavolgende overzicht hebben wij do mutaties in do reserves schematisch weergegeven (x 1.000): Ontwikkeling Eigen Vermogen Stand van de reserves per 1 Januari Tussentijdse resultaatbestemming tijdens boekjaar 177 -I I- 56 Nog te bestemmen resultaat bij jaarrekening -I I Totaal (= resultaat vóór bestemming) -I I Stand per 31 december Do totale postie van het eigen vermogen van uw gemeente is in 2010 met eon bedrag van toegenomen. Dit komt overeen met hot resultaat voor bestemming van voordelig. Bij hot beoordelen van do vermogenspositie van uw gemeente is het niet alleen belangrijk wat do totale omvang van hot vermogen is, maar ook in hoeverre hot vermogen nog vrij beschikbaar is. U heeft voor vrijwel hot volledige eigen vermogen reeds besloten tot bestemming. Als hot eigen vermogen wordt gecorrigeerd met do reeds bestemde delen van het vermogen resteert in do algemene reserve, voor bestemming van hot resultaat 2010 en exciusief do ingezette dekkingsroserves, eon bedrag van , dat vrij besteedbaar is, ofwel uw vrij besteedbare reserve is redelijk good te noemen, 28% van hot totalo eigen vermogon.

248 Deloitte. 8 l7mei2oll /H Wmj Hierbij dient wel to worden opgemerkt dat een deel van het bekiemde vermogen dient als weerstandsvermogen om onverwachte tegonvallers op te vangen, voor zover daar op grond van de verslaggevingsvoorschriften geon voorzieningen voor zijn gevormd. Op grond van het voorstel tot vaststelling van de jaarrekening en het voorstel tot bestemming van het rekeningsaldo 2010 resteert een vrij besteedbaar rokeningsaldo van , na verrekening van de winstnemingen on verliezen op de grondexploitatiecomplexen. Door het college van burgemeester en wethouders is voorgosteld om gezien bestaand beleid van het nog te bestemmen jaarrekeningsaldo een bedrag van te bestemmen voor toekomstige uitgaven en door to schuiven naar 2011 in eon bestemmingsreservo. 2.2 Weerstandsvermogen In de paragraaf weorstandsvermogen zoals opgonomen in do jaarrekening, hoofdstuk , wordt inzicht gegeven in hot woorstandsvermogen van de gemeento Heusden. Daarbij wordt een onderscheid gemaakt tussen do incidontele en structurele weerstandscapaciteit. Ondorstaand kan deze als volgt worden gopresenteerd: Incidentelo weerstandscapaciteit: 14,2 miijoen (2009: 13,2 miljoen) Structurele weerstandscapaciteit: PM (2009: PM) De incidentele woerstandscapaciteit bestaat uit de algemene reserve die vrij aanwondbaar is. Daarnaast is hierin do post onvoorzien zoals opgonomen in do begroting 2011 opgenomen. Bij de bepaling van hot weerstandsvermogen is nog geen rekening gohouden met hot nog door do raad te bostemmen rekeningsaldo. De structurele weerstandscapaciteit is opgebouwd uit do structurelo post onvoorzien en de onbenutte belastingcapacitoit die door do gemeente nog ingezet kan worden. Op grond van de analyses uit do jaarrekening 2010 is het niet mogelijk eon inschatting te maken van de toereikondheid van deze woerstandscapaciteit. Uw gemeente beschikt niet over een uitgoworkte berekoning van de financiële consequenties die samenhangen met do risico s die zijn benoemd. In dit licht merken wij op dat de op balansdatum bekende risico s dio gekwantificoord kunnen worden, waaronder do risico s in do grondexploitaties, verwerkt zijn in do jaarrekening, dan wel als voorzioning dan we) als verplichting. Hot saldo van de voorzieningon, exciusiof do voorziening voor de grondexploitatie, per 31 december 2010 bedraagt 0,3 miljoen (2009: 0,7 miljoen). Hot totaal van de reserves en voorzieningen bodraagt ultimo 2010 ongeveer 26% (2009: 26%) van hot balanstotaal van uw gemoonte. Het weerstandsvormogen kan niet los worden gezien van do risico s. Hot berekende profiel van de risico s is do optelsom van alle door het college bonoemde risico s. Om eon scherp inzicht in hot weerstandvermogen to houden is good risicomanagement essentieel. Wij adviseren u bij de ontwikkeling van hot risicomanagement binnen uw gemeente de door het college benoemde risico s te inventarisoren en op to nemen in het risicomanagementsysteem. Voor eon nadere uiteenzetting verwijzen wij u graag naar de volgonde paragraaf. Voor een nadere analyse van het weerstandsvermogon en do weorstandscapaciteit van uw gemeente verwijzen wij naar de paragraaf Weerstandsvermogen in uw jaarverslag.

249 Deloitte mel /HM/mj 2.3 Risicomanagement In do voorgaando paragraaf hebben wij het belang uitgesproken van oen goed risicomanagement voor oen schorp inzicht in het weerstandsvermogen. Graag werken wij dit hier verder uit. De verantwoordelijkheid om to komen tot een gemeentebrede en intograle analyse en verantwoording van de risico s Iigt primair bij het college. Binnen uw gemeente is geen geintegreerd systoem van risico-identificatie, -analyse, -beheersing en het afleggen van verantwoording hierover aanwezig. Uw belangrijksto risico s worden wel in beeld gebracht bij bet opsteilen van de begroting en de jaarrekening. In de tussentijdse rapportagos wordt echter niet gestructureerd gerapporteerd over de follow-up van de risico s (welko maatregelon zijn genomen om de risico s to beheersen c.q. wat zijn de effecton van de risico s op het beleid van do gemeento). Op grond van gesprekken met medewerkors van uw organisatie hebben wij vernomen dat or intern wordt geworkt aan do borging van risicomanagoment binnen uw gemeente. Dit mode naar aanleiding van eon workshop risicomanagement welke wij hebben gehoudon met de auditcommissie in In dit kader wordt een plan van aanpak opgesteld, om to komen tot beheorsing van risicomanagement, waarbij tevens eon risicoanalyse wordt opgonomen van do tijdons de workshop ondorkonde top 20 (strategische) risico s. Door risicos to identificeren, structureren, analysoren en beheersen vormt strategisch risicomanagement de natuurlijke aanvulling op bet businossplannings- en realisatieproces van do gemeente Heusdon. Hot in kaart brengen van risico s stelt bet college on do directio in staat eon eenduidigo prioriteitstolling binnen do organisatiedoelstellingen aan to brengen. In die zin hangt risicomanagoment nauw samen met prestatiemanagement. Het is eon goed instrument om do prestaties van do gemoente Heusdon to verboteren/optimaliseren. Resultaton van een risicoanalyse: I lnzicht in do strategische risico s; Eon prioritoring van do risicos, resulterend in eon lijst met toprisicos; Een oorzaak-gevolganalyse van do toprisicos; Een actieplan om do toprisicos to bohoersen; Eon advios over hot inboddon van risicomanagemont bij de gemeente Housden. Samonvattond is or binnen uw gomeente voldoonde aandacht voor risico-inventarisatie, maar hot risicomanagement kan meor expliciet worden ingobed en worden gestructuroerd in uw organisatio.

250 Deloitte mel /H M/mj 3 Grondexploitatie in relatie tot economische ontwikkelingen 3.1 Landeijk beeld De kredietcrisis en de economische recessie hebben in veel gevallen een grote invloed op de resultaten van (gemeentejke) grondexploitaties. Gemeenten kunnen hierdoor gezamenhijk honderden miljoenen aan grondinkomsten mislopen. Deloitte Real Estate heeft in opdracht van de VNG het landelijk beeld van de financiële effecten van de crisis bij gemeenteiijke grondbedrijven in kaart gebracht. Het onderzoek laat zien dat inkomsten op lopende grondexploitaties teruglopen en nieuwe projecten niet of slechts met vertraging van de grond komen. Doorgerekend leidt dit tot een tekort van 2,4 miljard voor alle gemeenten gezamenlijk. De noodzakelijke afwaarderingen op gemeentelijk grondeigendom en de toenemende tekorten op negatieve grondexploitaties worden in het onderzoek becijferd op 1 miljard. Voor deze tegenvallers moeten de gemeenten in hun begroting een extra voorziening treffen die direct ten laste komt van de aanwezige algemene reserves. Daarnaast valt naar verwachting 1,4 miljard aan geraamde, toekomstige inkomsten weg ult positieve grondexploitaties. Voor dezo tegenvaller hoeft de gemeente niet direct een voorziening te treffen, maar het beperkt de gemeente op de langere termijn wel in de mogelijkheden tot investeren in de ruimtelijke ordening. Het onderzoek laat verder zien dat het risicoprofiel van het gemeentelijk grondbedrijf de laatste jaren aanzienlijk is toegenomen. Uit analyse van do CBS-cijfers blijkt dat gemoenten in toenemende mate in bouwgrond investeren. Tegenover deze investering moeten in de toekomst inkomsten uit grondexploitatie komen te staan, hetgeen door de crisis onzeker is geworden. Als gevoig van de tegenvallende inkomsten moeten gemeenten hun ruimtelijke ambities bijstellen. Ondanks dat do financiële effecten bij de meeste gemeenten vooraisnog beheersbaar lijken, hebben de tegonvallers gevolgen voor investeringen zoals die in de infrastructuur. Ook kunnen de tegenvallers gevolgen hebben voor de ruimtelijko kwaliteit van lopende en nieuwe plannen, de duurzaamheidsambities, stedelijke dichtheden en do kwaliteit van de te bouwen woningen. Ten slotte kunnen de tegenvallers leiden tot het stilvallen van de binnenstedelijke herstructurering met gevolgen voor veiligheid, loefbaarheid en integratie. 3.2 Heusdense situatie In uw gemeente vindt jaarlijks aan hot einde van het jaar een actualisatie van do grondexploitatieprojecten plaats. Deze actualisatlo heeft ook voorafgaand aan hot opstellen van do jaarrekening 2010 plaatsgevonden, waarbij de invloed van de economische ontwikkelingen is meegenomen. Met deze berekeningen is ook beoordeeld of hot onderhanden work in de jaarrekening 2010 op eon juiste wijze is gewaardeerd en of or mogelijk eon verliesvoorziening moot worden getroffen.

251 Deloitte mei /HM/mj Resultaat grondbedrijf 2010 Het resultaat van het grondbedrijf van uw gemeente bedraagt over het boekjaar 2010 belangrijkste oorzaken van dit positieve resultaat zijn: positief. De Wijziging van de grondsiagen voor resuftaatbepaling binnen het grondbedrijf, zoals vastgesteld d.d. 29 juni 2010, waardoor er tussentijds extra winstneming heeft plaatsgevonden; Verenging van de ooptijden van de lopende exploitaties als gevoig van de stagnerende afzet van de lopende exploitaties met als gevolg op enkele complexen een hogere verliesvoorziening. Ontwikkeling financiële positie grondbedrijf De gronciexploitaties nemen bij uw gemeente een belangrijke plaats in. De ontwikkeling van de meest relevante posten betreffende de gronciexploitatie geven wij hierna weer: Post in de (x 1.000) jaarrekening Voorraad gronden (exci. voorziening) In exploitatie genomen bouwgrond Met in exploitatie genomen bouwgrond Boekwaarde voorraad gronden Voorzlenlng verlieslatende complexen Algemene reserve bouwgrondexploltatle Nihil Reserve centrumplan Drunen5.417 Nihil NThll Nihil Reserve centrumplan Vlljmen Voorzlenlngen afwlkkellng bouwgrondexploitatle plannen Nih!! De voorraad gronden is in vergelijking met 2010 behoorlijk toegenomen. Deze toename wordt veroorzaakt door de tusssentijdse winstneming enerzijds en de kosten voor grondverwerving, de rentebijschrijving op de voorraad gronden als gevoig van stagnerende grondverkopen, de kosten voor grondverwerving en kosten voor het bouw- en woonrijpmaken en de opbrengsten uit de verkoop van gronden anderzijds. Voor een nadere analyse op de ontwikkeling van do vermogenspositie van het grondbedrijf verwijzen wij u graag naar de paragraaf Grondbeleid, hoofdstuk van hetjaarverslag.

252 Deloitte me /H M/mj Wij hebben in navolgend schema de ontwikkelingen van de verschillende balansposities ten aanzien van het grondbedrijf over de afgelopen vier jaren samengevat (x 1.000): In exploitatie genomen bouwgrond i I C Niet in exploitatie genomen bouwgrond Voorziening verlieslatende complexen b.o Algemene reserve bouwgrondexploitatie Reserve centrumplan Drunen Boekjaar Reserve centrumplan Vlijmen Uit dit overzicht maken we op dat de boekwaarde van de grondposities binnen uw gemeente, van de niet in exploitatie en de in exploitatie genomen gronden, in de afgelopen vierjaren fors is toegenomen, van circa 55,3 miljoen ultimo 2007 naar 114,9 miljoen ultimo Wij hebben vastgesteld dat het gewijzigde beleid van het college tot gevolg heeft gehad dat de grondpositie in 2010 redelijk stabiel is gebleven. Daarnaast is zichtbaar dat de voorziening voor verlieslatende complexen, welke in de jaarrekening in mindering wordt gebracht op de waardering van de gronden, ook is gestegen. Ultimo 2007 bedroeg deze voorziening circa 0,6% van de waarde van de gronden; ultimo 2010 bedraagt de voorziening circa 7,9% van de waarde van de gronden. Deze percentages mogen niet zonder meer met elkaar worden vergeleken, maar hangen samen met de risico s in de complexen die op dat moment bekend zijn. Weerstandsvermogen grondbedrijf In de paragraaf Grondbeleid uit het jaarverslag wordt de positie van het grondbedrijf in relatie tot de binnen uw gemeente aanwezige incidentele weerstandscapaciteit geanalyseerd. Bij deze analyse wordt uitgegaan van de huidige reservepositie van uw gemeente en de verwachte, positieve en negatieve, resultaten ult de lopende exploitatieplannen. Op grond van de interne analyse blijkt dat het weerstandsvermogen van uw gemeente als ruim voldoende wordt beschreven.

253 Deloitte. 13 l7mei2oll /H M/mj Voorziening verheslatende complexen Voor de verlioslatende complexen in exploitatie en de verliezen in de niet in de exploitatie genomen gronden op basis van de toets aan de marktwaarde is in de jaarrekening een voorziening gevormd. Het verloop van de voorziening verlieslatende complexen is als vo!gt: Voorziening verlieslatende complexen 2010 Stand per 1 Januari Onttrekkingen als gevoig van atgesloten plannen -I Stortingen op grond van herziene calculaties Totaal mutaties Stand per 31 december Do drie voornaamste grondexploitatios die samen eon overgroot dee! van deze voorzioning claimen zijn: t Hoog II, Nieuwkuijk 3,6 miljoen Wolput/Loolersteeg, Vlijmen 2,0 miljoen Grotestraat Verdoorn/Heesbeen 0,9 miljoen Resuitaatname winstgevende complexen Voorafgaand aan het opmaken van de jaarrekening 2010 is intern eon analyse gemaakt van de mogelijkhedon om tussontijdso resultaten uit de lopende grondexploitaities te nemen. Op grond van do niouwe spelregels zoals vastgesteld, d.d. 29 juni 2010, door uw gemeenteraad bestaat binnen de gemeente de mogelijkheid om eerder winst te nemen uit grondexploitaties. Voor hot boekjaar 2010 heeft dit tot gevolg dat or voor eon bedrag van 9,5 miljoen aan positieve resultaten uit do grondexploitatie is genomen. Wij verwijzen voor eon nadero toelichting op de ontwikkelingon binnen de grondexploitatios van uw gomoente naar do paragraaf Grondboloid zoals opgenomon in hoofdstuk van uwjaarverslag. Daarnaast is een Toolichting Bouwgrondexploitatio 2010 opgomaakt waarin do diverse comploxon nader worden uiteongezot. Deze toolichting ligt vortrouwelijk tor inzage voor do raadsloden. Volledighoidshalvo merken wij op dat de Toolichting Bouwgrondexploitatie 2010 goen controleobjoct is; wel hobbon wij hior bij de uitvoering van onze werkzaamheden kennis van gonomen. Wij onderschrijvon uw aanpak op hot gebiod van do waardoring van do diverse grondoxploitatioprojocton. We! adviseron wij hot college, in hot licht van do oconomische omstandigheden, do rosultaatvorwachtingen van do grondexploitatios met vorhoogde aandacht to blijven monitoren en daarbij to booordelen of do aannamos on ambities van do plannon nog realistisch zijn.

254 Deloitte. 14 l7mei2oll /H M/mj 4 Controlebevindingen j aarrekening Van accountantsverklanng naar controleverkiaring Vanaf 15 december 2010 is de naamgeving van do Accountantsverklaring gewijzigd in Controleverkiaring van de onafhankelijke accountant. Dit sluit aan bij do aard van do opdracht van de accountant: het gevon van eon onafhankolijk oordeel over de jaarrekeningen als resultaat van do controlo. Hierdoor is een meer herkenbaar onderscheid ontstaan met do booordelingsopdracht on do samenstelopdracht die ook door accountants worden uitgevoerd. Daarnaast wordt oxpliciot gomeld dat hot oen controloverklaring van eon onafhankolijke accountant betroft. Doze toovoeging bonadrukt dat do accountant bij hot uitvoeron van do controleopdracht onafhankolijk is van do gecontroleerdo ontiteit. Feitelijk wordt hiormee verwoord wat al jaren gobruikelijk was. De controlovorkiaring van do accountant is ingobed in do in Nedorland voor accountants geldondo controlestandaarden (NV COS). Onder invlood van intornationale aanpassingen in rogolgeving is ook do inhoud van do controovorkiaring op onderdolon verduidolijkt. 4.2 Goedkeurende controleverkiaring Wij zijn voornemens om bij do jaarrekoning 2010 van uw gomoonte op 24 mel 2011 eon goedkeurendo controleverklaring to verstrokken. In dit hoofdstuk rapporteron wij u de belangrijkste bevindingen ton aanzien van do jaarrekening Wij hobbon bij onze controle goon controleversch Won geconstatoord. 4.3 Jaarverslaggeving en verantwoording Do jaarrokoning van uw gemeonte diont to voldoen aan do verslaggovingsvoorschrifton zoals die in hot Bosluit begroting on vorantwoording provincios en gomeonten (BBV) zijn opgenomon. Do jaarrekoning van do gemeente Heusden voldoot, op ave matoriëlo aspocten, aan do verslaggovingsvoroiston (BBV). 5 Single information Single audit (SiSa) 5.1 Ontwikkehngen Do procedure die uw gemeonte moet nalovon bij do aanlovoring van do bestanden aan hot CBS is niet wozonlijk gowijzigd. Uw gomeento dient in eon vast, voorgeschrevon stramien eon zovontal documenton aan hot CBS to loveren.

255 Deloitte mei /H M/mj 2 Geconstateerde fouten n on7r kerhedpn SiSa Op grond van het Besluit accountantscontrole provincies en gemeenten, artikel 5, lid 4, rapporteren wij in dit rapport over de fouten en onzekerheden van de specifieke uitkeringen die in 2010 vallen onder SiSa. Wij hebben de controle op deze regelingen uitgevoerd op basis van de door u opgemaakte SISa-bijiage en de Nota verwachtingen accountantscontrole SiSa Wij hebben bij de uitvoering van de controle op de SiSa-bijiage geen fouten of onzekerheden geconstateerd. Op grond van de Nota verwachtingen accountantscontrole SiSa 2010 wordt middels onderstaande tabel gerapporteerd over onze bevindingen naar aanleiding van de SiSa-controle. Deze tabel moet ook worden opgenomen als er geen fouten of onzekerheden geconstateerd zijn. Specifieke uitkering Fout of Financiële Toelichting onzekerheid omvang in C fout/onzekerheid 04 Tijdelijke stimuleringsregeling woningbouwprojecten 2009 tweede tranche C5 Tijdelijke stimuleringsregeling woningbouwprojecten 2009 derde tranche 070 Investeringen stedelijke verniouwing (ISV) 09 Excellente gebieden innovatieve energiebesparirig in do nieuwbouw D2 Onderwijsachterstandebeleid niet-gsb (OAB) 05 Regeling verbetering binnenklimaat primair onderwijs 2009 E3 E5 E9B El lb E27B Gi C Subsidieregeling sanering verkeerslawaai (md. bestrijding spoorweglawaai) Verzameluitkering VROM Programma Externe Veiligheid (EV) Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL) Brede doeluitkering verkeer en vervoer Wet sociale werkvoorziening (Wsw) G2C Gebundelde uitkering (WWB + WIJ + IOAW + IOAZ + levensonderhoud beginnende zelfstandigen Bbz WWIK)

256 Deloitte mel /H M/mj Specifieke uitkering Fout of Financiële Toelichting onzekerheid omvang in C foutlonzekerheid G3C Besluit bijstandverlening zelfstandigen 2004 (exci. Ievensonderhoud beginnende zelfstandigen) G4 G5C G6 H2 H10 Wet werkloosheidsvoorziening (WWV) Wet participatiebudget Schuldhulpverlening Regeling Buurt, Onderwijs en Sport (BOS) Brede doeluitkering Centra voorjeugd en gezin (BDU CJG) Totaal 6 Administratieve organisatie en interne beheersing 2010 Als onderdeel van de jaarrekeningcontrole hebben wij in november 2010 een interim-controle uitgevoerd. Deze interim-controle is primair gericht op de opzet, het bestaan en de werking van maatregelen van administratieve organisatie en interne beheersing (AO/IB), voor zover van belang voor onze controle van de betrouwbaarheid van de in de jaarrekening opgenomen gegevens. De interim-controle heeft ten doe! een oordeel te kunnen geven over de effectieve werking van de interne beheersingsmaatregelen en om vast te stellen of hierop kan worden gesteund ten behoeve van de jaarrekeningcontrole. Onze bevindingen, voormoeiend uit de interim-controle, zijn vastgelegd in de d.d. 19 januari 2011, met kenmerk /HM/mj, uitgebrachte boardletter. 6.1 General computer controls Onze jaarrekeningcontrole is gericht op het geven van een oordee( omtrent de jaarrekening zeif en is niet primair gericht op het doen van uitspraken omtrent de betrouwbaarheid en de continulteit van de geautomatiseerde gegevensverwerking als geheel of van onderdelen daarvan. In het kader van onze risicoanalyse hebben wij werkzaamheden uitgevoerd om vast te stellen dat de Iogische en fysieke toegangsbeveiliging in het zaaksysteem werken, specifiek op de digitale factuurverwerking binnen uw gemeente. Naar aanleiding van het door de EDP auditors uitgevoerde onderzoek is een detailrapportage met de bevindingen en aanbevelingen besproken met het management van uw gemeente.

257 Deloitte. 17 l7mei2oll /H M/mi Hieronder volgt een korte samenvatting van de aanbevelingen: Periodiek controleren van do logging om de juistheid van de wijzigingen van stamgegevens en autorisaties in de systemen te waarborgen; Vaststellen van een eenduidige werkwijze bij het toekennen van rechten voor vervanging van medowerkers tijdens verlof of bij langdurige afwezigheid en aandacht voor de procedures rondom uitdiensttreding en het verwijderen van rochten. Formaliseren van de procedures van wijzigingsbeheer binnen uw organisatie. Het management hoeft in haar reactie op doze rapportage aangegeven met do aanbovolingen aan do slag te gaan. Bij do uitvoering van de werkzaamheden in hot kader van het bookjaar 2011 zullon wij hiervan de opvolging booordelen. Voor do jaarrekening 2010 zijn door middel van dotailcontroles door de verbijzonderde interne controlefunctionaris voldoende workzaamheden uitgovoerd om vast te stellen dat do autorisatie op do inkoopfacturen juist en rochtmatig is verwerkt. Ult doze workzaamheden komon geen bijzonderheden naar voren. Naar aanleiding van de uitgebrachte boardletter hebben wij hot college geadivisoord om do verbijzonderdo interne controlewerkzaamheden verder door to ontwikkelen; dat wil zeggen niet alleen om do systemen heen controloren. Volledighoidshalvo merken wij op dat onzo bovindingen op het gebied van do general computer controls slechts die onderdelen rakon die wij hebben ondorzocht, hotgoen wil zeggon dat wij ter zako geen volledighoid pretenderen. Hiervoor is eon specifiek daarop gericht onderzook noodzakelijk. 7 Frauderisico Van do accountant wordt op grond van do rogols van do boroepsorganisatio (NBA) eon professioneol-kritischo houding verwacht ton aanzien van afwijkingen van materleel bolang als gevolg van fraude in do jaarrekoning. Ter invulling van deze profossioneol-kritischo houding zal do accountant eon inschatting mooten maken van do frauderisico s, zich eon boeld moeten vormen van de maatregolen van interne beheorsing die do organisatio heeft gotroffen om mogolijko fraudes van matorlool belang to voorkomon on mooton bozion of doze maatrogolen effoctief zijn. Wannoor sprake is van eon aanwijzing voor fraude, dan zal do accountant dit moeten communiceren mot, afhankelijk van do aard van de fraude, do diroct leidinggevondo, hot college on, in sommige gevallen (fraude in do top van do organisatie) en wannoor onvoldoondo horstelwerkzaamhedon wordon ondernomon, do raad. Om invulling to govon aan do oordergenoemde verplichting hobbon wij eon fraudediscussio gevoerd binnon hot controleteam on met hot management van uw gemoonte, waarbij wij do nadruk hobben gelogd op de oventuele mogolijkheden van matoriëlo onjuisthedon als gevolg van fraude in do jaarstukkon on op prevontievo maatrogolen daarbij. Van hot college hebben wij do bevestiging ontvangen dat or geen onregelmatighodon zijn geconstateerd. Daarnaast hebben wij conform onzo beroepsregels zelfstandig werkzaamheden uitgevoord dio erop waron gericht om hot risico van hot omzeilen van de intorne beheersingsmaatregolon door hot management to dotoctoron. Tovens hebbon wij specifioke controlos uitgevoerd op memoriaalbookingen, controlos van schattingon en zijn wij alert goweest op significanto on ongobruikolijko transacties.