Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s. kwabaal en beekforel in 2008

Transcriptie

1 Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek - Kliniekstraat Brussel - T.: +32 (0) F.: +32 (0) info@inbo.be - Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling, kwabaal en beekforel in 2008 Tom Van den Neucker, Emilie Gelaude, Seth Martens, Raf Baeyens, Yves Jacobs, Maarten Stevens, Ans Mouton, David Buysse, Johan Auwerx, Daniel De Charleroy, Johan Coeck & Janine van Vessem INBO.R

2 Auteurs: Tom Van den Neucker, Emilie Gelaude, Seth Martens, Raf Baeyens, Yves Jacobs, Maarten Stevens, Ans Mouton, David Buysse, Johan Auwerx, Daniel De Charleroy, Johan Coeck & Janine van Vessem Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek Het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) is het Vlaams onderzoeks- en kenniscentrum voor natuur en het duurzame beheer en gebruik ervan. Het INBO verricht onderzoek en levert kennis aan al wie het beleid voorbereidt, uitvoert of erin geïnteresseerd is. Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen Het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen is een federale wetenschappelijke instelling met bijzondere aandacht voor biodiversiteitsonderzoek in al zijn vormen, nationaal en internationaal. Op het Departement Entomologie wordt specifiek onderzoek verricht naar insecten en spinachtigen, vooral binnen een taxonomisch, ecologisch en genetisch kader. Vestiging: INBO Brussel Kliniekstraat 25, 1070 Brussel Wijze van citeren: Van den Neucker T., Gelaude E., Martens S., Baeyens R., Jacobs Y., Stevens M., Mouton A., Buysse D., Auwerx J., De Charleroy D., Coeck J. & van Vessem J. (2009). Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling, Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek 2009 (INBO.R ). Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, Brussel. D/2009/3241/382 INBO.R ISSN: Verantwoordelijke uitgever: Jurgen Tack Foto cover: Abeek (Yves Adams / Vilda) Dit onderzoek werd uitgevoerd in opdracht van: het Visserijfonds en het Agentschap voor Natuur en Bos 2009, Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek

3 Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling, kwabaal en beekforel in Tom Van den Neucker, Emilie Gelaude, Seth Martens, Raf Baeyens, Yves Jacobs, Maarten Stevens, Ans Mouton, David Buysse, Johan Auwerx, Daniel De Charleroy, Johan Coeck & Janine van Vessem Rapport van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek INBO.R Studie in opdracht van het Visserijfonds en het Agentschap voor Natuur en Bos in het kader van de onderzoeksopdracht Wetenschappelijke onderbouwing en ondersteuning van het visserijbeleid en het visstandbeheer

4 4 Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling,

5 Samenvatting In het voorliggende onderzoek werden de lopende herstelprogramma s voor kopvoorn, serpeling en kwabaal geëvalueerd. Dit onderzoek omvatte tevens een studie van de voortplantingsmigratie en het voorplantingssucces van kwabaal in het stroomgebied van de Grote Nete. Tenslotte werd voor 17 geselecteerde trajecten in 13 waterlopen de habitatgeschiktheid nagegaan voor kopvoorn, serpeling, kwabaal en beekforel. Ter evaluatie van de uitgevoerde herintroducties werden in totaal 22 trajecten in negen verschillende waterlopen, waar één of meerdere van de genoemde soorten werden geïntroduceerd, elektrisch bevist. Tevens werden het Meer van Rotselaar en de paaigracht die hiermee in verbinding staat bevist. De gevangen aantallen werden telkens vergeleken met de verwachte aantallen, die in voorgaande studies bepaald werden aan de hand van habitatgeschiktheidsmodellen. In de meeste waterlopen werd overleving vastgesteld. Een laag aantal of het ontbreken van een doelsoort in sommige waterlopen kan vaak toegewezen worden aan de nog lage herintroductie-inspanning, maar in enkele waterlopen is het habitat wellicht niet optimaal of spelen andere factoren een rol. De voortplantingsmigratie van kwabaal in het stroomgebied van de Grote Nete werd in de winter van bestudeerd door fuiken te plaatsen in zes zijbeken en in de hoofdloop. Er werd paaimigratie vastgesteld, die piekte na een koudere periode met een stabiele waterafvoer. Elektrische bevissingen in het voorjaar leverden echter geen aanwijzingen dat de kwabalen zich succesvol hebben voortgeplant. Mogelijk kwam dit door de nog lage densiteiten aan volgroeide dieren en het niet optimale paaihabitat, o.a. ten gevolge van kruidruimingen in het najaar. De habitatgeschiktheid voor kopvoorn, serpeling, kwabaal en beekforel werd nagegaan door toepassing van habitatgeschiktheidsmodellen. In ongeveer de helft van de trajecten is de waterkwaliteit ontoereikend voor kopvoorn, serpeling en kwabaal. Er werden enkele maatregelen geformuleerd die het habitat kunnen verbeteren voor de doelsoorten. De schaarste aan geschikt habitat kan vaak worden toegeschreven aan het ontbreken van voldoende stroomdiversiteit. In de waterlopen die geëvalueerd werden met het oog op een eventuele herintroductie van beekforel ontbreken vooral voldoende grind en stenen. Toekomstig onderzoek moet uitwijzen of de geherintroduceerde populaties uiteindelijk kunnen standhouden via natuurlijke reproductie of aangevuld moeten worden met gekweekte individuen. Ook de groei en de conditie van uitgezette dieren dient opgevolgd te worden. Verder moeten de effecten van voorgestelde ingrepen ter verbetering van het habitat en het overbrugbaar maken van migratiebarrières onderzocht worden. Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling, 5

6 English abstract In the present study the restoration programs for chub, dace and burbot were evaluated. In addition, we examined the spawning migration and spawning succes of burbot in the Grote Nete catchment. Finally, habitat suitability for chub, dace, burbot and brown trout was assessed in 17 trajectories in 13 small rivers. Past reintroductions were evaluated in 22 trajectories in 9 small rivers and in the Meer van Rotselaar. Numbers of the target species caught by electrofishing were compared to predicted numbers obtained by applying habitat suitability models. Survival was observed in most rivers. Low numbers or absence of the target species in some rivers may be linked to a low reintroduction effort. However, in some rivers habitat suitability may still be insufficient. Spawning migration of burbot in the Grote Nete catchment was studied in 6 small tributaries and in the main channel using fyke nets. During the winter of spawning migration peaked after a period with lower water temperature and low discharge. However, electrofishing in spring did not yield burbot larvae. Consequently, succesful spawning could not be confirmed. Burbot reproduction may have failed because of a low abundance of adult individuals and suboptimal spawning habitat. Habitat suitability for chub, dace, burbot and brown trout were assessed by applying habitat suitability models. In about half of the assessed trajectories water quality was insufficient for chub, dace and burbot. Several measures were proposed to improve habitat quality for the target species. The scarcity of suitable habitat may be linked to a lack of diversity in stream morphology. Habitat suitability for brown trout was assessed in two trajectories. In both trajectories substrate consisting of gravel or stones was not present. Future research is necessary to investigate whether reintroduced populations can be maintained exclusively by natural reproduction. Furthermore, growth and condition should be assessed. The effects of proposed habitat modifications and removal of migration barriers should also be studied. 6 Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling,

7 Inhoud Samenvatting... 5 English abstract Inleiding Motivatie Doelstellingen Evaluatie van de uitgevoerde herintroducties van kopvoorn, serpeling en kwabaal Doelstellingen Herintroductie-inspanning Kopvoorn, Squalius cephalus (Linnaeus, 1758) Serpeling, Leuciscus leuciscus (Linnaeus, 1758) Kwabaal, Lota lota (Linnaeus, 1758) Materiaal en methode Evaluatie van de uitgevoerde herintroducties van kopvoorn, Squalius cephalus (Linnaeus, 1758) Abeek Itterbeek Bosbeek Grote Nete Laan IJse Maarkebeek Zwalm Vleterbeek Vergelijking van de conditie van kopvoorn in de beviste waterlopen Evaluatie van de uitgevoerde herintroducties van serpeling, Leuciscus leuciscus (Linnaeus, 1758) Abeek Itterbeek Bosbeek Grote Nete Laan IJse Maarkebeek Vergelijking van de conditie van serpeling in de beviste waterlopen Evaluatie van de uitgevoerde herintroducties van kwabaal, Lota lota (Linnaeus, 1758) Abeek Bosbeek Grote Nete IJse Meer van Rotselaar Maarkebeek Vergelijking van de conditie van kwabaal in de beviste waterlopen...68 Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling, 7

8 3 Onderzoek naar de paaimigratie van kwabaal in het stroomgebied van de Grote Nete Doelstellingen Methode Resultaten Bespreking Onderzoek naar juveniele kwabaal in het stroomgebied van de Grote Nete Doelstelling Methode Resultaten Scherpenbergloop Zeeploop Heiloop Asbeek Hanske Sels Balense gracht Grote Nete Bespreking Evaluatie van de habitatgeschiktheid voor het herstel van kopvoorn-, serpeling-, kwabaal- en beekforelpopulaties Doelstellingen Materiaal en methode Geëvalueerde trajecten Habitatgeschiktheid kopvoorn, serpeling en kwabaal Habitatgeschiktheid beekforel, Salmo trutta fario Linnaeus, Evaluatie van de habitatgeschiktheid voor kopvoorn Abeek Demer Velpe Herk Prinsenloop Molenbeek-Bollaak Laan Molenbeek Sassegembeek Terkleppebeek Handzamevaart Rivierbeek Kasteelbeek Evaluatie van de habitatgeschiktheid voor serpeling Abeek Demer Velpe Herk Prinsenloop Molenbeek-Bollaak Laan Molenbeek Sassegembeek Terkleppebeek Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling,

9 Handzamevaart Rivierbeek Kasteelbeek Evaluatie van de habitatgeschiktheid voor kwabaal Abeek Demer Velpe Herk Prinsenloop Molenbeek-Bollaak Laan Molenbeek Sassegembeek Terkleppebeek Handzamevaart Rivierbeek Kasteelbeek Evaluatie van de habitatgeschiktheid voor beekforel Sassegembeek Terkleppebeek Conclusies Literatuurlijst Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling, 9

10 1 Inleiding 1.1 Motivatie Een aantal zeldzame vissoorten is reeds geruime tijd plaatselijk of volledig verdwenen uit de waterlopen van het Vlaamse Gewest. Aan de basis hiervan ligt meestal het onbereikbaar worden van typische paaigronden en een verslechterde water- en habitatkwaliteit. In het kader van natuurontwikkeling en integraal waterbeheer, werd door verschillende overheden werk gemaakt van structureel herstel van een aantal prioritaire waterlopen. Daarnaast is door de uitbouw van de waterzuiverings-infrastructuur ook de waterkwaliteit van tal van waterlopen verbeterd. Voor kopvoorn, kwabaal en serpeling werden door het INBO, in opdracht van ANB, gedurende de voorbije jaren soortherstelprojecten uitgewerkt die via habitatmodellering de haalbaarheid van het herstel van populaties van deze soorten in een aantal Vlaamse waterlopen nagaan (Dillen et al., 2005a,b; 2006). Op basis van de resultaten en aanbevelingen van het onderzoek, werden in verschillende waterlopen in het Vlaamse Gewest herintroducties met deze soorten uitgevoerd. Om de gevolgde herintroductiestrategie te evalueren en eventueel bij te sturen is een opvolging van de overleving en groei van de uitgezette dieren noodzakelijk. Daarnaast dienen nieuwe waterlopen geëvalueerd te worden met betrekking tot hun geschiktheid voor het herstel van populaties van deze doelsoorten. 1.2 Doelstellingen Het doel van de voorliggende studie is de wetenschappelijke opvolging van de soortherstelprogramma s voor kopvoorn, serpeling, kwabaal en beekforel. De studieresultaten worden weergegeven in vier luiken: - Een evaluatie van uitgevoerde herintroducties van kopvoorn, serpeling en kwabaal in 22 geselecteerde waterlooptrajecten en in het Meer van Rotselaar, met aandacht voor de overleving en groei. - Onderzoek naar de voortplantingsmigraties van kwabaal in het stroomgebied van de Grote Nete. - Onderzoek naar het voortplantingssucces van kwabaal in zes zijbeken en in de hoofdloop van de Grote Nete. - Een evaluatie van de geschiktheid van de waterkwaliteit en het habitat voor kopvoorn, serpeling, kwabaal en beekforel in 17 geselecteerde waterlooptrajecten. 10 Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling,

11 2 Evaluatie van de uitgevoerde herintroducties van kopvoorn, serpeling en kwabaal 2.1 Doelstellingen In dit onderzoeksluik worden de uitgevoerde herintroducties van kopvoorn, serpeling en kwabaal geëvalueerd in 22 waterlooptrajecten van 500m en in het Meer van Rotselaar. Telkens is er aandacht voor de overleving en groei. 2.2 Herintroductie-inspanning Kopvoorn, Squalius cephalus (Linnaeus, 1758) In Tabel 1 worden de totale aantallen en gewichten aan geherintroduceerde kopvoorns weergegeven per waterloop (bron gegevens: bepotingsdatabank Agentschap voor Natuur en Bos, ANB). In de Kleine en Grote Nete loopt de herintroductiecampagne het langst. Tabel 1. Aantal en gewicht (g) aan geherintroduceerde kopvoorns per waterloop. Waterloop Jaar Aantal en Leeftijdsklasse gewicht (g) / onbekend larven Abeek 2002 Aantal - Gewicht Aantal - Gewicht Aantal 3200 Gewicht Aantal - Gewicht Aantal - Gewicht Bosbeek 2007 Aantal - Gewicht Demer 2000 Aantal 3720 Gewicht Aantal - Gewicht Aantal - Gewicht Aantal - Gewicht Aantal - Gewicht Aantal - Gewicht Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling, 11

12 Tabel 1 (vervolg). Aantal en gewicht (g) aan geherintroduceerde kopvoorns per waterloop. Waterloop Jaar Aantal en Leeftijdsklasse gewicht (g) / onbekend larven Dommel 2000 Aantal 2140 Gewicht Aantal - Gewicht Aantal - Gewicht 6000 Gete 2007 Aantal - Gewicht Grote Moffert 2003 Aantal - Gewicht Herk 2007 Aantal - Gewicht Itterbeek 2005 Aantal - Gewicht Aantal - Gewicht Velpe 2001 Aantal - Gewicht Aantal - Gewicht Aantal - Gewicht Aantal - Gewicht Warmbeek 2002 Aantal - Gewicht Aantal - Gewicht 8000 Witbeek 2007 Aantal - Gewicht 5000 Zwarte Beek 1998 Aantal 565 Gewicht Aantal 2410 Gewicht Aantal - Gewicht Aantal - Gewicht Aantal - Gewicht Aantal - Gewicht Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling,

13 Tabel 1 (vervolg). Aantal en gewicht (g) aan geherintroduceerde kopvoorns per waterloop. Waterloop Jaar Aantal en Leeftijdsklasse gewicht (g) / onbekend larven Grote Nete 1989 Aantal 9000 Gewicht Aantal - Gewicht Aantal 135 Gewicht Aantal - Gewicht Aantal 1000 Gewicht Aantal 3013 Gewicht Aantal 1550 Gewicht Aantal - Gewicht Kleine Nete 1989 Aantal 8850 Gewicht Aantal - Gewicht Aantal - Gewicht Aantal 4200 Gewicht Aantal 3233 Gewicht Aantal 8000 Gewicht Aantal Gewicht Aantal - Gewicht Aantal - Gewicht Aantal - Gewicht Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling, 13

14 Tabel 1 (vervolg). Aantal en gewicht (g) aan geherintroduceerde kopvoorns per waterloop. Waterloop Jaar Aantal en Leeftijdsklasse gewicht (g) / onbekend larven Dijle 2001 Aantal - Gewicht Aantal - Gewicht Aantal 426 Gewicht Grote Gete 1995 Aantal 2880 Gewicht Aantal 375 Gewicht 6000 IJse 2004 Aantal - Gewicht Aantal 4500 Gewicht Laan 2008 Aantal 1500 Gewicht 8500 Kleine Gete 1998 Aantal 565 Gewicht 9000 Motte 1998 Aantal 190 Gewicht Aantal - Gewicht Maarkebeek 2007 Aantal Gewicht - Zwalm 2001 Aantal 1679 Gewicht Vleterbeek 2007 Aantal 1030 Gewicht - 14 Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling,

15 2.2.2 Serpeling, Leuciscus leuciscus (Linnaeus, 1758) In Tabel 2 worden de totale aantallen en gewichten aan geherintroduceerde serpelingen weergegeven per waterloop (bron gegevens: bepotingsdatabank ANB). In de Abeek, Bosbeek en Warmbeek loopt de herintroductiecampagne het langst. Tabel 2. Aantal en gewicht (g) aan geherintroduceerde serpelingen per waterloop. Waterloop Jaar Aantal en Leeftijdsklasse gewicht (g) onbekend larven Abeek 2000 Aantal 200 Gewicht Aantal - Gewicht Aantal 460 Gewicht Aantal Gewicht Aantal 7500 Gewicht Aantal - Gewicht Gielisbeek 2006 Aantal 250 Gewicht 1000 Bosbeek 2000 Aantal 200 Gewicht Aantal 1500 Gewicht Aantal 860 Gewicht Aantal 4900 Gewicht Aantal - Gewicht Demer 2006 Aantal 960 Gewicht Aantal 2600 Gewicht - Dommel 2007 Aantal - Gewicht Gete 2007 Aantal 1000 Gewicht - Herk 2006 Aantal 960 Gewicht Aantal 6250 Gewicht - Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling, 15

16 Tabel 2 (vervolg). Aantal en gewicht (g) aan geherintroduceerde serpelingen per waterloop. Waterloop Jaar Aantal en Leeftijdsklasse gewicht (g) onbekend larven Itterbeek 2005 Aantal Gewicht Aantal Gewicht Aantal - Gewicht Velpe 2006 Aantal 480 Gewicht Aantal 1450 Gewicht 6000 Warmbeek 2000 Aantal 100 Gewicht Aantal 900 Gewicht Aantal - Gewicht Witbeek 2004 Aantal 900 Gewicht Aantal Gewicht Aantal - Gewicht Zwarte Beek 2007 Aantal 700 Gewicht - Zwart Water 2007 Aantal 1000 Gewicht - IJse 2006 Aantal 3860 Gewicht Aantal 6000 Gewicht Aantal 6000 Gewicht Laan 2007 Aantal 3550 Gewicht Aantal 2000 Gewicht 7500 Maarkebeek 2006 Aantal 2000 Gewicht Aantal Gewicht Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling,

17 2.2.3 Kwabaal, Lota lota (Linnaeus, 1758) In Tabel 3 worden de totale aantallen geherintroduceerde kwabalen weergegeven per waterloop (bron gegevens: bepotingsdatabank ANB). In de Bosbeek en Grote Nete loopt de herintroductiecampagne het langst. Tabel 3. De totale aantallen eenzomerige en larvale kwabalen die werden geherintroduceerd per waterloop. Waterloop Jaar Aantal eenzomerigen Aantal larven Abeek Gielisbeek Bosbeek Kleine Beek Kreeftenbeek Grote Nete IJse Meer Rotselaar Maarkebeek Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling, 17

18 2.3 Materiaal en methode Beviste waterlopen In negen verschillende waterlopen werden in totaal 22 trajecten van 500m elektrisch bevist (Coeck, 1996). Daarnaast werden de volledige paaigracht en een groot deel van de oever van het Meer van Rotselaar elektrisch bevist. Er werden ook vier dubbele schietfuiken geplaatst in het meer, die na 24 uur werden geledigd (Tabel 4). De locaties van de dubbele schietfuiken en de beviste trajecten langs de oever worden weergegeven in Tabel 5 en Figuur 1. Tabel 4. Overzicht per provincie van de beviste waterlopen en trajecten ter evaluatie van uitgevoerde herintroducties. Provincie Waterloop Traject Limburg Abeek 1) Reppelmolen 2) Hoogmolen 3) autoweg N73 Itterbeek Bosbeek 1) Vijverbroek 1) Neermolen 2) Schanskasteel 3) Wilhelm Tell 4) Volmolen Antwerpen Grote Nete 1) Meerhout 2) Straalmolen 3) Hoolstmolen 4) monding Hanske Selsloop Vlaams-Brabant Laan 1) stroomopw. Schaatbroekstraat 2) molen Terlanen IJse Meer Rotselaar 1) Margijsbos 2) Beekstraat 1) paaigracht 2) oever meer 3) fuikvangst meer Oost-Vlaanderen Maarkebeek 1) Ladeuzemolen 2) Geitenhoek 3) Borgtmolen 4) Bos ter Rijst Zwalm 1) Zwalmmolen West-Vlaanderen Vleterbeek 1) Abele 18 Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling,

19 Tabel 5. Locaties van de opgestelde fuiken in het Meer van Rotselaar. Locatiebeschrijving en diepte GPS-coördinaten Fuik 1 (t.h.v. westelijk uiteinde visserszone) N ' > loodrecht op de oever, ene uiteinde +/- 2m diep, andere uiteinde +/- 10m E ' Fuik 2 (t.h.v. zwemzone) N ' > ongeveer 8m diep E ' Fuik 3 (ongeveer halfweg natuurzone) N ' > loodrecht op de oever, ene uiteinde +/- 3m diep, andere uiteinde +/- 10m E ' Fuik 4 (ongeveer midden in vijver, in verlengde van zuidelijke monding N ' > ongeveer 12m diep E ' Figuur 1. Locaties van de beviste trajecten langs de oever en de opgestelde fuiken in het Meer van Rotselaar. Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling, 19

20 Aantallen De gevangen aantallen kopvoorns, serpelingen en kwabalen werden per traject vergeleken met de aantallen die verwacht werden op basis van de HGI-modellen van Dillen et al. (2005a,b; 2006). Verder werden ook de lengtefrequentieverdelingen besproken. Groei In de mate van het mogelijke werd de groeisnelheid van de verschillende doelsoorten besproken. Hiertoe werden de lengten van uitgezette dieren vergeleken met de lengten van de gevangen exemplaren. Meestal was slechts een kwalitatieve bespreking mogelijk, omdat meerdere factoren een kwantitatieve benadering bemoeilijken. Op basis van de lengtefrequentieverdelingen kan de leeftijd van de gevangen vissen namelijk meestal niet achterhaald worden, omdat er overlap is tussen verschillende leeftijdsklassen. Deze wordt nog versterkt doordat uitgezette dieren afkomstig uit verschillende kweekvijvers soms grote verschillen vertoonden in lichaamslengte. Daarnaast vertonen mannelijke en vrouwelijke individuen van de doelsoorten differentiële groei. Hierdoor kunnen de verschillende pieken dus vrijwel nooit met zekerheid gelinkt worden aan een bepaalde uitzetting. In sommige gevallen werden bovendien slechts schattingen gemaakt van de lengte van uitgezette dieren. Conditie Voor de doelsoorten die gevangen werden in de verschillende waterlopen werd de conditiefactor (Bagenal, 1978) berekend en vergeleken. De berekening gebeurde aan de hand van de volgende formule: Conditiefactor (CF) = 100*(W/L b ), waarbij W = gewicht (g), L = lengte (cm) en b = richtingscoëfficiënt. De doelsoorten (kopvoorn, serpeling en kwabaal) werden niet allemaal in elk van de genoemde waterlopen uitgezet (zie Tabellen 1 tot 3), zodat het aantal evaluaties per soort verschilt. 20 Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling,

21 2.4 Evaluatie van de uitgevoerde herintroducties van kopvoorn, Squalius cephalus (Linnaeus, 1758) Abeek Gevangen en verwachte aantallen kopvoorns In totaal werden 55 kopvoorns gevangen in de Abeek. De aantallen 1+ en oudere kopvoorns die gevangen werden ter hoogte van de Hoogmolen en autoweg N73 kwamen vrij goed overeen met de aantallen die verwacht werden op basis van het HGI-model. Er werden geen 0+ kopvoorns gevangen in deze trajecten. Stroomafwaarts van de Reppelmolen werd geen enkele kopvoorn gevangen (Tabel 6). Tabel 6. Gevangen aantal en verwacht aantal kopvoorns op basis van het HGI-model (Dillen et al., 2005b) per deeltraject in de Abeek. Datum bemonstering Locatie Deeltraject Aantal gevangen 0+ Verwacht aantal 0+ Aantal gevangen 1+ en ouder Verwacht aantal 1+ en ouder 30 september 2008 Hoogmolen 0-100m m m m m Totaal Hoogmolen oktober 2008 autoweg N m m m m m Totaal autoweg N september 2008 Reppelmolen 0-100m m m m m Totaal Reppelmolen Lengtefrequentieverdeling De gevangen individuen behoorden wellicht tot de 1+ en 2+ leeftijdsklassen en waren waarschijnlijk afkomstig van de uitzettingen ter hoogte van de Hoogmolen in 2006 en Ter hoogte van de Hoogmolen werden uitsluitend exemplaren behorende tot de 1+ leeftijdsklasse gevangen. Er werden nergens kopvoorns behorende tot de 0+ leeftijdsklasse gevangen (Figuur 2). Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling, 21

22 Aantal kopvoorns Lengteklasse (mm) a Aantal kopvoorns Lengteklasse (mm) b. Figuur 2. Lengtefrequentieverdeling van kopvoorns gevangen ter hoogte van de Hoogmolen (a) en autoweg N73 (b). Groei De groeisnelheid kon niet worden nagegaan, omdat er geen exacte lengtegegevens beschikbaar waren van de kopvoorns die op 17 maart 2006 en 26 oktober 2007 (Tabel 1) werden uitgezet ter hoogte van de Hoogmolen. De in 2006 uitgezette kopvoorns zouden tot de 1+ leeftijdsklasse behoord hebben, met een geschatte lengte tussen 10 en 15cm. De exemplaren die in 2007 werden uitgezet waren tussen 5 en 12cm lang op het moment van herintroductie en behoorden tot de 0+ leeftijdsklasse. Bespreking Stroomopwaarts van de Hoogmolen en net stroomafwaarts ervan, ter hoogte van de autoweg N73, worden de verwachte aantallen 1+ en oudere kopvoorns dicht benaderd. De habitatgeschiktheid is dus zoals verwacht op basis van het HGI-model. Hieruit kan afgeleid worden dat ook de waterkwaliteit en de voedselbeschikbaarheid volstaan voor de uitgezette kopvoorns. Het is niet duidelijk waarom kopvoorns ontbreken ter hoogte van de Reppelmolen. Aanbevelingen Er kan overwogen worden om de herintroductie-inspanning voornamelijk te concentreren op het gebied net stroomopwaarts of stroomafwaarts van de Reppelmolen. Dit traject blijft namelijk interessant door de aanwezigheid van een geschikte paaiplaats (Dillen et al., 2005b). De trajecten ter hoogte van de Hoogmolen en de autoweg N73 moeten opgevolgd worden om te kijken of er natuurlijke reproductie optreedt zodra de dieren geslachtsrijp zijn. 22 Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling,

23 2.4.2 Itterbeek Gevangen en verwachte aantallen kopvoorns In totaal werden 82 kopvoorns gevangen ter hoogte van het Vijverbroek. De gevangen aantallen 1+ en oudere kopvoorns liggen hoger dan de verwachte aantallen op basis van het HGI-model (Tabel 7). Tabel 7. Gevangen aantal en verwacht aantal kopvoorns op basis van het HGI-model (Dillen et al., 2005b) per deeltraject in de Itterbeek. Datum bemonstering Locatie Deeltraject Aantal gevangen 0+ Verwacht aantal 0+ Aantal gevangen 1+ en ouder Verwacht aantal1+ en ouder 25 september 2008 Vijverbroek 0-100m m m m m Totaal Vijverbroek Lengtefrequentieverdeling Op basis van de lengtefrequentieverdeling kan gesteld worden dat er meerdere leeftijdslassen aanwezig waren. Twee exemplaren behoorden met zekerheid tot de 0+ leeftijdsklasse. Opvallend was de aanwezigheid van enkele grote exemplaren, die wellicht ouder dan 4 jaar waren op het moment van de bevissing (Figuur 3). Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling, 23

24 Aantal kopvoorns Lengteklasse (mm) Figuur 3. Lengtefrequentieverdeling van kopvoorns gevangen ter hoogte van het Vijverbroek. Groei In de Itterbeek werden 1+ kopvoorns uitgezet op 30 september 2005 en 0+ kopvoorns op 26 oktober 2007 (Tabel 1). De lengte van de dieren die uitgezet werden in 2005 varieerde tussen 10 en 20cm. Voor de tweede uitzetting waren geen lengteschattingen beschikbaar. Op basis van de lengtefrequentieverdeling kan gesteld worden dat de lengte van de dieren op drie jaar tijd bijna verdubbeld is. Bespreking De aanwezigheid van kopvoorns behorende tot de 0+ leeftijdsklasse wijst op succesvolle natuurlijke reproductie in de Itterbeek. Aangezien de herintroductie succesvol is en het gevangen aantal 1+ en oudere kopvoorns groter is dan verwacht, wordt bevestigd dat er voldoende geschikt habitat aanwezig is, dat de waterkwaliteit volstaat en dat er voldoende prooien aanwezig zijn. Er werden een aantal grote kopvoorns gevangen, die de Itterbeek mogelijk vanuit de Maas zijn opgetrokken of reeds aanwezig waren voor de herintroductiecampagne van start ging. Ter hoogte van Thorn is een migratieknelpunt aanwezig, maar dit is mogelijk te overbruggen bij hoge waterstand in de winter. Aanbevelingen Afgaande op de verwachte aantallen 1+ en oudere kopvoorns, is de maximale draagkracht reeds bereikt. De herintroducties kunnen daarom voorlopig stopgezet worden om te bekijken of de populatie kan standhouden indien ze uitsluitend aangevuld wordt via natuurlijke reproductie. 24 Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling,

25 2.4.3 Bosbeek Gevangen en verwachte aantallen kopvoorns Er werden geen kopvoorns gevangen in de Bosbeek. Nochtans werden op basis van het HGImodel vrij hoge aantallen verwacht in de trajecten ter hoogte van het Schanskasteel en de Volmolen (Tabel 8). Tabel 8. Gevangen aantal en verwacht aantal kopvoorns op basis van het HGI-model (Dillen et al., 2005b) per deeltraject in de Bosbeek (n.b. = niet beschikbaar). Datum bemonstering Locatie Deeltraject Aantal gevangen 0+ Verwacht aantal 0+ Aantal gevangen 1+ en ouder Verwacht aantal 1+ en ouder 7 april 2008 Neermolen 0-100m 0 n.b. 0 n.b m 0 n.b. 0 n.b m 0 n.b. 0 n.b m 0 n.b. 0 n.b m 0 n.b. 0 n.b. Totaal Neermolen 0 n.b. 0 n.b. 27 februari 2008 Schanskasteel 0-100m m m m m Totaal Schanskasteel februari 2008 Wilhelm Tell 0-100m 0 n.b. 0 n.b m 0 n.b. 0 n.b m 0 n.b. 0 n.b m 0 n.b. 0 n.b m 0 n.b. 0 n.b. Totaal Wilhelm Tell 0 n.b. 0 n.b. 3 april 2008 Volmolen 0-100m m m m m Totaal Volmolen Aanbevelingen De herintroductie-inspanning betreft slechts een eenmalige uitzetting van in totaal 12kg kopvoorns (Tabel 1). De nog beperkte herintroductie-inspanning kan de oorzaak zijn van het ontbreken van kopvoorn tijdens de evaluatiebevissing. Er kan eventueel een tweede herintroductieronde overwogen worden. Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling, 25

26 2.4.4 Grote Nete Gevangen en verwachte aantallen kopvoorns In totaal werden 45 kopvoorns gevangen in de Grote Nete. De gevangen aantallen 1+ en oudere kopvoorns ter hoogte van Hanske Sels en de Straalmolen liggen veel lager dan verwacht (Tabel 9). Tabel 9. Gevangen aantal en verwacht aantal kopvoorns op basis van het HGI-model (Dillen et al., 2005b) per deeltraject in de Grote Nete (n.b. = niet beschikbaar). Datum bemonstering Locatie Deeltraject Aantal gevangen 0+ Verwacht aantal 0+ Aantal gevangen 1+ en ouder Verwacht aantal 1+ en ouder 21 februari 2008 Hanske Sels 0-100m m m m m Totaal Hanske Sels februari 2008 Hoolstmolen 0-100m 0 n.b. 2 n.b m 0 n.b. 1 n.b m 0 n.b. 2 n.b m 2 n.b. 0 n.b m 0 n.b. 1 n.b. Totaal Hoolstmolen 2 n.b. 6 n.b. 19 februari 2008 Straalmolen 0-100m m m m m Totaal Straalmolen februari 2008 Meerhout 0-100m 0 n.b. 5 n.b m 0 n.b. 4 n.b m 2 n.b. 1 n.b m 0 n.b. 6 n.b m 5 n.b. 3 n.b. Totaal Meerhout 7 n.b. 19 n.b. Lengtefrequentieverdeling Verschillende leeftijdsklassen waren vertegenwoordigd. Ter hoogte van de monding van Hanske Sels, de Hoolstmolen en Meerhout werden kopvoorns behorende tot de 0+ leeftijdsklasse gevangen (Figuur 4). 26 Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling,

27 15 a. 15 b Aantal kopvoorns Aantal kopvoorns Aantal kopvoorns Lengteklasse (mm) Lengteklasse (mm) 15 c. 15 d Aantal kopvoorns Lengteklasse (mm) Lengteklasse (mm) Figuur 4. Lengtefrequentieverdeling van kopvoorns gevangen ter hoogte van de monding van Hanske Sels (a), de Hoolstmolen (b), de Straalmolen (c) en Meerhout (d). Groei Aangezien de herintroductiecampagne in de Grote Nete al sinds 1989 loopt (Tabel 1) en er overlap is tussen de verschillende leeftijdsklassen, is het niet mogelijk om de groeisnelheid na te gaan. Bespreking Ondanks de vaststelling dat er natuurlijke reproductie plaatsvindt in de Grote Nete, was het aantal gevangen kopvoorns klein, met name ter hoogte van de monding van Hanske Sels, de Hoolstmolen en de Straalmolen. Volgens Dillen et al. (2005b) zijn de trajecten ter hoogte van Hanske Sels en de Straalmolen slechts matig geschikt voor kopvoorn. Aanbevelingen Mogelijk kunnen aanpassingen die reeds voorgesteld werden door Dillen et al. (2005b) het habitat verbeteren. Het ging hierbij om het inbrengen van dood hout, kansen geven aan oevervegatatie om zich te ontwikkelen en het vermijden van kruidruimingen. Vervolgens kan het effect van habitatherstel op de natuurlijke reproductie worden nagegaan. Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling, 27

28 2.4.5 Laan Gevangen en verwachte aantallen kopvoorns In totaal werden 32 kopvoorns gevangen in de Laan. De gevangen aantallen 1+ en oudere kopvoorns ter hoogte van de molen van Terlanen lagen veel lager dan verwacht op basis van het HGI-model. Het aantal 0+ kopvoorns was wel zoals verwacht. In het traject stroomopwaarts van de Schaatbroekstraat werden helemaal geen kopvoorns gevangen (Tabel 10). Tabel 10. Gevangen aantal en verwacht aantal kopvoorns op basis van het HGI-model (Dillen et al., 2005b) per deeltraject in de Laan (n.b. = niet beschikbaar). Datum bemonstering Locatie Deeltraject Aantal gevangen 0+ Verwacht aantal 0+ Aantal gevangen 1+ en ouder Verwacht aantal 1+ en ouder 13 oktober 2008 stroomopw. Schaatbroekstr m 0 n.b. 0 n.b m 0 n.b. 0 n.b m 0 n.b. 0 n.b m 0 n.b. 0 n.b m 0 n.b. 0 n.b. Totaal Schaatbroekstr. 0 n.b. 0 n.b. 13 oktober 2008 molen Terlanen 0-100m m m m m Totaal molen Terlanen Lengtefrequentieverdeling Meerdere leeftijdsklassen waren vertegenwoordigd. In de Laan werd slechts eenmalig kopvoorn uitgezet, op 11 oktober 2008, twee dagen voor de evaluatiebevissing. De dieren behoorden tot de 0+ leeftijdsklasse op het moment van herintroductie. De exemplaren kleiner dan 11cm waren alle afkomstig van deze uitzetting. Juveniele exemplaren afkomstig van natuurlijke reproductie zouden namelijk kleiner zijn dan de vissen uit de kwekerij, omdat ze in minder gunstige omstandigheden opgroeien. Het spreekt voor zich dat de gevangen aantallen 0+ kopvoorns niet zomaar mogen vergeleken worden met de verwachte aantallen, omdat de herintroductie slechts twee dagen voor de evaluatiebevissing plaatsvond. De gevangen aantallen werden daarom slechts voor de volledigheid in Tabel 10 opgenomen. Alle grotere exemplaren (>11cm) moeten de Laan zijn opgezwommen vanuit de IJse en de Dijle en zijn wellicht afkomstig van de uitzettingen die daar gebeurden in 2004 of Deze hadden een leeftijd van 4+ op het moment van de evaluatiebevissing (Figuur 5). 28 Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling,

29 Aantal kopvoorns Lengteklasse (mm) Figuur 5. Lengtefrequentieverdeling van kopvoorns gevangen ter hoogte van de molen van Terlanen. Groei De lengte van de kopvoorns die werden uitgezet op 3 november 2004 werd geschat op 5 à 10cm. Indien de gevangen exemplaren van deze uitzetting afkomstig waren en niet van die in 2008, kan gesteld worden dat hun lengte meer dan verdubbeld was op het moment van de evaluatiebevissing. De grote lengteverschillen (Figuur 5) zijn wellicht een gevolg van de differentiële groei tussen mannelijke en vrouwelijke individuen. Bespreking Stroomopwaarts van de Schaatbroekstraat werden geen kopvoorns gevangen. Vermoedelijk zijn de dieren die daar werden uitgezet afgespoeld, tot voorbij de molen. De molen vormde waarschijnlijk nog een onoverbrugbaar knelpunt. In oktober 2008 werd echter gestart met de aanleg van een nevengeul. Het einde van de werken is gepland in het voorjaar van Door de aanleg van de nevengeul worden de migratiemogelijkheden hersteld, wat een volledige kolonisatie van de Laan moet toelaten. De lage aantallen 1+ en oudere kopvoorns stroomafwaarts van Terlanen zijn mogelijk te wijten aan de nog beperkte herintroductieinspanning in het Dijlebekken. Het feit dat dieren die elders werden uitgezet de Laan verkiezen als leefomgeving, biedt perspectieven voor de vestiging van een duurzame populatie in deze waterloop. Aanbevelingen Het habitat stroomafwaarts van de molen van Terlanen is zeer geschikt voor 1+ en oudere kopvoorns (zie hoofdstuk evaluatie habitatgeschiktheid). De herintroductie-inspanning was echter nog beperkt en de gevangen aantallen waren veel kleiner dan verwacht op basis van het HGI-model. Daarom is er nog ruimte voor bijkomende herintroductiecampagnes in de Laan. De nevengeul ter hoogte van de molen van Terlanen zou in het voorjaar van 2009 functioneel moeten zijn, zodat potentieel geschikte habitats verder stroomopwaarts ook bereikbaar worden. Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling, 29

30 2.4.6 IJse Gevangen en verwachte aantallen kopvoorns In totaal werden acht kopvoorns gevangen in de IJse. De gevangen aantallen waren in beide trajecten veel kleiner dan verwacht op basis van het HGI-model (Tabel 11). Tabel 11. Gevangen aantal en verwacht aantal kopvoorns op basis van het HGI-model (Dillen et al., 2005b) per deeltraject in de IJse. Datum bemonstering Locatie Deeltraject Aantal gevangen 0+ Verwacht aantal 0+ Aantal gevangen 1+ en ouder Verwacht aantal 1+ en ouder 4 september 2008 Beekstraat 0-100m m m m m Totaal Beekstraat september 2008 Margijsbos 0-100m m m m Totaal Margijsbos Lengtefrequentieverdeling Al de gevangen kopvoorns waren wellicht afkomstig van de herintroductie op 3 november 2004 of die op 26 september 2008, zodat ze tot de leeftijdsklasse 4+ behoorden op het moment van de evaluatiebevissing (Figuur 6). 30 Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling,

31 15 a. 15 b Aantal kopvoorns Aantal kopvoorns Lengteklasse (mm) Lengteklasse (mm) Figuur 6. Lengtefrequentieverdeling van kopvoorns gevangen ter hoogte van de Beekstraat (a) en Margijsbos (b). Groei De lengte van de kopvoorns die werden uitgezet op 3 november 2004 werd geschat op 5 à 10cm. Indien de gevangen exemplaren van deze uitzetting afkomstig waren en niet van die in 2008, kan gesteld worden dat hun lengte meer dan verdubbeld was op het moment van de evaluatiebevissing. De grote lengteverschillen (Figuur 6) zijn wellicht een gevolg van de differentiële groei tussen mannelijke en vrouwelijke individuen. Bespreking De lage aantallen zijn mogelijk te wijten aan de beperkte herintroductie-inspanning in het Dijlebekken. Gezien slechts één leeftijdsklasse gevangen werd, was er geen aanwijzing dat er al natuurlijke reproductie plaatsvindt in de IJse. De waterkwaliteit volstaat zeker voor kopvoorn, gezien de vangst van exemplaren die 4 jaar eerder werden uitgezet. Aanbevelingen Op basis van het HGI-model werden de trajecten in de IJse matig tot goed geschikt bevonden voor kopvoorn (Dillen et al., 2005b). Aangezien de gevangen aantallen veel lager liggen dan verwacht, is er nog ruimte voor bijkomende herintroductiecampagnes in de IJse. Toekomstig onderzoek moet uitwijzen of de geherintroduceerde populatie zich in stand kan houden door natuurlijke reproductie. Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling, 31

32 2.4.7 Maarkebeek Gevangen en verwachte aantallen kopvoorns In de Maarkebeek werden geen kopvoorns gevangen, ondanks het feit dat er vrij hoge aantallen verwacht werden op basis van het HGI-model (Tabel 12). Tabel 12. Gevangen aantal en verwacht aantal kopvoorns op basis van het HGI-model (Dillen et al., 2005b) per deeltraject in de Maarkebeek (n.b. = niet beschikbaar). Datum bemonstering Locatie Deeltraject Aantal gevangen 0+ Verwacht aantal 0+ Aantal gevangen 1+ en ouder Verwacht aantal 1+ en ouder 4 maart 2008 Ladeuzemolen 0-100m 0 n.b. 0 n.b m 0 n.b. 0 n.b m 0 n.b. 0 n.b m 0 n.b. 0 n.b m 0 n.b. 0 n.b. Totaal Ladeuzemolen 0 n.b. 0 n.b. 10 maart 2008 Geitenhoek 0-100m m m m m Totaal Geitenhoek april 2008 Borgtmolen 0-100m m m m m Totaal Borgtmolen april 2008 Bos ter Rijst 0-100m 0 n.b. 0 n.b m 0 n.b. 0 n.b m 0 n.b. 0 n.b m 0 n.b. 0 n.b m 0 n.b. 0 n.b. Totaal Bos ter Rijst 0 n.b. 0 n.b. 32 Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling,

33 Bespreking Het ontbreken van kopvoorns is mogelijk te wijten aan de beperkte herintroductieinspanning. Bovendien werden bij de eenmalige uitzetting in 2007 enkel larvale individuen gebruikt (Tabel 1), wat de slaagkansen mogelijk nog verkleinde. Aanbevelingen Er kan overwogen worden om bij een volgende herintroductiecampagne 0+ of oudere exemplaren uit te zetten. Daarna moet blijken of de Maarkebeek al dan niet geschikt is voor kopvoorn. Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling, 33

34 2.4.8 Zwalm Gevangen en verwachte aantallen kopvoorns In totaal werden 32 kopvoorns gevangen in de Zwalm. Dat zijn er iets minder dan verwacht op basis van het HGI-model (Tabel 13). Tabel 13. Gevangen aantal en verwacht aantal kopvoorns op basis van het HGI-model (Dillen et al., 2005b) per deeltraject in de Zwalm. Datum bemonstering Locatie Deeltraject Aantal gevangen 0+ Verwacht aantal 0+ Aantal gevangen 1+ en ouder Verwacht aantal 1+ en ouder 23 oktober 2008 Zwalmmolen 0-100m m m m m Totaal Zwalmmolen Lengtefrequentieverdeling Er waren meerdere leeftijdsklassen vertegenwoordigd in de Zwalm (Figuur 7). Aantal kopvoorns Lengteklasse (mm) Figuur 7. Lengtefrequentieverdeling van kopvoorns gevangen ter hoogte van de Zwalmmolen. 34 Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling,

35 Groei Wegens mogelijke overlap tussen de verschillende leeftijdsklassen, konden de grootste kopvoorns niet allemaal met zekerheid aan de uitzetting in 2001 gelinkt worden. Bijgevolg kon de exacte groeisnelheid niet bepaald worden. Aangezien de kopvoorns bij uitzetting gemiddeld 15cm lang waren, kan wel gesteld worden dat hun lengte meer dan verdubbeld was. Bespreking In de Zwalm werd slechts eenmalig kopvoorn uitgezet, op 21 oktober 2001 (Tabel 1). Hoewel er geen 0+ kopvoorns werden aangetroffen, vindt er zeker natuurlijke reproductie plaats in de Zwalm. Er waren namelijk meerdere leeftijdsklassen aanwezig. Daarom kan de herintroductie in de Zwalm als geslaagd beschouwd worden. Aangezien de waterbeheerder van plan is om werk te maken van het verwijderen van migratieknelpunten, wordt natuurlijke kolonisatie van andere trajecten in de Zwalm wellicht mogelijk. Aanbevelingen Wellicht kan de populatie zichzelf in stand houden door natuurlijke reproductie. Om te bekijken of dit effectief het geval is en of er natuurlijke kolonisatie plaatsvindt na het verwijderen van migratieknelpunten, valt het aan te bevelen om deze populatie verder op te volgen. Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling, 35

36 2.4.9 Vleterbeek Gevangen en verwachte aantallen kopvoorns Er werden geen kopvoorns gevangen in de Vleterbeek (Tabel 14). Tabel 14. Gevangen aantal en verwacht aantal kopvoorns op basis van het HGI-model (Dillen et al., 2005b) per deeltraject in de Vleterbeek. Datum bemonstering Locatie Deeltraject Aantal gevangen 0+ Verwacht aantal 0+ Aantal gevangen 1+ en ouder Verwacht aantal 1+ en ouder 22 september 2008 Abele 0-100m m m m m Totaal Abele Bespreking De herintroductie van kopvoorn is waarschijnlijk mislukt. Uit de berekeningen met het HGImodel blijkt dat het habitat in de Vleterbeek niet optimaal is voor kopvoorn. Ook de waterkwaliteit is nog niet geschikt (bron gegevens: VMM). Bovendien was er slechts een eenmalige herintroductieronde, op 26 oktober 2007, zodat zeker nog geen grote densiteiten konden verwacht worden. Aanbevelingen Gezien het habitat en de waterkwaliteit in de Vleterbeek nog ontoereikend zijn, valt een tweede herintroductieronde voorlopig af te raden. 36 Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling,

37 2.5 Vergelijking van de conditie van kopvoorn in de beviste waterlopen Conditie In Tabel 15 wordt de gemiddelde conditiefactor weergegeven per waterloop. Tabel 15. De gemiddelde conditiefactor voor kopvoorn per waterloop. Waterloop Datum Aantal Conditiefactor gem. stdev Abeek september-oktober ,00 0,10 Itterbeek september ,07 0,08 Grote Nete februari ,82 0,12 IJse september ,71 0,03 Laan oktober ,63 0,06 Zwalm oktober ,73 0,05 Bespreking De gemiddelde conditiefactor was het hoogst in de Itterbeek en de Abeek. De grote verschillen tussen de waterlopen kunnen onder meer te wijten zijn aan een verschillend voedselaanbod. Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling, 37

38 2.6 Evaluatie van de uitgevoerde herintroducties van serpeling, Leuciscus leuciscus (Linnaeus, 1758) Abeek Gevangen en verwachte aantallen serpelingen In totaal werden 146 serpelingen gevangen in de Abeek. In de trajecten ter hoogte van de Hoogmolen en de Reppelmolen waren de gevangen aantallen 1+ en oudere serpelingen veel hoger dan verwacht op basis van het HGI-model. Stroomafwaarts van de autoweg N73 waren de aantallen ongeveer zoals verwacht. Het aantal 0+ serpelingen bleef sterk onder de verwachtingen. Enkel ter hoogte van de Reppelmolen werden serpelingen behorende tot de 0+ leeftijdsklasse gevangen (Tabel 16). Tabel 16. Gevangen aantal en verwacht aantal serpelingen op basis van het HGI-model (Dillen et al., 2006) per deeltraject in de Abeek. Datum bemonstering Locatie Deeltraject Aantal gevangen 0+ Verwacht aantal 0+ Aantal gevangen 1+ en ouder Verwacht aantal 1+ en ouder 30 september 2008 Hoogmolen 0-100m m m m m Totaal Hoogmolen oktober 2008 autoweg N m m m m m Totaal autoweg N september 2008 Reppelmolen 0-100m m m m m Totaal Reppelmolen Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling,

39 Lengtefrequentieverdeling Wellicht waren er vier leeftijdsklassen vertegenwoordigd in de Abeek. Ter hoogte van de Reppelmolen waren serpelingen behorende tot de 0+ leeftijdsklasse aanwezig (Figuur 8). 30 a. 30 b Aantal serpelingen Aantal serpelingen Lengteklasse (mm) 30 Lengteklasse (mm) c. 25 Aantal serpelingen Lengteklasse (mm) Figuur 8. Lengtefrequentieverdeling van serpelingen gevangen ter hoogte van de Hoogmolen (a), autoweg N73 (b) en de Reppelmolen (c). Groei Er worden al sinds het jaar 2000 serpelingen uitgezet in de Abeek, larvale dieren en individuen behorende tot de 0+ leeftijdsklasse (Tabel 2). De lengte van de serpelingen die in de verschillende jaren werden uitgezet varieerde tussen 6 en 15cm. Er is dus vrijwel zeker grote overlap tussen de verschillende leeftijdsklassen. De pieken in de lengtefrequentieverdeling kunnen daarom niet aan een bepaalde uitzettingscampagne worden toegewezen, zodat het onmogelijk is de groeisnelheid te bepalen. Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma s kopvoorn, serpeling, 39