Het Utrechts Mediatiemodel Een samenwerkingsmodel om basisconflicten op wijkniveau op te vangen

Transcriptie

1 Het Utrechts Mediatiemodel Een samenwerkingsmodel om basisconflicten op wijkniveau op te vangen Ontwikkeld in het kader van het project Vreedzame Veilige Publieke Taak Janny Dierx en Caroline Verhoeff In opdracht van Doenja Dienstverlening en de gemeente Utrecht, uitgevoerd door jannydierx.nl en devreedzamewijk.nl Utrecht, 20 april 2013 Eindrapportage april

2 Deze rapportage gaat over de versterking van de mediatorenaanpak van de Vreedzame Wijkaanpak naar een volwaardig wijkmediatiemodel. Het is de opbrengst van het project Vreedzame Veilige Publieke Taak. Het project is tussen maart 2012 en februari 2013 uitgevoerd in de wijk Kanaleneiland. 1 Uitgevoerd door Caroline Verhoeff, coördinator Vreedzame Wijkaanpak en Janny Dierx, projectleider en adviseur Veilige Publieke Taak van de gemeente Utrecht. In opdracht van Doenja Dienstverlening en de gemeente Utrecht. Voorzitter van de projectgroep was Annemiek van Vliet, directeur/bestuurder Doenja Dienstverlening. 1 Er zijn afzonderlijke rapportages over de manier waarop in het kader van dat project is gewerkt. Eindrapportage april

3 INHOUD 1. Samenvatting en leeswijzer Vreedzame Veilige Publieke Taak Op weg naar een Vreedzame Wijk Kiezen voor focus: het oplossen van conflicten Toepassen van herstelrecht Basisafspraken verwijzing naar bemiddeling door politie De basisconflicten in de wijk Vreedzame Veilige Publieke Taak: de opbrengsten Op weg naar een Utrechts Mediatiemodel Vreedzame interventies Formelere herstelrechtelijke interventies Mediation in strafzaken Introductie van nieuwe werkwijzen De meerwaarde van het verbinden van 'veilig' met 'vreedzaam' Randvoorwaarden voor realisatie Literatuur Bijlage 1 Afspraken rondom speeltuin Anansi Bijlage 2 Relatie met afspraken project Kanaleneiland Bijlage 3 Werkbezoek Minister aan Vreedzame Veilige Publieke Taak Bijlage 4 Kernteam VVTP Eindrapportage april

4 1. Samenvatting en leeswijzer Samenvatting Het project Vreedzame Veilige Publieke Taak is een Utrechtse vernieuwing van het programma Veilige Publieke Taak dat in 2012 in gang is gezet. Het is een uniek samenwerkingsproject dat laat zien dat breed samenwerken op wijkniveau op het gebied van bejegening en veiligheid werkt: het project gaat over samenwerken dwars door de schotten van de beroepsgroepen en organisaties heen. De Vreedzame Wijkaanpak is een programma dat zijn oorsprong vindt in de Vreedzame School, een aanpak die is ontstaan om toenemend probleemgedrag van kinderen op scholen terug te dringen, vanuit de gedachten dat de geïndividualiseerde samenleving sociale verbondenheid nodig heeft en de basisschool een goede plek is om daaraan te bouwen. De effecten bleken zo positief, dat het concept van de Vreedzame School is doorgetrokken naar het voortgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs en in een aantal wijken naar de wijk: de Vreedzame Wijkaanpak. Er is nu sprake van een breed programma dat concreet invulling geeft aan democratisch burgerschap en het op vreedzame wijze hanteren van conflicten. Dit programma wordt gevolgd door de onderzoeksgroep van prof. Micha de Winter van de Universiteit Utrecht. De Vreedzame Wijk werkt met het gegeven dat veiligheidsgevoel niet alleen afhankelijk is van feitelijke onveiligheid, maar ook van de competentie om ermee om te gaan. De Vreedzame Wijkaanpak gaat over gedeelde opvoedingsverantwoordelijkheid. Dit is een complexe opdracht. Het kan alleen als men in contact is met elkaar en vergelijkbare waarden en verwachtingen deelt. In het project Vreedzame Veilige Publieke Taak ligt de focus op transfer van competenties en het oplossen van conflicten. Dit maakt dat kinderen, jongeren, professionals, bewoners - kortom, alle mensen in de wijk - zich aanpassen aan een vreedzame sociale norm. En daarmee zorgen zij ervoor dat de norm wordt: altijd en gezamenlijk reageren op grensoverschrijdend gedrag. In een Vreedzame Wijk worden alle jongeren, uiteindelijk bijna alle medewerkers in de openbare en maatschappelijke dienstverlening en inmiddels ook vele ouders getraind. Meedoen en participeren is een belangrijke voorwaarde voor burgerschap. Dat wordt door deze aanpak geactiveerd. Iedereen krijgt ʻvreedzameʼ training en daardoor ook vreedzame verwachtingen. In Utrecht heeft de samenwerking tussen Veilige Publieke Taak en de Vreedzame Wijk geleid tot het vergroten van de samenwerking tussen organisaties op het gebied van veiligheid en tot het vergroten van het 'intentionele pedagogisch handelen'. Het project Vreedzame Veilige Publieke Taak laat zien dat de oproep die minister Plasterk van BZK deed om in het kader van agressie tegen publieke dienstverleners juist ook aandacht te geven aan de opvoeding van kinderen en jongeren hout snijdt. We kunnen de oplossingen niet alleen verwachten van meer regels en hogere straffen. In het project Vreedzame Veilige Publieke Taak werken de professionals in een wijk samen met ouders, bewoners en jongeren zelf aan vreedzame oplossingen en prettiger omgangsvormen. Minister Plasterk bracht in januari 2013 een werkbezoek aan het project in Kanaleneiland. In dit project in Kanaleneiland wordt samengewerkt door de gemeente, het wijkbureau, DMO, de Stedelijk Coördinator Vreedzame Wijkaanpak, Veilige Publieke Taak Utrecht/Programma Veiligheid, de politie en het OM met stedelijke organisaties als Doenja (wijkwelzijn), JoU (Jongerenwerk Utrecht), de vrouwenvereniging Al Amal en verschillende onderwijsinstellingen in de wijk. Werkwijze De werkwijze is deze: tussen maart 2012 en februari 2013 werd ingezoomd op incidenten die zich voordeden in Kanaleneiland op het gebied van grensoverschrijdend gedrag en agressie tegen publieke dienstverleners. Daarbij werden de betrokkenen gecoacht bij hun reactie op deze incidenten. Dit werd gedaan door het inzetten van herstelrecht door alle betrokkenen (jongeren, professionals, ouders en vrijwilligers uit de zelforganisaties zoals de vrouwenvereniging Al Amal), het trainen van vaardigheden en het inschakelen van buurtbemiddelaars en mediators. Herstelrecht betekent dat - Eindrapportage april

5 soms nadat aangifte is gedaan - een veroorzaker van grensoverschrijdend gedrag de kans krijgt om de gevolgen te herstellen en de zaak recht te zetten. Deze consequente werkwijze heeft geleid tot verbetering van de samenwerking tussen professionals van organisaties in de wijk en de ouders, bewoners en jongeren. Voor dit project is een analyse gemaakt van de veel voorkomende basisconflicten in de wijk; vervolgens is een schaal met oplopende interventies ontwikkeld. Die wordt consequent toegepast. Enkele resultaten: Een vader is agressief geweest tegen een aantal medewerkers. Er wordt een gesprek georganiseerd waarin duidelijk wordt dat hij zich realiseert dat hij te ver is gegaan. Hij vraagt begrip voor het feit dat hij zich niet gehoord en begrepen voelde. De professionals realiseren zich dat zij de gang van zaken beter hadden kunnen uitleggen en dat het belangrijk is om altijd even contact te zoeken met de ouders voordat een kind te maken krijgt met een sanctie. Tijdens een gesprek met een groepje 12-jarigen dat een medewerker van een wijkwelzijnsorganisatie op straat uitscheldt, betuigen drie van de vier jongens oprecht spijt. Ze hebben zich niet eerder verdiept in de consequenties van hun gedrag voor de medewerker. De relatie wordt hersteld en de jongens en de medewerker groeten elkaar daarna normaal. De ouders van deze jongens kunnen nu via de school een compliment ontvangen over het gedrag van hun kinderen. De vierde jongen is geslotener. Het blijkt dat de school deze jongen ook extra aandacht geeft. Hierover kan met de school nu gemakkelijker contact worden gelegd en de school voelt zich in de richting van de ouders gesteund in het uiten van zorgen. Een moeder die de observaties van de leerkracht over haar zoon in eerste instantie niet gelooft, reageert positief op het verzoek om dit 'vreedzaam op te lossen'. De moeder toont tijdens het gesprek dat ze meer begrip heeft gekregen voor de positie van de leerkracht, die ook last heeft van het gebrek aan vertrouwen dat ouders soms laten zien. De moeder realiseert zich dat zij niet de enige ouder is die zich zo opstelt en dat vertrouwen in elkaars oprechte betrokkenheid met het welzijn van haar zoon van twee kanten moet komen. In een gesprek met een groep moeders wordt duidelijk dat ouders zich wel degelijk zorgen maken over de gevolgen van groepsgedrag van jongeren in de wijk. Zij willen graag betrokken worden bij oplossingen, maar zien daar individueel en incidenteel geen kans voor. Ook over de eigen bijdrage van ouders wordt gesproken. Een moeder zei: 'In Kanaleneiland is veel groen en weinig kleur. Ik heb groene vingers en zou daar best iets mee willen doen. Dan is betrokkenheid van de hangjongeren wel nodig, anders is een bloemperk dat je met jongere kinderen kunt aanleggen binnen de kortste keren weer kapot.' Wijkmediatie De verbreding tot Vreedzame Veilige Publieke Taak heeft ook de uitwerking van het zogenaamde 'wijkmediatiemodel' opgeleverd. Dit geeft handvatten om problemen met allerlei vormen van grensoverschrijdend gedrag in wijken door samenwerking effectiever en prettiger op te lossen, zowel op scholen als in organisaties en in de publieke ruimte. Dit model wordt in de Vreedzame Wijkaanpak opgenomen en in 2013 in het kader van de viering van 300 jaar Vrede van Utrecht gepresenteerd. Nieuw is ook: het uitvoeren van herstelgesprekken en een proefperiode met afspraken van politie en OM over verwijzing naar bemiddeling na aangifte. Bij agressie tegen publieke dienstverleners is het mogelijk dat de aangifte twee weken wordt aangehouden in afwachting van de resultaten van een bemiddelingsgesprek. De positieve resultaten van dit project blijken uit gesprekken met de mensen die eraan hebben gewerkt, de jongeren en de bewoners van de wijk. Het project staat overigens nog in de kinderschoenen. De komende jaren moet nog hard gewerkt worden om de resultaten vast te houden en herhaalbaar te maken. Eindrapportage april

6 Leeswijzer Dit rapport bevat een beschrijving van de voornaamste resultaten en opbrengsten van het project. Er is een afzonderlijke beschrijving van de casussen die aan de orde kwamen tijdens het project. Deze rapportage gaat eerst in op de achtergrond van het project Vreedzame Veilige Publieke Taak. Daarna wordt het ontstaan van het Vreedzame School-programma, de doorontwikkeling naar de Vreedzame Wijkaanpak en de vervlechting met het beleid dat is ontwikkeld in het kader van Veilige Publieke Taak toegelicht. Vervolgens worden de achtergronden van het focussen op conflicthantering en burgerschapsontwikkeling in de Vreedzame Wijkaanpak uiteengezet, en de aanvulling daarop door middel van het toepassen van herstelrecht. Daarna komt aan de orde welke afspraken vooraf zijn gemaakt over de herstelrechtelijke principes en over doorverwijzing van zaken door de politie. Tijdens de looptijd van het project zijn zogenaamde basisconflicten geanalyseerd. Deze analyse blijkt te helpen bij het zichtbaar maken van wat zich voordoet aan grensoverschrijdend gedrag en wat daarvan de onderliggende oorzaken kunnen zijn. Zo kan op meta-niveau beter worden herkend welke conflicten vaker voorkomen en in feite deel uitmaken van het werken en leven in een wijk, inclusief de normale interactie tussen professionals en anderen. Het begrijpen van basisconflicten is een aangrijpingspunt om de vaardigheden van alle betrokkenen te vergroten. De interventies zijn ondergebracht in het Utrechtse mediatiemodel: gerelateerd aan de mate waarin conflicten geëscaleerd zijn dan wel mogelijk ook strafbaar zijn. Deze opbrengst van het project wordt gepresenteerd in hoofdstuk 9. Daarin worden ook nieuwe ontwikkelingen genoemd, zoals de mogelijke komst van een jongerenrechtbank en het verwijzen van lopende strafzaken naar mediation. In hoofdstuk 10 wordt de meerwaarde van het verbinden van de 'vreedzame' met de 'veilige' aanpak beschreven en in hoofdstuk 11 worden de randvoorwaarden voor verdere realisatie in kaart gebracht. Eindrapportage april

7 2. Vreedzame Veilige Publieke Taak Utrecht werkt op wijkniveau sinds 2009 met de Vreedzame Wijkaanpak, waarin scholen, wijkwelzijnsorganisaties, politie, HALT, jeugdzorg, gebiedsmanagers veiligheid en de in de wijken aanwezige organisaties en (zo mogelijk ook) bedrijven samenwerken aan het bouwen van een gezamenlijk pedagogisch klimaat en een gemeenschappelijke houding bij veel voorkomende situaties in het dagelijkse reilen en zeilen in de wijk. De Vreedzame Wijkaanpak is een programma dat zijn oorsprong vindt in de Vreedzame School, een aanpak die is ontstaan om toenemend probleemgedrag van kinderen op scholen terug te dringen, vanuit de gedachten dat de geïndividualiseerde samenleving sociale verbondenheid nodig heeft en de basisschool een goede plek is om daaraan te bouwen. Het programma is dus begonnen met de invoering van vreedzame beginselen op de basisschool. De effecten van de Vreedzame School bleken zo positief, dat de aanpak is doorgetrokken naar het voortgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs. In een aantal wijken is tevens gestart met het toepassen van de basisbeginselen daarvan in de gehele wijk: de Vreedzame Wijkaanpak. Er is nu sprake van een breed programma dat concreet invulling geeft aan democratisch burgerschap en het op vreedzame wijze hanteren van conflicten. In de wijken waar het wordt toegepast zien we op dit moment een pedagogische infrastructuur ontstaan die in toenemende mate in staat is om de eigen kracht aan te boren van niet alleen de kinderen, maar van de hele omgeving waarin zij wonen en leven. Eveneens sinds 2009 voert de gemeente Utrecht het Project Veilige Publieke Taak Utrecht (VPTU) uit. Het overheidsbeleid in het kader van het programma Veilige Publieke Taak is gericht op het verhogen van de aangiftebereidheid en het in werking brengen van het strafrecht als oplossing bij agressie-incidenten. Veel publieke dienstverleners hebben te maken met agressie, bedreiging en erger. De aangiftebereidheid is tegelijkertijd laag: gemiddeld doet 1 op de 5 van de publieke dienstverleners en publieke ambtsdragers aangifte na incidenten. Kenmerkend aan de Utrechtse VPTU-aanpak is dat het project ook is gericht op onderlinge samenwerking van gemeentelijke diensten, lokale organisaties, politie en Openbaar Ministerie, en op het gezamenlijk uitdragen van een norm over het omgaan met agressie in de publieke ruimte. De doelstelling van het project is te komen tot een globaal eenduidige attitude van publieke dienstverleners in Utrecht bij grensoverschrijdend gedrag en agressie. Daarbij maakt het niet uit of de publieke dienstverlener een ambtenaar in dienst van de gemeente is aan de balie bij de sociale dienst, een toezichthouder op straat, een buschauffeur, een leerkracht of een jongerenwerker. Het streven is dat de burger overal min of meer dezelfde bejegening tegenkomt en dat de burger merkt dat ook van hem bepaalde omgangsvormen mogen worden verwacht. Organisaties in de publieke dienstverlening blijken een gemeenschappelijk probleem te hebben: er is nog te weinig sprake van een eenduidige attitude bij grensoverschrijdend gedrag. Het leidt in de praktijk bij publieke dienstverleners tot een zichtbaar onduidelijke houding, een zwalkende grens en onzekerheid, handelingsverlegenheid of zelfs onverschilligheid over hoe te handelen bij grensoverschrijdend gedrag. Er bestaan verschillende drempels die de bereidheid beïnvloeden om na grensoverschrijdend en agressief gedrag handelend op te treden: aarzeling om bij agressieve bejegening aangifte te doen, omdat de publieke dienstverlener (de organisatie) schade aan de relatie zoveel mogelijk wil voorkomen; onvoldoende wisselwerking tussen eigen interventies, politie-interventies en het strafrecht. De lik-op-stuk reacties uit het strafrecht helpen wel op korte termijn, maar vaak niet op langere termijn. Het onderliggende conflict blijkt niet opgelost of is niet uitgepraat; bij overlast veroorzakende jongeren kan een kat-en-muisspel ontstaan dat jaren doorgaat; het is in de praktijk (nog) niet vanzelfsprekend dat professionals gezamenlijk optrekken bij grensoverschrijdend gedrag of elkaar aanspreken op de gewenste interventies. Eindrapportage april

8 Het VPT-project heeft in beeld gebracht dat er weliswaar bereidheid bestaat om aangifte te doen bij grensoverschrijdend gedrag, maar toont ook dat er gebrek aan vertrouwen is over de mate waarin aangifte doen daadwerkelijk iets oplost. Dat vertrouwen kan toenemen als de wisselwerking tussen eigen interventies, politie-interventies en het strafrecht wordt verbeterd. Er blijkt zowel sprake van een behoefte aan een straf die markeert dat een grens is overschreden, als aan interventies die tot werkelijk herstel van de schade en het geschonden vertrouwen leiden. Betrokkenen zijn vaak bereid een rol te spelen bij het uitvoeren van een interventie die zinvol wordt geacht. Dat kan bijvoorbeeld het snel organiseren van een gesprek zijn (eventueel met de politie erbij), en daarna een gesprek tussen dader en slachtoffer voordat de dienstverlening weer op gang komt. Het vergroten van de betrokkenheid van zowel de veroorzakers als degenen die last hebben van grensoverschrijdend gedrag is een invalshoek die de VPT-aanpak en de Vreedzame Wijkaanpak gemeen hebben. Zodoende is het project Vreedzame Veilige Publieke Taak in het leven geroepen. Het project Vreedzame Veilige Publieke Taak heeft als doel om de handelingsverlegenheid van publieke dienstverlening te verminderen, samenwerking tussen organisaties te vergroten en de positieve ervaringen van de Vreedzame Wijkaanpak en VPT met elkaar te verbinden. Er is voor gekozen om hieraan te werken door te experimenteren met eigen interventies van organisaties in de wijk, in het grijze gebied tussen gedrag op en over de grens en (mogelijk) strafbaar gedrag. Eindrapportage april

9 3. Op weg naar een Vreedzame Wijk De Vreedzame Wijkaanpak is gebaseerd op het uitgangspunt dat een 'gezonde' samenleving een zekere mate van onderlinge verbondenheid veronderstelt. De kwaliteit van de sociale bindingen die jongeren onderhouden met hun omgeving (gezin, familie, buurt, school en maatschappij) bepalen of jongeren zich ontwikkelen tot verantwoordelijke en betrokken burgers. 'It takes a village to raise a child', zo luidt het van oorsprong Afrikaanse gezegde. Het is bekend dat het met jeugdigen die in verbindende omgevingen opgroeien in elk opzicht beter gaat dan met hun leeftijdgenoten bij wie het daaraan juist ontbreekt. Het gaat dan om omgevingen waarin jeugdigen zich welkom, gerespecteerd en niet gediscrimineerd voelen, waarin ze merken dat er positieve verwachtingen over hen bestaan en waarin ze ondervinden dat ze 'ertoe doen'. Die verbindingen vormen een belangrijke buffer tegen probleemgedrag, zoals criminaliteit. Onderzoek leert dat vooral de meest kwetsbare jongeren te maken hebben met omgevingen die steeds minder verbindingskracht ontwikkelen: probleemgezinnen, anonieme of als onveilig bekend staande buurten, en meer in het algemeen een samenleving die deze groep jongeren eerder als probleem dan als potentieel beschouwt. In de Vreedzame Wijk wordt getracht daaraan een tegenwicht te bieden door een klimaat van sociale verbondenheid - en de pedagogische village - te creëren. Dit gebeurt met name door volwassenen (leerkrachten, professionals in welzijn en kinderopvang, ouders, vrijwilligers, winkeliers en burgers in het algemeen) toe te rusten, zodat ze met zelfvertrouwen kunnen handelen. Hiermee wordt niet alleen de balans tussen steun en toezicht weer hersteld, die zo belangrijk is voor een goede opvoeding van onze jeugd, maar wordt ook gewerkt aan het bevorderen van sociale cohesie in de wijk. De verbreding van de Vreedzame School naar de Vreedzame Wijk die nu in Utrecht aan de gang is, leidt ertoe dat er een eenduidige pedagogische aanpak wordt ingevoerd in alle organisaties die in de wijk met kinderen en jongeren werken. Kinderen leven in sommige wijken in te veel van elkaar gescheiden werelden (school, thuis, straat). Het streven is erop gericht overal meer vergelijkbare verwachtingen te hanteren, dezelfde regels en afspraken toe te passen, dezelfde begrippen te gebruiken en in te spelen op de geleerde vaardigheden. De Vreedzame Wijk staat haaks op de straatcultuur. In de evaluatie van de krachtwijken in Utrecht wordt de Vreedzame Wijkaanpak genoemd als succesvol uitvoeringsconcept. Het concept is succesvol omdat het naast zakelijke afspraken ook een 'bindend' concept is, gericht op samenwerking en samenhang. 2 De Vreedzame Wijkaanpak werkt met het schillenmodel: eerst de organisaties betrekken die dicht bij school liggen (voorschool, ouders, tussenschoolse opvang), dan de organisaties die iets verder weg liggen (verlengde schooldag, kinderopvang, wijkwelzijnsorganisatie). En zo verder uit te breiden naar andere organisaties in de wijk, inclusief het bedrijfsleven (winkels, supermarkten in de buurt verenigd in een KVO). 2 Zie rapport Evaluatie Krachtwijken Utrecht, Berenschot, 29 april 2011 en o.a. Micha de Winter. Democratieopvoeding versus de code van de straat, Nederlands tijdschrift voor jeugdzorg, jaargang 9, september 2005, p en M. de Winter, De 'Survival of the Fittest Child': over Rust, Reinheid, Regelmaat en Rouvoet. In W. Koops, B. Levering & M. de Winter (Eds.), Darwin, geschiedenis en opvoeding. Amsterdam (pp ). Amsterdam: SWP en Micha de Winter, Verbeter de Wereld. Begin bij de opvoeding, Amsterdam: SWP, Eindrapportage april

10 !!!!"#$%""&'()"#*+,-# #!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!"#!$%##&'()#!/012!!!"#!$%##&'()#!*+,--.!! De schillen van de Vreedzame Wijk De Vreedzame Wijkaanpak wordt ondersteund door een Vreedzaam Wijkoverleg. De coördinatie daarvan ligt in Kanaleneiland in handen van de directeur van de wijkwelzijnsorganisatie, die inmiddels al haar werknemers 'vreedzaam' heeft getraind. Deze directeur is tevens de voorzitter van de projectgroep van Vreedzame Veilige Publieke Taak. Het Vreedzame Wijkoverleg functioneert als een platform voor uitwisseling en voortdurende afstemming van gemeenschappelijke visies, en het ondernemen van acties om de Vreedzame Wijkaanpak te realiseren en te versterken. Er wordt gewerkt aan het opzetten van een structuur waarin zo veel mogelijk organisaties een Vreedzame Wijkcoördinator aanstellen die de voortgang bewaakt, met de andere coördinatoren in de wijk een band opbouwt en die op een intervisie-achtige manier kan werken aan het versterken en internaliseren van de aanpak in de eigen organisatie en de intensivering van de samenwerking met de wijkorganisaties. Ook dit is een work in progress. De overlegstructuren worden ook weer gemakkelijk veranderd of aangepast aan nieuwe ontwikkelingen. Eindrapportage april

11 4. Kiezen voor focus: het oplossen van conflicten Een vernieuwing heeft meer kans van slagen als het voor alle betrokkenen helder is waar de vernieuwing over gaat en wat de gewenste opbrengst moet zijn. Dat werd ruim een decennium geleden bij de start van de Vreedzame School onderkend. Om die reden is het basiscurriculum van de Vreedzame School opgebouwd rond het thema 'conflictoplossing'. Door in te zoomen op het oplossen van conflicten wordt de aandacht van leerlingen, schoolleiding, personeel en ouders op één doel gericht. De focus op het constructief en vreedzaam leren oplossen van conflicten heeft een aantal voordelen: Het is een antwoord op agressie en probleemgedrag van leerlingen. Het draagt er toe bij dat de kostbare tijd die een school heeft zo effectief mogelijk besteed wordt: zo min mogelijk tijd kwijt zijn aan het moeten oplossen van conflicten. Bovendien ontstaat er een prettiger leer- en werkklimaat, doordat er steeds minder conflicten optreden, en doordat - als er conflicten zijn - deze op een constructieve manier worden opgelost. Eigen verantwoordelijkheid nemen draagt bij aan een gezonde ontwikkeling van de leerlingen en aan het voorkomen van probleemgedrag. Door te leren hoe conflicten constructief kunnen worden opgelost komen allerlei 'sociale competenties' aan bod en maken kinderen zich verschillende sociale, emotionele en communicatieve vaardigheden en attitudes eigen. Zo levert het programma een bijdrage aan de sociaal-emotionele vorming van kinderen. Het is zinvol om kinderen te leren hoe je met altijd aanwezige meningsverschillen en belangentegenstellingen kunt omgaan. Conflicten zijn er altijd en overal. Ze horen bij het (samen)leven. Door conflicten op een positieve manier op te lossen, vinden er ontwikkelingen plaats die anders niet zouden hebben plaatsgevonden. Hierbij fungeert het oplossen van conflicten niet als doel op zich, maar als middel om de hogere doelstelling van de Vreedzame School (en in het verlengde daarvan inmiddels ook de Vreedzame Wijk) dichterbij te brengen. Het programma van de Vreedzame School en van de Vreedzame Wijk is geen programma voor conflicthantering, maar heeft zich ontwikkeld tot een breed burgerschapsprogramma voor het onderwijs. Het Vreedzame School-programma beantwoordt aan de burgerschapsopdracht die voor het primair onderwijs, voortgezet onderwijs, speciaal onderwijs en voortgezet speciaal onderwijs vanaf 2006 als deugdelijkheidseis vastgelegd is in de sectorwetten voor primair en voortgezet onderwijs en de Wet op de expertisecentra. Deze wetgeving geeft het onderwijs de taak actief burgerschap en sociale integratie te bevorderen. Daarnaast geeft deze wetgeving aan dat het onderwijs leerlingen dient voor te bereiden op hun deelname aan de pluriforme samenleving. Het Vreedzame School-programma omvat meer dan 'iets doen' aan burgerschapsontwikkeling: burgerschapsontwikkeling van, met en door jonge kinderen in de omgeving waar zij deel van uitmaken is de intentie van waaruit met conflicthantering aan de slag wordt gegaan. In een recent advies wijst de Onderwijsraad op het belang daarvan: bij burgerschapsontwikkeling is het nodig om het verband te leggen tussen de levensbeschouwelijke of pedagogische overtuiging van de school (het aanbieden van een bepaald waarden- en normenkader), de vormende taak van het onderwijs (iemand helpen zijn persoonlijke zingeving te ontwikkelen en te verhelderen) en burgerschapsonderwijs. 3 Democratie in brede zin - democratische rechtstaat, democratische spelregels, enzovoort - hoort volgens de raad tot de kern van het burgerschapsonderwijs. Het onderwijs moet leerlingen kennis bieden over de democratie en moet werken aan de ontwikkeling van bijbehorende vaardigheden en gedrag. Het gaat om het ontwikkelen van een democratische gezindheid; de bereidheid (houding) om de democratische rechtstaat overeind te houden en democratisch te willen handelen. Het hoort ook bij de aard van een democratie dat het elk individu op zich vrij staat (moet staan) om zich al of niet door de gezamenlijke waarden te laten leiden in zijn opvattingen en gedrag. Diversiteit in waarden is een belangrijk kenmerk van een pluriforme en geïndividualiseerde samenleving en is daarmee ook een belangrijke gemeenschappelijke waarde. 3 Verder met burgerschap in het onderwijs, Onderwijsraad, Den Haag: 27 augustus Eindrapportage april

12 Het programma gaat ervan uit dat in een democratie conflicten tussen mensen (burgers met verschillende waarden, normen en opvattingen) onvermijdelijk zijn. Het streven is steeds om op vreedzame wijze om te gaan met deze verschillen ('agree to disagree') en conflicten op te lossen. Democratie is dus zowel een gemeenschappelijk inhoudelijk kader, gebaseerd op idealen als gelijkheid en rechtvaardigheid, als een manier om waardenconflicten op een vreedzame wijze op te lossen en iedereen in de gelegenheid te stellen aan de samenleving deel te nemen.!"#$#%&'(%&!#&)*##+,(-#&./0""$& :#,(-#%$289#& >#5$?237 '"*-2%:! /"%12/3#%& "4$"55#%! & '#*(%36""*7 +#$2890#2+& '""*& :#-##%7 5/0(4! "4#%&53((%& '""*& '#*5/02$$#%! +#-"/*(7 325/0&;<=!.$'('/),$55$') &%/1.$'!$%$') *$%2#&&!0$')(').$'('/)&'-$%) 3".2%".(00$') 0#1(!$') %$02$3!)*""%).('-$%,$(-) 8%(!(03,)-$'8$'! 7('67('6"2#"00('/) "'-$%,&'-$#$').$-(&!($) *&')2$%02$3!($:) 7(00$#$') "./&&').$!) 5""0,$(-) *$%&'!7""%-$6 #(+8,$(-)*""%) $#8&&%) 9"%/9&&.) 5$,1#29&&.,$(-) ('(!(&!($:)'$.$') 2&%!(3(2&!($) 0&.$'7$%8$')!"#$%&'!($) *%(+,$(-)*&').$'('/01(!('/) %$02$3!)*""%) &'-$%$)31#!1%$'4) #$*$'05$03,"16 7('/$'4)%$#(/($0) 2%('3(2$0)*&') -$."3%&!($) *$%8($9('/$') *$%!$/$'7""%-(6 /('/) -$."3%&!(03,$) ('0!(!1!($0)!!"#!$%##&'()#!*+,--./!&#)-+%(01#!)-#0!2#!.#%#34!! De doelstellingen van de Vreedzame School De Onderwijsraad concludeert dat het Vreedzame School-programma in een systematische methode voor burgerschapsonderwijs voorziet en dat het scholen in staat stelt de burgerschapsopdracht met anderen te delen. 4 De ervaringen met het leggen van nadruk op het ontwikkelen van positieve vaardigheden om de dagelijkse conflicten op te lossen zijn positief. De nadruk op het constructief en zonder geweld leren oplossen van conflicten heeft meerdere effecten: terugdringen van agressie en geweld, verbetering van het sociale klimaat, kinderen leren hoe je met altijd aanwezige meningsverschillen en belangentegenstellingen kunt omgaan, én kinderen leren om verantwoordelijkheid te dragen voor het sociale klimaat. Bovendien biedt een curriculum dat kinderen leert om conflicten constructief op te lossen ze tevens de kans om zich een breed scala aan sociale competenties eigen te maken: kinderen krijgen kennis aangeboden op sociaal, emotioneel en communicatief terrein, leren en oefenen vaardigheden op die terreinen en ontwikkelen een positieve en zorgzame attitude ten opzichte van elkaar. 4 De aanpak van de Vreedzame School is ook erkend door de Erkenningscommissie Interventies Deelcommissie ontwikkelingsstimulering, onderwijsgerelateerd en jeugdwelzijn d.d. 25/05/2012; zie Eindrapportage april

13 Jongeren leren onder andere om meningsverschillen te overbruggen en de belangentegenstellingen in een conflict zó op te lossen dat beide partijen tevreden zijn. In het programma worden vaardigheden aangeleerd en wordt een aantal leerlingen gecoacht om daadwerkelijk op te treden als bemiddelaar of mediator bij conflicten. Gedrag wordt voor een groot deel bepaald door de attitude, de wil. Attitudes worden sterk beïnvloed door de context, door de dominante sociale norm van de omgeving waar iemand deel van uitmaakt. De Vreedzame School realiseert een cultuur waarin de sociale norm bepaald wordt door de hiervoor omschreven doelen: constructief omgaan met meningsverschillen en conflicten, actieve participatie, kinderen een stem geven, zorgzaam en pro sociaal gedrag. Ouders hebben een belangrijke invloed op de persoonlijke vorming van hun kinderen, maar anderen ook. De Vreedzame School benut de kracht van de invloed van leeftijdgenoten op elkaar. Kinderen zijn gevoelig voor de norm die in de 'peer group' gehanteerd wordt. Ze proberen dat gedrag te imiteren, en ontwikkelen zo hun persoonlijkheid. Onderzoek laat zien dat de invloed van leeftijdgenoten op de persoonlijke vorming van kinderen groot is. Kinderen identificeren zich sterk met de groep mensen die zij als gelijkwaardig aan zichzelf zien, en leren gedrag van mensen die zij als net iets verder gevorderd dan zichzelf beschouwen. Dat zijn, naarmate kinderen ouder worden, niet de volwassenen om hen heen, maar eerder de leeftijdgenoten of iets oudere kinderen: uit de buurt, van school, van de hobbyclub, vriendinnetjes, vriendjes, zusjes, broertjes, nichtjes, neefjes. Kinderen passen hun gedrag aan het gedrag van deze 'peer group' aan, proberen dat gedrag te imiteren, en ontwikkelen zo hun persoonlijkheid. De Vreedzame Wijkaanpak benut de rol van de 'peer group' in de persoonlijke vorming van kinderen. De Vreedzame School-aanpak heeft laten zien dat het belangrijk is dat iedereen concreet ervaring opdoet en de nieuwe attitude en werkwijze echt uitvoert. De mediatoren zijn er op elke school en zijn elke dag aanwezig en zichtbaar. Voor de leerlingen die als mediator optreden is deze functie belangrijk, maar ook voor de kinderen in hun omgeving die zien dat ze zowel kunnen vertrouwen op de aanwezigheid van andere kinderen, als leren hoe ze zelf conflicten kunnen oplossen. De schoolomgeving helpt bij en faciliteert deze zelfstandige manier van conflictoplossing. Leerkrachten rapporteren dat zij minder tijd hoeven te besteden aan de dagelijkse conflicten in de onderlinge omgang en dat de sfeer op een Vreedzame School als geheel verbetert. Bij de overgang naar de Vreedzame Wijkaanpak is het logisch om het mediatiemodel naar de scholen in het voortgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs uit te breiden, en naar de organisaties in de '2 e en de 3 e schil'. Een voorbeeld van het laatste is het initiatief om mini-mediatoren in te stellen in speeltuinen. Mini-mediatoren zijn middenbouwleerlingen van de basisschoolleeftijd die samen met de kinderwerkers in de speeltuin 'kleine' conflictjes oplossen, bijvoorbeeld als er geen wijkmediatoren in de buurt zijn. De praktijk wijst uit dat de wijkmediatoren van de scholen na een bepaalde leeftijd niet meer in de speeltuinen komen (of niet meer mogen komen omdat ze te oud zijn). Er ontstaat dan een 'gebrek' wat heel concreet opgevuld kan worden door de wat jongere kinderen. Op diezelfde leest is het uitbouwen van het mediatiemodel naar een wijkmediatiemodel geschoeid. Het gebruik maken van 'de dagelijks voorkomende conflicten' is hierbij eveneens een belangrijk middel. Ook bij de ontwikkeling van het wijkmediatiemodel moet steeds voor ogen worden gehouden dat het gaat om het bevorderen van actief burgerschap en sociale cohesie, vanuit een gedeelde pedagogische visie. Daarvan is nu weliswaar in de praktijk nog niet altijd sprake, maar het is wel 'de stip op de horizon' waarnaar wordt gestreefd. Eindrapportage april

14 5. Toepassen van herstelrecht Dit gemeenschappelijke én gedeelde maatschappelijke doel sluit goed aan bij de onderliggende doelstelling van het Veilige Publieke Taakbeleid van de gemeente Utrecht: namelijk het aankweken van een gemeenschappelijke houding in de publieke ruimte. Eén van de inzichten uit het project Veilige Publieke Taak Utrecht is dat het in beweging krijgen van organisaties in de publieke sector en het bevorderen van echte veranderingen goed lukt door middel van concrete activiteiten en echte samenwerking - op het niveau van de (uitvoering in) organisaties. In Kanaleneiland berichtten voor de aanvang van het project veel publieke dienstverleners over grensoverschrijdend gedrag van jongeren, groepsgedrag in de publieke ruimte en moeilijkheden bij het betrekken van ouders bij oplossingen. Als het gaat om een Veilige Publieke Taak is de reflex vaak om publiekelijk schande te spreken van (het gebrek aan) normen en waarden bij de jeugd en aan te dringen op stevig aanpakken en aangifte doen. De Vreedzame Wijkaanpak bekommert zich ook om de vraag waar en van wie jongeren kunnen leren hoe ze op een verantwoorde manier met hun vrijheid om kunnen gaan en hoe je een conflict op een constructieve manier kunt oplossen. Deze aanpak sluit aan op de herstelrechtelijke basisprincipes die zijn toegepast in de Utrechtse VPT-aanpak, en die nu ook in het project Vreedzame Veilige Publieke Taak worden ingezet. De kern van herstelgericht werken is: het vergroten van de kring van belanghebbenden die meepraten over en meedoen aan de oplossingen. In plaats van focus op de veroorzakers en het probleem ligt de focus op iedereen die ermee te maken heeft (last van heeft) en het toewerken naar oplossingen. Restorative justice Restorative justice werkt met de visie dat het strafrecht weer moet worden toegepast zoals het ooit was bedoeld: als een laatste redmiddel en niet als een eerste impuls. Toepassing van restorative justice schept ruimte voor het ontwikkelen van alternatieve manieren om criminaliteit te bestrijden. De Nederlandse vertaling van restorative justice is herstelrecht. Herstelrecht stimuleert dat de betrokken partijen de oplossing van (potentieel) strafbare conflicten als dat kan zoveel mogelijk in eigen handen nemen. Herstelrecht gaat uit van het ontwikkelen en bij voorkeur éérst inzetten van overlegpraktijken, die eraan bijdragen dat de schade en het leed van het slachtoffer worden gecompenseerd, de onrust in het maatschappelijke leven vermindert en de kans op succesvolle maatschappelijke integratie van de daders toeneemt. Interventies zijn gericht op het verwerken van wat fout is gegaan en op het tot stand brengen van herstel en duurzame oplossingen. De restorative justice of herstelrechtbenadering gaat ervan uit dat een groot deel van de betrokkenen bij conflicten en 'incidenten' aanspreekbaar is op de gevolgen en verantwoordelijkheid wil nemen voor de toekomst. Het betrekken van allen die een belang hebben bij de gebeurtenis brengt evenwicht in de reactiepatronen. Het voorkomt dat ofwel wordt weggekeken uit handelingsverlegenheid, of omdat sprake is van 'minder ernstige' incidenten, en dat pas aangifte wordt gedaan als het echt uit de hand is gelopen. Het toepassen van een herstelgericht perspectief impliceert dat er zowel gewerkt wordt aan het versterken van de eigen kracht van degenen die bij ingrijpende gebeurtenissen of incidenten zijn betrokken, als aan de sociale kracht (het sociale weefsel) om die eigen kracht vast te houden en te kunnen herhalen. Eindrapportage april

15 De herstelmatrix 5 5 Overgenomen uit Jan Ruigrok en Hans Oostrik, In plaats van schorsen. Handboek herstelrecht in het onderwijs, Esch: Quirijn, Mede gebaseerd op Ted Wachtel, Real Justice. How we can revolutionize our response to wrongdoing, Pipersville, Pennsylvania: The Pipers Press, 1997 en Paul Mc Gold, Making sense of restorative practices research, paper XIII World Congress of Criminology, Rio de Janeiro, Eindrapportage april

16 Van te voren zijn de volgende basisprincipes besproken voor het project Vreedzame Veilige Publieke Taak: 1. Vóór alles geldt: de relatie in stand houden en herstel een kans geven. Markeren en straffen is goed, daarna volgt altijd een actie om 'het weer goed te kunnen maken'. 2. Inzoomen op oplossingen en versterken wat al goed gaat. 3. Duidelijkheid over wat dit betekent voor het handelen van professionals. Opvolging is niet organisatie- of individu-afhankelijk. 4. Het moet duidelijk zijn wie ervoor verantwoordelijk is dat iedereen de nodige vaardigheden kan verwerven. 5. Om succesvol te kunnen zijn is het leggen van verbindingen tussen de organisaties essentieel. Duidelijk was dat bij de aanvang (en ook nu) nog niet aan al deze randvoorwaarden wordt voldaan. Het project is er juist voor bedoeld om nadere invulling te geven aan deze randvoorwaarden en zicht te bieden op welke afspraken daarvoor nodig zijn. Hierop komen we terug in hoofdstuk 11. Eindrapportage april

17 6. Basisafspraken verwijzing naar bemiddeling door politie In het kader van het project Vreedzame Veilige Publieke Taak zijn met de politie afspraken gemaakt over aanhouding van de aangifte, in afwachting van de resultaten van een aanbod tot bemiddeling. 6 De politie kon ten tijde van het project doorverwijzen naar bemiddelaars van de stichting Slachtoffer in Beeld (SiB), of bijvoorbeeld via jeugdzorg een Eigen Kracht-conferentie laten organiseren. De stichting Slachtoffer in Beeld is een dochterorganisatie van Slachtofferhulp Nederland en is sinds 2007 aangewezen om zogenaamde slachtoffer-dadergesprekken te begeleiden. De gesprekken van SiB vormden oorspronkelijk geen onderdeel van het strafproces. Inmiddels is het de bedoeling dat deze gesprekken ook bij lopende strafzaken worden uitgevoerd, en is sprake van het toepassen van deze mogelijkheid in het kader van de zogenaamde ZSM-projecten die ook in Utrecht door het Openbaar Ministerie worden uitgevoerd. Voorzien wordt dat de rechtbanken in Nederland op termijn zullen overgaan tot het aanbieden van volwaardige mediation in strafzaken, met professionele NMI-mediators, net zoals mediation op andere rechtsgebieden voorwerp is van verwijzing naar mediation door de rechtspraak. Deze ontwikkelingen sluiten aan op het nieuwe artikel 51h Wetboek van Strafvordering (WvSv). Per 1 januari 2011 is de Wet ter versterking van de positie van het slachtoffer in het strafproces, ofwel de zogenaamde nieuwe titel IIIA in het Wetboek van Strafvordering (Sv) in werking getreden. Deze bepaling is van belang voor het bevorderen van de communicatie tussen slachtoffers en daders, en de inzet van het strafrecht bij grensoverschrijdend gedrag in die gevallen waarin dat mogelijk blijkt te zijn. 7 Artikel 51h WvSv bevordert bemiddeling tussen slachtoffers en verdachten en slachtoffers en veroordeelden. Het artikel heeft de weg geopend naar het structureel inzetten van praktische toepassingen van restorative justice of herstelrecht, zoals mediation in strafzaken en het uitvoeren van herstelconferenties. Artikel 51h Wetboek van Strafvordering: 8 1. Het Openbaar Ministerie bevordert dat de politie in een zo vroeg mogelijk stadium het slachtoffer en de verdachte mededeling doet van de mogelijkheden tot bemiddeling. 2. Indien een bemiddeling tussen het slachtoffer en de verdachte tot een overeenkomst heeft geleid, houdt de rechter, indien hij een straf of een maatregel oplegt, daarmee rekening. 3. Het Openbaar Ministerie bevordert bemiddeling tussen het slachtoffer en de veroordeelde, nadat het zich ervan heeft vergewist dat dit de instemming heeft van het slachtoffer. 4. Bij algemene maatregel van bestuur kunnen nadere regels worden gesteld betreffende bemiddeling tussen het slachtoffer en de verdachte of tussen het slachtoffer en de veroordeelde. 6 In andere landen wordt dit wel preventieve mediation genoemd, als onderdeel van mediation in strafzaken. 7 We spreken hier voor het gemak over daders en slachtoffers. Juridisch is dit echter niet helemaal correct. Bij mediation in lopende strafzaken heeft nog geen onherroepelijke veroordeling door de strafrechter plaatsgevonden. Er is dus (nog) geen sprake van een dader, maar van een verdachte. Als de politie naar bemiddeling doorverwijst zonder dat een aangifte is opgenomen, is zelfs niet eens sprake van een verdachte, maar van een conflict tussen personen waarin bemiddeling wordt bevorderd. 8 Wet ter versterking van de positie van het slachtoffer in het strafproces, datum in werking treding 1 januari 2011 en Wet van 6 juni 2011 tot aanpassing van de Wet schadefonds geweldsmisdrijven en enkele andere aanpassingen, Stb. 2011, 276; artikel 51h Sv is per 1 januari 2012 in werking getreden. Eindrapportage april

18 In het kader van het project Vreedzame Veilige Publieke Taak is aan artikel 51h Sv concreet uitvoering gegeven door het opstellen van de navolgende basisafspraken voor doorverwijzing naar bemiddeling door de politie: a. De vertegenwoordigers van de politie, Openbaar Ministerie en de vertegenwoordigers van de organisaties die deelnemen aan het project Vreedzame Veilige Publieke Taak en aan het Vreedzame Wijkoverleg Kanaleneiland doen vanaf 1 juni 2012 mee aan de mogelijkheid om bij aangifte van grensoverschrijdend gedrag tegen de publieke dienstverleners die in de wijk werken, na te gaan of het mogelijk is een verwijzing naar mediation of bemiddeling tot stand te brengen. b. Het doel is om de veroorzaker van een incident, die verantwoordelijkheid wil nemen voor zijn gedrag, de mogelijkheid te bieden om het mogelijk strafbare conflict op vreedzame wijze op te lossen met het slachtoffer en eventueel met andere betrokken partijen. Met de bemiddeling kan het vrijwillig herstellen van eventueel aangerichte schade worden bevorderd, kunnen geschonden relaties worden hersteld en afspraken voor de toekomst worden gemaakt. c. Alle zaken, inclusief die met jeugdige verdachten/veroorzakers, komen in beginsel in aanmerking voor de verwijzing naar bemiddeling door de politie en/of door het slachtoffer en/of de organisatie waar het slachtoffer werkt. Bij de verwijzing let de politie op zaken als: de relatie tussen de verdachte en het slachtoffer, de mate waarin de verdachte in staat is zich in de positie van het slachtoffer in te leven, de bereidheid om de consequenties van het eigen gedrag onder ogen te zien en het voorkomen van antecedenten bij de veroorzaker. d. De bemiddelaar stelt vast dat het slachtoffer en de dader vrijwillig instemmen met de bemiddeling. Er worden van te voren en tijdens de mediation geen toezeggingen gedaan over de invloed van de bemiddeling op het mogelijke strafproces. Datgene wat wordt besproken is vertrouwelijk en daar stemmen alle deelnemers mee in (ook diegenen die op verzoek van de betrokkenen of van de bemiddelaar deelnemen). e. Als partijen een overeenkomst bereiken waarbij aan hun beider belangen naar tevredenheid wordt voldaan, wordt er een vaststellingsovereenkomst opgesteld waarin het registratienummer van de politie (of zaaknummer van het Openbaar Ministerie) wordt vermeld. De overeenkomst bevat geen verklaringen van de deelnemers, wel een opsomming van de resultaten en/of afspraken. De overeenkomst bevat, indien van toepassing, de vaststelling dat met deze overeenkomst verantwoordelijkheid wordt genomen voor de financiële claims (die claims worden dan expliciet opgenomen in de overeenkomst). De overeenkomst wordt door de mediator/bemiddelaar per omgaande naar de politie c.q. naar het OM gestuurd. Als er geen overeenstemming wordt bereikt, stelt de bemiddelaar een verklaring op waarin staat dat de bemiddeling is geëindigd zonder overeenstemming. Partijen ontvangen hiervan een kopie en een kopie gaat naar de politie c.q. in het strafdossier van het OM. f. De politie kan besluiten het insturen van de aangifte gedurende maximaal 2 weken aan te houden in afwachting van de resultaten van de bemiddeling. De politie kan de aangifte ook insturen naar het Openbaar Ministerie en in het proces van aangifte opnemen dat een mediator/bemiddelaar op verzoek van de dader een bemiddelingspoging heeft opgestart. De bemiddelaar laat zo spoedig mogelijk, bij voorkeur binnen 14 dagen na het opstarten van de bemiddeling, weten wat het resultaat is of binnen welke termijn een resultaat kan worden verwacht. Het slachtoffer moet in vrijheid en zonder (tijds)druk een beslissing kunnen nemen over deelname. g. Zowel de politie als het OM kan rekening houden met de uitkomst van de bemiddeling. Deze proef heeft tijdens de looptijd van het project nog geen verwijzingen opgeleverd naar bemiddelingen. Navraag bij twee betrokken wijkagenten leert dat zij deze mogelijkheid onvoldoende benut hebben, omdat ze niet goed op de hoogte waren van hoe dat zou moeten. Om die reden wordt voorgesteld de proef met de afspraken voort te zetten en opnieuw aandacht te vragen voor de mogelijkheid. Er is door de wijkagenten wel in een reeks van incidenten bemiddeld en er zijn in een aantal zaken afspraken gemaakt met de jeugdofficieren van justitie over sepot en voorwaardelijk sepot. Het ging om zaken waarin aangifte is gedaan van bedreiging en mishandeling (zie hierna ook bij de opbrengst). Eindrapportage april

19 7. De basisconflicten in de wijk Tijdens de looptijd van het project Vreedzame Veilige Publieke Taak werden de professionals van een aantal organisaties in de wijk getraind in de Vreedzame Wijkaanpak door Caroline Verhoeff. Ook werd contact gezocht met organisaties die nog niet deelnemen aan deze aanpak, maar wel betrokken zijn bij de wijk en bij de conflicten die zich er voordoen. Er is tevens samengewerkt met Annemarie van Breugel van bureau IenB, die in opdracht van de Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling van de gemeente inzoomt op de conflicten die te maken hebben met het grensoverschrijdend gedrag van (groepen) jonge (tot ongeveer 12 jaar) kinderen in de wijk. Er zijn diverse workshops gehouden en bijeenkomsten georganiseerd, onder meer bij het MBO Utrecht (toen nog ROC Asa), ROC Midden Nederland en bij de Rechtbank Utrecht. De werkwijze was dat de projectleiders steeds actief coachten op conflicthantering, soms telefonisch, door mee te denken en zo nodig ook actief te interveniëren. De eigen interventies bestonden onder meer uit gesprekken, het begeleiden van bijeenkomsten en het uitvoeren van een bemiddeling. Steeds is gewerkt met inzet van de herstelgerichte basisprincipes: zo snel mogelijk en in ieder geval contact opnemen met de directe veroorzaker (de jongere en/of diens ouders), orde- en herstelgesprekken voeren, de kring vergroten van mensen die kunnen helpen met het oplossen (het vreedzame netwerk benutten), het versterken van de onderlinge contacten tussen de organisaties en de direct betrokkenen (de jongeren zelf, de ouders als regel, en als het nuttig is en kan ook de medebewoners) en het benutten van de contactpersonen in het netwerk van de Vreedzame Wijkaanpak. De politie heeft zelf actief bemiddeld. In het wijkagentenoverleg is de doelstelling van het project en het inzetten van herstelrecht besproken. In de pilotperiode is ingezoomd op zich voordoende incidenten, met het doel gebeurtenissen met impact voor de publieke dienstverleners in de wijk vreedzaam op te lossen. Het betrof onder meer: ouders die verhaal komen halen over beslissingen van professionals (leerkracht, medewerker wijkwelzijnsorganisatie) met betrekking tot hun kind; incidenten waarbij vechtpartijtjes in de speeltuin uitbreken tussen jonge kinderen, maar uiteindelijk een grote groep kinderen zich keert tegen de medewerkers van de speeltuin. Deze medewerkers zijn per definitie getalsmatig in de minderheid als zo'n situatie ontstaat; een conflict over het naleven van huisregels, overgaand in schelden tegen een medewerker in de speeltuin. Het wordt een gebeurtenis die sluipenderwijs invloed krijgt op de verhouding tussen de medewerkers en een grotere groep ouders; vernieling op een school; onvrede over groepsgedrag van jonge kinderen in de wijk, in de speeltuin, bij het jongerenwerk en op straat; gevoelens van onmacht over de aanpak van jeugdgroepen en de invloed die daarvan uitgaat op omstanders, buurtbewoners en gezinnen met jongere kinderen; negatieve ervaringen met het betrekken van ouders van kinderen met grensoverschrijdend gedrag; de soms nog gebrekkige onderlinge samenwerking tussen professionals; de nog niet goed op elkaar ingespeelde bejegening tussen professionals en het nog uitblijven van voorbeeldgedrag van de organisaties in de wijk; reageren op dreigende uitlatingen van kinderen via de sociale media tegen medewerkers van de wijkwelzijnsorganisatie; onderlinge afstemming bij het aanpakken van (ernstig) grensoverschrijdend gedrag van jongeren in de wijk en het daarbij betrekken van de ouders en de vrijwilligers van de Marokkaanse vrouwenvereniging in de wijk. Basisconflicten De pilotperiode laat zien dat er bepaalde 'natuurlijke' conflicten zijn die zich in verschillende hoedanigheden steeds weer voordoen. Het zijn structurele of basisconflicten die horen bij een kinderrijke wijk als Kanaleneiland, met een uitgesproken bevolkingssamenstelling en de aanwezigheid van een heel scala aan publieke dienstverleners en beroepsbeoefenaren met publieke taken. Eindrapportage april