2. Algemene informatie. Bilateraal gehoorverlies bij kleuters: enkele tips

Transcriptie

1 Bilateraal gehoorverlies bij kleuters: enkele tips 1. Vooraf Je hebt voor het eerst een gehoorgestoorde leerling in je klas! Je vraagt je af of je deze leerling zal verstaan, en of zij/hij jou zal begrijpen. Of misschien gaat het allemaal wel erg vlot, waardoor je niet eens een probleem ervaart? Hij/zij doet toch alles prima mee!? En andersom? Voor de slechthorende of dove leerling is alles nieuw. Hij/zij is je stem en je mondbeeld niet gewoon, misschien zit hij voor het eerst bij deze klasgenoten, hoe ervaart de leerling het les volgen? Lukt het? Communicatie met een gehoorgestoorde vraagt een wederzijdse aanpassing. Dat vergt tijd. Om het contact met een gehoorgestoorde leerling vlot te laten verlopen, geven we vooreerst wat algemene informatie alsook enkele eenvoudige communicatietips. 2. Algemene informatie 1. Een gehoorverlies (perceptieverlies) impliceert dat geluiden en gesproken taal niet alleen zachter (stiller) maar ook vervormd worden waargenomen. Slechthorende maar ook dove kinderen horen of voelen geluid: ze kijken op bij lawaai, draaien zich eventueel om, zoeken de geluidsbron. Dit is vaak misleidend. Er is een verschil tussen horen en verstaan. Horen betekent niet dat je ook verstaat wat gezegd wordt. Onder verstaan begrijpen we het precies en correct opvangen van wat gezegd werd. Het gaat feitelijk om het kunnen onderscheiden of correct discrimineren van kleine verschillen. Zeg ik in het land, of t is plezant, in de naam van de vader of in januari. Naargelang de graad van gehoorverlies, de situatie, de akoestiek, de spreker (krachtige stem, zwakke stem, man of vrouw), de persoonlijke aanleg van het slechthorende of dove kind en de beschikbare hulpmiddelen wordt het voor slechthorende en dove kinderen gemakkelijker om tot een goed spraakverstaan te komen. 2. Het individueel hoorapparaatje (achter-het-oorapparaatjes of cochleaire implant) maakt het gehoorverlies niet ongedaan. Het versterkt de geluiden maar kan de vervorming niet volledig opheffen. Het apparaat herstelt het gehoor niet, het is hooguit een goede steun bij het spraakverstaan en/of spraakafzien. Voor sommigen is het gehoorapparaat in een rustige situatie voldoende om een gesprek te kunnen voeren, voor de meesten blijft dit ontoereikend. Deze leerlingen moeten dan beroep doen op spraakafzien om tot een betere discriminatie te komen. Spraakafzien is een combinatie van liplezen en aflezen van mimiek en lichaamstaal. Ook afleiden van informatie uit de situatie en contextgegevens is een compensatie die vele leerlingen vlot beheersen. Leerlingen die in een 1-1-situatie louter auditief kunnen volgen moeten vaak in minder gunstige omstandigheden gaan liplezen. We spreken dan van selectief liplezen. 3. Probeer te weten te komen op welke kanalen de slechthorende of dove leerling in je klas aangewezen is om de communicatie te volgen. Dit verschilt van leerling tot leerling, alsook van situatie tot situatie. Toch kan je grof weg volgende types onderscheiden: Pagina 1 van 6

2 - leerlingen die hoofdzakelijk auditief functioneren. Zij hebben een goed restgehoor, gebruiken individuele hoorapparaatjes (achter het oor toestellen) al of niet in combinatie met draadloze afstandsapparatuur (solo-apparatuur). Meestal kunnen ze auditief volgen en ontgaan hen hier en daar kleine auditieve verschillen: bv hand-gans/ eend -een. Met hun soloapparatuur kan je op grote afstand communiceren omdat ze zelden beroep moeten doen op het spraakafzien. Deze leerlingen kunnen hoegenaamd nieuwe taal (nieuwe woorden en begrippen) leren door ze auditief over te nemen van hun omgeving. - leerlingen die heel veel nut hebben van hun restgehoor maar selectief ondersteuning van het spraakafzien nodig hebben. We noemen ze selectieve liplezers. Ze kijken niet continu naar je mond! Enkel bij het leren van nieuwe woorden (ongekende taalbegrippen) of ook daar waar het op precies luisteren aankomt (dictee, luisteroefening, oefeningen tweede of derde taal, volgen van wat voorgelezen wordt, lange exposés rond nieuwe thema s met veel nieuwe begrippen) zijn ze aangewezen op de informatie van de mond om een correct woordbeeld over te nemen én in te slijpen. Soms kunnen ze de grote lijnen wel volgen maar veelal ontsnappen hen de details alsook de nieuwe woorden en eigennamen. Gebruiken van solo-apparatuur is voor deze leerlingen cruciaal. De goede signaal- ruisverhouding die je via de solo-apparatuur genereert is een belangrijke ondersteuning voor het spraakafzien. Het geeft comfort omdat het de inspanning van het spraakafzien reduceert. Bedenk dat je bij deze leerlingen ook met gebruik van solo-apparatuur beperkt blijft in afstand: ze moeten je kunnen zien om te liplezen. Jonge kinderen weten nog niet wanneer ze moeten kijken, oudere kinderen kunnen dit beter inschatten. Het alternerend kijken moet hen in ieder geval geleerd worden. Als je goed observeert zal je bij deze kinderen ontdekken dat ze gekende woorden/dagelijkse opdrachten vlot auditief herkennen terwijl ze voor nieuwe begrippen steevast het lipbeeld nodig hebben. Voor deze kinderen is het werken luisteren naar cassette, video, TV, CD s niet haalbaar! - leerlingen die continu op spraakafzien aangewezen zijn. Spontaan kijken ze je continu aan. Ze halen informatie zowel van je lippen (liplezen) maar ook van je hals, mimiek en pantomimiek. Voor hen moet communicatie altijd face- à- face verlopen. Dit vergt een zeer grote aanpassing van een horende persoon die niet vertrouwd is met visuele communicatie! Deze leerlingen moet net als de bovenvermelde groep vlot, vlug en precies getimed hun visuele aandacht leren verleggen én verdelen tussen enerzijds je mond (liplezen) en anderzijds hun blad, het werk- of leesboek, het bord, de computer, een andere leerling, een hele klus! Aandachtsregulerende strategieën van de juf helpen hen hierbij : zoals eerst de aandacht vragen,dan pas de boodschap geven (bv luister eens allemaal?...) Je zal snel ondervinden dat rekening houden met de visuele aandachtsverdeling het tempo van communicatie drukt. (bij vb kijk hier (eerst tonen), daarna (en niet tegelijkertijd ) uitleg geven, dan weer tonen).bespreek dit met je ondersteuner. - leerlingen die volledig aangewezen zijn op communicatie via gebaren. Vroeger integreerden deze leerlingen pas op niveau van secundair onderwijs omdat ze enkel in het secundair beroep konden doen op tolken (gebarentolk of schrijftolk). Nu kunnen leerlingen vanaf kleuterniveau een gebarentolk aanvragen. De tolkuren worden verdeeld over de vakken. Per vak wordt bekeken wat haalbaar en wenselijk is. Je ondersteuner, de thuisbegeleider, de medewerker van het revalidatiecentrum kan je hierover meer informatie geven. Ook de ouders helpen je op weg. Pagina 2 van 6

3 Afhankelijk van de communicatieve vaardigheden zal je moeten bepalen hoe je voor bepaalde lesonderdelen kan differentiëren of deze zelfs helemaal verwijzen naar het parallel lesgeven in het ON (bij vb dictee, luisteroefeningen, uitspraak Frans, ). De ondersteuner en de logopedist (privé of uit het revalidatiecentrum) zijn belangrijke partners om dit uit te zoeken. 3. Communicatie In de regel: Vooraf: - Bedenk: wat kan je helpen om je boodschap visueel te ondersteunen (de kalender, een voorwerp, een tekening, ). - Ga eerst dichterbij staan, opeen goed zichtbare plaats. - Trek de aandacht voor je begint te praten, wacht tot het kind je aankijkt - Jij moet niet continu het dove/slechthorende kind aankijken (ook oogcontact houden met andere lln in de klas), maar het dove of slechthorenden kind moet jouw gezicht/lipbeeld wel kunnen zien. Communiceer - van dichtbij(< 2 meter afstand): - Zodat het kind je goed kan horen met zijn AHO. - Zodat het je mond kan zien om te liplezen. - Face à face. - Zoveel mogelijk op gelijke ooghoogte of op korte afstand van ± 1m - Praat vooral ritmisch, niet luider. - Let op lichtinval: het kind moet met licht mee naar jou kunnen kijken. - Ondersteun je communicatie met visuele informatie (kalender, materiaal, prent, een werkje, later met schrift). 4. Specifieke situaties Pagina 3 van 6 Veiligheid en voorspelbaarheid - Een vaste plaats bij het onthaal. - Maak dat het kind zo snel mogelijk de routines kent van de dag alsook de symbolen die je gebruikt en de dagdagelijkse taal die daarbij hoort. - Werk samen met de begeleiders: ze zullen met jou de daglijn visualiseren, de taal vastleggen. - Gebruik de dagkalender of de daglijn systematisch om de communicatie te ondersteunen. - Leer het kind de namen van de medeleerlingen, samen met hun foto. - instaleer routines i.v.m. de beschikbare apparatuur: - Visuele controle bij het binnen komen na elke speeltijd - Vaste plaats en doos voor het opbergen van AHO en SA. - Vaste plaats voor de reservebatterijen. - Een momentje om het apparaatje weer samen aan te doen indien het kind het AHO afdoet voor bepaalde activiteiten zoals de zandbak, ene bosspel, enz... - Maak de afspraken voor de speelplaats duidelijk: - Hier in het rijtje. - De bel: hoort je kind de bel? indien niet: maak afspraken zoals: zwaaien, een buddy,

4 Onthaalhoek Een vaste plaats. Nieuwe taal van de klas Principe van pre-teaching rond: - De 5-10 kernwoorden van je nieuw thema, vooraf door te geven aan ouders, begeleider, reva, - De woordenschatstreeflijst van het leerjaar (rekenen, tijd, plaats, ruimte,.). - Het lijstje van je dagdagelijkse taal. - De namen van de direct betrokken juffen (klas, toezicht, turnjuf, zoco,.. ). - De lijst van de kalendertaal (het weer, aan- en afwezigheid, tijdsbegrippen,.). - De belangrijkste liedjes. De begeleider (ON, CAR, privé-logopedist, ) zal ze herhalen en ondersteunen met gebaren. Liedjes en versjes - Installeer enkele routine liedjes (opruimlied, wc-lied,. - Selecteer zorgvuldig de liedjes waarvan je wil dat het kind ze ook kent, ze allemaal leren zal allicht niet lukken. Bij vb.: Sint/grootouder feest/nieuwsjaarbrief/. - Het kind zal lang slechts enkele woordjes of regeltjes mee murmelen. Begeleiders kunnen de inhoud van het lied verduidelijken, met prenten, gebaren,. Hoekenwerk - Maak dat het kind en de begeleiders het systeem van de hoekenwerking begrijpen: de afspraken, de visuele verwijzers, de namen (leeshoek, knutselhoek, ). - Wil je iets zeggen dat de hele klas aanbelangt: ga dan eerst dichtbij het kind staan, vraag de aandacht en begin dan pas te praten. - Kan je de werktafel kiezen? kies dan voor een tafel/hoek die in een hoek van het lokaal gelegen is, zo komen er al geen geluiden van achter het kind. Losse Mededelingen - Bij vb Meebrengen van materiaal zoals wasknijpers, speld, laarsjes - Communiceer dit duidelijk in groep of individueel, met een tekening en een geschreven boodschap erbij; zeg uitdrukkelijk dat het kind dit moet tonen, afgeven aan mama/papa. - Maak dat het kind (en de ouders) op jou kan (kunnen) rekenen: als er iets speciaal gezegd wordt, dan sta jij er borg voor dat het kind dit zeker gecapteerd heeft. Zorg voor het apparaat AHO - Het kind kan het AHO niet dragen in de zandbak, niet in water, niet bij een heftige stortbui, geen stoten, gevaar op hard vallen, in de turnles of bij bepaalde turnoefeningen,..(ieder apparaat is anders, bespreek wat kan). Maak voor elk kind individuele afspraken op maat. Bouw het dragen van het apparaat -indien nodiggradueel op. - Sommige kinderen ondervinden ook last bij veel lawaai, lokalen of situaties waar de akoestiek slecht is (zoals een refter, overdekte hall, een ingesloten speelplaats,.): maak afspraken op maat van het kind. - Controleer of het kind zijn AHO nog heeft na elke speeltijd. Pagina 4 van 6

5 - Leer hoe je AHO moet aandoen, hoe je batterijtjes vervangt, wat te doen als het AHO fluit of bepaalde toontjes geeft, hoe je controleert of het apparaatje werkt: een geïnformeerde juf is er 2 waard! CI - In sommige situaties kan het kind zijn CI niet dragen: zie AHO. Maak afspraken op maat van het kind : wanneer wel/wanneer niet. Leer hoe je CI moet aandoen, op welke stand het moet staan (programma), hoe je batterijtjes vervangt, hoe je apparaat kan controleren (afstandsbediening), wat te doen als controlelampjes oplichten, Solo-apparatuur (SA) - Gebruik de SA selectief: vooral in doceermomenten, bij luisteroefeningen, eventueel bij de TV (aansluitingsfiches nodig), op de fiets,. Overleg vooraf of gebruik in bepaalde situaties zinvol is of niet rekening houdend met de mogelijkheden van je kind. Communicatie in groep is voor sommige kinderen echt niet toegankelijk. (bij vb bij toneelvoorstelling, weekafsluiting met alle klassen,..) Zorg voor een veilige opbergplaats. - Leer hoe je SA aandoet (jij én het kind), op welke stand het kind zijn AHO/CI moet zetten, hoe je controleert of het SA werkt. In sommige situaties wordt alles automatisch ingesteld zodra de 2 apparaten koppelen. Weet hoe je dit kan controleren. Communicatie met ouders en andere betrokkenen - Maak dat de begeleiders rond je tijdig het nodige taalmateriaal krijgen om aan pre-teaching te doen. Ook ouders zijn zo meteen geïnformeerd welke taal nu in de picture staat. - Geef de info zo door dat ze meteen alle betrokkenen bereikt. Maak hiervoor afspraken: - mailen - weg- en weerschriftje dat tezelfdertijd ook werkschriftje is? Samen aan dezelfde taal werken, helpt het kind best vooruit. OPM: soms is er ook een communicatieschrift die het kind helpt om te communiceren buiten het hier en nu: dit is geen weg- en weerschriftje voor begeleiders. Op uitstap - Bedenk op voorhand de situatie en overleg m.b.t. de nodige aanpassingen:de situatie is immers veel informeler, minder gestructureerd. - Veilig in het verkeer: - aan de hand, dichtbij de huizen stappen (kind hoort verkeer minder, niet - Aan de hand of direct achter de juf: kind hoort immers geen verbale boodschappen of mededelingen (wachten, niet lopen,..). - Hoe de info oppikken? - Is selectief gebruik va SA tijdens de uitstap zinvol, haalbaar? - Dichtbij, voor de juf staan (in een kring zal het kind allicht niet zelf zijn plaatsje tijdig veroveren!) of allen in een kring of op rijtjes gaan zitten???? - Bekijk de mogelijkheid van een méér individuele begeleiding? - Verzorg zeker de pre-teaching! De turnles - Maak afspraken of het kind zijn AHO/CI draagt of niet. Pagina 5 van 6

6 - Sommige kinderen doen hun hoorapparaat niet graag af: de soort turnoefeningen bepaalt of het veilig is om je AHO/CI te blijven dragen. - Zet het kind dichtbij jou als je instructies geeft, de 3 de of 4 de in de rij: zo hoort het je en krijgt het enkele voorbeelden. - Bespreek enkele visuele tekens voor korte boodschappen als het kind op grote afstand staat (bij vb wachten, stop, ja doe maar,.). - Stel een buddy aan. - Voor psychomotoriek waar veel taal aangeleerd wordt: gebruik het AHO/CI/SA bij rustige oefeningen. Op de speelplaats, de refter,. Bespreek je observaties om waar nodig naar oplossingen te zoeken. Info aan het school team (toezicht speeltijd, refter, ) - Het instapboekje is een handig instrument om alle lkr te informeren - Foto van het kind, foto van het apparaatje, afspraken met de kinderen van de klas: als je dit vindt, dan breng je dit naar - Info- vergadering voor de instap met de ouders, juf, zorgcoördinator, logo, ON,.. - Mogelijk: info-overleg voor andere lkr betrokken in de refter, speelplaats, naschoolse opvang. Carrein D. 03/12/2013 Thuisbegeleiding Perspectief Snaggaardstraat 9, 8000 Brugge Tel: GSM: 0479/ Fax: 050: perspectief@de-kade.be website: Pagina 6 van 6