Watersysteemplan Veenkoloniën

Transcriptie

1 Watersysteemplan Veenkoloniën Eindconcept, Veendam, februari 2008

2 1

3 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 Samenvatting... 4 Samenvatting Inleiding De Veenkoloniën Visie Doelen Aanpak Geldigheidsduur van het Uitgevoerd onderzoek Proces Opzet watersysteemplan Watersysteem Veenkoloniën Autonome ontwikkelingen tot Regionale ontwikkelingen tot Wensbeeld Veenkoloniale gebied Strategie korte termijn (tot 2015) Programma van eisen korte termijn (2015) Regionale wateropgave Ontlasting van de boezem Wateroverlast uit oppervlaktewater Reguliere wateropgave Stedelijke wateropgave Wateroverlast uit oppervlaktewater Water op straat Grondwateroverlast Watertekort Regionale droogte Verdroging natuur Watertekort stedelijk Waterkwaliteit Europese Kaderrichtlijn Water KRW methode Veenkoloniën Grondwaterkwaliteit Stedelijk water Waterbodems Recreatie & Beleving Beheer en Onderhoud Monitoring en Evaluatie Strategie lange termijn (tot 2050) Ruimte voor water Landelijk gebied Stedelijk gebied Droogte en verdroging KRW ambitieniveau Kanalen en Runde

4 4.4 Waterbodems Recreatie & beleving Beheer en Onderhoud Organisatie en communicatie Organisatie samenwerking Communicatie Maatregelen en kosten Achtergronddocumenten Bijlage 1: Maatregelenprogramma watersysteem Veenkoloniën (tot 2050) Bijlage 2: Hoogtekaart Bijlage 3: Kwel & Infiltratie Bijlage 4: Gemiddeld Hoogste Grondwaterstand Bijlage 5: Functiekaart POP Groningen II Bijlage 6: Functiekaart POP Drenthe II Bijlage 7: Ontwikkelingskaart POP Drenthe II

5 Samenvatting Inleiding Het Waterschap Hunze en Aa s heeft in samenwerking met de gemeenten Winschoten, Veendam, Pekela, Borger-Odoorn en Emmen het opgesteld. Dit watersysteemplan vormt de basis voor de verschillende gemeentelijke waterplannen die al zijn gemaakt of geactualiseerd worden. Het plan voldoet aan de eisen van het Regionaal Bestuursakkoord Water (RBW) en de Kaderrichtlijn Water (KRW) om het watersysteem in het landelijke en het stedelijke gebied van de Veenkoloniën op orde te krijgen en te houden. Hierbij gaat het om de algehele veiligheid van grondgebruik, anticiperen op wateroverlast en watertekort, verbeteren van de waterkwaliteit, rekening houden met de effecten van klimaatsverandering en maaivelddaling. Tevens zijn de consequenties van de nieuwe Europese eisen voor de waterkwaliteit geanalyseerd voor de Veenkoloniën, en worden waar nodig aanvullende maatregelen voorgesteld. Het plan is in nauw overleg met de omgeving tot stand gekomen. Dit, inclusief het maatregelenplan, vormt voor de komende jaren uit beleidsmatige uitgangspunt voor het waterbeheer in de Veenkoloniën. Hiervoor is in een eerder stadium in de Inventarisatienota de wateropgaven gedefinieerd (Waterschap Hunze & Aa s, 2006). Gebiedsbeschrijving De Veenkoloniën kent een unieke ontstaansgeschiedenis. De veenontginning, die in de 15 e eeuw al is gestart, heeft een landschap achtergelaten dat gekenmerkt wordt door grootschalige openheid en langgerekte kanalen, wijken en lintbebouwingen. (figuur 1) Het grondgebruik is overwegend agrarisch. In het gebied liggen enkele grote stedelijke kernen zoals Emmen, Stadskanaal, Veendam en Winschoten. Verder wordt de bebouwing vooral gekenmerkt door lange linten parallel aan de grote kanalen. In de Veenkoloniën komt vrij weinig natuur voor. De meeste natuur is te vinden rondom Emmen; het Oosterbos en Valtherbos. Rondom Oude Pekela liggen het Emergobos en het Pekelderbos. De natuur in het Groninger deel is kleinschalig en versnipperd. Visie, doelen en (beleids)ontwikkelingen Op 14 mei 2001 presenteerde de Commissie Hoekstra 1 voor de Veenkoloniën haar rapport 'Van afhankelijkheid naar kracht'. Het advies van de commissie luidde als volgt: 'Een integrale aanpak is noodzakelijk om de kracht van de Veenkoloniën - rust, ruimte en nieuwe mogelijkheden - optimaal te benutten en de zwakte - afhankelijkheid van de omgeving, eenzijdigheid, een negatief imago en sociaal-economische achterstanden - af te wenden'. Het rapport en haar conclusies heeft geleid tot o.a. het instellen van de stuurgroep Agenda voor de Veenkoloniën en het verschijnen van een aantal visies en plannen. In de stuurgroep hebben zitting: de beide provincies (2), de betrokken gemeenten (11) en twee waterschappen (2). 4

6 5

7 De visies en plannen hebben gemeen dat ze tot doel hebben het versterken van de sociale, ruimtelijke en economische situatie en sfeer. Doel van het is het maken van een afwegingskader en een maatregelenplan voor het waterbeheer in het stroomgebied van de Veenkoloniën. Het watersysteemplan vormt de onderlegger voor de gemeentelijke waterplannen en nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen. Voor het waterschap vormt het een onderlegger voor het eigen Beheerplan en het stroomgebiedsbeheerplan. Het stroomgebiedbeheersplan dat mede wordt opgesteld ten behoeve van de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Een nevendoel bij het opstellen van het is het verbeteren van de onderlinge samenwerking tussen waterschap en gemeenten binnen de gehele watercyclus. Daarnaast streven we naar een meer open communicatie met de omgeving, en het vergroten van de bewustwording bij overheden, belangenorganisaties en burgers van de consequenties van de klimaatsveranderingen voor het beheer van het Veenkoloniën-watersysteem. Het uitvoeringsprogramma geldt voor de periode tot 2015, voor de periode erna worden de strategieën en oplossingsrichtingen opnieuw geëvalueerd en benoemd. Dit is een bijzonder plan, omdat hierin zowel de consequenties van RBW-afspraken over klimaatverandering als eisen vanuit de Kaderrichtlijn Water zijn uitgewerkt. Autonome ontwikkelingen tot 2050 De komende decennia zal de verandering van het klimaat doorzetten. Ook nu al is duidelijk te zien dat de temperatuur langzaam stijgt. Op basis van deze KNMI-gegevens wordt verwacht dat de temperatuur toeneemt, dat het vaker zal regenen en dat de buien heviger zullen zijn, dat de verdamping toeneemt en de zeespiegel zal stijgen (het gaat hierbij om het middenscenario). Momenteel zijn er afspraken gemaakt over de maximale hoeveelheid water die uit het IJsselmeer onttrokken mag worden ten behoeve van de waterbehoefte in Oost Groningen en Drenthe. Door toenemende verdamping en langere perioden van droogte zal de vraag naar wateraanvoer toenemen. De bodem in de Veenkoloniën daalt. Dit heeft drie oorzaken: gaswinning, zoutwinning en veenoxidatie. Als gevolg van de gaswinning ontstaat bodemdaling in grote delen van Groningen ook aan de noordzijde van de Veenkoloniën in de buurt van Veendam. De bodemdaling door gaswinning heeft gevolgen voor de waterhuishouding in het gebied. Zo verzakken kaden, kan er schade ontstaan aan kunstwerken en kunnen grote verschillen ontstaan binnen peilgebieden. Naast gaswinning vindt specifiek in de Veenkoloniën ook (magnesium)zoutwinning plaats. Dit gebeurt op een drietal plaatsen: ten westen van Veendam bij Tripscompagnie, bij Zuidwending en bij Heiligerlee. Een groot deel van de boven- en ondergrond in de zuidelijke Veenkoloniën bestaat uit veen. Door de huidige relatief diepe ontwatering wordt een groot deel van het bodemprofiel van het veen blootgesteld aan de lucht waardoor het oxideert en de bodem geleidelijk daalt. Veenoxidatie is, door menselijk ingrijpen, een zichzelf instandhoudend proces. Regionale ontwikkelingen tot 2015 Met de uitvoering van het project Masterplan Kaden worden kaden langs het boezemwatersysteem opgehoogd en/of versterkt. Aanleiding voor het aanpassen van de kaden is de wateroverlast van 1998, toen duidelijk werd dat de boezem van Hunze en Aa s niet bestand was tegen extreem veel water. Tot 2015 wordt 200 km. kaden aangepakt langs het boezemsysteem. Op deze manier wordt een veiligheidsniveau van 1/100 jaar gerealiseerd. Aanleiding voor het inrichten van bergingsgebieden is, net als voor het Masterplan Kaden, de wateroverlast van Doel van het inrichten van bergingsgebieden is het vergroten van de boezemcapaciteit in extreme (nood) en reguliere situaties. 6

8 De betrokken gebiedspartners hebben zich middels het projectplan voor de Runde gecommitteerd aan een inspirerende ambitie voor een economische en ecologische kwaliteitsimpuls voor het beekdal van de Runde. De thema s van de Runde richten zich op een kwaliteitsimpuls voor natuur, recreatie, landschap, waterbeheer, cultuurhistorie en organisatie & financiering. Herstel van de recreatieve vaarverbindingen in Oost-Groningen en Zuidoost Drenthe, geeft impulsen aan de sociaal-economische situatie van de Veenkoloniën en is één van de agendapunten van de Agenda voor de Veenkoloniën. De oude kanalen welke vroeger voor de turfvaart werden gebruikt, worden hersteld en voor de recreatieve toervaart geschikt gemaakt. De landbouw is sterk in beweging. Naast de voorzettende schaalvergroting en samenwerking wordt ook naarstig gezocht naar een breder assortiment aan gewassen en combinaties aan teelten. Een verdere innovatie in de landbouw staat op het punt verder te worden ontwikkeld. De toekomstige mogelijkheden die er liggen rondom de ontwikkelingen in de ICT voor bijvoorbeeld beregening, gewasbescherming en bemesting staan op het punt te worden opgepakt. Daarnaast staat ook de energie opwekking en/of energieteelt nog in de kinderschoenen, maar zal deze sector zich ook verder blijven ontwikkelen. De ontwikkelingen in de landbouw zijn van grote invloed op het watersysteem. Natuurgebieden in Groningen en Drenthe zijn kleinschalig en liggen verspreid. Enkele natuurgebieden hebben zich na de ontginning kunnen ontwikkelingen met een eigen dynamiek. Het tussenliggende landschap is vaak ook niet ingericht om uitwisseling van flora en fauna te bevorderen. De versnippering van natuurgebieden wordt voor een deel ondervangen met de aanleg van de ecologische verbindingszones. Strategie korte termijn (2015) Er is onderscheid gemaakt tussen het op orde krijgen van het watersysteem van de Veenkoloniën tot 2015 en het op orde houden op de langere termijn (na 2015). In de volgende paragrafen is per thema vooral uitgewerkt welke maatregelen en mogelijke pakketten aan maatregelen nodig zijn om het systeem op orde te krijgen (tot 2015). Zoals nu bekend, moeten op de lange termijn (tot 2050) maatregelen worden gezocht en uitgevoerd om de volgende doelen te bereiken: o VEILIGHEID Kaden en boezemkeringen zijn op peil. o WATEROVERLAST Ruimte voor water is gevonden binnen de Veenkoloniën om ca. 3,8 miljoen m 3 water vast te houden ter ontlasting van de boezem; o WATERTEKORT Beperken van het watergebruik, de waterbehoefte en het waarborgen van de wateraanvoer; o WATERKWALITEIT Bereiken van hoogst haalbare ecologische ambitie voor de KRW waterlichamen (het ambitieniveau moet nog worden vastgesteld) en een verbetering van de waterkwaliteit in zijn algemeenheid. Veiligheid De boezemkaden zijn nog voor verschillende trajecten niet op sterkte en/of hoogte gebracht, maar door de al geplande maatregelen (Masterplan Kaden) zullen de boezemkaden in 2015 op orde zijn. De veiligheidsnorm van 1/100 jaar wordt dan gehaald. Wateroverlast In de huidige situatie voldoet in de Veenkoloniën ca. 290 ha van het totale gebied niet aan deze norm van 1/75 jaar. Een zeer klein oppervlak, aangezien de landelijke norm wel wordt gehaald voor deze 7

9 290 ha. Het waterschap zal zich echter inzetten om de knelpunten, die zich eens in de 1/75 jaar toch kunnen voordoen, aan te pakken (inspanningsverplichting). Voor de reguliere wateropgave kan worden geconcludeerd dat in de huidige situatie er geen knelpunten voorkomen en er geen urgente maatregelen zijn om aan te pakken tot Wanneer kansen zich voordoen wel meeliften met projecten en er voor zorg dragen dat het watersysteem van de Veenkoloniën verder wordt verbeterd en met de ontwikkelingen in het landelijk gebied blijft meegroeien. Na inventarisatie en toetsing aan de NBW-inundatienorm kan geconcludeerd worden dat voor enkele stedelijke gebieden knelpunten naar voren zijn gekomen voor Stadskanaal/Musselkanaal, Valthermond en Emmer Compascuum. Hieraan zal aandacht moeten worden besteed en bij voorkeur meeliftend bij herstructurering van wijken of rioolrenovatie. In de toekomst zal de extra waterafvoer als gevolg van de klimaatverandering in het stedelijk gebied zelf moeten worden vastgehouden, daarom ook bij geen aanwezige knelpunten toch nagaan of er extra ruimte voor water in de plannen meegenomen kan worden. Voor alle gemeenten kan geconcludeerd worden dat water op straat voorkomt ten gevolge van onvoldoende berging in de riolering. In sommige waterplannen en Gemeentelijke Rioleringsplannen zijn maatregelen geformuleerd om deze knelpunten op te lossen. Volgens het NBW en RBW dienen deze knelpunten voor 2015 te worden opgelost. Het komt er daarbij op neer dat het afstromende hemelwater van verharde oppervlak kort in rioleringen (HWA) verblijft en zo snel mogelijk kan afstromen naar het oppervlaktewater. In de toekomst kunnen door de voorspelde klimaatverandering mogelijk nieuwe knelpunten ontstaan. In enkele gemeenten is sprake van structurele grondwateroverlast. In de waterplannen van de gemeenten worden maatregelen geformuleerd om de knelpunten op te lossen. In de toekomst wordt bij nieuwbouw, zowel bij herstructurering, inbreiding- als uitbreidingslocaties, rekening gehouden met eventuele grondwateroverlast. De waterkansenkaart is daarbij een belangrijk hulpmiddelen en geeft inzicht in de geschiktheid van de bestaande of beoogde plangebieden. Watertekort De zand- en veenbodems in de Veenkoloniën zijn zeer droogtegevoelig en kunnen in droge jaren leiden tot opbrengstenderving in de landbouw. In de toekomst zal er door de toenemende verdamping steeds meer water nodig zijn in het gebied. De wateraanvoer vanuit het IJsselmeer is nog steeds gegarandeerd. Mogelijk kan dit in de toekomst veranderen, omdat het IJsselmeer ook afhankelijk is van de aanvoer van de Rijn. Van de in totaal ha natuurgebied in de Veenkoloniën is 96% geheel of gedeeltelijk verdroogd. Het grootste areaal aan verdroogd natuurgebied ligt in de provincie Drenthe (ca ha). In de toekomst zal bij nieuwe ontwikkelingen met betrekking tot de natuurgebieden of in de directe omgeving van de natuurgebieden, aandacht moeten zijn voor verdrogingsaspecten zodat door verdroging de kwaliteit van de aanwezige natuur niet verslechterd en er niet opnieuw verdroogde natuurgebieden ontstaan. Door recent uitgevoerde projecten (in 2007) is de verdroging aangepakt van het natuurgebied De Wiede (Veendam) en het natuurgebied Berkenrode (Barger-Compascuumt). In hoeverre de uitgevoerde maatregelen effect zal hebben op de verdroging zal uit monitoring moeten blijken. Het aanwezige oppervlaktewater binnen stedelijke gebieden zien als een kans voor de droge perioden. Hemelwater dient daarbij zo optimaal mogelijk in het oppervlaktewatersysteem te worden ingebracht. Hierdoor zal de waterkwaliteit verbeteren en het draagt bij aan het minder belasten van het wateraanvoerstelsel. Waterkwaliteit Op basis van de huidige normen en met de huidige meetgegevens zijn geen overschrijdingen bekend 8

10 voor nikkel en koper en zullen de normen hoogst waarschijnlijk nog worden aangepast. Het waterschap gaat agrarische natuurverenigingen benaderen om samen te werken aan alternatieve methoden en/of emissiereductie. Naar verwachting worden de KRW-normen in november 2006 vastgesteld. Eventueel zal dan nog een aanvullende toetsing op de resultaten plaatsvinden. Voor chloride geldt dat op basis van de trendanalyse wordt verwacht dat chloride gehalten van de wateren in de bandbreedte van de huidige normen vallen. De gehalten voor fosfaat en stikstof vallen voor alle waterlichamen te hoog uit. Deels is al invulling gegeven aan de monitoring en evaluatie. De evaluatie van de KRW moet nog worden opgesteld. Er zijn nog geen maatregelen voorgesteld voor de grote grondwaterlichamen. Deze voldoen aan de toetswaarde. Robuuste waterpartijen worden aangelegd. Breed, diep met natuurvriendelijke flauwe oevers. Het afstromende hemelwater van daken, erf- en straatverhardingen wordt schoon gehouden en in het stedelijke watersysteem gebracht. Voorlichting aan particulieren en grondgebruikers is nodig, om particulieren er zich bewust van te laten worden welke acties vermeden moeten worden om een verslechtering van de waterkwaliteit te krijgen. In het deelstroomgebied de Veenkoloniën zijn al grote inspanningen geleverd om (achterstallig) baggeronderhoud weg te werken. De recreatieve vaarwegen zijn inmiddels op orde en zijn goed bevaarbaar. Van de beroepsvaarwegen (Winschoterdiep en A.G. Wildervanckkanaal) begint de nautische diepte voor de beroepsvaart kritiek te worden en hier en daar zijn al diepgangsproblemen. In andere grotere watergangen in het bebouwde gebied zijn her en der lokale knelpunten. In het landelijke gebied wordt regulier gebaggerd. Voor de Veenkoloniale waterbodems ligt de enorme opgave om in 2015 voor ca m3 aan waterbodems te baggeren en hiervoor ook verwerkingscapaciteit te vinden. Feit is dat de potentiële hoeveelheid vrijkomende baggerspecie de regionale verwerkingscapaciteit overstijgen en derhalve tot de probleemspecie wordt benoemd. In de regio zal serieus gezocht moeten worden naar geschikte locaties voor verwerking van baggerspecie. Het Regionaal bestuursakkoord waterbodems moet het (bestuurlijke) draagvlak vergroten om de problematiek voortvarend aan te pakken. Brede maatschappelijk kijk Het voormalige kanalen en wijkenstelsel en de waterstaatkundige werken zijn ook vanuit cultuurhistorisch oogpunt van belang. Bij recreatieprojecten moet vooral gezocht worden naar meekoppelkansen. Voor het bevorderen van een positieve beleving en betrokkenheid door burgers speelt voorlichting en inrichting van waterpartijen een belangrijke rol. Burgers actief betrekken bij het water in de eigen omgeving. Het Onderhoudsbeheersplan geeft richting en beleid voor de wijze waarop het waterschap zijn onderhoud van de hoofdwatergangen wil uitvoeren. Voor de exoten en het belang van voldoende wateraanvoer zal met het waterschap Velt en Vecht overleg plaatsvinden. Overname van het stedelijk waterbeheer zal verder vorm krijgen en in overeenkomsten per gemeente worden vastgelegd. Strategie lange termijn (2050) De boezem dient te worden ontlast met extra water afkomstig uit o.a. de Veenkoloniën. Tevens rekening houdende met de bodemdaling en klimaatveranderingen, dient er in het totale watersysteem van de Veenkoloniën ca. 3,8 miljoen m3 water vastgehouden worden voor Hiervoor dient in het 9

11 bestaande watersysteem de nodige ruimte te worden gezocht. Nader onderzoek naar locaties en wijze van ontlasten zal tot 2015 verder plaatsvinden. Voor de lange termijn moet rekening worden gehouden met een eventuele wijziging in de klimaatscenario s. Voordat voor de lange termijn dure maatregelen worden genomen, moet steeds recente informatie worden geanalyseerd. Op bepaalde plekken in de Veenkoloniën zal de bodem bij huidig landgebruik dalen als gevolg van veenoxidatie. De bodemdaling bedraagt plaatselijk cm. Het areaal dat zal inunderen bij een norm van 1/75 jaar neemt door veenoxidatie toe tot ca. 500 ha in 2050 (indicatief). Lokaal kunnen door de bodemdaling als gevolg van gas- en zoutwinning problemen ontstaan. Problemen die kunnen ontstaan als gevolg van de gas- en zoutwinning worden door middel van een pakket aan waterhuishoudkundige maatregelen ondervangen. De bodemdalingen zullen in de praktijk worden gecontroleerd en bij grotere dalingen zullen maatregelen getroffen worden, door de veroorzaker, om de negatieve effecten te compenseren. Voor het op orde houden moeten knelpunten worden opgelost en zullen per (clusters van) peilgebieden oplossingen worden benoemd. Het uiteindelijke doel, ca. 3,8 miljoen m 3 water vasthouden in 2050, binnen het watersysteem van de Veenkoloniën. Door de klimaatsverandering zullen peilfluctuaties toenemen, waardoor lokaal van nature al natte plekken nog natter kunnen worden. Door peilbeheer op maat kan worden ingespeeld op de klimaatsveranderingen en bodemdalingen. Alle gemeenten hebben een inspanningsverplichting om kansen te benutten in het stedelijke gebied om ruimte te benutten en water vast te houden. Bij nieuwbouwprojecten dient vanaf het begin voldoende open water te worden ingepland. In herstructureringsprojecten moet naar berging worden gezocht om voorbereid te zijn op de klimaatsveranderingen en overlast te voorkomen. De oplossing voor het tijdelijk bergen van grote hoeveelheden neerslag in stedelijk gebied ligt in het bepalen van een strategie hoe multifunctioneel om te gaan met de aanwezige open ruimten. Onderzoek zal moeten uitwijzen hoe groot het potentieel van deze gebieden is en wat een juiste strategie is. De waterkansenkaarten zullen mede bepalend zijn voor onder andere de locatiekeuzen en bouwwijze om grondwateroverlast te helpen voorkomen. Daarnaast zal vervolgens voor de opvang van het overtollig hemelwater ruimte in het oppervlaktewater aanwezig moeten zijn. De stedelijke wateropgave van alle gemeenten binnen het watersysteem Veenkoloniën zullen worden samengevoegd en overzichtelijk gepresenteerd met de bijbehorende maatregelen. Samen met de Waterleidingmaatschappij Drenthe (WMD), het Waterbedrijf Groningen en de provincies zal worden gekeken naar het maatschappelijk nut van eventuele verplaatsingen en zal onderzoek plaatsvinden naar alternatieve bronnen om droogte en verdroging tegen te gaan. De wateraanvoer en het efficiënt inzetten van het aanwezig oppervlaktewater kan nog verder geoptimaliseerd worden met technische maatregelen en automatisering van het peilbeheer en de wateraanvoer. Onderzoek naar minder droogtegevoelige teelten in landbouw zal verder plaatsvinden. Daarnaast kan de bewustwording bij burgers verder bevorderd worden, zodat met water bewust wordt omgegaan en gebruikt. Schaarste in de zomer zal een bijdrage vragen van de burgers in het verlagen van het waterverbruik, zowel voor het schone drinkwater als ook het hemel- en oppervlaktewater. Schoon (drink)water is nu nog vanzelfsprekend, maar zal steeds schaarser worden. Gemeente zullen bij bestemmingsplannen rekening houden met het waterbeheer voor aanwezige natuurgebieden en compenserende maatregelen treffen als dat nodig is. Bij planvorming in het buitengebied ruimte voor water inplannen. Naar de toekomst toe is de noodzaak aanwezig om een regulier baggerprogramma in te stellen voor alle waterbodems en hiervoor de benodigde financiering structureel wordt geregeld. Het is essentieel 10

12 en wenselijk dat de slibaanwas in evenwicht komt met het baggertempo. Op deze manier kan niet opnieuw achterstand ontstaan. Water heeft een belangrijke plaats bij verschillende vormen van recreatie en beleving hiervan. De kanalen- en wijkenstructuur van de Veenkoloniën is uniek en is het waard te behouden en te beschermen en te gebruiken bij de vele vormen van recreatie. Tijdens de planvorming wordt voldoende rekening gehouden met het beoogde beheer en onderhoud en worden hiervoor principe afspraken gemaakt. Het is daarom van belang de voorwaarden voor een optimaal beheer en onderhoud, zoals functie, bereikbaarheid en inrichting waterpartijen, goed mee te nemen in de planvorming. De klachtenafhandeling van burgers kan verder worden geoptimaliseerd en de onderlinge samenwerking blijft noodzakelijk, conform de afspraken in het RBW en rond de KRW. Voor het afstemmen van waterzaken tussen gemeenten onderling en met het waterschap is een contactpersoon water bij iedere gemeente gewenst. Er is een start gemaakt met het waterloket dat de komende jaren verder zal worden uitgewerkt. Op dit moment wordt vooral op ad hoc basis samengewerkt tussen de communicatieafdelingen van het waterschap en gemeenten. Voor de diverse doelgroepen en strategie bepalen die effectief is en aanslaat. Naar de toekomst toe zal er meer gecommuniceerd gaan worden over het watersysteemplan en zijn wellicht combinaties mogelijk met de gemeentelijke waterplannen. Maatregelen en kosten Het betreft maatregelen voor én na 2015, waarbij ook is aangegeven of de maatregel bijdraagt aan invulling van kwantiteitsopgaven (WB21) of kwaliteitsopgaven (KRW). De maatregelen en kosten volgen uit de inhoudelijke analyse van dit watersysteemplan, maar zijn ook getoetst op haalbaarheid en betaalbaarheid. Daaruit is gebleken dat de extra kosten die gemaakt moeten worden om de wateropgaven in te vullen uiteindelijk leiden tot een jaarlijkse lastenstijging die beneden 2% blijft. 11

13 12

14 Omstreeks 1740 Omstreeks Omstreeks 2000 (in oranje ingetekend het vroegere Runde systeem) Historische ontwikkeling van het veenkoloniale landschap. (Omgeving Roswinkel en Ter Apel) Omstreeks

15 1. Inleiding De wateroverlast in de jaren negentig heeft laten zien dat het waterbeheer in Nederland nog niet was voorbereid op de toekomst. Door de klimaatverandering en de toename van het verhard oppervlak wordt de kans op wateroverlast steeds groter. Ook neemt door de temperatuurstijging de verdamping toe, waardoor in de zomer steeds vaker een watertekort zal optreden. Het waterbeheer dient hierop voor de 21 e eeuw voorbereid te zijn. Daarnaast is er voor waterkwaliteit extra regelgeving gekomen door de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) vast te stellen. Binnen het beheersgebied van het waterschap Hunze en Aa s worden 6 afzonderlijke watersystemen onderscheiden. Dat zijn; Duurswold, Oldtambt/Fiemel, Westerwolde, Drentse Aa, Hunze en Veenkoloniën. Naast deze 6 watersystemen vormt het boezemsysteem het centrale watersysteem dat voor de berging, af- en aanvoer van water zorgt voor al deze watersystemen. Dit plan betreft het watersysteem Veenkoloniën en is bedoeld om helder en concreet alle geplande doelen te ordenen en de beoogde maatregelen in te plannen en te halen. Door het uitvoeren van maatregelen zal de inspanning aangegaan worden om het Veenkoloniale watersysteem op orde te krijgen (in 2015) en daarna op orde te houden (naar 2050). In alles wordt daarbij rekening gehouden met de doelstellingen Waterbeheer 21 e eeuw (WB21) en de gestelde systematiek en Europese eisen voor waterkwaliteit (KRW). We willen graag dat het watersysteemplan, in verband met gebiedsgericht en integraal werken, daarnaast gebruikt gaat worden om inzicht te krijgen in het regulier werk en het stellen van prioriteiten van activiteiten van mensen en investeringen. 1.1 De Veenkoloniën De Veenkoloniën kent een unieke ontstaansgeschiedenis. De veenontginning, die in de 15 e eeuw al is gestart, heeft een landschap achtergelaten dat gekenmerkt wordt door grootschalige openheid en langgerekte kanalen, wijken en lintbebouwingen. (figuur 1) Het grondgebruik is overwegend agrarisch. In het gebied liggen enkele grote stedelijke kernen zoals Emmen, Stadskanaal, Veendam en Winschoten. Verder wordt de bebouwing vooral gekenmerkt door lange linten parallel aan de grote kanalen. In de Veenkoloniën komt vrij weinig natuur voor. De meeste natuur is te vinden rondom Emmen; het Oosterbos en Valtherbos. Rondom Oude Pekela liggen het Emergobos en het Pekelderbos. De natuur in het Groninger deel is kleinschalig en versnipperd. 1.2 Visie Op 14 mei 2001 presenteerde de Commissie Hoekstra 2 voor de Veenkoloniën haar rapport 'Van afhankelijkheid naar kracht'. In dit rapport staan de oorzaken van de verzwakte sociaal-economische situatie in de Veenkoloniën, die in de loop van de 20 e eeuw ontstond. Het advies van de commissie luidde als volgt: 'Een integrale aanpak is noodzakelijk om de kracht van de Veenkoloniën - rust, ruimte en nieuwe mogelijkheden - optimaal te benutten en de zwakte - afhankelijkheid van de omgeving, eenzijdigheid, een negatief imago en sociaal-economische achterstanden - af te wenden'. 14

16 Het rapport en haar conclusies heeft geleid tot o.a. het instellen van de stuurgroep Agenda voor de Veenkoloniën en het verschijnen van een aantal visies en plannen. In de stuurgroep hebben zitting: de beide provincies (2), de betrokken gemeenten (11) en twee waterschappen (2). De visies en plannen hebben gemeen dat ze tot doel hebben het versterken van de sociale, ruimtelijke en economische situatie en sfeer. Voor dit watersysteemplan is vooral het ruimtelijke aspect interessant, omdat hierin ook met name een rol voor het water is weggelegd. Vanuit meerdere invalshoeken zijn ook meerdere visies voor de Veenkoloniën opgesteld. 1.3 Doelen Doel van het is het maken van een afwegingskader en een maatregelenplan voor het waterbeheer in het stroomgebied van de Veenkoloniën. Het is ondermeer een uitwerking van de Stroomgebiedsvisie Leven met water (Grontmij, 2003). Het gaat om het op orde krijgen en houden van het watersysteem voor de toekomst (korte termijn 2015, langere termijn 2050). Het watersysteemplan vormt de onderlegger voor de gemeentelijke waterplannen en nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen. Voor het waterschap vormt het een onderlegger voor het eigen Beheerplan en het stroomgebiedsbeheerplan. Het stroomgebiedbeheersplan dat mede wordt opgesteld ten behoeve van de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Naast de Europese en eigen doelstellingen, zijn er eisen gesteld in het Regionaal Bestuursakkoord Water (RBW). vastgesteld door het de stuurgroep Water 2000+: Het plan dient afgestemd te zijn op de RBW- en KRW-doelen. Dit betekent in ieder geval: o Niet afwentelen in plaats of tijd: oplossingen van problemen mogen niet worden afgeschoven op andere gebieden, maar moeten worden opgelost op de plaats en in de tijd waar ze zijn ontstaan; o De trits: vasthouden-bergen-afvoeren is hiervan deels een praktische verwoording; o Evenals de trits: schoonhouden-scheiden-zuiveren ; o Dat het kostenveroorzakersprincipe (veroorzaker betaalt) wordt gehanteerd; o Dat als absoluut minimum het stand still principe (huidige situatie mag niet verslechteren) wordt gehanteerd; De bestaande wateropgaven dienen voor 2015 te zijn opgelost; Multifunctionele oplossingen genieten de voorkeur; De maatregelen mogen niet leiden tot maatschappelijk onaanvaardbare kostenstijgingen; Het afwegingskader moet helder zijn en een duidelijke onderlegger zijn voor de ruimtelijke ontwikkelingen; Het plan moet goed leesbaar, kort en krachtig zijn. Een nevendoel bij het opstellen van het is het verbeteren van de onderlinge samenwerking tussen waterschap en gemeenten binnen de gehele watercyclus. Daarnaast streven we naar een meer open communicatie met de omgeving, en het vergroten van de bewustwording bij overheden, belangenorganisaties en burgers van de consequenties van de klimaatsveranderingen voor het beheer van het Veenkoloniën-watersysteem. Zoveel mogelijk sluiten we aan bij bestaande samenwerkingsverbanden en ruimtelijke ontwikkelingen, zoals bijvoorbeeld: het Runde-project, herstel vaarverbindingen Groningen en Drenthe en het plan Drentse Horn. 15

17 Doelstelling van het : De wateropgaven zijn helder en inzichtelijk vertaald, zodat iedereen verbonden aan de Veenkoloniën, zich kan herkennen in de strategie en de maatregelen en deze breed geaccepteerd en gedragen worden door de omgeving. Nevendoelen: Invulling van de wateropgaven voor o.a. veiligheid, wateroverlast, watertekort en waterkwaliteit; Concrete maatregelen tot 2015, inclusief fasering en prioritering; Een begroting en financieringsplan voor de korte termijn (2015); Een breed gedragen afwegingskader voor de lange termijn (tot 2050); Een basis voor het (stroomgebieds)beheerplan en voor het halen van de KRW doelen. Het uitvoeringsprogramma geldt voor de periode tot 2015, voor de periode erna worden de strategieën en oplossingsrichtingen opnieuw geëvalueerd en benoemd. 1.4 Aanpak Dit is een bijzonder plan, omdat hierin zowel de consequenties van RBW-afspraken over klimaatverandering als eisen vanuit de Kaderrichtlijn Water zijn uitgewerkt. Hiertoe heeft een gedegen probleemanalyse plaatsgevonden, heeft afstemming met de gemeenten plaatsgevonden, zijn gebiedsbijeenkomsten georganiseerd met belanghebbende organisaties en zijn benodigde onderzoeken uitgevoerd (zie Inventarisatienota). Voor de aanpak van het zijn de volgende uitgangspunten opgesteld en gehanteerd: o Het bevat een strategie voor de lange termijn ( ) en een maatregelenplan voor de korte termijn (2015). o Het maatregelenplan bevat zoveel mogelijk concrete uitvoeringsmaatregelen en afspraken en is niet uitsluitend een lijst van onderzoeken. o De strategie en het maatregelenplan komen in nauwe samenspraak met de omgeving tot stand, die daarvoor al vroegtijdig bij het proces is betrokken. o Voor de wateropgave voorkomen stedelijke wateroverlast zijn scenario-analysen uitgevoerd om zo knelpunten en ambitie ten aanzien van mogelijke oplossingen in beeld te brengen Geldigheidsduur van het Het bestaande uit een korte omschrijving van het huidige watersysteem, de strategie voor komen jaren met daarbij een maatregelenplan. Het watersysteemplan wordt voor 8 jaar vastgesteld (tot 2015) door het Algemeen Bestuur (AB) van het waterschap en krijgt instemming van de gemeenteraden van de vijf deelnemende gemeenten. Bij vier van de direct betrokken gemeenten zijn de gemeentelijke waterplannen opgesteld en vastgesteld (Emmen, Pekela, Borger-Odoorn en Winschoten). Voor de gemeente Veendam wordt het opstellen van hun tweede generatie waterplan (actualisatie) opgepakt in 2008 en afgestemd met het. 16

18 1.4.2 Uitgevoerd onderzoek Het heeft een relatief lange voorbereidingsperiode gekend, waarin veel onderzoeken zijn uitgevoerd. Hieronder wordt een kort overzicht gegeven van de onderzoeken die zijn uitgevoerd op watersysteem- en gemeentelijk niveau en met betrekking tot het proces. Tabel 1: Uitgevoerde onderzoeken Watersysteemniveau o Wateropgave ontlasting boezem o Knelpuntgebieden lokale watergangen o Analyse verdroging o Analyse droogte(schade) o KRW-opgave ecologie en chemie Gemeentelijk niveau o Klachtenanalyse voor: o grondwateroverlast o water op straat o lokale knelpunten o overstorten o Berekening stedelijke wateropgave grotere kernen (5 Veenkoloniën-gemeenten) Proces Samenwerking vormt een belangrijk onderdeel van het proces. Deze samenwerking heeft betrekking op zowel de overheid als op de omgeving en de burgers. Zowel op ambtelijk als bestuurlijk niveau is samengewerkt en afgestemd, zowel intern als extern. Op beide niveaus zijn (werk)groepen ingesteld om de samenwerking te coördineren en af te stemmen. Apart is met de betrokken gemeenten gesproken, om de afstemming met de vastgestelde of op te stellen waterplannen te houden. Deze werkwijze beviel goed. De wijze waarop in de Veenkoloniën tussen organisaties wordt samengewerkt zal ondermeer resulteren in concrete inrichtings- en uitvoeringsprojecten. Voorbeelden hiervan zijn het Inrichtingsplan Runde en de vaarverbinding Erica-Ter Apel. Hierin hebben waterschap, provincies, rijk en betrokken gebiedspartners (gemeente Emmen en Vlagtwedde, Agenda voor de Veenkoloniën, herinrichting Emmen-Noord) zich via project- of inrichtingsplannen gecommitteerd aan inspirerende ambities voor een sociaal-economische, waterhuishoudkundige en ecologische kwaliteitsimpulsen. De communicatie met de betrokken belangenorganisaties vormt een wezenlijk punt van de planuitwerking. Een communicatieproces heeft plaatsgevonden met de overheden (gemeenten, provincies) en de vertegenwoordigers van o.a. landbouw, natuurbeheer, bedrijfsleven, woningbouwverenigingen, recreatie en (burger)belangengroepen. Op twee momenten in het planproces, tijdens de inventarisatiefase (bepaling kansen en knelpunten) en maatregelenfase (bepaling oplossingsrichtingen), zijn gebiedsbijeenkomsten georganiseerd. Afsluitend heeft een bijeenkomst plaatsgevonden, waarbij het waterschap voor de zes onderscheiden watersystemen heeft laten zien welke keuzen zijn gemaakt en welke maatregelen tot 2015 met voorrang worden aangepakt. Het doel van dit proces in samenwerking met het gebied; - inzicht te geven en draagvlak te verwerven voor de problemen, - lokale kennis te gebruiken om de strategie te onderbouwen met de praktijk, 17

19 - en concrete maatregelen voor het gebied te kunnen uitwerken. Hiervoor is al in een vroeg stadium, vanaf de probleemanalyse, een open interactief traject opgestart. Er hebben vier gebiedsbijeenkomsten plaatsgevonden. Twee in de Groningse Veenkoloniën en twee in de Drentse Veenkoloniën. De gebiedsbijeenkomsten zijn succesvol geweest, zowel op het gebied van het verschaffen van inzicht en het verwerven van draagvlak, als in het meedenken over strategie en de mogelijke oplossingen voor het gebied. Dat het waterschap dit op deze wijze initieerde werd als zeer positief ervaren. In het interne proces heeft een team Veenkoloniën, bestaande uit medewerkers met verschillende expertise en kennis van het gebied, bijgedragen aan het proces en de inhoud. Onderlinge afstemming tussen de verschillende watersystemen heeft eveneens plaatsgevonden. Vanuit het waterschapsbestuur waren vier algemeen bestuursleden en één dagelijks bestuurslid actief betrokken. 1.5 Opzet watersysteemplan De visie, de doelen, status, het proces en de aanpak van het watersysteemplan worden besproken in hoofdstuk 1. Hoofdstuk 2 geeft een beschrijving van de autonome ontwikkelingen tot 2050 die zich afspelen en zullen afspelen binnen het beheersgebied van het waterschap Hunze en Aa s. Vervolgens worden op regionale schaal de lopende ontwikkelingen in de Veenkoloniën aangehaald. Afsluitend het wensbeeld van de Veenkoloniën in Het hoofdstuk 3 staat in het teken van de strategie, de wateropgaven en de maatregelen voor de korte termijn tot In hoofdstuk 4 wordt ingestoken op de wateropgaven voor de lange termijn tot 2050, waarbij geen maatregelen zijn geformuleerd. Hoofdstuk 5 gaat in op de communicatie en de organisatie rondom en voor het watersysteem Veenkoloniën. Hoofdstuk 6 geeft een beschrijving van de totale lijst van de 18 meest belangrijke maatregelen (Top-18) en de daarmee geraamde kosten. Daarnaast is er een totaallijst aan maatregelen en oplossingsrichtingen die worden voorgesteld en die vaak onderdeel zijn van de top-18 maatregelen en vaak mee kunnen liften. 18

20 19

21 2. Watersysteem Veenkoloniën 2.1 Autonome ontwikkelingen tot 2050 Klimaatveranderingen De komende decennia zal de verandering van het klimaat doorzetten. Ook nu al is duidelijk te zien dat de temperatuur langzaam stijgt. Op basis van deze KNMI-gegevens wordt verwacht dat de temperatuur toeneemt, dat het vaker zal regenen en dat de buien heviger zullen zijn, dat de verdamping toeneemt en de zeespiegel zal stijgen (het gaat hierbij om het middenscenario). Met name de 10-daagse neerslagtoename kan consequenties hebben voor de wateroverlast. In aanhoudend natte perioden is het mogelijk dat het watersysteem de hoeveelheid neerslag niet kan verwerken. In het RBW is op basis van de klimaatcijfers van het KNMI afgesproken dat wordt uitgegaan van een toename van 10% voor de 10-daagse neerslagsom. In dit watersysteemplan wordt vooralsnog van deze 10% uitgegaan. Voor het stedelijk gebied is vooral de toename van de neerslag van extreme buien in de zomer van belang. Voor de toename van de extreme zomerbuien is in het RBW op basis van de klimaatcijfers van het KNMI afgesproken dat wordt uitgegaan van een toename van 10%. Eventueel kunnen aanvullende berekeningen worden gedaan op basis van de nieuwste prognoses. Dit zal per gemeente worden opgepakt. Tabel 2: Ontwikkeling klimaatverandering 2050 (bron: KNMI, 2006) Klimaatverandering 2050 Gemiddeld Bandbreedte Winter Gem. neerslaghoeveelheid + 8% + 4% à + 14% 10-daagse neerslagsom + 8% + 4% à + 12% Zomer Gem. neerslaghoeveelheid - 5% - 19% à + 6% Neerslag extreme buien + 14% + 5% à + 27% Verdamping + 8% + 3% à + 15% Zeespiegel Absolute stijging 25 cm cm Volgens de klimaatscenario s van het KNMI zal ook de verdamping in de zomermaanden toenemen. Dit betekent dat de watervraag in de zomer zal toenemen. Momenteel zijn er afspraken gemaakt over de maximale hoeveelheid water die uit het IJsselmeer onttrokken mag worden ten behoeve van de waterbehoefte in Oost Groningen en Drenthe. De verwachting is dat die hoeveelheid water niet zal gaan toenemen, doordat ook in andere gebieden de watervraag zal toenemen en het IJsselmeer vanuit de Rijn minder water aangevoerd zal krijgen. De zeespiegel zal naar schatting de komende 45 jaar ca. 25 cm stijgen. Hierdoor zal in de toekomst mogelijk steeds minder vaak onder vrij verval het overschot aan water kunnen worden geloosd bij Delfzijl. Bodemdaling De bodem in de Veenkoloniën daalt. Dit heeft drie oorzaken: gaswinning, zoutwinning en veenoxidatie. Voor de hieronder beschreven typen bodemdaling geldt dat deze ook samen voor kunnen voor komen in een gebied en elkaar versterken. (zie kaartjes bodemdaling) Gaswinning Sinds de jaren 60 van de vorige eeuw wordt bij Slochteren gas gewonnen. Als gevolg van de gaswinning ontstaat bodemdaling in grote delen van Groningen ook aan de noordzijde van de Veenkoloniën in de buurt van Veendam. In dit gebied daalt bodem tot 2050 met ca. 10 bij Winschoten tot 4 cm bij Nieuwe Pekela. De bodemdaling door gaswinning heeft gevolgen voor de waterhuishouding in het gebied. Zo verzakken kaden en kunnen grote verschillen ontstaan binnen 20

22 21

23 peilgebieden en schade kan ontstaan aan kunstwerken. In de Veenkoloniën is door de gaswinning een lokale bodemdaling ontstaan verder zuidelijk bij Roswinkel. Dit is een zeer lokale winning met geringe uitstralingseffecten naar de omgeving. Bij Roswinkel daalt de bodem tot 2050 met ca. 2 tot 14 cm. Zoutwinning Naast gaswinning vindt specifiek in de Veenkoloniën ook (magnesium)zoutwinning plaats. Dit gebeurt op een drietal plaatsen: ten westen van Veendam bij Tripscompagnie, bij Zuidwending en bij Heiligerlee. Ook hierdoor daalt de bodem. Deze daling voor de drie locaties bedraagt in 2002 ca. 4 tot 14 cm. Veenoxidatie Een groot deel van de boven- en ondergrond in de zuidelijke Veenkoloniën bestaat uit veen. Door de huidige relatief diepe ontwatering wordt een groot deel van het bodemprofiel van het veen blootgesteld aan de lucht waardoor het oxideert en de bodem geleidelijk daalt. Veenoxidatie is, door menselijk ingrijpen, een zichzelf instandhoudend proces. Op de bodemdaling volgt vaak een peilaanpassing naar beneden, waardoor weer veen wordt blootgesteld aan de lucht, oxideert en de bodem weer verder zal dalen. In de Groninger Veenkoloniën is de verwachte maaivelddaling over het algemeen lokaal van aard. In de Drentse Veenkoloniën speelt veenoxidatie veel sterker. Met name langs de Hondrug liggen grote arealen waar de maaivelddaling in 2050 ca cm bedraagt en op sommige plaatsen zelfs meer dan 40 cm. 2.2 Regionale ontwikkelingen tot 2015 Masterplan Kaden Met de uitvoering van het project Masterplan Kaden worden kaden langs het boezemwatersysteem opgehoogd en/of versterkt. Aanleiding voor het aanpassen van de kaden is de wateroverlast van 1998, toen duidelijk werd dat de boezem van Hunze en Aa s niet bestand was tegen extreem veel water. Tot 2015 wordt 200 km. kaden aangepakt langs het boezemsysteem. Op deze manier wordt een veiligheidsniveau van 1/100 jaar gerealiseerd. Rekening wordt gehouden met het combineren van andere gebiedsontwikkelingen als het realiseren van (nood)bergingsgebieden, ecologische verbindingen en natuurontwikkelingen. Tabel 3: Project Masterplan Kaden in de Veenkoloniën Project Aantal km. Uitvoering Pekel Aa 11 km Project is in 2006 afgerond A.G. Wildervanckkanaal 14 km De Rensel 4,1 km Bergingsgebieden Aanleiding voor het inrichten van bergingsgebieden is, net als voor het Masterplan Kaden, de wateroverlast van Doel van het inrichten van bergingsgebieden is het vergroten van de boezemcapaciteit in extreme (nood) en reguliere situaties. Voor beide situaties (nood en regulier) worden verschillende typen bergingsgebieden ingericht. Ook in de Veenkoloniën liggen (delen van) bergingsgebieden. Op de luchtfoto het gerealiseerde waterbergingsgebied Winschotenzuid. 22

24 Tabel 4: Waterbergingsgebieden in de Veenkoloniën Bergingsgebied Type Inhoud m3 Uitvoering Blauwestad Regulier 4 miljoen 2005 Zuiderwuppen Nood 0,7 miljoen 2015 Winschoten-zuid Nood 1,7 miljoen 2008 Herinrichtingen Herinrichting is een belangrijk middel voor de verbetering van met name de werkomstandigheden en de inkomenssituatie in de land- en tuinbouw. In een oorspronkelijk en overwegend kleinschalig landbouwgebied, zoals de Veenkoloniën zich heeft ontwikkeld na de veenontginning, zijn de afgelopen decennia veel herinrichtingen uitgevoerd. Enkele zijn nog niet afgerond en zijn nog in uitvoering (Herinrichting Emmen blok noord en zuid en de Landinrichting Odoorn). Project Runde In 2000 en 2004 hebben provincie, rijk en betrokken gebiedspartners zich middels het projectplan voor de Runde gecommitteerd aan een inspirerende ambitie voor een economische en ecologische kwaliteitsimpuls voor het beekdal van de Runde. De thema s van de Runde richten zich op een kwaliteitsimpuls voor natuur, recreatie, landschap, waterbeheer, cultuurhistorie en organisatie & financiering. Deze thema s en de bijbehorende projecten vertonen een nauwe onderlinge samenhang en versterken elkaar. Het Rundeproject is de afgelopen 5 jaar voortvarend uitgewerkt en tot uitvoering gebracht. Eind 2007 is circa 80% van het totale traject hersteld. Op de luchtfoto de Runde ter plaatse van het Veenpark en het te realiseren glastuinbouwgebied Rundedal bij Barger-Compascuum. Herstel recreatieve vaarverbindingen Herstel van de recreatieve vaarverbindingen in Oost-Groningen en Zuidoost Drenthe, geeft impulsen aan de sociaal-economische situatie van de Veenkoloniën en is één van de agendapunten van de Agenda voor de Veenkoloniën. De oude kanalen welke vroeger voor de turfvaart werden gebruikt, worden hersteld en voor de recreatieve toervaart geschikt gemaakt. Naar verwachting zal het herstel van de vaarverbinding Erica-Ter Apel voor 2015 zijn gerealiseerd. Bestuurlijke instemming heeft plaatsgevonden door alle partners in de Agenda voor de Veenkoloniën in De provincie Drenthe heeft hierin het initiatief genomen als trekker op te treden. In 2008 zal vanaf Ter Apel weer gevaren kunnen worden tot aan Emmer Compascuum. De verwachting is dat in 2010 al weer gevaren kan worden tot aan Barger-Compascuum en het Veenpark bereikbaar is. Ecologische verbindingszones (EVZ) Natuurgebieden in Groningen en Drenthe zijn kleinschalig en liggen verspreid. Enkele natuurgebieden hebben zich na de ontginning kunnen ontwikkelingen met een eigen dynamiek. Het tussenliggende landschap is vaak ook niet ingericht om uitwisseling van flora en fauna te bevorderen. De versnippering van natuurgebieden wordt voor een deel ondervangen met de aanleg van de ecologische verbindingszones. In de Veenkoloniën liggen weinig natuurgebieden en geen Ecologische Hoofdstructuur (EHS). Wel zijn er door de provincie Drenthe EVZ's aangewezen in de Drentse Veenkoloniën om de EHS gebieden met elkaar in verbinding te brengen. De aangewezen EVZ s zijn: 23

25 EVZ Runde (tussen het Bargerveen en de EHS Westerwolde); EVZ Valtherdiep (tussen de Runde en het Valtherdiep); EVZ Oosterbos (tussen de Runde en het Hunzedal). De provincie Drenthe heeft zich ten doel gesteld dat de EVZ's in 2018 zijn gerealiseerd. Plan Drentse Horn De Drentse Horn is vanuit een Europees subsidiefonds aangewezen als een pilotgebied. Doel is in de eigen waterbehoefte van de wijk te voorzien, maar ook om te kunnen voldoen aan de watervraag van de omgeving. De intentie hierbij is alle neerslag binnen het plangebied vast te houden en te hergebruiken in tijden van droogte. In eerste instantie voor het plangebied zelf en zo mogelijk voor het omliggende landbouwgebied. Het vernieuwende karakter van het plan zit in het water vasthouden in stedelijk gebied om watertekorten in het landelijk gebied aan te vullen. De Groen Ster De Groene Ster Veenkoloniën heeft tot doel een bijzonder gebied te ontwikkelen voor wonen, natuur, landschap en recreatie. Ook cultuurhistorisch is het een belangrijk gebied en vanuit dit perspectief wordt ook ingestoken. Het project Groene Ster is bedoeld om plannen en initiatieven bij elkaar te brengen door het opstellen van een integrale gebiedsvisie. De visie zal een ontwikkelingskader vormen en geen hard eindbeeld of blauwdruk opleveren. Het zal een inspiratiebron moeten vormen voor bestaande projecten en particuliere initiatiefnemers. Landbouwontwikkelingen De landbouw is sterk in beweging. Naast de voorzettende schaalvergroting en samenwerking wordt ook naarstig gezocht naar een breder assortiment aan gewassen en combinaties aan teelten. Andere ontwikkelingen die al zijn ingezet of nog verder in de komende jaren zullen ingezet worden zijn; Inplaatsing melkveehouderijen in Drenthe (POP Drenthe, Agenda voor de Veenkoloniën), ICT innovatie met betrekking tot beregening, bestrijdingsmiddelengebruik en bemesting, Energieteelt en energieopwekking binnen agrarische bedrijven. Waterkwaliteit De waterkwaliteit wordt via verschillende projecten en bestaande afspraken aangepakt. De ontwikkelingen die momenteel lopen en/of zijn afgerond zijn; aanpassen RWZI s, realiseren basisinspanning, risicovolle overstorten saneren, plaatsen IBA s in het buitengebied, veranderende mestwetgeving en LOTV, handboek bestrijdingsmiddelen, functieveranderingen, akkerrandenbeheer. 2.3 Wensbeeld Veenkoloniale gebied 2050 De oude hoofdkanalen, die vroeger voor de afvoer van turf werden gebruikt, worden niet meer gedempt en zijn daar waar mogelijk hersteld. De karakteristieke kanalen en wijkenstructuur is een blijvend onderdeel van het culturele erfgoed en beeldbepalend in het Veenkoloniale landschap. Binnen de kanalen en wijken wordt optimaal ingezet op: 24