WATERPLAN WESTERWOLDE

Transcriptie

1 WATERPLAN WESTERWOLDE Eindconcept, Veendam, februari

2 Inhoudsopgave 0. Samenvatting Inleiding Aanleiding Doelstelling Aanpak Geldigheidsduur van het waterplan Uitgevoerd onderzoek Proces Opzet waterplan Westerwolde nu en in de toekomst Gebiedsbegrenzing Karakter van het gebied Autonome ontwikkelingen/r.o.-ontwikkelingen Regionaal Lokaal Kader voor de toekomst voor Westerwolde Wensen vanuit de omgeving Samenvattend gezamenlijk wensbeeld voor Westerwolde Strategie korte termijn (2015) Wateroverlast Regionale wateropgave Overstroming vanuit de boezem Inundatie vanuit de kleinere watergangen Reguliere wateropgave Stedelijke wateropgave Wateroverlast vanuit het oppervlaktewater Wateroverlast vanuit de riolering = Water op straat Grondwateroverlast Watertekort Verdroging Droogte(schade) Waterkwaliteit Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) Grondwater Stedelijk water Waterbodems Recreatie & beleving Strategie lange termijn Op te lossen kwesties voor de lange termijn Vasthouden van 3 miljoen m 3 water Beperken van waterbehoefte en waarborgen wateraanvoer Lange termijn ambitieniveau voor de KRW Organisatie en communicatie Samenwerking Communicatie Monitoring en evaluatie Beheer en onderhoud

3 13. Consequenties voor de betrokken partijen Waterschap Gemeenten Provincie Landbouw Natuur Bedrijven Recreatie Kosten van het waterplan Achtergronddocumenten Bijlagen Bijlage 1 Begrippenlijst Bijlage 2 Betrokken bij het waterplan Bijlage 3 Woningbouwprogramma s gemeenten Bijlage 4 Toelichting stedelijke wateropgave stedelijke kernen Bijlage 5 Stedelijke wateropgave landelijke kernen Bijlage 6 Reeds afgekoppeld areaal gemeenten Bijlage 7 Notitie grondwateroverlast Bijlage 8 Waterkansenkaarten Bijlage 9 Vaar-, zwem- en viswateren Westerwolde Bijlage 10 Klachtenafhandeling Regionaal Waterplan Westerwolde Bijlage 11Checklist watertoets Bijlage 12 Worksheets top tien maatregelen Bijlage 13 Actie- & uitvoeringsprogramma Waterschap Hunze & Aa s Bijlage 14 Actie- & uitvoeringsprogramma gemeente Bellingwedde Bijlage 15 Actie- & uitvoeringsprogramma gemeente Reiderland Bijlage 16 Actie- & uitvoeringsprogramma gemeente Stadskanaal Bijlage 17 Actie- & uitvoeringsprogramma gemeente Vlagtwedde Bijlage 18 Kaarten Bijlage 19 Maatregelentabel KRW en WB21 maatregelen

4 0. Samenvatting Het Waterschap Hunze en Aa s heeft samen met de gemeenten Bellingwedde, Reiderland, Stadskanaal en Vlagtwedde het Regionaal Waterplan Westerwolde opgesteld dat zowel een watersysteemplan vormt voor het watersysteem Westerwolde als een waterplan voor de vier gemeenten. Dit plan vormt de onderlegger voor de watertoets, de toets die wordt gehanteerd voor nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen. Voor het waterschap vormt het de onderlegger voor de jaaractiviteiten en het Beheersplan van het waterschap en het Stroomgebiedbeheersplan van de KRW. Dit plan voldoet aan de eisen van het Regionaal Bestuursakkoord Water (RBW) om het watersysteem in het landelijke en het stedelijke gebied op orde te krijgen en op orde te houden op voor de onderwerpen wateroverlast en watertekort, rekening houdend met de klimaatsverandering. Het RBW vraagt concreet om locaties voor kleinschalige waterberging, toetsing van de inundatienormen, uitwerking van de opgave voor verdroging, analyse van droogte. grondwateroverlast, water op straat en functioneren riolering en het invullen van de stedelijke wateropgave. Al deze zaken zijn opgenomen in het waterplan. Tevens zijn de consequenties van de nieuwe Europese eisen voor de waterkwaliteit geanalyseerd. Voor de KRW zijn echter nog geen maatregelen opgenomen, omdat de KRW-maatregelen pas in 2007 worden uitgewerkt. Het plan is in nauw overleg met de omgeving tot stand gekomen. In het watersysteem Westerwolde blijken al veel projecten in uitvoering of uitgevoerd te zijn die bijdragen aan het oplossen van de geconstateerde wateropgaven. De inspanningen van de afgelopen jaren van de gemeenten, het waterschap en andere partijen werpen haar vruchten af. Het project Westerwolde Schoon! heeft ervoor gezorgd dat de rioleringssituatie is verbeterd waardoor de kans op water op straat is afgenomen en de waterkwaliteit is verbeterd. Tevens zijn er kansen benut om water langer vast te houden. Daarnaast wordt momenteel de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) ingericht. De inrichting van de EHS is essentieel voor het oplossen van diverse wateropgaven. Met de EHS wordt de verdroging van de natuurgebieden opgeheven en wordt tot 2025 voldoende water vastgehouden om de klimaatsverandering op te vangen. Tevens wordt met de inrichting van de EHS bijgedragen aan het verbeteren van de ecologische toestand van de Ruiten Aa voor de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Daarnaast draagt de EHS bij aan de versterking van recreatie en beleving rondom de Ruiten Aa. Een optimale en tijdige uitvoering van de EHS verdient daarom aandacht van alle betrokken partijen. Naast de uitvoering van al geplande maatregelen, moeten maatregelen worden genomen om knelpunten op te lossen betreffende inundatie vanuit kleinere watergangen, grondwateroverlast, regulier peilbeheer en de grote hoeveelheid slib in diverse wateren. Voor grondwateroverlast, inundatie- en baggerknelpunten is in 2007 nader onderzoek nodig voordat een maatregelenplan kan worden opgesteld. Hiervoor worden onderzoekskosten opgenomen. Eind 2007 zijn concrete maatregelen bekend. Het waterplan bevat concrete projecten voor kleinschalige waterberging, in natuurgebieden langs de EHS, maar ook in stedelijke gebieden. Aanvullend op deze technische maatregelen worden ook communicatie en organisatorische acties benoemd ten einde de samenwerking tussen overheden en andere partijen te verbeteren en de bewustwording over de eigen bijdrage aan de wateropgaven te vergroten. Met de maatregelen is het watersysteem op orde gebracht. Om het systeem op orde te houden zal bij iedere ontwikkeling door zowel provincie, waterschap als gemeente kansen gegrepen moeten worden om de wateropgaven verder in te vullen. Bij nieuwe bouwplannen kan de watertoets daarbij van dienst 4

5 zijn. Een duidelijke opgave voor de lange termijn is de opgave 3 miljoen m 3 water vast te houden om de verwachte extra neerslag op te kunnen vangen. Ecologie en waterkwaliteit In het kader van de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) heeft het waterschap de ambities, doelen, maatregelen en kosten geformuleerd voor de waterlichamen in het gebied. Het gaat hierbij om de volgende waterlichamen: Kanalen Westerwolde; Runde / Ruiten Aa / Westerwoldsche Aa Zuid; Mussel Aa / Pagediep; Westerwoldsche Aa Noord. Conform de KRW dient in 2015 de gewenste en goede ecologische toestand in deze waterlichamen te zijn bereikt. Uit een vergelijking van de gewenste ecologische toestand met de huidige toestand blijkt dat voor 3 van 4 waterlichamen maatregelen nodig zijn om de gewenste toestand in 2015 (of uiterlijk in 2027 na doelverlaging- en fasering) te bereiken. De belangrijkste knelpunten voor het bereiken van de gewenste toestand zijn het nutriëntengehalte van het water en de harde inrichting van de oevers. De belangrijkste maatregelen die het waterschap voorstelt voor het bereiken van de goede ecologische toestand is de inrichting van de EHS Westerwolde, de natuurvriendelijke inrichting van oevers (totaal 25% van de oevers) al dan niet in combinatie met het Masterplan Kaden. Naast deze waterkwaliteitsmaatregelen blijft ook het huidige waterkwaliteitsbeleid van kracht. Dit betekent dat uitvoering wordt gegeven aan de landelijke mestwetgeving en een aantal lozingsbesluiten. Organisatie en communicatie Het watersysteemplan is opgesteld in afstemming met belangenorganisaties in de omgeving. Ook in de toekomst zal bij de uitvoering van het watersysteemplan gecommuniceerd worden met belanghebbenden in de omgeving. Hiervoor wordt een communicatieparagraaf opgesteld. Verder wordt de klachtenafhandeling verbeterd en zal er voor inwoners van het gebied een belevingsdag worden georganiseerd. Conclusie Over het algemeen kan worden gesteld dat het watersysteem goed op orde is. Middels lopende maatregelen worden een aantal knelpunten opgelost. Naar de toekomst toe zijn er wat betreft waterkwantiteit enkele aandachtspunten. De Kaderrichtlijn Water zal de komende jaren een behoorlijke stempel drukken op het waterkwaliteitsbeleid en de maatregelen die zullen worden genomen. In stedelijk gebied is het belangrijkste item de komende periode de uitwerking van de stedelijke wateropgave om ook in de toekomst droge voeten te houden in de bebouwde gebieden. Er is een top 10 van maatregelen en acties samengesteld die komende jaren met prioriteit worden uitgevoerd: 1. Optimale uitvoering Ecologische Hoofdstructuur Westerwolde 2. Opstellen plan van aanpak inundatie-knelpunten 3. Communicatie ten behoeve van verbeteren samenwerking en bewustwording 4. Verbetering klachtenafhandeling 5. Analyse grondwateroverlast en opstellen plan van aanpak knelpunten grondwateroverlast 6. Analyse baggerknelpunten in lokale en regionale wateren en aanwijzen doorgangsdepots 7. Kansen benutten voor het vasthouden van water op de lange termijn (2050) 8. Aanpassen Gemeentelijke Rioleringsplannen en discussie acceptatie water op straat 9. Oplossen knelpunten regulier peilbeheer en discussie acceptatie ander peilbeheer 10. Invullen stedelijke wateropgave 5

6 1. Inleiding 1.1 Aanleiding De wateroverlast in de jaren negentig heeft laten zien dat Nederland nog niet is voorbereid op de toekomst. Door de klimaatverandering en de toename van het verhard oppervlak wordt de kans op wateroverlast steeds groter. Ook neemt door de temperatuursstijging de verdamping toe, waardoor in de zomer steeds vaker watertekort zal optreden. Daarnaast staat er voor waterkwaliteit extra regelgeving vanuit Brussel (de Europese Kaderrichtlijn Water, KRW) voor de deur. Al een aantal jaren is het besef aanwezig dat er iets moet gebeuren. In 2000 is de landelijke commissie Waterbeheer 21ste eeuw ingesteld, hetgeen heeft geleid tot het opstellen van Stroomgebiedsvisies (voor Noord- Nederland in 2002) en het opstellen van een Nationaal Bestuursakkoord Water (NBW, 2003). In september 2005 is door de provincies Groningen en Drenthe, Rijkswaterstaat Noord, twee waterschappen en 32 gemeenten in Groningen en Noord en Oost Drenthe het Regionaal Bestuursakkoord Water (RBW) getekend, waarin afspraken zijn gemaakt over de gezamenlijke aanpak van wateroverlast, watertekort en waterkwaliteit. Deze afspraken uit het RBW worden door gemeenten uitgewerkt in een gemeentelijk waterplan en door waterschappen in een watersysteemplan. Dit alles is noodzakelijk om gezamenlijk het watersysteem op orde te krijgen (in 2015) en op orde te houden rekening houdend met de klimaatverandering en Europese eisen voor waterkwaliteit. Het Waterschap Hunze en Aa s en de gemeenten Bellingwedde, Reiderland, Stadskanaal en Vlagtwedde hebben besloten een gezamenlijk waterplan voor de regio/het watersysteem Westerwolde op te stellen: het Regionaal Waterplan Westerwolde. Het regionaal waterplan zal tegelijk ook het watersysteemplan Westerwolde vormen, waarin een doorkijk naar de toekomst voor de waterhuishouding voor het gebied wordt gegeven en een maatregelenpakket wordt opgenomen. Voor het waterschap betekent dit ook dat voor de regio Westerwolde een groot aantal beheersplanopgaven wordt gerealiseerd (zie Plan van aanpak, Hartman en Meijer, 2005) en richting wordt gegeven aan de toekomstige activiteiten. 1.2 Doelstelling Het doel van het regionaal waterplan is het maken van een afwegingskader en een maatregelenplan voor het op orde krijgen en houden van het gebied voor de toekomst. Dit plan vormt de onderlegger voor de watertoets, de toets die wordt gehanteerd voor nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen. Voor het waterschap vormt het de onderlegger voor de jaaractiviteiten en het Beheersplan van het waterschap en het Stroomgebiedbeheersplan van de KRW. Een nevendoel van het opstellen van het waterplan is het verbeteren van de onderlinge samenwerking tussen waterschap en gemeenten binnen de gehele watercyclus, een meer open communicatie met de omgeving en het vergroten van de bewustwording bij overheden, belangenorganisaties en burgers van de consequenties van de klimaatsveranderingen. Het doel is om te bereiken dat alle partijen bij toekomstige plannen nadenken over meekoppelkansen voor de wateropgaven. 6

7 1.3 Aanpak Dit waterplan is een bijzonder waterplan, omdat hierin zowel de consequenties van RBW-afspraken over klimaatveranderingen als eisen van de KRW zijn uitgewerkt. Hiertoe heeft een gedegen probleemanalyse plaatsgevonden en zijn benodigde onderzoeken vooraf uitgevoerd. Dit waterplan is ook speciaal omdat het tegelijkertijd een waterplan voor vier gemeenten en een watersysteemplan vormt. Tenslotte was er veel aandacht voor een nauwe samenwerking met de omgeving bij de totstandkoming van het plan. Voor de aanpak van het regionaal waterplan zijn de volgende uitgangspunten gehanteerd: o Het product bevat een maatregelenplan voor de korte termijn en een strategie voor de lange termijn. o Het maatregelenplan bevat zoveel mogelijk concrete maatregelen en afspraken, geen lijst van onderzoeken. o Het product is zowel een watersysteemplan als een gemeentelijk waterplan voor vier gemeenten. o De strategie en het maatregelenplan komen in nauwe samenspraak met de omgeving tot stand. o De omgeving wordt al vroegtijdig bij het proces betrokken (vanaf de probleemanalyse). Voor de KRW kunnen nog geen maatregelen worden opgenomen, omdat het ambitieniveau pas in wordt vastgesteld Geldigheidsduur van het waterplan Het waterplan is 5 jaar geldig (tot en met 2012). Het voorontwerp is eind 2006 vastgesteld door het Algemeen Bestuur (AB) van het waterschap en de gemeenteraden. In 2007/2008 worden voor een aantal zaken nog maatregelen uitgewerkt. Met name voor de KRW zal in 2008 extra informatie beschikbaar komen over de ambitieniveaus voor de waterlichamen op basis waarvan eventueel benodigde maatregelen kunnen worden vastgesteld. Begin 2008 zal het ontwerp-maatregelenplan ter inzage worden gelegd, waarna het medio 2008 zal worden vastgesteld Uitgevoerd onderzoek Het Waterplan Westerwolde heeft een relatief lange voorbereidingsperiode gekend, waarin veel onderzoeken zijn uitgevoerd. De onderzoeken waren vooral bedoeld om eerst normen vast te stellen en die vervolgens te toetsen. In tabel 1 wordt een kort overzicht gegeven van de onderzoeken die zijn uitgevoerd op watersysteem- en gemeentelijk niveau en met betrekking tot het proces Proces Samenwerking vormt een belangrijk onderdeel van het proces. Deze samenwerking heeft betrekking op zowel de overheid als op de omgeving en de burgers. In de eerste plaats is de succesvolle samenwerking van Westerwolde Schoon! gecontinueerd tussen het waterschap en de gemeenten Bellingwedde, Stadskanaal en Vlagtwedde. De samenwerking is uitgebreid met de gemeente Reiderland. Daarnaast is ook de provincie Groningen actief betrokken geweest. Zowel op ambtelijk als bestuurlijk niveau is samengewerkt. Op beide niveaus zijn (werk)groepen ingesteld om de samenwerking te 7

8 coördineren en af te stemmen. Deze werkwijze beviel goed. De samenstelling van de groepen is weergegeven in bijlage 2. Tabel 1 Uitgevoerde onderzoeken Watersysteemniveau: Gemeentelijk niveau: Proces: o Veiligheid van de zeedijk o Analyse knelpunten 1998 o Wateropgave ontlasting boezem o Knelpunten lokale watergangen o Analyse verdroging o Analyse droogte(schade) o KRW opgave ecologie en chemie o Opgave chemie overige watergangen o Klachtenanalyse voor vier gemeenten voor: o grondwateroverlast o water op straat o lokale knelpunten o overstorten o Waterscan (7 locaties) o Ecoscan (57 meetpunten) Berekening stedelijke wateropgave grotere kernen (Stadskanaal. Ter Apel, Blijham en Nieuweschans) o Actoreninventarisatie o Overheid o Natuur o Landbouw o Bedrijven o Recreatie o Burgers Daarnaast heeft een proces plaatsgevonden met belangengroepen en betrokken bedrijven en instanties (zie bijlage 2). Het doel van dit proces was om zoveel mogelijk draagvlak te verwerven voor de problemen, strategie en maatregelen in het gebied. Hiervoor is al in een vroeg stadium, vanaf de probleemanalyse, een open interactief traject opgestart met vertegenwoordigers van de natuur, landbouw, bedrijven en recreatie in Westerwolde. Er zijn drie omgevingsbijeenkomsten gehouden die succesvol zijn geweest zowel op het gebied van het verwerven van draagvlak als in het meedenken over strategie en maatregelen voor het gebied. Ook is aandacht besteed aan het betrekken van burgers. Een huis-aan-huisadvertentie is geplaatst en er heeft een gesprek plaatsgevonden met een aantal burgerorganisaties c.q. wijkraden. Hierbij waren echter niet alle kernen even goed vertegenwoordigd (o.a. Vlagtwedde, Mussel, Stadskanaal ontbraken). Intern bij de organisaties is in meerdere stadia overlegd met het bestuur en de raad (bij gemeente Bellingwedde, Vlagtwedde en Reiderland). Bij het waterschap is een klankbordgroep van 4 leden van het AB ingesteld die het proces nauw gevolgd hebben. Voor het Waterplan Westerwolde is geïnvesteerd in een goede inhoudelijke onderbouwing van de wateropgaven. Er zijn meerdere onderzoeken uitgevoerd ten behoeve van het waterplan, welke een goed inzicht geven in de problemen en kansen van het gebied. Met het proces zijn de doelstellingen van integraal werken zowel intern als extern gehaald. Zowel tijdens het proces tussen de overheden als met de omgeving hebben zich duurzame relaties ontwikkeld waarvan in de toekomst bij andere ontwikkelingen in het gebied gebruik zal worden gemaakt. 1.4 Opzet waterplan Het waterplan kent een indeling naar thema s. In hoofdstuk 2 wordt ingegaan op het gebied zowel voor nu als in de toekomst. In hoofdstuk 3 wordt de strategie van de korte termijn maatregelen aangegeven. De hoofdstukken 4 tot en met 8 gaan in op de thema s veiligheid, wateroverlast, watertekort, waterkwaliteit en recreatie & beleving. In deze hoofdstukken wordt het probleem per thema beschreven, wordt aangegeven hoeveel de autonome maatregelen al bijdragen, wat de resterende opgave bedraagt en welke maatregelen worden voorgesteld. Hierbij wordt onderscheid 8

9 gemaakt tussen het op orde krijgen (tot 2015) en het systeem op orde houden voor de langere termijn (zichtjaar 2050). In hoofdstuk 9 wordt ingegaan op de strategie voor de lange termijn. De hoofdstukken 10, 11 en 12 behandelen organisatie & communicatie, monitoring & evaluatie en beheer & onderhoud. Tot slot worden de consequenties voor de verschillende partijen samengevat (hoofdstuk 13 evenals de kosten (hoofdstuk 14). Een set bijlagen maakt onderdeel uit van het waterplan. Hierin zijn onder andere de maatregelplannen van de gemeenten en het waterschap opgenomen. 9

10 2. Westerwolde nu en in de toekomst 2.1 Gebiedsbegrenzing Het gebied van het Regionaal Waterplan Westerwolde strekt zich uit van Ter Apel in het zuiden tot de monding van de Westerwoldse Aa in de Dollard in het noorden en van de schans Bourtange in het oosten tot Stadskanaal in het westen (kaart 1). De oostgrens valt samen met de landsgrens tussen Nederland en Duitsland. Het gebied is circa ha groot. Het plangebied omvat het grondgebied van de vier gemeenten Reiderland, Bellingwedde, Vlagtwedde en Stadskanaal. Deze vier gemeenten vallen voor het grootste deel in het watersysteem Westerwolde. Dit stelsel van onderling verbonden watergangen watert uit bij Nieuwe Statenzijl in de Dollard. Een deel van de gemeente Reiderland valt in het watersysteem Fiemel dat uitwatert bij gemaal Fiemel in de Dollard. Delen van Bellingwedde en Stadskanaal vallen binnen het watersysteem Veenkoloniën, dat afwatert op het Winschoterdiep. 2.2 Karakter van het gebied Het stroomgebied Westerwolde is van oorsprong een bekenstelsel dat uitmondt in de Dollard. Binnen het stroomgebied worden grote hoogteverschillen en verschil in bodemsamenstelling aangetroffen. Het zuidelijkste punt, Ter Apel, ligt op 12 m. + NAP en in het noorden ligt Nieuweschans op 1 m. NAP (kaart 2). Naast het hoogteverschil varieert ook het bodemtype over het gebied. In het noorden komen overwegend kleigronden voor, die in het verleden zijn ontstaan door invloed van de zee. Karakteristiek voor de kustzone is het dijkenlandschap van de eeuwenlange inpolderingen. Naar het zuiden toe liggen de zand- en veengronden. Het veen is op veel plaatsen afgegraven tot de zandbodem door grootschalige ontginning van het veengebied in 19e en 20e eeuw. Het oorspronkelijke beekkarakter is door kanalisatie van de beken sterk aangetast. Het grondgebruik in het gebied is overwegend agrarisch. De gemeente Reiderland is een kleigebied waar met name grote akkerbouwbedrijven zijn gevestigd en de laatste jaren steeds meer veehouderijen. In het bovenstroomse zand- en veengebied van Westerwolde is de landbouw kleinschaliger. In dit deel van het stroomgebied komt verbreding van landbouwactiviteiten steeds meer voor in de vorm van recreatie, natuurbeheer of verkoop van eigen producten. In Westerwolde komt veel natuur voor, langs de beekdalen en in de buurt van de Blauwestad. Het huidige peilbeheer en waterhuishoudkundige inrichting van watersysteem Westerwolde is nu nog vooral gericht op de landbouw (snel afvoeren van water bij regenval en aanvoer van water bij droogte), maar er is steeds meer aandacht voor de wensen vanuit de natuur (natuurlijke fluctuatie: nat in herfst en winter en droog in zomer). 2.3 Autonome ontwikkelingen/r.o.-ontwikkelingen Regionaal Het watersysteem Westerwolde is een gebied waar veel ontwikkelingen spelen. Zeer actueel is de inrichting van de Ecologische Hoofdstructuur van de Ruiten Aa door de Dienst Landelijk Gebied, de provincie Groningen, het waterschap en natuurbeschermingsorganisaties. De Ruiten Aa wordt anders ingericht en omliggende landbouwgronden worden omgezet in natuur. 10

11 Daarnaast zijn binnen het project Westerwolde Schoon! overstorten gesaneerd, IBA s geplaatst en is verhard oppervlak afgekoppeld, waardoor de nutriëntenbelasting op de Ruiten Aa is afgenomen. De RWZI s van Vriescheloo, Vlagtwedde en Bourtange zijn samengevoegd tot één nieuwe RWZI in Vriescheloo. De nieuwe RWZI in Vriescheloo voldoet aan de nieuwste wettelijke eisen. In het meer noordelijke gedeelte (Reiderland en Bellingwedde) wordt door het waterschap gewerkt aan verhoging van de veiligheid van de boezem door de inrichting van (nood)bergingsgebieden en de verhoging/aanpassing van de boezemkaden. Daarnaast wordt in het hele gebied door het waterschap een andere manier van onderhoud en beheer toegepast, waarbij de maaipaden en watergangen (mits de functie het toelaat) minder worden gemaaid Lokaal In de vier gemeenten staan de komende jaren een aantal ruimtelijke ordenings (RO)-plannen op stapel om te worden uitgevoerd. Hieronder volgt een kort overzicht van de RO-plannen voor de komende jaren. Een volledig overzicht van de ontwikkelingen is opgenomen in bijlage 3 Bellingwedde In Bellingwedde zijn voorlopig geen plannen voor nieuwbouw of inbreiding. De bestaande dorpen worden wel versterkt. In Bellingwolde zijn plannen voor een herstructurering. Tevens zijn binnen de gemeente een drietal locaties aangewezen voor landschapswonen, waarvoor een ontwikkelingsvisie is opgesteld. Daarnaast zijn er plannen voor een versterking van het Grensland/Schansenland door de aanleg van een nieuwe schans in de noordoost punt van de gemeente en een nieuw dorp op de grens tussen Nederland en Duitsland. Voorts zijn er wensen zoals een vaarverbinding tussen Nederland en Duitsland en het hermeanderen van de Westerwoldse Aa Noord. Reiderland Herstructureringen vinden plaats in Finsterwolde (Verzetsstrijdersbuurt) en de Rozenstraat in Beerta. Nieuwbouw wordt gepleegd in Ganzedijk, Hardenberg Finsterwolde, Julianastraat in Beerta, Topelenstraat in Drieborg en de Achterweg en de Molenbuurt in Nieuweschans. Verder is er een bedrijventerrein gepland in Nieuweschans. De gemeente heeft ook plannen voor een vaarverbinding Blauwestad-Beersterdiep-Dollard en een jachthaven in Beerta. Daarnaast is meer natuurontwikkeling gewenst, hetgeen deels zal plaatsvinden binnen het project Binnen Aa, waar ook aandacht voor versterking van recreatieve voorzieningen zal zijn. Tevens wordt in het kader van het TEN-III-project (Transnational Ecological Network) geprobeerd een hydrologische verbinding te bewerkstelligen tussen Nederland en Duitsland. Deze verbinding loopt van de Blauwestad naar de Brualer Schloot in Duitsland. Verder is er een wens voor een nieuwe vaarverbinding vanuit Duitsland. Stadskanaal In de gemeente Stadskanaal spelen de komende jaren veel herstructureringen, inbreidingen en nieuwbouwprojecten. Een volledige lijst is opgenomen in bijlage 3. Verder zijn er binnen de gemeente veel wensen op het gebied van recreatie en toerisme. Voorbeelden zijn het stimuleren van meer gebruik van de Passantenhaven, het Spoordok de Watertoren in Stadskanaal en de recreatieplas in het Pagedal. Ook bestaat de wens om het Pagecentrum verder te ontwikkelen. Vlagtwedde De komende 12 jaar zal de aanleg van de Ecologische Hoofdstructuur rondom de Ruiten Aa de beleving van water en de waterrecreatie in de dorpen doen toenemen. Nieuwbouw zal de komende jaren vooral worden gepleegd via in- en uitbreiding in Vlagtwedde en Ter Apel. Water vormt een belangrijk element bij de uitbreiding van het villapark Rundehaven in Ter Apel. In Ter Apel wordt de 11

12 wijk t Heem geherstructureerd. In Ter Apel wordt verder het bedrijventerrein t Heem gerevitaliseerd. Nabij het Ter Apelkanaal wordt een uitbreiding van het bedrijventerrein Zuid-Groningen ontwikkeld. In Bourtange wordt (een deel van) de Natte Horizon gerealiseerd en zodra de financiering rond is zal een vaarverbinding tussen Erica en Ter Apel worden aangelegd. De Runde is in 2004 verbonden met de Ruiten Aa, maar zij moet nog watervoerend worden gemaakt. Verder is er de wens een oude Emsmeander te herstellen en de uitvoering van het concept Grensland-Schansenland. 2.4 Kader voor de toekomst voor Westerwolde Toekomstperspectief POP In het Provinciaal Omgevingsplan (POP) Groningen 2000 wordt het volgende toekomstperspectief geschetst voor Westerwolde in 2030 (kaart 3). In 2030 is toerisme een belangrijke economische drager in het gebied, er zijn onder andere recreatieve verbindingen met de Hondsrug en Duitsland. Het dal van de Ruiten Aa vormt het hart van de natuurgebieden. De landbouw produceert milieuvriendelijk en genereert inkomsten uit nevenactiviteiten. Wonen en werken zijn afgestemd op de behoeften en landschappelijk ingepast. Landschappelijk wordt in het POP ingezet op: o Ontwikkelen, uitbouwen en completeren van recreatieve netwerken met aandacht voor de Hondsrug en Duitsland. o Uitvoeren van de EHS en ecologische verbindingen. Herstel van landschap, beken en watersystemen. Aandacht voor mogelijke wateraanvoer vanuit de Ems en de Runde. o Uitwerken van het herstel van de benedenloop van de Westerwoldse Aa. o Behouden en versterken van de karakteristieke elementen van de verschillende landschappen. Landschapsontwikkelingsplan LOP Onlangs is het Landschapsontwikkelingsplan (LOP) vastgesteld. Het LOP staat een ontwikkelingsgerichte aanpak van het landschap van Westerwolde voor (kaart 4). Het streefbeeld van het LOP is Westerwolde als een bosrijk parklandschap en toeristisch hart van de regio. Dit streefbeeld wordt in het LOP uitgewerkt in vijf ideeën: o Natuurlijk bekensysteem: versterking van het natuurlijk bekensysteem door afkoppeling van de beken van de kanalen en zoeken naar mogelijkheden van natuurlijke voeding door regen- en kwelwater. o Oudeschans weer aan het water: voorstel tot herstel van de oude loop van de Westerwoldse Aa ter hoogte van Blijham en Oudeschans. o Bosrijk Sellingen: aanplant van bos- en heidestructuur bij Sellingen in combinatie met ontwikkeling van recreatie. o Kleinschalig zandlandschap: versterking van de historische landschapsstructuur langs de beekdalen en rond de esdorpen. Aanleg van erfbeplanting en kleine landschapselementen en stimulering van verbreding landbouw. o Grensland-Schansenland: beter zichtbaar maken van oude leidijken, schansen en andere verdedigingswerken. Inrichting van wandelpaden rondom deze verdedigingswerken. In het LOP is een visie voor de lange termijn weergegeven. Sommige onderdelen zijn niet in overeenstemming met het huidige beleid. Er is aangegeven dat er mogelijk in de toekomst wel kansen zijn om de ideeën te realiseren eventueel in het kader van de Europese Kaderrichtlijn Water. 12

13 Gemeente Bellingwedde In de concept-structuurvisie van de gemeente Bellingwedde zijn de volgende hoofdlijnen voor het ruimtelijk beleid van de komende jaren uitgezet: o Behoud en versterking van de leefbaarheid; o Versterking van het landschap; o Bewaren van de cultuurhistorische identiteit; o Het aangaan van een Europees experiment (het ontwikkelen van een grensdorp); o Verbreden van de woonkwaliteit; o Ontwikkelingsruimte voor de lokale economische structuur. Gemeente Reiderland In de gemeente Reiderland wordt momenteel nog gewerkt aan het Gebiedsplan voor Beerta en Finsterwolde. Hierin zijn verschillende thema s benoemd. De thema s zijn wonen, buitengebied, sociale opgaven, economie. Reden voor het opstellen van een Gebiedsplan is dat de komst van de Blauwestad kansen biedt voor de dorpen Beerta en Finsterwolde. In het kader van de Blauwestad vormt water een belangrijke nieuwe mogelijkheid voor (water)recreatie in het gebied. Beerta krijgt door middel van de verbinding van de Blauwestad met het Beersterdiep meer contact met water. In Beerta zal een passantenhaven worden gerealiseerd. Een wens is om deze verbinding op termijn door te trekken naar de Dollard. In het Raamplan Binnen Aa is opgenomen dat meestromende parallelle geulen worden aangekoppeld aan de hoofdstroom van de Westerwoldse Aa, de kades deels worden verlegd en daarbinnen vallende gebieden worden afgegraven om ruimte te creëren voor waterberging. Het gebied wordt natuurgebied en zal dienen als ecologische verbindingszone. De oevers zullen natuurvriendelijk worden ingericht. Ter bevordering van de recreatie worden fietspaden op de kaden, overstapplaatsen voor kano s en een kleinschalige verblijfsaccommodatie aangelegd. Structuurplan Stadskanaal In het structuurplan van de gemeente Stadskanaal van 1998 wordt een visie geschetst voor het jaar Het structuurplan zet voor de komende jaren in op: o Verbetering van de ruimtelijke kwaliteit van het woon- en leefmilieu; o Verbetering van de bereikbaarheid van de gemeente; o Versterking van het centrum van Stadskanaal; o Handhaven van voorzieningenniveau in de kleine kernen, plattelandsvernieuwing en milieu. Meer specifiek met betrekking tot water zet het structuurplan in op: o De aanleg van rioolvoorzieningen in het stedelijk gebied, de kleine kernen en riolering op enkele locaties in het landelijk gebied; o Vaststelling van een nieuw GRP teneinde de vervuiling van het oppervlaktewater te verkleinen. Daarnaast is in de toekomstvisie Stadskanaal 2015 aangegeven dat Stadskanaal zich wil ontwikkelen in de richting van een ondernemende gemeente, een sportieve en recreatieve gemeente en een woon/zorggemeente. Toekomstvisie Vlagtwedde In de toekomstvisie voor Vlagtwedde 2020 Instappen in de ruimte worden vier thema s onderscheiden die de toekomst van de gemeente sterk zullen beïnvloeden: o Wonen: Vlagtwedde is een groene gemeente. Er wordt overwegend kleinschalig en kwalitatief goed gebouwd, voor jong en oud, voor de eigen inwoners en voor mensen van buiten, gespreid over de gemeente. o Werken: Goed zorgen voor de eigen inwoners betekent voldoende werk en inkomen. Ondernemerschap wordt aangemoedigd via faciliteiten en planologische mogelijkheden. 13

14 o Voorzieningen: Voorzieningen zo dicht mogelijk bij de burgers. Spreiding daar waar mogelijk, concentratie daar waar nodig. o Landbouw, landschap en toerisme: Qua landschap wordt ingezet op behoud en op versterking. Het landschap is er om van te genieten. Landbouw blijft een belangrijke economische drager van het landschap. Toerisme is de belangrijkste sector: er wordt gemikt op de actieve rustzoeker en de cultuurtoerist. 2.5 Wensen vanuit de omgeving Uit de bijeenkomsten met de belangengroepen uit de omgeving en met de burgers zijn verschillende wensen naar voren gekomen. Hieronder wordt een korte samenvatting gegeven van de wensen en ideeën die tijdens de gebiedsbijeenkomsten zijn geuit. Bedrijven: de AVEBE biedt haar vloeivelden aan om te gebruiken voor waterberging of als doorgangslocatie voor bagger. Daarnaast verkent zij de mogelijkheden voor aansluiting van hun lozing op de afvalwaterleiding waardoor de waterkwaliteit rondom Ter Apel verbetert waardoor er minder water nodig is ter verdunning van de lozing. De bedrijven (AVEBE in Ter Apelkanaal en Kappa Triton in Nieuweschans) wensen graag in de toekomst ook voldoende aanvoer van water omdat zij anders bij watertekort problemen krijgen met de chloridenorm of de temperatuur van het koelwater. De bedrijven zouden ook graag willen dat er voordat er strengere eisen komen voor chemische lozingen er kritisch gekeken wordt naar de bronnen van deze lozingen (wie draagt daaraan het meeste bij). Landbouw: de boerenorganisaties benadrukken dat er bij het huidige peilbeheer onrendabele gronden bestaan in Westerwolde. Zij zouden het wenselijk vinden wanneer een regeling getroffen kan worden voor de onrendabele gronden, waardoor mogelijk het peilbeheer in hoger liggende gronden beter geoptimaliseerd kan worden. Landbouwers bieden ook aan om hun gronden tegen vergoeding te gebruiken als doorgangs- of verwerkingsdepots voor bagger. Landbouwers hebben ook gevraagd om bij iedere technische oplossing een kosten/batenanalyse (KBA) uit te voeren om te kijken of een eventuele compensatieregeling voor landbouwers goedkoper kan zijn. Natuur: de natuurbeschermingsorganisaties zouden graag zien dat op de lange termijn voor natuurontwikkeling niet alleen wordt gekeken naar de Ruiten Aa, maar ook naar andere locaties in Westerwolde, bijvoorbeeld andere beekdalen. Recreatie: recreatieorganisaties benadrukken dat de wateren goed bevaarbaar moeten blijven, of wel door te zorgen voor voldoende water of door het baggeren van watergangen. Bewoners: vanuit de bewoners zijn er nog een aantal wensen: watergang aansluiten naar de burcht Huis te Wedde vanaf de huidige stuw, voetgangersbruggen plaatsen daar waar wandelpaden zijn bij vispassages en voordes, plaatsen waar vissers vertoeven zo laten, bij het inrichten van natte oevers zorgen dat er geen hinder ontstaat voor wandelaars, bij Mussel Aa geen natte oevers maken; laten zoals het is, dit geldt ook voor de Westerwoldse Aa vanaf Wedde; geen meanders. Omdat niet alle regio s op de bijeenkomsten vertegenwoordigd waren (bijv. Vlagtwedde, Mussel, Wessinghuizen, Stadskanaal ontbraken) is dit wensenlijstje niet compleet. 2.6 Samenvattend gezamenlijk wensbeeld voor Westerwolde In 2050 is Westerwolde een robuust, veilig en veerkrachtig gebied waar de functies wonen, werken, recreëren, landbouw en natuur goed op elkaar zijn afgestemd. Het bijzondere karakter van het gebied, met haar beken op hoger gelegen zandgronden in het zuiden en de kleigronden met duidelijk zichtbare historie van inpolderen in het noorden, wordt versterkt door het gebruik van het water. De Ruiten Aa is een meanderende beek van zuid tot noord met zichtbaar stromend water langs natuurlijke oevers. 14

15 De Runde, het Pagediep en de Mussel Aa maken onderdeel uit van het bekensysteem van Westerwolde. De waterhuishouding is zowel voor natuur als de landbouw optimaal en er zijn voldoende recreatieve voorzieningen om te kunnen genieten van het mooie en karakteristieke landschap van de beek. De EHS is volledig ingericht evenals de ecologische verbindingszones en de robuuste verbindingszones. Er is een zodanige structuur opgezet dat gemeenten, waterschap en provincie goed samenwerken en zich gezamenlijk inzetten om voor de lange termijn kansen te benutten om water vast te houden. Ook is er een goede structuur waarin bedrijven, boeren en burgerorganisaties de weg weten te vinden naar het waterschap en gemeenten wanneer zij een kans zien om bij te dragen aan een van de wateropgaven zoals het vasthouden van water, het verminderen van het watertekort in de zomer of de verbetering van de waterkwaliteit. 15

16 3. Strategie korte termijn (2015) Er is onderscheid gemaakt tussen het op orde krijgen van het watersysteem tot 2015 en het op orde houden op de langere termijn. In de volgende hoofdstukken is per thema (veiligheid, wateroverlast, watertekort, waterkwaliteit en beleving en recreatie) vooral uitgewerkt welke maatregelen nodig zijn om het systeem op orde te krijgen. Met de maatregelen willen we het volgende bereiken: o De zeedijk voldoet aan de veiligheidsnorm van 1/4000 j. o De boezemkaden voldoen aan de norm van 1/100 j. o Inundatie komt in het landelijk gebied niet vaker dan 1/75 j. 1, 2 voor. o Inundatie in stedelijk gebied komt niet vaker dan 1/100 j. 3 voor. o Grondwateroverlastknelpunten zijn opgelost of zijn geaccepteerd. o Water op straat komt niet vaker dan eens per 2 jaar voor of het is geaccepteerd. o Optimale peilen voor reguliere omstandigheden. o Met de inrichting van de EHS zijn de verdroogde natuurgebieden hersteld. o De schade door droogte neemt de komende jaren niet toe of dat wordt geaccepteerd. o Een waterkwaliteit die voldoet aan de eisen van de KRW. o Er is inzicht in de hoeveelheden baggerspecie en de grootste knelpunten zijn opgelost. o Water dat bijdraagt aan de recreatie en beleving in het gebied. De strategie om tot maatregelen te komen, heeft bestaan uit de volgende stappen: 1. Eerst is geanalyseerd welke opgaven ingevuld kunnen worden door al geplande maatregelen. 2. Daarna is bekeken of de maatregelen meerdere doelen kunnen dienen, en bijvoorbeeld door enige aanpassing van de plannen een meerwaarde voor een andere opgave kan worden verkregen. 3. Vervolgens is onderzocht welke knelpunten nog overblijven. 4. Er is zoveel mogelijk geprobeerd de maatregelen te concretiseren en op tijd en geld te zetten. Dit is niet altijd gelukt, omdat vaak de knelpunten nog nader onderzocht moesten worden. 5. Steeds is getracht bij de oplossing van de maatregelen de wensen van de omgeving mee te nemen. 6. Tevens is bekeken of gedragsveranderende maatregelen (communicatiemiddelen of afspraken) ingezet konden worden. Deze strategie heeft geleid tot de bewustwording dat door uitvoering van de al geplande maatregelen een groot deel van de doelen tot 2015 gehaald kunnen worden. Met name de inrichting van de Ecologische Hoofdstructuur draagt bij aan het behalen van meerdere doelen. Bij een volledige uitvoering van de EHS wordt de verdroging opgelost, wordt veel water bovenstrooms van de boezem vastgehouden en kan de Ruiten Aa een hoog ecologische ambitieniveau bereiken. Doordat de financiën nog niet geheel rond zijn, is het nog wel de vraag in welk jaar de EHS geheel gereed kan komen. 1 De definitieve norm moet nog door provincie Groningen worden vastgesteld. 2 De voorlopige landelijke normen zijn 1/25 j. voor akkerbouw en 1/50 j. voor intensieve akkerbouw. Het waterschap heeft de plicht om in ieder geval de knelpunten volgens de landelijke normen op te lossen (zorgplicht). Daarnaast heeft het bestuur in maart 2006 vastgesteld dat zij waar mogelijk het systeem op orde brengt tot een norm van 1/75 j (inspanningsplicht). 3 Zie voetnoot 1. 16

17 Aanvullende maatregelen moeten worden genomen voor : o Inundatie-knelpunten (zie hoofdstuk 5); o Water op straat (zie hoofdstuk 5); o Grondwateroverlast (zie hoofdstuk 5); o Regulier peilbeheer (zie hoofdstuk 5); o Waterbodems (zie hoofdstuk 7); In de volgende hoofdstukken worden per thema de benodigde aanvullende maatregelen verder uitgewerkt. In de tekst en de bijlagen 13 tot en met 17 zijn deze maatregelen verder uitgewerkt en genummerd weergegeven. Van de opgenomen maatregelen in dit waterplan is uiteindelijk een top tien samengesteld van maatregelen die de komende jaren met hoge prioriteit worden uitgevoerd. Hieronder staat deze top tien van maatregelen weergegeven. Deze maatregelen zijn verder uitgewerkt in worksheets welke zijn opgenomen in bijlage 12. Top tien maatregelen Regionaal Waterplan Westerwolde (in willekeurige volgorde) 1. Optimale uitvoering Ecologische Hoofdstructuur Westerwolde 2. Opstellen plan van aanpak inundatie-knelpunten 3. Communicatie ten behoeve van verbeteren samenwerking en bewustwording 4. Verbetering klachtenafhandeling 5. Analyse grondwateroverlast en opstellen plan van aanpak knelpunten grondwateroverlast 6. Analyse baggerknelpunten in lokale en regionale wateren en aanwijzen doorgangsdepots 7. Kansen benutten voor het vasthouden van water op de lange termijn (2050) 8. Aanpassen Gemeentelijke Rioleringsplannen en discussie acceptatie water op straat 9. Oplossen knelpunten regulier peilbeheer en discussie acceptatie ander peilbeheer 10. Invullen stedelijke wateropgave fietspad langs het Veendiep 17

18 4. Veiligheid Onder veiligheid verstaan we bescherming van het achterland tegen overstroming vanuit zee. In de gemeente Reiderland ligt ca 9,5 km. zeedijk langs de Dollard (kaart 5). Op orde krijgen voor 2015 Op basis van de huidige norm voor overstromingsfrequentie (1/4000 j.) en normen voor de sterkte van de dijk is geconstateerd dat de zeedijk momenteel op orde is en tot 2015 op orde blijft. Op orde houden na 2015 Omdat de zeespiegel stijgt, zal op termijn het veiligheidsniveau afnemen. Berekeningen naar het effect van zeespiegelrijzing (25 cm tot 2050) geven aan dat op basis van de huidige normen de zeedijk tot 2050 op orde blijft. Het is wel mogelijk dat over een aantal jaren strengere normen worden vastgesteld, zodat dan een nieuwe toetsing zal moeten plaatsvinden. De zeedijk zal regelmatig opnieuw worden getoetst (eerstvolgende keer in 2009). Op de lange termijn (na 2050) kan een dijkverhoging noodzakelijk worden. In het RBW is opgenomen dat ruimte moet worden gereserveerd voor een eventuele ophoging van de dijken. Over de breedte van de te reserveren strook wordt nog overlegd, deze is nu maximaal 5 m. Deze breedte wordt vastgelegd in een waterkeringsparagraaf hetgeen een uitwerking is van het POP. Een voorlopig besluit hierover volgt in de tweede helft van 2006, waarna het definitieve besluit in december 2006 zal volgen. In het EU-project Comcoast worden proeven uitgevoerd met alternatieve oplossingen voor dijkverhoging, zoals overslagdijken. Eind 2007 zijn de resultaten van dit project bekend, welke eventueel kunnen leiden tot andere maatregelen. Conclusie o Zeedijk is momenteel op orde. o Volgens de huidige normen blijft de zeedijk tenminste op orde tot o Er zijn voorlopig geen maatregelen nodig. Acties & maatregelen 4.1 Vaststellen breedte vrijwaringsstrook zeedijk Vrijwaringstrook vastleggen in de legger Nieuwe toetsing (met nieuwe normen) Implementatie resultaten van EU project Comcoast

19 5. Wateroverlast 5.1 Regionale wateropgave Overstroming vanuit de boezem Westerwolde maakt deel uit van de Eemskanaal-Dollardboezem, welke bestaat uit een stelsel van grote kanalen dat een verzamelbak vormt voor al het water uit de regio. In Westerwolde wordt door kanalisatie van de beken de regen snel afgevoerd van de hoger gelegen zandgronden naar de lager gelegen boezem. Vanuit dit boezemsysteem wordt geloosd op de Dollard bij Nieuwe Statenzijl en bij extreme situaties ook via de Eemskanaalboezem bij Delfzijl. Op orde krijgen van de boezem in 2015 Onder de extreme omstandigheden van het najaar van 1998 (veel neerslag en opstuwing van de zee) kon de boezem het water niet tijdig lozen op de Dollard en werd op een aantal plaatsen de kade doorgestoken om stedelijk gebied te beschermen. De opvangcapaciteit van de boezem bleek te klein te zijn en op diverse plaatsen werden knelpunten in de kaden geconstateerd. Om de boezem op orde te krijgen zijn maatregelen in gang gezet, welke bestaan uit het op hoogte en sterkte brengen van de boezemkaden en het inrichten van grootschalige (nood)bergingsgebieden. Met deze maatregelen zal de boezem volgens de nu geldende normen in 2015 op orde zijn. Hierbij is rekening gehouden met de verwachte bodemdaling door gaswinning tot Conclusie o De boezem is nu niet op orde, maar door al geplande maatregelen zal de boezem in 2015 op orde zijn. De veiligheidsnorm van 1/100 j. wordt dan gehaald. Acties en maatregelen (al gepland, kaart 6) Inrichting van grootschalige (nood)bergingsgebieden 4 Weddermeeden (berging) m 3 uitgevoerd 5.1 Blauwestad (berging) m Binnen Aa + Hamdijk (berging) m Ulsderpolder (noodberging) m Kuurbos (noodberging) m Bovenlanden (noodberging) m Uitvoering van Masterplan kaden (op hoogte en sterkte brengen van boezemkaden) Hongerige Wolf 1,7 km kade uitgevoerd 5.6 Nieuweschans 1,7 km kade B.L. Tijdenskanaal 12,5 km kade Westerwoldse Aa 11,2 km kade Bij de bergingsgebieden Binnen Aa en de Blauwestad wordt ook bijgedragen aan herstel van natuurgebieden en versterking van de recreatie. Bij de kadeverbetering langs de Westerwoldse Aa worden in de (robuuste) ecologische verbindingszone Blauwestad-Westerwoldse Aa-Brualer Schloot natuurvriendelijke oevers aangelegd. 4 Bij de bergingsgebieden wordt onderscheid gemaakt naar noodberging (inzet gemiddeld 1/100 j. of minder) en reguliere berging (inzet vaker dan gemiddeld 1/100 j.). 19

20 Op orde houden van de boezem na 2015 Door de klimaatverandering zal de neerslag toenemen en de zeespiegel stijgen, waardoor het overstromingsrisico van de boezem langzaam zal toenemen. Om de boezem op orde te houden, is in het RBW aangegeven dat gezocht moet worden naar maatregelen bovenstrooms van de boezem waarmee de extra neerslag (10% extra tot 2050) langer wordt vastgehouden. Er is berekend dat in Westerwolde ca. 6 miljoen m 3 water moet worden vastgehouden om de boezem tot 2050 op orde te houden. Momenteel wordt in Westerwolde langs de Ruiten Aa de EHS ingericht. Hierdoor gaat de beek weer meanderen en kan zij buiten haar oevers treden. Er is berekend dat met de al geplande inrichting van de EHS rond de Ruiten Aa al 3 miljoen m 3 water kan worden opgevangen, zodat bij uitvoering van de EHS Westerwolde de boezem tot ca op orde zal blijven. Daarnaast zijn in Westerwolde de zones Blauwestad-Westerwoldse Aa-Brualer Schloot en Blauwestad-Westerwoldse Aa-Binnen Aa als robuuste verbindingszones aangegeven. Bij uitvoering van deze projecten zijn er mogelijkheden om op de lange termijn water vast te houden. De mogelijke bijdrage van een robuust verbindingszone is door het waterschap geschat op m 3 per vierkante kilometer ingerichte robuuste verbindingszone, uitgaande van een peilstijging van 10 mm. De inrichting en het oppervlakte van deze zones moet nog worden vastgesteld. Om toekomstige aanpassingen aan de boezemkaden te kunnen opvangen moet een strook grond langs de kaden worden gevrijwaard van bebouwing. Voor de boezemkades geldt een vrijwaringsstrook van 5 m aan beide zijden van de kade. Dit wordt in de ruimtelijke planvorming van de gemeenten Reiderland, Bellingwedde en de legger van het waterschap opgenomen. Ook doet het waterschap onderzoek naar de sterkte en veiligheid van de dijken en keringen. Dit gebeurt in het project IJkdijk, waar met sensoren in de dijk de sterkte en veiligheid worden gevolgd. Op de lange termijn kan de zeespiegelstijging ervoor zorgen dat er minder makkelijk vanuit de boezem op de Dollard kan worden geloosd. Vanaf 2008 zal weer naar de boezem worden gekeken om dergelijke effecten door te rekenen. Hierbij zal ook rekening worden gehouden met de bodemdaling op de langere termijn. Conclusie o Tot 2050 moet 6 miljoen m 3 water bovenstrooms van de boezem worden vastgehouden. o In de EHS kan al 3 miljoen m 3 water worden vastgehouden, zodat door al geplande maatregelen deze wateropgave tot 2025 is ingevuld. In dit waterplan worden concrete deelprojecten van de EHS aangegeven die bijdragen aan kleinschalige waterberging (zie tabel 2). Acties en maatregelen 5.9 Uitvoering EHS Westerwolde (zie tabel 2 en kaart 7) Implementatie resultaten project IJkdijk Tevens wordt water vastgehouden langs het Boelo Tijdenskanaal ( m3) Inundatie vanuit de kleinere watergangen Op orde krijgen in 2015 Voor inundatie vanuit kleinere watergangen zijn landelijke normen opgesteld, waarbij rekening wordt gehouden met de functie van het gebied. Deze normen zijn opgesteld op basis van kosten/batenanalyses waarbij de kosten van eventuele maatregelen zijn afgewogen tegen de schade die tijdelijke inundatie veroorzaakt. Voor grasland, akkerbouwland, intensieve akkerbouw/tuinbouw en stedelijk 20

21 gebied is landelijk als richtlijn een overstromingskans van respectievelijk 1/10 j., 1/25 j., 1/50 j. en 1/100 j. voorgesteld. Omdat in het beheersgebied van Hunze en Aa s het systeem door de vele herinrichtingen zeer veilig is ingericht (gemiddelde norm 1/100-1/150 j.) zou volgens deze landelijk normen de situatie aanzienlijk mogen verslechteren. Het bestuur van het waterschap heeft daarom in maart 2006 besloten dat in haar beheersgebied voor het landelijk gebied een streefnorm van 1/75 j. zal worden aangehouden. De provincie moet in 2008/2009 de definitieve norm nog vaststellen. Tabel 2 Kleinschalige waterberging en verdroging EHS Westerwolde Deelgebied ha M 3 Status EHS Westerwolde Wagon afgerangeerd Uitgevoerd EHS Westerwolde Wagon EHS Westerwolde Wagon EHS Westerwolde Wagon EHS Westerwolde Wagon EHS Westerwolde Wagon EHS Westerwolde Wagon EHS Westerwolde Wagon EHS Westerwolde Wagon EHS Westerwolde Wagon Runde Totaal EHS Westerwolde Ook met deze strengere norm voldoet in Westerwolde 99,5 % van het gebied aan de normen. Bij een norm van 1/75 j. voldoet in de huidige situatie 125 ha niet aan de norm (kaart 8). Het waterschap heeft de plicht om in ieder geval de knelpunten volgens de landelijke normen op te lossen (zorgplicht voor tenminste 25 ha voor 1/25 j. en 90 ha bij 1/50j wanneer overal wisselteelten mogelijk moeten zijn) en zal zich inzetten om ook de 1/75 knelpunten aan te pakken (inspanningsverplichting). Een kosten/ batenanalyse per knelpunt zal moeten uitwijzen of de streefnorm van het waterschap gehaald kan worden. De knelpunten kunnen deels met technische maatregelen binnen het regulier onderhoud worden opgelost en deels door samen met de omgeving naar andere oplossingen te zoeken. Eerst zal echter door veldanalyse en modelberekeningen een verfijning van de knelpunten moeten worden gemaakt om te bekijken hoe de knelpunten uitvallen ten opzichte van de rest van het peilgebied waar ze in vallen. Op orde houden tot 2050 Rekening houdend met de klimaatsverandering is berekend dat in 2050 ca. 250 ha niet voldoet aan de norm van 1/75. Nadat het systeem op orde is gebracht in 2015, zal dus nog voor ca. 125 ha extra een oplossing moeten worden gezocht. Bij deze berekening is rekening gehouden met bodemdaling door gaswinning en veenoxidatie. Op de lange termijn (tot 2050) kan de bodemdaling door veenoxidatie oplopen tot ca. 40 cm ten noordoosten van Beerta en ca. 20 cm in het gebied Hebrecht. Conclusie o Voor het op orde krijgen moeten ten minste 25 ha en maximaal 125 ha knelpunten worden opgelost. o Voor het op orde houden komen er nog ten minste 125 ha knelpunten bij. o Naar de toekomst moet rekening worden gehouden met veenoxidatie op lokale plaatsen. 5 Afgerangeerd= uitgevoerd. Zie uitvoeringsonderzoek EHS (DLG, 2006) voor een nadere toelichting op deze deelprojecten. 21